FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE

Ćwiczenia – 01.10.2011r. – prof. T. Dębowska- Romanowska

Literatura:

- Prawo finansowe część konstytucyjna wraz z częścią ogólną – wydawnictwo Becka 2010r. – jej autorstwa

- prof. Ofierski – „ Finanse i prawo finansowe”

- skrypt jej autorstwa

Finanse – nazwa wywodzi się ze śr. łaciny , oznacza kończenie pewnych transakcji poprzez zapłatę.

Finanse to zawsze zjawisko społeczne i teraz prawne, które polega na przeprowadzaniu transakcji finansowych. Przeciwieństwem gospodarki finansowej jest gospodarka towarowa.

Finanse w rozumieniu ekonomicznym i społecznym wiążą się z istnieniem państw.

Jeżeli państwo określa zakres i sposób emisji pieniądza ( określa swoje władztwo pieniężne) i jeżeli część polityki pieniężnej zostanie przekazana UE zostanie naruszona suwerenność państwa.

Państwo jest organizacją……????

….. Gdy system strefy euro nie jest domknięty o tą drugą część o władztwo tego podmiotu, który stosuje bezwzględny przymus w zakresie realizacji polityki pieniężnej. Czyli ze społecznego punktu widzenia te państwa strefy euro nie tworzą wspólnej konfederacji, która działa bezpośrednio w oparciu o przymus. Egzekwuje ład pieniężny na swoim terytorium. Ten system nie jest domkniętym i nie jest stabilny.

Czyli przymiotnik - finansowy – oznacza zawsze pieniężny, ale wyrażony w pieniądzu który jest emitowany i jest ważnym środkiem płatniczym w ramach danego ładu konstytucyjno - politycznego.

Tego wcześniej nie było, nigdy nie było tak żeby prawo zajmowało się pieniądzem, nigdy nie reagowano na poziomie konstytucyjnym na temat ładu pieniężnego.

Wyróżniamy 3 rodzaje finansów:

1/ finanse prywatne

2/ finanse publiczne

3/ finanse podmiotów grupowych

Ad. 1

Finanse prywatne mogą być rozumiane dwojako:

1/ jako zasoby finansowe podmiotów prywatnych, a więc ich majątek w tej części, która jest wyrażona w pieniądzu.

2/ mogą być też rozumiane jako stosunki jakie zachodzą pomiędzy podmiotami prywatnymi związane z obrotem pieniężnym.

3/ te stosunki prawne to mogą też być pewne finanse podmiotów prywatnych o charakterze osób prawnych, czyli finanse korporacji międzynarodowych, finanse spółek ponieważ one są inaczej zarządzane niż finanse prywatne osób fizycznych.

Co łączy te wszystkie pojęcia finansów prywatnych, czyli te stosunki społeczne związane z obrotem, i te zasoby i działalność gospodarcza finansowa różnego rodzaju tych podmiotów prywatnych - łączą 2 rzeczy:

a/ jest prowadzone w oparciu o interes prywatny

b/ podlega ochronie prywatności

Interes prywatny – są to zasoby gromadzone w oparciu o działalność podmiotów prywatnych wyrażającą ich inicjatywę, wolną wolę, różnego rodzaju zaszłości rodzinne i majątkowe. Ten interes prywatny ma różne oblicza, są wszystkie godne szacunku i ochrony. To mogą być kwestie zamiaru zarobkowego, ale mogą to być też potrzeby wyższego rzędu. W interesie prywatnym dotujemy kościoły, samorządy itd., posiada więc cechę indywidualności, bo zaspokajamy w ten sposób różne potrzeby, różne nasze osobiste. Te potrzeby mogą być różne i ekonomiczne i osobiste, rodzinne. Podmioty – osoby prawne kierują się raczej zyskiem, rzadziej innymi względami.

Ten interes jest prywatny, indywidualny, ale co z tego wynika dla finansów prywatnych, dla państwa, dla tego ładu, którym również administracja powinna się kierować:

1. wolność wyboru zachowania, czyli domniemanie że podmioty prywatne w zakresie swoich obrotów finansowych dokonują wolnych wyborów, kierują się swoim dobrze rozumianym interesem, potrzebą, swoim odruchem serca. Czyli autonomia woli osób fizycznych oraz w swoich granicach statutowych wolność wyboru zachowania osób prawnych w tym zakresie. Ta wolność nigdy nie jest absolutna i nieograniczona. Zawsze jest ograniczona pewnymi względami – wartościami konstytucyjnymi tj. np. chcesz nie chcesz masz dzieci musisz wykonywać obowiązek alimentacyjny.

2. Druga cecha tych interesów prywatnych to ochrona prywatności, a więc to na co wydajemy nasze zarobione pieniądze, na co korporacje wydają swoje pieniądze. Podlega to ochronie prywatnej jeśli chodzi o osoby fizyczne, tajemnicy handlowej jeżeli chodzi o osoby prawne. To także nie jest absolutne i bezwzględne. Mamy obowiązki publikacji wyników finansowych, itd. wchodzi obowiązek jawności ale jest to wyjątek od ochrony tajemnicy prywatnej czy tajemnicy handlowej.

Prawo w finanse prywatne bez uzasadnionej przyczyny wkraczać nie powinno. Tu rządzi zasada usprawiedliwionej i uzasadnionej ingerencji. Musi być przyczyna usprawiedliwiająca złamanie tej tajemnicy czyjejś prywatności i ta ingerencja musi być w stopniu proporcjonalnym do potrzeby.

W finansach prywatnych występują podmioty grupowe, np. rodzina, których nie łączy tylko interes, ale pewne więzi które zasługują na aprobatę.

Gospodarstwo domowe to najważniejszy podmiot prywatny.

Jest tradycja w prawie finansowym, że bierze się pod uwagę art. 18 Konstytucji, który mówi, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką RP, w związku z czym stosunki w rodzinie są oparte na więzi emocjonalnej, która tworzy grupę społeczną i ekonomiczną.

Prawo dot. finansów uwzględnia to albo przez konstrukcje podatkowe, albo przez konstrukcje zasiłków, dotacji z punktu widzenia rodziny wspólnego gospodarstwa domowego. Dlaczego tworzy się taki podział, bo jest to wartość spajająca. W społeczeństwie naturalne są stosunki oparte o interes, ale również stosunki oparte o więzi społeczne i emocje, które tworzą pewną całość. Dlatego że finanse publiczne muszą być subsydiarne w stosunku do finansów prywatnych.

Ad. 2

Finanse publiczne – są związane wyłącznie z podmiotami publicznymi i pojęciem interesu publicznego ( dobro wspólne).

Finanse publiczne – pod tym pojęciem rozumiemy łącznie ( kilka pojęć znaczeniowych):

1/ jest to zasób pieniężny, który powstaje i jest dzielony w sposób przymusowy, określony przez prawo, czyli scentralizowany zasób finansowy środków publicznych ( o takim pojęciu mówi art. 216 ust. 1 K. – który mówi, że środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie )

2/ jest to zespół instytucji prawnych, które określają sposób gromadzenia, administrowania i wydatkowania owego zasobu.

W takim rozumieniu rozdział X Konstytucji nazywa się finanse publiczne.

3/ jest to sam mechanizm gromadzenia, wydatkowania i administrowania tym zasobem, jest to opis zarządzania finansami publicznym ( w ujęciu ekonomicznym).

Od lat ok. 70-tych XX wieku nastąpiło zjawisko, że finanse publiczne w tych ujęciach 1 i 2 zostało zupełnie uregulowane przez prawo, znormatywizowane. Oznacza to, że dla wszystkich tych działań w Polsce musi być podstawa prawna.

Cechy finansów publicznych:

1/ jawność finansów publicznych i środków publicznych

Jak się przejawia jawność finansów publicznych – przejawia się nieco inaczej niż jawność działania administracji publicznej we wszystkich sferach:

1. istnieje obowiązek uchwalenia oraz publikowania wszystkich publicznych planów finansowych i z reguły, bo nie zawsze powinny przybierać formę aktu normatywnego (ustawy albo uchwały). To oznacza, że nie tylko dochody i wydatki w danym okresie państwa ale również jednostek sektora finansowego publicznych innych tj. NFZ, KRUS, funduszy ubezpieczeń społecznych wraz z ZUS-em, są jawne i powinny być podawane publikowane w sposób prawem przewidziany. Tak samo jak sprawozdania z wykonania tego planu.

Budżet i inne plany finansowe są wyrazem własności całego społeczeństwa. Rząd i inne organy są tylko reprezentantami tej własności wspólnej.

Środki publiczne to środki zgromadzone jako mienie publiczne, są wyrazem majątku narodowego, albo pewnej społeczności lokalnej, rozumianej jako ogół społeczeństwa.

Jawność w tym ma charakter kwalifikowany.

Wyniki finansowe publicznych samorządowych ZOZ-ów też powinny być jawne i publikowane.

2/ dostęp do informacji publicznych nie tylko co do celu przeznaczenia środków publicznych ale co do wysokości ich przeznaczenia na poszczególne zadania lub podmioty. Nie jest tajemnicą państwową udzielenie i wysokość pomocy publicznej w tym także tak zwanej pomocy de minimi, w postaci ulgi w zapłacie podatku lub umorzeń, też muszą być podawane do wiadomości publicznej. Wynagrodzenia lub chociażby kwoty przeznaczone na wynagrodzenia poszczególnych grup zawodowych pracowników samorządowych, ale orientacyjne dane, nie konkretnie personalne wójta, burmistrza itd.., też powinny być jawne.

3/ środki uzyskane z UE na poszczególne cele powinny być jawne i powszechnie dostępne. Środki uzyskane z UE są też środkami publicznymi w rozumieniu art. 216 ust. 1 K.

Co innego jest jawność w Konstytucji na papierze a co innego jest w praktyce działania podmiotów publicznych, które bronią się przed ową jawnością finansów publicznych.

Wykład – 15.10.2011r.

Finanse publiczne a finanse grupowe.

Finanse grupowe to trzecia grupa podmiotów, pośrednich pomiędzy podmiotami finansów prywatnych a f. publicznych. Kształtuje się grupa podmiotów innych niż finanse indywidualne, które służą zaspokajaniu potrzeb indywidualnych i finanse publiczne które służą zaspokajaniu potrzeb publicznych, zbiorowych. Te podmioty grupowe to organizacje, stowarzyszenia, korporacje, które nie będą podmiotami prawa publicznego nadto wykazują też cechy inne niż podmioty prawa prywatnego. Są to podmioty, które służą również zaspokajaniu pewnych potrzeb społecznych, ale nie indywidualnych tylko zbiorowych i których działalność nie jest zarobkowa, nie ma charakteru osiągania korzyści majątkowych, odróżniają się od osób fizycznych iż one służą zbiorowemu zaspokajaniu potrzeb społecznych, nie indywidualnemu. One nie są instytucjami przymusowymi, ale gdyby były nastąpiła ich etatyzacja i upaństwowienie to stałyby się częścią struktur państwa. I to bywa niebezpieczne bo to prowadzi do korporyzacji albo do tego co było za PRL-u.

Należą tu: organizacje non profit – podmioty pożytku publicznego, różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia kulturalne, związki wyznaniowe i kościoły w zakresie realizacji różnych celów charytatywnych, kulturalnych i innych, które nie mają charakteru stricte religijnego. Należą tu również korporacje zawodowe:

- samorząd lekarski

- samorząd adwokacki

- samorząd notarialny

- samorząd doradców podatkowych.

Tutaj się mieści samorząd zawodowy jeżeli jest przymusowy to znaczy jeżeli nie można wykonywać zawodu bez członkowstwa w owym samorządzie.

Tutaj mieszczą się także partie polityczne, które wymienione są w art. 11 Konst.

Ich działalność nie jest oparta o przymus, ale może być przymus pośredni, nie wolno wykonywać zawodu lekarza jeżeli nie jest się wpisanym na listę i nie należy się do samorządu lekarskiego, co oznacza także że musimy ponosić składki na utrzymanie i funkcjonowanie tego samorządu. Może być tak że prawo mówi wprost że składka na dany samorząd wynosi tyle i tyle i wtedy ten samorząd jest wyposażony w dochód podobny do podatku. Jest to bardzo niebezpieczne dlatego, że samorząd zawodowy staje się wówczas częścią państwa, korzysta z przymusu państwowego, etatyzuje się. Jak mamy samorząd ponosi on pewne ryzyko własnej działalności finansowej. Skoro istnieje przymus korporacyjny to i tak to oznacza, że składka w jakiejś części ma charakter przymusowy, nie jest to przymus bezpośredni, ale jest to przymus pośredni do pewnego minimalnego poziomu. To nie jest tak że jak nie zapłacą składki to wyegzekwują to w trybie egzekucji administracyjnej świadczeń pieniężnych, ale zostaną skreśleni z listy i nie mogą wówczas wykonywać zawodu. W takim razie gromadzenie dochodów przez taką organizację jest wsparte pośrednim przymusem państwowym. To odróżnia je od finansów prywatnych.

Ale poziom tej składki też nie może być dowolny, musi być taka aby utrzymać organy tego samorządu, budynek itd. One nie są zetatyzowane.

Organizacje non profit – to są organizacje społeczeństwa a nie władzy publicznej. Mamy ustawę i mamy listę organizacji pożytku publicznego, które mogą korzystać z 1% podatku dochodowego. Państwo nie etatyzuje tych instytucji ale przesądza o ich trwaniu w tym sensie, że mówi wasze cele statutowe są zbieżne z zadaniami państwa. Dlatego państwo pozwala by obywatele przeznaczali część podatku dochodowego. Tutaj mamy nie ukryty przymus ale pośrednie wsparcie. Różnie państwo działa, ale musi przekazać kwotę zgodnie z oświadczeniem woli obywateli w Pit-cie ten 1 % podatku dochodowego na rzecz tych organizacji. Zawsze powstaje problem czy są to środki publiczne czy są to środki prywatne. Odpowiedź jest trudna. Wówczas przechodzimy do demokracji bezpośredniej, sami obywatele decydują o przeznaczeniu środków i od tego momentu one przestają być publiczne tylko są społeczne traktowane na równi z publicznymi.

Uważa się jednak również że jest to część podatku dochodowego, który przechodzi na rzecz tych organizacji. Są one po części w tym zakresie upublicznione, stają się częścią systemu państwowego. Dlatego że w zakresie wykorzystania tych środków podlegają nadzorowi funkcjonalnemu i kontroli państwa. Jak związek wyznaniowy dostał 1% podatku musi on się publicznie z tego rozliczyć w sensie tego czy na te cele na jakie miało to pójść zostało to wykorzystane. Jednak korzystając z tego kościoły i związki wyznaniowe uzyskują wiele ale tracą autonomię, dlatego że organizacje tego rodzaju mają charakter niepaństwowy i nie powinny być traktowane jak każdy inny podmiot państwowy. Struktury demokratyczne wskazują na co te pieniądze mają iść.

Partie polityczne na tym tle są odmianą stowarzyszeń. Ich gospodarka finansowa jest jawna dzięki Konstytucji.

Ćwiczenia z 29.10.2011r. ( prowadził ktoś inny)

Przez działalność finansową rozumiemy czerpanie środków pieniężnych na zaspokajanie potrzeb i przeznaczanie tych środków na te potrzeby.

W tym ujęciu działalność finansowa ma 2 strony:

- z jednej strony opiera się na gromadzeniu czyli uzyskiwaniu wpływów i dochodów

- z drugiej na upłynnianiu – wykorzystywaniu na określony cel.

Ta dwutorowość odbija się również na konstrukcjach prawa finansowego.

Podmiot, który prowadzi działalność finansową prowadzi ją w sposób zorganizowany. Dlatego też wyodrębniamy pojęcie gospodarki finansowej podmiotów prawa publicznego. Pod tym pojęciem rozumiemy całokształt czynności organizacyjnych i prawnych mających na celu gromadzenie dochodów i ich wydatkowanie. Pojęcie gospodarki finansowej podmiotów prawa publicznego ma ściśle wewnętrzno-organizatorski charakter. Przepisy prawa finansowego kształtują struktury w ramach podmiotów publicznych odpowiedzialne za gospodarkę finansową. Przejawem tego rodzaju regulacji jest chociażby art. 219 ust. 4 Konst. – ten przepis wprowadza zasadę zgodnie z którą jeżeli w dniu rozpoczęcia roku budżetowego nie weszła w życie ustawa budżetowa ani ustawa o prowizorium budżetowym, wówczas RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Mamy zatem strukturę w ramach państwa czyli RM i plan w oparciu o który będzie prowadziła gospodarkę finansową.

Finanse publiczne – pod tym pojęciem rozumiemy zjawisko ekonomiczne związane z podziałem dochodu narodowego, który to podział następuje w 2 fazach:

- 1 –wszą fazą jest gromadzenie dochodów

- 2-gą fazą jest dokonywanie wydatków

W przypadku finansów publicznych wskazuje się że ich funkcją jest m.in. repartycja czyli redystrybucja.

Przez redystrybucję dóbr wytworzonych w danym państwie rozumie się takie ułożenie dochodów oraz odpowiednie ułożenie wydatków, które niweluje napięcia społeczne o charakterze ekonomicznym.

Zakres finansów publicznych precyzuje się w doktrynie prawa finansowego poprzez zestawianie tych finansów z finansami prywatnymi.

Mamy tutaj kilka kryteriów:

- 1-wsze kryterium to kryterium tworzenia, generowania finansów

Finanse publiczne tworzone są w oparciu o władztwo państwowe, a ściślej władztwo finansowe podmiotu publicznego.

Finanse prywatne generują najczęściej czynności cywilno-prawne.

- 2-gie kryterium – dyskrecjonalności zarządzania – wydatki podmiotów publicznych mają charakter dyskrecjonalny w granicach prawa.

W przypadku finansów prywatnych zasadą jest w ogóle dyskrecjonalność, a odstępstwa od niej wynikają z przepisów.

Przez dyskrecjonalność rozumie się tutaj swobodę decydowania. W przypadku podmiotów prywatnych one same decydują na co przeznaczą zgromadzony zasób.

W przypadku podmiotów publicznych jest inaczej. Z góry wiadomo na co zgromadzony zasób ma być wydatkowany.

- 3-cie kryterium – celu gromadzenia finansów.

Finanse publiczne tworzone są w celu realizacji interesu wspólnego, interesu publicznego.

Natomiast finanse prywatne :

• są gromadzone w interesie jednostki

• zwiększają zasób majątkowy podmiotu prywatnego.

- 4-te kryterium – rozmiaru finansów.

Finanse publiczne przekraczają swoimi rozmiarami każdy jednostkowy zasób prywatny.

- 5-te kryterium – atrybutów władztwa finansowego

W przypadku finansów publicznych do istotnych czynników, które je kształtują należy prawo emisji pieniądza i kształtowanie polityki pieniężnej.

W przypadku finansów prywatnych brak jest zewnętrznych instrumentów oddziaływania.

- 6-te kryterium – jawności finansów

Jest to kryterium, które w Polsce wywołuje liczne problemy. Finanse publiczne są jawne.

Natomiast prywatne objęte są sferą prywatności.

Jawność finansów publicznych obejmuje wiele aspektów:

1. uchwalanie ustawy budżetowej ( w związku z czym nie istniej możliwość uchwalenia takiego budżetu, którego ludzie nie znają)

2. jawność debaty budżetowej

3. szereg obowiązków ciążących na ministrze finansów np. obowiązek podawania do informacji publicznej sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej.

Ten ostatni obowiązek jest bardzo istotny. Z ostatniego sprawozdania wynika, że tegoroczny deficyt budżetowy będzie niższy niż zakładany.

Podmioty finansów publicznych i zasady podziału władztwa finansowego.

W prawie finansowym bardzo ważną jest zasada suwerenności państwa, a więc nie podlegania żadnym innym władzom zewnętrznym ani wewnętrznym. To czyni z państwa samoistny pierwotny podmiot finansów publicznych.

Teoretycznie w finansach publicznych mogłoby być tylko państwo i koniec.

Państwo dzieli się swoją suwerennością finansową z innymi podmiotami po to aby:

1/ uzyskać wyższe wpływy

2/ albo aby lepiej zorganizować wydatki

……………………?

Atrybuty władztwa finansowego

Suwerenność finansowa państwa wyraża się w 4 atrybutach:

1. w suwerennym samoistnym i wyłącznym prawie do stanowienia prawa krajowego

2. w suwerennym samoistnym i pierwotnym prawie do stanowienia dochodów publicznych

3. w prawie do prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej

4. w prawie do wydatkowania środków publicznych w celu zaspokajania potrzeb publicznych.

Te 4 atrybuty przysługują pierwotnie państwu. Ktokolwiek inny dysponuje tymi atrybutami uzyskuje je od państwa w żaden inny sposób.

Przekazywanie przez państwo władztwa finansowego

Państwo przekazując elementy swojego władztwa finansowego innym podmiotom, ogranicza zakres władztwa własnego. Te elementy w związku z tym nigdy nie występują jednocześnie ( albo państwo albo inny podmiot).

Te granice przekazywania tego władztwa innym podmiotom są jasno ustalone w Konst. Państwo nie dysponuje dowolnością w dzieleniu się władztwem finansowym. Każdy podmiot publicznego prawa finansowego podlega ocenie z punktu widzenia samowoli państwowej, przez którą rozumiemy przekraczanie granic władzy finansowej wynikających z obowiązującego porządku prawnego.

Różny może być sposób tego dzielenia się przez państwo władztwem.

Z punktu widzenia treści władztwa finansowego wyróżniamy:

1/ stanowienie prawa o dochodach publicznych

2/ stosowanie prawa o dochodach publicznych

3/ egzekwowanie prawa o dochodach publicznych

Te elementy treściowe władztwa finansowego pozwalają wyodrębnić 3 formy dzielenia się przez państwo jego władztwem finansowym. Do których należy:

1. autonomia finansowa – przez którą rozumie się konstytucyjne przeniesienie na inny podmiot wewnętrzny(!) prawo do stanowienia dochodów publicznych

2. decentralizacja finansowa – czyli konstytucyjne przekazanie uprawnień do poboru danin publicznych

3. dekoncentracja finansowa – to prawna forma przekazywania środków służących finansowaniu zadań powierzonych danemu organowi lub podmiotowi pod nadzorem i kontrolą organu reprezentującego podmiot publiczny

Zatem dekoncentracja nie obejmuje uprawnienia do samodzielnego stanowienia dochodów, ani prawa do ich wydatkowania.

Z tych 3 kategorii dzielenia się władztwem finansowym najdalej idącym jest autonomia finansowa.

Typy podmiotów finansów publicznych

1/ państwa unitarne z występującym samorządem terytorialnym – takim przykładem jest Polska – państwo + 3 szczeble samorządu terytorialnego (województwo, powiat, gmina)

2/ państwa federacyjne – w ramach, których występuje więcej podmiotów prawa publicznego, po pierwsze państwo, po drugie kraje związkowe ( różnie określane np. stany, kraje, kantony), trzecim jest również samorząd terytorialny.

W ramach państw unitarnych regulacji władzy finansowej podlega rozgraniczenie władztwa finansowego państwa i samorządu terytorialnego. To znacznie trudniej rozgraniczyć w państwach federacyjnych ponieważ tam zasadniczo podmiotami władztwa finansowego jest wcale nie państwo ale kraje związkowe, np. w Niemczech, czy Stanach Zjednoczonych.

Federacja tworzona jest głownie w 2 celach:

1/ w celu związanym z obronnością

2/ i z polityką zagraniczną

Ilość podmiotów prawa publicznego w danym państwie rozstrzyga też o rodzajach podatków. Jeżeli chodzi o Polskę istnieją teraz 2 rodzaje podatków z punktu widzenia podmiotu, któremu przypadają:

1/ podatki państwowe

2/ podatki samorządowe

Nie istnieją tzw. podatki dzielone ( jest to taki podatek, który w części przypada państwu, w części samorządowi).

Szczególnymi podatkami w Polsce są podatki od osób fizycznych.

Wykład – 29.10.2011r.

Państwo jako podmiot finansów publicznych i prawa finansowego i zasady dzielenia się władztwem finansowym.

Państwo suwerenne poznaje się po tym że jest ono samoistnym i pierwotnym podmiotem władzy publicznej, władzy w zakresie finansów publicznych.

Pojęcie suwerenności finansowej jest jednym z najbardziej spornych.

W ramach państwa możemy wyróżnić atrybuty niezbywalne władzy finansowej, czyli takie które jeżeli zostaną przekazane gdzieś do struktury ponad narodowej lub będzie on przedmiotem przekazania do struktur wewnętrznych to zagrozić to może suwerenności państwa państwo traci część suwerenności.

W ramach tych atrybutów mieszczą się również pewnego rodzaju kompetencje, które składają się na te atrybuty i które mogą być przekazywane w dół czy w górę. Może się państwo nimi dzielić i nie zagrozi to utracie suwerenności.

Czyli tych atrybutów niezbywalnych w całości nie można przekazać ale jakieś kompetencje bez zagrożenia dla suwerenności przekazać można.

Do atrybutów niezbywalnych należą:

1/ prawo emisji pieniądza jako ważnego środka płatniczego na terytorium państwa polskiego wraz z towarzyszącą mu polityką pieniężną i walutową

2/ prawo wprowadzania, nakładania i egzekwowania danin publicznych a więc podatków opłat i innych danin jako dochodów państwa polskiego. Jego istnienie jest strzeżone przez państwa unijne jako oczko w głowie.

3/ prawo samodzielnego decydowania o kierunkach wydatkowania publicznego

Państwo ma władzę ustawodawczą, która pozwala mu określać zasady dzielenia się wewnątrz i na zewnątrz tą władzą finansową. To dzielenie się musi być utratą suwerenności. Te zasady dzielenia się określa Konstytucja każdego państwa.

Ad. 1

W skład tego atrybutu wchodzi:

a/ pieniądz - jego nazwa, jego wartość. Wszystkie formy obrotu na rynku odbywają się według wartości pieniądza polskiego. NBP stoi na straży pieniądza polskiego. Obowiązuje zasada nominalizmu, obca waluta w Polsce musi być przewalutowana.

b/ sprawowanie polityki pieniężnej – czyli samoistne, pierwotne decydowanie o wielkości pieniądza pozostającego w obiegu, w stosunku do dóbr i usług jakie na rynku występują. W Polsce mamy konstytucyjny obowiązek ze strony NBP decydowania o wielkości emisji pieniądza polskiego oraz stanie na straży jego wartości, czyli emisja pieniądza polskiego musi następować w takiej wysokości aby nie prowadziło to do inflacji.

Podstawą takiej polityki są założenia polityki pieniężnej uchwalane przez Radę Polityki Pieniężnej corocznie a czasami również na okresy wieloletnie oraz przedkładane do wiadomości Sejmu wraz z projektem ustawy budżetowej.

W tym akcie zakłada się pewien cel inflacyjny, a więc niej więcej niż 4%, stopa inflacyjna 3 %. Ponieważ NBP i RPP są organami władzy publicznej całkowicie niezależnymi od innych organów państwa obydwa przedkładają projekt tylko do wiadomości Sejmu. Sejm nie może tego autoryzować, czyli uchwalać, czy zatwierdzać tylko przyjmuje to do wiadomości, tak samo jest ze sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej.

Do RPP należy:

• zakłada cel inflacyjny i jest z tego rozliczana z tego czy ten cel inflacyjny nie został do górnej granicy za bardzo bo ma dbać o wartość pieniądza w Polsce

• jest wyposażona w dodatkowe instrumenty prawne oddziaływania, tzw. instrumenty realizacji założeń polityki pieniężnej, oznacza to że do RPP należy określanie wysokości rezerw obowiązkowych, w tym też jakie banki w tym też te zagraniczne mają obowiązek te rezerwy gromadzić na zablokowanych rachunkach

• określa również stopy kredytu lombardowego czyli takiego po jakim NBP, wyjątkowo pożycza bankom, to wpływa też na rozliczenia międzybankowe

Ogólnie można powiedzieć że w polskim prawie finansowym poprzez Konstytucję, ustawę o NBP i ustawę prawo bankowe zapewniono:

- zapobieżenie procesom inflacyjnym

- zapewnienie nadzoru i kontroli finansowej bardzo ostrej nad wszystkimi instytucjami finansowymi w Polsce

Poprzez art. 220 K., który zawiera restrykcję konstytucyjną wprowadzono zakaz finansowania deficytu budżetowego państwa przez NBP, to oznacza zakaz pokrywania deficytu potrzeb wydatkowych państwa poprzez dodrukowanie pieniądza.

Spośród wszystkich państw, państwo polskie w tym 6-ściopaku domaga się aby inne państwa ze strefy euro jak i spoza niej też miały takie rozwiązania konstytucyjne.

Te przepisy są również hamulcem dla banków polskich.

Oprócz tego banki i inne organy w tym ubezpieczeniowe podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, która ma możliwość stosowania środków administracyjnego przymusu, łącznie z zamknięciem danego podmiotu publicznoprawnego.

Ad. 2 – wprowadzanie, nakładanie i egzekwowanie danin -

to oznacza, że tylko władze danego państwa mają prawo wprowadzania na swoim terytorium w drodze przymusu danin publicznych służących jego utrzymaniu ( art. 84 K.). Czyli od suwerennej decyzji organów państwa zależy czy i ile będziemy łożyć na jego utrzymanie.

Tak rozumiany atrybut suwerenności nie oznacza że państwo nie jest związane postanowieniami umów międzynarodowych. Jest związane, tyle tylko że przekształcenie tego zobowiązania międzynarodowego wynikającego z umowy w daninę odbywa się na podstawie przepisów prawa krajowego.

Jeżeli chodzi o unię mamy w odniesieniu do prawa podatkowego do czynienia z aktami unijnymi pierwotnymi czy wtórnymi. Z reguły to odniesienie jest pośrednie. Np. zakazuje dyskryminacji podatkowej - traktaty, albo zaleca takie a nie inne rozwiązania. I w tym zakresie mamy do czynienia z aktami prawa wtórnego takimi jak dyrektywy unijnego prawa podatkowego, w ¾ dotyczące podatków pośrednich a więc VAT-u i akcyzy. W dodatku w akcyzie występują jeszcze akty o charakterze rozporządzeń, które mają mieć bezpośrednie stosowanie.

Polska Konstytucja w art. 84 i 217 m.in. mówi, że nakładanie podatków i innych danin publicznych następuje w drodze ustawy. O rodzaju i wielkości podatków i danin decyduje państwo polskie poprzez parlament, organ najbardziej reprezentatywny dla całego narodu. Wynikają z tego art. 217 K - 2 zasady – zasada suwerenności daninowej państwa polskiego ( tylko Polska ustawa podatkowa), oraz zasada demokratycznej ………………..(?)

Z art. 91 ust. 3 K. wynika bezpośredniość i prymat prawa unijnego pochodnego nad polskimi ustawami. Czy nad polskimi ustawami podatkowymi także?

Art. 217 K. jest przepisem szczególnym bo dotyczy atrybutu niezbywalnego naszej suwerenności. Gdyby było tak to to by oznaczało że za pomocą prawa unijnego można uchylać części ustawy podatkowej, ale nie tylko uchylać gdy są niekorzystne dla podatników, ale także uchylać po to aby wprowadzić wyższe stawki. To by działało w obie strony.

Nałożenie podatków czyli wprowadzenie nowych podatków lub ich zwiększenie może należeć tylko do państwa polskiego i tylko w drodze ustawy, a nie prawa unijnego. Co nie znaczy, że skoro podpisywaliśmy umowy to nie mamy się do nich dostosować.

Dyrektywy unijne nie mają mocy wiążącej muszą być implementowane.

Istnieje obowiązek implementacji dyrektyw unijnych czyli zastosowania i wprowadzenia tego do czego się zobowiązaliśmy, ale poprzez Sejm i nasze ustawy. Jeżeli państwo się z tego nie wywiąże w odpowiednim czasie to rodzi to poważne konsekwencje, które powinny być egzekwowane. Brak tej implementacji dyrektyw może być zaskarżony zarówno do sądów polskich administracyjnych, jak również do Trybunału w Strassburgu. Może być również przedmiotem tzw. pytania prejudycjalnego ( prawnego) do ETS, wówczas sąd polski zawiesza postępowanie w sprawie i czeka na rozstrzygnięcie ETS. Ponieważ polskie prawo musi być zgodne z unijnym, ono ma pierwszeństwo, ale to nie może być stosowane przed naszym. Stwierdzenie tej niezgodności przez ETS lub przez sąd polski może prowadzić do odmowy zastosowania polskiej ustawy podatkowej. Gdy dojdzie do odmowy zastosowania ustawy podatkowej istnieje instytucja tzw. zwrotu podatku. – bo jest ustawa nie jest uchylona ale niektóre przepisy w danej sprawie znikają w związku z orzeczeniem ETS. Wówczas patrzymy czy w danym stanie faktycznym, rzeczywistości prawnej byłby jakiś podatek do zapłaty czy nie. Jeśli by go w ogóle nie było należałby się zwrot podatku zapłaconego nazywa się to zwrot podatkowy ETS-owski. Ten zwrot należy się zawsze i bezpośrednio. Jest pewnego rodzaju zadośćuczynieniem państwa za to że się nie wywiązało z implementacji prawa unijnego.

Ten obowiązek implementacji dyrektyw jest tak naprawdę egzekwowany tylko wówczas gdy na skutek implementacji dyrektyw doszłoby do obniżenia podatku. Tylko wtedy ponieważ wtedy się skarżymy a nie wtedy gdy a skutek skarg doszłoby do podwyższenia stawek VAT.

Możemy mieć też sytuację kiedy nie wiadomo jaką stawkę zastosować kiedy obejmiemy te przepisy, bo Polska ustawa albo milczy albo wskazuje wyższą stawkę opodatkowania, a powinna być niższa bo celem tej była niższa stawka opodatkowania, ale nie jest to rozwiązane w polskim prawie. To ma być rozstrzygnięta przez nowe traktaty i nowy dział w Konst.- Xa

Umowy w sprawie zapobiegania i unikania podwójnego opodatkowania

Te umowy międzynarodowe zawarte z wieloma podmiotami międzynarodowymi są bezwzględnie wiążące i bezpośrednio stosowane bo są to umowy międzynarodowe o randze ponad ustawowej. Prawo pochodne nie ma takiej legitymacji demokratycznej jaką mają te umowy międzynarodowe. U nas do ich zawarcia potrzeba zgody wyrażonej przez parlament.

Umowy o zapobieganiu i unikaniu podwójnego opodatkowania zawierane są przez suwerenne państwa i mają w polskiej Konst. rangę ponad ustawową. Ich celem jest zapobieganie podwójnemu ekonomicznemu opodatkowaniu czyli sytuacji gdy ten sam podmiot w związku z zaistnieniem tych samych zjawisk ekonomicznych jest obowiązany w więcej niż 1 państwie do zapłaty podatku.(np. w państwie rezydencji czyli tam gdzie mieszka i tak gdzie oddziedziczył spadek). W jednym i w drugim państwie płaci z tytułu tego samego dwa różne podatki co powoduje zwiększenie opodatkowania.

Celem tych umów jest ograniczenie lub eliminacja jednego lub obydwu tych podatków. Tego rodzaju umowy działają bezpośrednio i określają naszą sytuację nie tylko przed sądami ale również przed organami finansowymi ( każdy organ podatkowy musi wziąć tą umowę pod uwagę.)

Prymat i bezpośrednie stosowanie umów o uniknięciu lub ograniczeniu podwójnego opodatkowania oznacza możliwość zmniejszenia ciężaru podatkowego na terytorium RP rozumiane w taki sposób, iż nie tylko organy podatkowe i sądy administracyjne muszą brać pod uwagę brzmienie tej umowy, ale także każdy podatnik sam składający deklarację w celu zapłaty podatku, ma prawo do obniżenia bezpośredniego podatku należnego ze względu na tą umowę.

Celem tych umów jest zmniejszenie tego ciężaru podatkowego.

Ale które państwo jest właściwe podatkowo i gdzie ma podatnik zapłacić podatek to rozstrzyga ustawa.

Ad. 3 – suwerenność wydatkowa

- czyli swoboda polityczna w określaniu kierunków wydatków. O kierunkach i celach wydatkowania decydują suwerenne i demokratycznie wybrane władze danego państwa.

Finanse publiczne – ćwiczenia 12.11.2011r.

System finansowy państwa albo innego podmiotu publicznego to zespół instytucji prawnych o charakterze publicznym łączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowywaniu. Generalnie ma on charakter złożony. Jest to system więc zakłada istnienie co najmniej więcej niż jednej instytucji finansowej, które powiązane są ze sobą w sposób logiczny i celowościowy. Są jednocześnie koherentne czyli są spójne i są niesprzeczne i służą celowi jakim jest gromadzenie środków pieniężnych oraz ich wydatkowanie.

System ten składa się z kilku podsystemów, których zakres przedmiotowy nie jest wyraźnie jasno. Ten zakres dotyczy tego z jaką kategorią państwa mamy do czynienia, ponieważ inaczej będzie wyglądał ten system finansowy w państwach o charakterze unitarnym, a inaczej w państwach federacyjnych czy konfederacjach.

Kształt systemu finansowego państwa jest też determinowany przez ustrój polityczny i gospodarczy państwa. Inaczej ten system finansowy kształtuje się w państwach totalitarnych gdzie to władztwo finansowe kształtuje się na szeroką skalę i tak naprawę system finansowy państwa wyczerpuje ogół operacji finansowych w państwie, a inaczej będzie wyglądał w państwach demokratycznych, a więc demokratycznych państwach prawnych. Z tym że to też zależy od tego jak szeroko państwo ingeruje w procesy gospodarcze. Z jednej strony może to być podejście interwencjonistyczne, że ten system zakres finansowy będzie znacznie szerszy, a z drugiej strony mogą być to państwa o charakterze liberalnym, czyli ograniczana jest ingerencja państwa w sferę finansów przez to ona się znacznie kurczy.

Można jednak wyliczyć stałe elementy systemu finansowego:

1. system budżetowy – składa się on z 3 części:

a/ systemu dochodów publicznych – czyli kwestia problematyki długu publicznego i jego obsługi,

b/ system wydatków publicznych – czyli środków pieniężnych przeznaczanych na cele publiczne - kwestia gwarancji i poręczeń udzielanych przez Skarb Państwa

c/ systemu budżetowego sensu stricte – dotyczy organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej

1. system finansowy centralnej instytucji emisyjnej w zakresie spełnienia przez te instytucje funkcji emisyjnej

2. system finansowy przedsiębiorstw publicznych, zakładów użyteczności publicznej i innych jednostek sektora finansów publicznych np. szkoły wyższe, przedszkola, SPZOZ

3. system finansowy instytucji o charakterze parafiskalnym gdzie pobór tych środków następuje w oparciu o władztwo finansowe w jakimś zakresie – państwo w części albo w całości bierze odpowiedzialność za świadczenie różnego rodzaju usług, natomiast czyni to poza strukturą Skarbu Państwa jako takiego, a więc za pomocą innego rodzaju osób prawnych tj. ZUS

4. System dewizowy – funkcjonuje tam gdzie ustawodawca decyduje się na reglamentację prawną obrotu wartościami dewizowymi tak w ujęciu krajowym jak i międzynarodowym. ( ten poziom reglamentacji może być różny, za PRL-u był inny i inny jest obecnie)

W prawodawstwie polskim system finansów publicznych ( z punktu widzenia rozdziału X Konstytucji ) można podzielić na systemy:

1. System budżetowy

Składa się na niego:

a/ system dochodów publicznych

b/ system wydatków publicznych

c/ system organizacji wewnętrznej ( struktury ) Skarbu Państwa, a więc tych jednostek organizacyjnych, które są objęte osobowością prawną SP oraz kwestie zarządzania majątkiem SP ( SP zgodnie z art. 3 Kodeksu cywilnego jest osobą prawną, jest odrębnym podmiotem prawa, działa on jednak przez jednostki organizacyjne )

d/ system budżetowy sensu stricto - czyli materia i procedura budżetowa

1. System finansowy centralnej instytucji emisyjnej oraz polityki pieniężnej państwa

2. System finansowy państwowych osób prawnych

Funkcje finansów publicznych:

1. F-cja fiskalna – polega na dostarczaniu za pomocą instytucji finansowych środków pieniężnych niezbędnych do wypełniania przez państwo i inne związki publiczne ich konstytucyjnych i ustawowych zadań.

Konstytucja i ustawy nakładają na różne podmioty publiczne różnego rodzaju zadania do których są zobligowane. W związku z czym należy gromadzić środki pieniężne, które będą służyć realizacji tych celów. Np. kwestia problematyki i realizacji prawa podatkowego które ma za zadania rytmicznie dostarczać te środki pieniężne. Zasadnicza funkcja podatku to

f-cja fiskalna bez której ta konstrukcja podatku nie ma sensu.

1. F-cja interwencyjna – polega na świadomym i celowym oddziaływaniu za pomocą instytucji finansowych oraz strumieni pieniądza w celu zachęty do określonych działań lub ich ograniczenia bądź zaniechania.

O tej funkcji możemy mówić też na przykładzie prawa podatkowego – służyć temu mogą np. ulgi i zwolnienia.

1. F-cja kontrolna – polega na tym, że finanse nam sygnalizują przebieg procesów gospodarczych ( monitorowanie stanu gospodarki).

Na przykładzie prawa podatkowego – podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy ma charakter podatku konsumpcyjnego, to decyduje o określonym rodzaju nabywców określonych rodzajów towarów czy usług, gdzie ciężar podatku ponosi ich ostateczny konsument nabywczy w związku z tym jeżeli wpływy z tytułu tych podatków maleją to wiadomo że poziom konsumpcji jest mniejszy, czyli sygnalizuje przebieg procesów gospodarczych

Pojęcie prawa finansowego i jego zakres

Prawo finansowe – to zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie.

Z punktu widzenia Konstytucji zakres pojęcia pr. finansowego pokrywa się z pojęciem finansów publicznych rozdziału X K.

Prawo finansowe można podzielić z punktu widzenia charakteru norm prawnych na 3 części:

1. część ustrojową

2. materialno-prawną

3. procesową – czyli formalną

Ad. 1 te normy prawne określają organizację i kompetencje organów państwa lub jednostek samorz. teryt. (na przykładzie prawa podatkowego – podatek jest daniną publiczną uiszczaną na rzecz podmiotu publiczno-prawnego w postaci państwa lub j.s.t. Ten podmiot określa się w skrócie mianem wierzyciela podatkowego. On reprezentowany jest przez organ podatkowy. Strukturę organów podatkowych określa art. 13 i 13a ordynacji podatkowej.)

Ad. 2 Prawo materialne określa czy też bezpośrednio czy też w drodze aktów indywidualnych sytuacje prawną adresata. ( np. poszczególne ustawy podatkowe mają charakter materialno-prawny czyli wskazują jak podatnik ma uiścić podatek, określa obowiązki tego adresata). Może też następować w sposób władczy w drodze decyzji administracyjnej.

Ad.3 – to ta część w trybie której określa się realizację prawa materialno-prawnego, chodzi o reguły postępowania w procesie prawa materialno-prawnego.

Prawo finansowe z punktu widzenia przedmiotu regulacji i poszczególnych dziedzin, które wchodzą w jego skład, można podzielić na:

• Prawo budżetowe

• Prawo podatkowe, opłatowe i celne

• Prawo wydatkowe

• Prawo walutowe

• Publiczne prawo bankowe

Budowa normy finansowo-prawnej:

Normy prawa finansowego maja charakter obiektywny i automatyczny.

Obiektywizm wyraża się w tym, że przesłanki uruchomienia stosowania normy materialno-prawnej są niezależne od elementów o charakterze subiektywnym. Podmiot może nie wiedzieć że taka norma może mieć zastosowanie, a ona jednak zostanie uruchomiona.( np. jeżeli dokonamy sprzedaży rzeczy ruchomej o wartości powyżej 1 tys. zł – np. laptopa, to na kupującym będzie ciążył obowiązek podatkowy – w postaci podatku od czynności cywilno-prawnej, jeżeli nie prowadzi działalności gospodarczej. Kupujący może o tym nie wiedzieć, nie zmieni to jednak faktu, że powstanie obowiązek podatkowy który skonkretyzuje się w postaci zobowiązania podatkowego. Kupujący powinien złożyć deklarację do Urzędu Skarbowego i rozliczyć się z tego podatku. Idea jest taka że zobowiązanie powstaje, oczywiście nie wszystkie takie transakcje są zgłaszane do U.S. i w związku z tym nie są rozliczane. Nie mniej jednak fakt dokonania czynności cywilno-prawnej w postaci zawarcia umowy sprzedaży czy też zawarcia umowy pożyczki będzie skutkowało tym, że powstanie obowiązek podatkowy, zaktualizuje się norma podatkowo – prawna czy też finansowo - prawna w tym wyrazi się jej obiektywizm. Podatnik może w ogóle o tym nie wiedzieć. Nie zmienia to jednak faktu, że powinien podatek zapłacić, to jego obciążają negatywne skutki zaniechania. Z tego wynika również to, że obowiązki o charakterze publiczno – prawnym czy finansowo-prawnym jeżeli chodzi o prawa i obowiązki nie mogą być przenoszone na podstawie umów cywilno-prawnych, one ciążą na określonym w ustawie podmiocie, nie mogą być przeniesione na inny podmiot – jeżeli podatek ciąży na kupującym to znaczy że nie ciąży na sprzedającym, sprzedający może nam jedynie zwrócić tą kwotę podatku którą musieliśmy ponieść.

Z punktu widzenia konstrukcji odpowiedzialności podatkowej nie ma znaczenia wina i przyczynienie się. Podatnik ma zapłacić, nie zapłacił odpowiada. Z art. 26 ordynacji podatkowej wynika, iż podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki.

Obiektywizm na gruncie prawa podatkowego przejawia się również w tym, że nie dochowanie określonych form przewidzianych przepisami prawa podatkowego nie wyłącza opodatkowania ( np. na gruncie podatku od towarów i usług prowadzenie działalności gospodarczej, która wymaga koncesji, zezwolenia, albo wpisu do rejestru działalności regulowanej, bez tego wpisu będzie podlegało opodatkowaniu, mimo że nie spełnione są wymogi do prowadzenia tej działalności.

Automatyzm polega na tym, że dla ich uruchomienia nie jest potrzebna uprzednia władcza ingerencja organów stosujących prawo.

Te zasady nie mają charakteru absolutnego, jak od każdej zasady istnieją wyjątki.

Są takie sytuacje kiedy odstępuje się od obiektywizmu tych norm. Zasadą jest że problematyka winy nie jest rozpatrywana z punktu widzenia odpowiedzialności podatkowej. Jednak na gruncie odpowiedzialności płatnika, który odpowiada za podatki niepobrane oraz pobrane ale nie wpłacone jest art. 30 § 5 ordynacji podatkowej - jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika, w tych przypadkach organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika, a nie płatnika. Ale to jest wyjątek, bo tylko zawinione działania podatnika wyłączają odpowiedzialność płatnika.

Innym przykładem wyjątku od zasady obiektywizmu jest możliwość wybrania przez podatnika ryczałtu podatkowego - art. 10 ordynacji podatkowej - § 1 - wprowadzenie zryczałtowanej formy opodatkowania nie pozbawia podatnika możliwości dokonania wyboru opodatkowania na zasadach ogólnych. § 2 - przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli ustawy podatkowe nie przewidują możliwości wyboru przez podatnika formy opodatkowania. Podatnik ma prawo wyboru reżimu opodatkowania. Innym przykładem wyjątku jest możliwość wyboru przez małżonków formy łącznego opodatkowania uzyskiwanych przez nich dochodów.

Konstrukcja normy:

1/ hipoteza – adresat i ogólna sytuacja faktyczna albo prawna, z punktu widzenia prawa podatkowego w hipotezie określony jest podatkowo-prawny stan faktyczny, którego zaistnienie będzie skutkowało zaistnieniem sytuacji określonej w dyspozycji, czyli podmiot, przedmiot opodatkowania.

2/ dyspozycja – sposób powinnego zachowania się podmiotu w sytuacji określonej w hipotezie.

To zachowanie się podmiotu określone w dyspozycji zazwyczaj odpowiada uprawnieniu innego podmiotu. Tak jest np. w ramach stosunku zobowiązaniowego z zakresu prawa podatkowego. Z jednej strony mamy podmiot zobowiązany którym jest podatnik, a z drugiej strony podmiot uprawniony czyli wierzyciel podatkowy. Może być jednak tak że podmiot zobowiązany jest podmiotem uprawnionym. W takiej sytuacji mamy do czynienia normą kompetencyjną, gdy podmiot jest jednocześnie uprawniony i zobowiązany. Normy kompetencyjne są skierowane do wewnątrz, odnoszą się do funkcjonowania organu, one nie nakładają ani praw ani obowiązków na podmioty zewnętrzne.

W ramach tych norm prawnych biorąc pod uwagę uprawnienia i obowiązki możemy mówić o:

a/ podmiotach czynnych – to podmiot publiczny reprezentowany przez właściwy organ

b/ podmiotach biernych – podmiot zobowiązany do świadczenia

Podmiotem biernym jest podatnik – art. 7 ordynacji –

§ 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1.

Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej nie muszą mieć koniecznie zdolności cywilno-prawnej na gruncie ordynacji podatkowej.

Takim podmiotem czysto podatkowym kreowanym tylko na gruncie prawa podatkowego, czyli o którym mowa w § 2 art. 7 jest np. podatkowa grupa kapitałowa – stanowi go związek dwóch spółek prawa handlowego.

3/ sankcja – czyli negatywne następstwa zachowania się adresata niezgodnie z normą prawną.

Wykład c.d. – 12.11.2011r.

T: Źródła prawa finansowego i rola Konstytucji dla tych źródeł.

1. Hierarchia źródeł prawa finansowego – cechy szczególne

2. Rola Konstytucji w systemie źródeł prawa

3.Szczególne wymagania prawidłowej i przyzwoitej legislacji w prawie finansowym.

Ad. 1

Cechy szczególne źródeł prawa finansowego są uregulowane w rozdziale Konst. poświęconym źródłom prawa – np. art. 8 ust. 1 -  Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Hierarchia źródeł prawa finansowego:

1. Konstytucja

2. umowy międzynarodowe o randze ponad ustawowej – muszą być zatwierdzone poprzez wyrażenie zgody parlamentu w drodze ustawy

Takie umowy mają szczególną pozycję, zwłaszcza gdy nadają się do bezpośredniego stosowania. Takie umowy nazywają się samowykonalnymi, czyli takimi które wchodzą od razu do polskiego porządku prawnego i organy muszą je bezpośrednio stosować, a obywatele przestrzegać. Do tej grupy umów należą umowy o unikaniu i ograniczeniu podwójnego opodatkowania, a także umowy które określają poziom naszych wydatków, czyli zobowiązują nas do przekazywania środków na organizacje ponadnarodowe, lub międzynarodowe, czyli na utrzymanie ONZ oraz świadczenia płacy – pewnego procentu na dochody uni.

3. ustawy z zakresu prawa finansowego cechują się pewnymi cechami odrębnymi:

• z zakresu prawa finansowego większość materii zarówno prawa materialnego jak i formalnego jest zastrzeżona do wyłączności ustawy, wymaga rangi ustawowej

• niektóre z tych ustaw posiadają konstytucyjną nazwę własną i cechy własne w porównaniu z ogółem ustaw. Należą tu ustawy określające podatki i inne daniny publiczne nazywane ustawami podatkowymi, coroczne ustawy budżetowe, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zmianie ustaw budżetowych.

• posiadają cechy które określają zasady gromadzenia i wydatkowania środków publicznych oraz określania państwowego długu publicznego, czyli ustawy dotyczące kształtowania się i zapobiegania państwowemu długowi publicznemu.

O tych ustawach Konstytucja mówi wprost.

• w związku z powyższym ograniczona jest rola rozporządzeń jako aktów wykonawczych do ustaw w zakresie prawa finansowego. Mniej jest delegacji w ustawach do wydania aktu wykonawczego do ustawy.

• zgodnie z art. 160 K. jednostki samorządu teryt. mają prawo wydawania aktów lokalnych prawa finansowego określających wysokość niektórych podatków i opłat lokalnych w zakresie wynikającym z ustawy ( czyli prawo lokalne ma wyższą rangę niż w innych dziedzinach, jest to bardzo istotna kompetencja, ograniczona ale występuje)

Prawo finansowe nie jest uzupełniane o zwyczaj, o konwenans konstytucyjny czy też zasady życia społecznego. Na gruncie tego prawa, które przede wszystkim zawiera obowiązki a nie uprawnienia, działać organom państwowym wolno tylko na podstawie i w granicach prawa, w sposób wskazany w ustawach. Natomiast jeżeli chodzi o obywateli ich obowiązki są kształtowane o ustawę, przeciwieństwem tych obowiązków jest wolność, nie mamy prawa do ulg normatywnych tylko mówi się że jesteśmy zwolnieniu z obowiązku płacenia podatku. W prawie prywatnym działa to inaczej, wolno wszystko czego prawo nie zabrania.

Cechy szczególne ustaw podatkowych i budżetowych.

Ustawa podatkowa- def. tej ustawy jest zawarta w art. 84 i 217 Konst. (nauczyć się na pamięć !!!)

Art. 84. 

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.

Art. 217. 

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Jest to ustawa, która określa podatek lub inną daninę publiczną, to znaczy że zawiera normę podatkową czyli podmiot, przedmiot i stawki podatkowe.

( danina publiczna - przymusowe świadczenie w celu alimentacji państwa, dla celu fiskalnego, dostarczenie środków na utrzymanie państwa).

1 - Podmiot – określa na jakiej kategorii podmiotów prawa spoczywać będzie obowiązek podatkowy

2 - Przedmiot – z jakimi rzeczami lub zjawiskami będzie się łączyło powstanie tego obowiązku

3 – jakie będą stawki podatkowe – czyli jaki będzie stosunek kwotowy, procentowy lub ułamkowy do podstawy opodatkowania ( podstawa opodatkowania to jest kwantyfikowany przedmiot )

Czyli ustawa ta mówi o tym kiedy powstanie obowiązek podatkowy i w jakiej wysokości będzie się kształtował.

Wszystkie elementy konstrukcyjne, które wpływają lub mogą wpłynąć na wysokość podatku muszą być zawarte w ustawie, a nie w akcie wykonawczym.

Ustawa podatkowa daje przewidywalną kwotę podatku – czyli, że w RP każda ustawa podatkowa musi być tak skonstruowana aby podmioty do których jest potencjalnie adresowana mogły przewidzieć jaka będzie kwota podatku z bardzo wysokim stopniem prawdopodobieństwa. Musi być przewidywalna z p-ktu widzenia biegu spraw podmiotów, które prowadzą planowanie podatkowe.

To oznacza pewien poziom klarowności przepisów podatkowych – muszą być zrozumiałe dla tych, którzy mają się do nich stosować. W przypadku gdy przepisy są niezrozumiałe dla adresatów obowiązków, ich wyjaśnienie spoczywa na państwie. Przepisy te mają być na tyle czytelne aby każdy z podatników mógł zeznanie podatkowe wypełnić samodzielnie.

Z art. 217 K. wynika zatem obowiązek państwa zapewnienia jasnej i czytelnej legislacji podatkowej, a w razie niemożności zapewnienia klarownych przepisów, zapewnienie instytucji dających pomoc prawną nieodpłatnie.

Do wymagań prawidłowej legislacji zaliczyć należy także zakaz działania przepisów podatkowych z mocą wsteczną zwiększających ciężar podatkowy.

Nie istnieje w RP zakaz zmieniania ustaw podatkowych, wprost przeciwnie. Ta przewidywalność podatku nie oznacza, że nie może być zwiększony ciężar podatkowy. Nie istnieją zatem prawa nabyte do niezmienności przepisów podatkowych. Ta zmienność jest cechą współczesnych demokracji.

Zmiany przepisów podatkowych powinny być przewidywalne czyli sposób i tryb zmiany powinien umożliwiać dostosowanie rozpoczętych procesów gospodarczych do zmian podatkowych. Jest wymagane odpowiednie vacatio legis ustawy podatkowej – jest to właściwy danemu podatkowi, lub daninie podatkowej okres, który pozwala dostosować bieg już rozpoczętych spraw i interesów do zmieniającego się niekorzystnie stanu prawno – podatkowego.

Interesy w toku – mogą być takie sytuacje, w których w zaufaniu do prawa, które dawało pewne korzyści, poczyniliśmy pewne nakłady lub rozpoczęliśmy pewien rodzaj działalności gospodarczej, wymagający nakładu finansowego, pracy osobistej, pracy innych osób lub wkładu innego aby uzyskać pewną ulgę podatkową. Od 1997r. T.K. wyróżnił tę grupę osób i prawa tych osób do skorzystania z tej ulgi potraktował jako prawa nabyte aż do wygaśnięcia tego przywileju, bo osoby te w zaufaniu do prawa już rozpoczęły bieg swoich spraw, zainwestowały pieniądze, rozpoczęły inwestycje.

Obok tych elementów koniecznych ustawy podatkowej, mogą jeszcze występować inne elementy konstrukcyjne ustawy podatkowej - kategorie podmiotów zwolnionych od opodatkowania. (część trzecia art. 217 K) – jest to inny, negatywny sposób określenia podmiotów podatkowych. Jest to wyróżnienie grupy podmiotów, które w normalnych warunkach podlegałyby obowiązkowi podatkowemu, ale z różnych przyczyn wymienionych w ustawie są z tego obowiązku zwolnione. To zwolnienie ma nie tylko charakter czasowy ale i warunkowy, albo związany z przedmiotem opodatkowania, a więc np. obowiązkowi podatkowemu mogą już nie podlegać osoby powyżej 65 r.ż.

Czyli ze względu na takie czy inne cechy osobowe czy przedmiotowe ze względu na działalność nie podlegają opodatkowaniu.

Ćwiczenia z 26.11.2011r.

T: Dochody publiczne, prawo podatkowe.

Dochody publiczne można podzielić na:

1/ zwrotne

2/ bezzwrotne

Ad. 1 – to:

• pożyczki

• kredyty

• obligacje

• bony

Ad. 2

• typu daninowego – to podatki, dopłaty, opłaty i cła

• typu majątkowego

• typu kapitałowego

Podatek – ( definicję podatku zawiera art. 6 ordynacji podatkowej ) – Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Art. 3 pkt. 3 –kolejna definicja: Ilekroć w ustawie mowa jest o podatkach - rozumie się przez to również:

a) zaliczki na podatki,

b) raty podatków, jeżeli przepisy prawa podatkowego przewidują płatność podatku w ratach,

c) opłaty oraz niepodatkowe należności budżetowe;

Z podatkiem mamy do czynienia wtedy gdy spełnia kryteria wymienione w art. 6 ordynacji podatkowej. Natomiast definicja z art. 3 pkt. 3 ma charakter techniczny.

Podatek to świadczenie publiczno-prawne, które cechuje:

1. nieodpłatność – wyraża się w tym, że podatnik uiszcza podatek podmiotowi, nie przysługuje mu żadne roszczenie od podmiotu, któremu wpłacił ten podatek

2. przymusowość – chodzi o to, że w razie nie uiszczenia podatku państwo może posłużyć się środkami przymusu aby podatnik uiścił ten podatek

3. bezzwrotność – uiszczenie podatku skutkuje definitywnym przesunięciem środków pieniężnych z tytułu podatkowego na rzecz wierzyciela – Skarbu Państwa od podatnika i jest on bezzwrotny

4. pieniężny charakter podatku – podatki są pobierane i nakładane w pieniądzu – chodzi o środki płatnicze obowiązujące na danym terytorium

5. p. są uiszczane na rzecz związku publiczno-prawnego – czyli na rzecz SP lub gminy

6. p. ma wynikać z ustawy podatkowej – czyli art. 217 K.

( art. 217 K - Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.)

Ordynacja podatkowa w art. 3 ust. 1 zawiera definicję ustawy podatkowej:

- Ilekroć w ustawie jest mowa o: ustawach podatkowych - rozumie się przez to ustawy dotyczące podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych określające podmiot, przedmiot opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania, stawki podatkowe oraz regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych, podatników, płatników i inkasentów, a także ich następców prawnych oraz osób trzecich;

Opłata – spełnia wszystkie cechy podatku poza nieodpłatnością. Opłata ma charakter odpłatny. Jest to publiczno-prawne……………………………

Opłaty mają na celu dostarczenie środków w związku ze świadczonymi przez państwo usługami. W tym zakresie wysokość opłaty powinna być ekwiwalentna w stosunku do świadczonej przez państwo usługi. Opłaty mają też pełnić f-cję prohibicyjną …………………………………..

Dopłaty – to jest danina publiczna, która związana jest z projektami o charakterze infrastrukturalnym. Są możliwe tam gdzie istnieje możliwość określenia zakresu podmiotów mogących z tego skorzystać.

Cło – spełnia wszystkie przesłanki aby je można było uznać za podatek.

Elementy konstrukcji podatku:

Są budowane wg pewnego schematu. Ten ogół elementów konstrukcyjnych podatku można podzielić na:

1. obligatoryjne – zaliczamy tu:

a/ podmiot podatku – w tym można wyróżnić:

• stronę czynną – czyli podmiot, na którego rzecz ma nastąpić zapłata podatku – wierzyciel podatkowy

• stronę bierną – czyli podatnik – ten który uiszcza podatki

Wierzycielem podatkowym jest SP lub jednostki samorządu terytorialnego – ale tylko gmina. Ci wierzyciele są reprezentowani przez organy podatkowe w relacji z podatnikiem.

b/ przedmiot opodatkowania

c/ sposób i termin zapłaty

2. fakultatywne – one znaleźć się mogą ale nie muszą. Ten katalog elementów fakultatywnych ma charakter otwarty. Zaliczamy tu:

a/ podstawę opodatkowania – występuje np. w ryczałtach podatkowych, gdzie nie wymagana jest podstawa opodatkowania

b/ stawki podatkowe

c/ ulgi

d/ zwolnienia

e/ okres podatkowy

f/ inne, które zależą od konkretnej konstrukcji podatku

Ogół organów podatkowych dzielimy na:

1. państwowe organy podatkowe

2. samorządowe organy podatkowe

Struktura organów podatkowych określona jest w art. 13 ordynacji:

Ad. 1 Państwowymi organami podatkowymi są:

- naczelnik urzędu skarbowego

- naczelnik urzędu celnego

To są organy 1-ej instancji. Natomiast organami odwoławczymi od ich decyzji są:

- dyrektor izby skarbowej – od decyzji wydawanej przez naczelnika US

- dyrektor izby celnej – od decyzji wydawanej przez naczelnika UC

Ad. 2 Samorządowymi organami podatk. są:

W I-ej instancji:

- wójt, burmistrz, prezydent miasta – w zakresie gminy

- starosta – w zakresie powiatu

- marszałek województwa – w zakresie województwa

Organem odwoławczym od ich decyzji jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze.

Państwowe organy podatkowe dokonują poboru podatków, które stanowią dochód budżetu państwa, a samorządowe stanowią dochód ………………………….

To jaki organ pobiera podatek nie przesądza, że ma to stanowić dochód państwa lub gminy. ……………

Art. 13 § 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym - jako:

1) organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia - z urzędu;

2) organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1;

3) organ właściwy w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych;

4) organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego,

5) organ właściwy w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Do organów kontroli skarbowej zaliczamy:

1/ Ministra Finansów

2/ Głównego Inspektora Kontroli Skarbowej

3/ dyrektorów urzędów……………………….

Organy kontroli skarbowej nie stanowią organów podatkowych

Ad. 1.a. – podmiot opodatkowania

Podatnik – art. 7 § 1 ordynacji –

 Podatnikiem jest:

1/ osoba fizyczna - człowiek

2/ osoba prawna – określa art. 33 KC

3/ lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu – określa art. 33¹KC

Podatnikami zatem mogą być jednostki które mają osobowość prawną i te które jej nie mają. Katalog ten nie jest zamknięty.

§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1 – te podmioty tworzą struktury podatkowe – są to podatkowe grupy kapitałowe. Jest to podmiot czysto podatkowy przeznaczony do rozliczania podatku od osób prawnych.

Podmiot który jest podatnikiem jednego podatku nie musi być podatnikiem innego podatku.

Tą zbiorczą grupę podatników można podzielić na:

1. podatników formalnych – czyli takich którzy z mocy ustawy podatkowej zobowiązani są do rozliczenia się z podatku

2. p. materialnych – jest to podmiot, na którym spoczywa ekonomiczny ciężar podatku. Niekoniecznie jest on wymieniony w ustawie………….

Ustawodawca przewidując, że może dochodzić do rozdzielenia podatnika formalnego od materialnego może uruchamiać różne mechanizmy.

…………….

Mogą być podmioty pośrednie czyli tzw. płatnik, inkasent – art. 8 ordynacji

-  Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Płatnik jest wskazany przez obowiązki, które ma spełniać:

1. obliczyć podatek

2. pobrać zaliczkę od podatnika

3. w terminie wpłacić do organu podatkowego

W prawie polskim nie przewiduje się płatnika grupowego, jest tylko indywidualny.

Inkasent – art. 9 - Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Czyli jest zobowiązany do 2 rzeczy:

- pobrania podatku

- wpłacenia we właściwym terminie do organu podatkowego

Nie musi obliczać kwoty podatku.

Ad. 1.b. Kolejny elementem konstrukcji opodatkowania jest przedmiot opodatkowania – to zawsze określona sytuacja faktyczna lub prawna, opodatkowaniu podlega nie dochód ale uzyskanie tego dochodu.

Ad. 2.a. – Podstawa opodatkowania – to ilościowe bądź wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania, ilościowe – w jednostkach miary,

wartościowe – w pieniądzach

Podstawa opodatkowania może mieć charakter:

1/ rzeczywisty – zasadą jest aby podstawa opodatk. odpowiadała wartości rzeczywiście uzyskanego dochodu

2/ szacunkowy – gdy brak jest możliwości faktycznej albo prawnej ustalenia rzeczywistej podstawy opodatkowania.

W art. 23 ordynacji ustawodawca przewiduje możliwość oszacowania podstawy opodatkowania.

26.11.2011r. WYKŁAD

Objęcie danin publicznych zakresem ordynacji podatkowej………….

są objęte ogromnym rygoryzmem wykonalności. Celem ordynacji podatkowej jest wzmocnienie wymagalności i egzystowalności danin publicznych.

Art. 21 ordynacji -  § 1. Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania;

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

§ 2. Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, a zobowiązanie podatkowe powstaje w sposób określony w § 1 pkt 1, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty, z zastrzeżeniem § 3.

§ 3. Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego.

§ 3a. ⁽⁴⁷⁾ Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że kwota zwrotu podatku lub kwota nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa prawidłową wysokość zwrotu podatku lub nadwyżki podatku naliczonego nad należnym.

§ 4. Przepisy § 3 i art. 53a stosuje się odpowiednio, gdy podatnik obowiązany jest do zapłaty podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku bez złożenia deklaracji, a obowiązku tego nie wykonał w całości lub w części.

§ 5. Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, wysokość zobowiązania podatkowego, o którym mowa w § 1 pkt 2, ustala się zgodnie z danymi zawartymi w deklaracji, chyba że przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego albo w toku postępowania podatkowego stwierdzono, że dane zawarte w deklaracji, mogące mieć wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego, są niezgodne ze stanem faktycznym.

Świadczenia podatkowe są…………….

1/ trzeba sobie samemu ujawnić

2/ za zobowiązania podatkowe w Polsce odpowiada się całym swoim majątkiem, co w przypadku małżeństw będących we wspólnocie małżeńskiej oznacza odpowiadanie całym majątkiem wspólnym i odrębnym

3/ każde uchybienie terminowi zapłaty wywołuje…………

4/ ściągnięcie zobowiązania może być zabezpieczone jeszcze przed jego dokładnym określeniem za pomocą hipoteki lub zastawu

5/ za zobowiązania podatkowe odpowiadać mogą wspólnie z podatnikiem osoby trzecie, jeżeli niemożliwe lub utrudnione jest ściągnięcie podatku z majątku podatnika

6/ do okresu przedawnienia się zobowiązania podatkowego organy podatkowe i organy kontroli skarbowej mogą w każdej chwili wszcząć postępowanie podatkowe. Ten sam podatek może być kilka razy badany.

System ten jest wsparty odpowiedzialnością karno-skarbową. Każde nieujawnienie przedmiotu lub podstawy opodatkowania jeśli grozi uszczerbkiem interesu fiskalnego państwa może skutkować wszczęciem postępowania karnego.

T: c.d. źródeł prawa – ustawy budżetowe w systemie źródeł prawa.

Podstawą tego jest rozdział X Konst. oraz ustawa z 27.08.2009r. o finansach publicznych.

Zgodnie z K. budżet państwa wyróżnia się następującymi cechami:

1. jest to plan dwustronny wyrażony w pieniądzu czyli finansowy, jego treścią są wydatki i dochody państwa na rok budżetowy stąd jest to plan roczny

2. jest podstawą dla prowadzenia gospodarki finansowej państwa w ramach ustawy budżetowej.

3. jest aktem planistycznym o charakterze……………….

Art. 109. 1. Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym.

2. Ustawa budżetowa składa się z:

1) budżetu państwa;

2) załączników;

3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia i w ustawie budżetowej wynika z niniejszej ustawy lub z odrębnych ustaw.

3. Ustawa budżetowa jest uchwalana na okres roku budżetowego.

4. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.

5. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy.

( czyli nie może ani uchylać ani nadawać innej treści już obowiązującym ustawom prawa powszech. obowiązującego)

Także te inne ustawy nie mogą bezpośrednio zmieniać brzmienia ustawy budżetowej mogą tylko oddziaływać refleksowo na projekt ustawy budżetowej determinując określone wydatki lub dochody albo oddziałując w kierunku dokonania zmiany ustawy budżetowej.

U.b. obowiązująca może być zmieniona tylko ustawą o zmianie ustawy budżetowej. Głębokość tej zmiany jest bardzo różna. Zmiany u.b. nie można dokonać żadną inną ustawą prawa powszech. obowiązującego.

Odrębności u.b. wyrażają się także w procedurze w jakiej u.b. dochodzi do skutku i w jakiej jest wykonywana. Inicjatywę ustawodawczą w zakresie u.b. ma tylko RM. Żaden inny organ nie może jej zastąpić nawet Sejm. Górna granica deficytu budżetowego wyznaczona w projekcie ustawy budżetowej jest nieprzekraczalna. Co oznacza, że Sejm teoretycznie może podwyższyć dochody i obniżyć wydatki ale zawsze w taki sposób żeby tej górnej granicy deficytu budżetowego nie przekroczyć lub nawet go obniżyć. W zakresie procedury legislacyjnej inaczej wyglądają zasady podziału władzy. W duże mierze wyłączność inicjatywy rządu powoduje, że u.b. na ogół nie jest zupełnie oderwana od projektu. To wynika z dwóch przyczyn:

• czysto polityczna polegająca na tym że z reguły mamy system kanclerski i to większość sejmowa popiera rząd bo inaczej nie przeforsowałby on projektu u.b.

• z drugiej strony jeśli wyłączność inicjatywy ustawodawczej ma na czymś polegać to na tym żeby przez uchwalenie zupełnie nowej ustawy praktycznie Sejm nie posunął się do przedstawienia sobie samemu nowego projektu.

W pewnej mierze w polskiej Konst. jest wyraźna przewaga rządu nad parlamentem w zakresie spraw budżetowych. Trzecia władza nie jest zbudowana na zasadzie autonomii finansowej lecz odrębności w ramach struktur budżetu.

Odrębności legislacyjne –

art. 139 ust. 2 ufp - Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sądami administracyjnymi, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego i Państwowej Inspekcji Pracy.

Ustawa budżetowa jest opracowywana i uchwalana oraz wykonywana w sposób inny niż inne ustawy prawa powszech. obowiązującego. W szczególności nie tylko ze względu na swoje treści planistyczne ale także ze względu na odmienności w zakresie podziału władzy.

Odmienności planistyczne polegają na tym, że:

1. zgodnie z Konstytucją R.M. ma znaczącą przewagę w zakresie opracowywania i wykonywania ustawy budżetowej

2. uprawnienia parlamentu do uchwalania u.b. są ograniczone jeśli chodzi o zachowanie równowagi budżetowej.

3. władza sądownicza w polskim systemie nie ma pozycji autonomicznej budżetowo lecz przysługuje jej konstytucyjna ochrona odrębności w ramach opracowywania i wykonania budżetu państwa

Zgodnie z art. 139 ust. 2 ufp – organy wł. publicznej nie podlegające RM prowadzą swą gospodarkę finansową w ramach części budżetu w granicach wytyczonych przez projekt u.b., a następnie ustawę budżetową. To oznacza, że w fazie opracowywania budżetu władze te i organy są związane zaleceniami ministra finansów przedstawionymi w założeniach projektu budżetu państwa na rok następny. Jednak opracowują one projekty swoich części względnie samodzielnie po to by następnie dołączyć je do projektu opracowanego przez ministra finansów w zakresie centralnej administracji rządowej. Spośród tych organów, które nie podlegają administracji rządowej szczególną pozycję zajmuje administracja wymiaru sprawiedliwości. Ponieważ ich ograniczona samodzielność prowadzenia gospodarki finansowej służy niezawisłości sądów i ich niezależności od władzy wykonawczej. Sądy mają być niezawisłe w orzekaniu.

Owa odrębność i względna samodzielność dotyczy finansowania samego procesu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, jak i tego co się składa na tzw. zewnętrzny obraz tego wymiaru sprawiedliwości. Konstytucyjne gwarancje wynagrodzenia sędziego nie mają na celu szczególnego dogodzenia sędziom, ale mają być gwarancją niezawisłości wymiaru sprawiedliwości, na który składają się pewna niezależność w części ekonomiczna ale także zewnętrzny obraz tego wymiaru. Wybór zawodu lub działalności gosp. przez żonę lub męża sędziego nie pozostaje bez wpływu na obraz tego wymiaru spraw.

Cechy ustawy budżetowej ze względu na jej treść:

Dochody państwa są to przewidywane wpływy z tytułów prawnych określonych w odrębnych ustawach albo dochody z własności SP i praw majątkowych jakie państwu służą.

Dochody budżetowe są określone w ustawie o finansach publicznych jako prognoza czyli nie wiążące przewidywanie. Nie jest to zgodne z Konstytucją. Dochody budżetowe to zobowiązanie do pobierania i gromadzenia wpływów z zachowaniem najwyższej staranności choć na podstawie ustaw innych niż ustawa budżetowa (czyli w Polsce podatki pobiera się na podstawie ustaw podatkowych). To zobowiązanie oznacza że nie można odstąpić od pobierania podatków. Tylko w przypadkach przewidzianych przez ustawę można odroczyć, umorzyć, rozłożyć na raty lub zaniechać poboru. Zaniechanie byłyby samowolą podatkową.

Wykład – 10.12.2011r.

Mówiliśmy o tym, że ustawa budżetowa ma nazwę własną - brzmi ona ustawa budżetowa na rok 2011 lub 2012 itd.

Ustawa budżetowa w systemie źródeł prawa wyróżnia się pewnymi cechami:

- bo jej treścią są postanowienia skonkretyzowane liczbowo i skierowane do wykonawców, adresatów którymi są organy wł. publicznej lub inne podmioty z nimi zrównane. A nie do osób trzecich. Jest to akt corocznie odnawianej umowy politycznej.

Wydatki państwa.

W określaniu kierunków wydatkowania wyraża się władza zwierzchnia państwa. Skoro ustawa budżetowa jest podstawą prowadzenia gospodarki finansowej państwa czyli aktem zarządzania budżetem państwa w okresie rocznym, to oznacza to, że co do zasady jeśli chodzi o wydatki, kierunki wydatkowania są wyborem politycznym a nie prawnym. Parlament zatwierdzając projekt ustawy budżetowej decyduje ostatecznie o preferencjach politycznych wyrażających się w kierunkach i wysokości wydatków. Czyli swoboda polityczna określania kierunków i wysokości wydatków jest jednym z atrybutów suwerenności państwa. U.b. która byłaby pozbawiona możliwości takiego wyboru co do kierunku i wysokości wydatkowania mimo tego, że formalnie by tym aktem była materialnie tym aktem zarządzania by nie była.

Te zasady wyrażone w art. 219 ust. 3 i 4 K, który mówi, że oznaczają że to prowizorium jest podstawą prowadzenia gospodarki kiedy nie jest uchwalona ustawa budżetowa, ale kiedy jest uchwalona to ona staje się tą podstawą. Cały rozdział X Konst. jest poświęcony atrybutom suwerenności finansowej państwa i pewnym zasadom. To są pewne zasady natury politycznej mające swoje odbicie w przepisach prawa. Te zasady wynikające z art. 219 ust. 3 i 4 K. wywierają bardzo istotne skutki prawne.

1 – skutek – niewątpliwie uchwalanie u.b. i opracowywanie jej projektu jest wyrazem zwierzchnictwa państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Chodzi o niezależność w relacjach do umów międzynarodowych i aktów prawa wtórnego, oraz o swobodę polityczną nie ograniczaną np. przez władzę sądowniczą czy przez inne podmioty. Połowa z tych rzeczy jest nieprawdą.

2- skutek – postanowienia planistyczne zawarte w ustawie budżetowej nie rodzą roszczeń ze strony osób trzecich to znaczy, że nie możemy domagać się wypłaty wydatków na podstawie postanowień ustawy budżetowej. Nie tylko my osoby trzecie ale również S.N., czy . T.K, czyli inne podmioty. ( jest zaplanowane co nie znaczy, że będzie wypłacone).

Każda z tych zasad prawnych ma istotne wyjątki.

Uchwalanie u.b. i opracowywanie jej projektu jest inną formą sprawowania władzy niż wszelkie inne działania organów władzy i administracji. Dlatego że te są aktami zarządzania a tamte są aktami klasycznego stanowienia prawa.

Dlatego bardzo często dochodzi do opozycji pomiędzy aktami prawa powszech. obowiązującego, a postanowieniami u.b.

Ad. 1 – 1 skutek – jest wyrazem suwerenności państwa, niepodlegania innym podmiotom. Ma ta zasada ( skutek ) co raz to więcej wyjątków.

Pierwsza grupa wyjątków:

Traktaty międzynarodowe mogą zobowiązywać państwa do przestrzegania pewnych reguł jeśli chodzi o globalną wielkość wydatków, kierunki wydatkowania, zachowania równowagi wydatkowania czyli nie przekraczania pewnych granic poprzez wskazywanie jakie wydatki powinny być w budżecie umieszczone lub poprzez zakaz umieszczania wydatków na pewnego rodzaju zadania lub cele w u.b. O ile Konst. R.P. działa bezpośrednio (np. zakaz finansowania deficytu przez NBP) i zakazy z niej wynikające są jasne, to zakazy wynikające z tych traktatów, to czy je można stosować bezpośrednio w stosunku do kolejnych ustaw budżetowych, poglądy są różne. W Polsce tylko Konst. jest najwyższym prawem. Tylko T.K. może stwierdzić niezgodność u.b. z K. Ale nie ma organu ponadnarodowego, który byłby uprawniony do bezpośredniej ingerencji w naszą u.b. Czyli traktat z Maastricht jakkolwiek by nie był traktowany nie może eliminować naszej u.b. czy jej części.

Jeśli do tego dojdzie to będzie już element państwa federacyjnego, dlatego że władze unijne zostaną upoważnione do bezpośredniej ingerencji w naszą u.b. Bo jeżeli Trybunał w Strasburgu będzie uprawniony do skreślenia z u.b. jakiś wydatków to będzie to już początek federacji. Jest jednak oczywistą kwestią, że umowa międzynarodowa, traktat, może wprowadzić sankcje za nieprzestrzeganie zobowiązań przyjętych co do wysokości i kształtu wydatków w u.b. w relacji do traktatu.

Te sankcje mogą być samo wykonalne tzn. że po stwierdzeniu nieprawidłowości organy unijne nakładają na RP sankcje za nieprzestrzeganie umów międzynarodowych. Te sankcje są zgodne z naszą K. , one się odbijają w budżecie w przyszłych latach. To jest istotna utrata części suwerenności. Nałożenie takich sankcji nie oznacza ingerencji bezpośredniej w u.b. tego roku czy ustawę na przyszły rok, ale jest niesłychanie silną ingerencją wewnętrzną, działa refleksowo, odbija się na budżecie w latach następnych, bo taka kara nie będzie mała aby państwa przestrzegały traktatów międzynarodowych. Ustawa budżetowa musi opierać się na obowiązującym stanie rzeczy – prawnym i faktycznym – musi się opierać na zobowiązaniach, które przyjęliśmy i jeżeli przyjęte zostało że SP ma jakieś wydatki wypłacić to musi to być wypłacone.

Umową międzynarodową zatem nie można zmienić treści u.b. bezpośrednio, ale nie wywiązanie się z nich powoduje że mogą działać refleksowo, działając niesłychanie silnie w suwerenność finansową, ingerując wewnętrznie na przyszłość.

Wskazane te trzy punkty ograniczeń suwerenności w zakresie u.b. mają różne skutki i rożny charakter prawny. Mamy do czynienia albo z ograniczeniem globalnej wielkości wydatków w stosunku do planowanych dochodów budżetowych, to oznacza wyznaczenie globalnej kwoty granic zadłużania w danym roku budżetowym. Ale w tej globalnej kwocie pozostaje swoboda określenia kierunków wydatkowania.

Jeżeli u.b. narusza K. można się spodziewać, że zostanie zaskarżona do T.K. Uprawnionych i chętnych do wnoszenia tego typu skarg jest niewielu i nigdy to nie dotyczy zmniejszenia a raczej zwiększenia wydatków.

Druga grupa wyjątków:

- mamy też zobowiązania wewnętrzne i czasami międzynarodowe do dokonywania określonych wydatków – są to wydatki prawnie zdeterminowane. Czyli są to wydatki dla których istnieje postawa prawna w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych, z których wynika obowiązek wydatkowania i finansowania. Te zobowiązania do wydatkowania na określone cele wynikające z umów międzynarodowych o randze ponad ustawowej nie są bezpośrednio egzekwowane. Ale my mamy ogromną ilość ustaw w prawie wewnętrznym, które powodują powstanie wydatków prawnie zdeterminowanych, czyli np.

• ustawa o funduszach emerytalnych przewiduje obowiązek poręczeń i gwarancji do wypłaty świadczeń emerytalnych.

• w budżetach lokalnych dodatki mieszkaniowe dla osób, które nie są w stanie ponosić świadczeń czynszowych czy innych

• ulgi na przejazdy kolejowe dla pewnej grupy osób wskazanych ustawowo

• wydatki na wynagrodzenie nauczyciela z karty nauczyciela ( wysokość wynagrodzenia nauczyciela w Polsce jest prawnie zdeterminowana)

Występuje różny stopień zdeterminowania wydatków budżetowych, np. sfinansowanie ulg kolejowych czy wypłata dodatków mieszkaniowych są bezwzględne ( trzeba je wypłacić gdy są spełnione warunki), inne mogą mieć cechy mieszane ( czyli w pewnej części jest swoboda polityczna ale w granicach tego co można zrobić) .

Podstawą tych wydatków zdeterminowanych nie jest u.b. tylko tamte ustawy prawa wewnętrznego, bo z nich wynikają zobowiązania państwa albo j.s.t.

Trzecia grupa wydatków ograniczających suwerenność finansową

to wydatki, których powinność finansowania wynika z Konst. i których skutkiem jest roszczenie publicznoprawne do budżetu państwa. Czyli nie odrębne ustawy, ale określona kwota na te wydatki musi być w budżecie przewidziana.

Są to wydatki przewidziane w art. 167 ust. 2 Konst. czyli wydatki na subwencje samorządu teryt. oraz na dotacje celowe dla samorządu teryt. Jest to odrębna grupa wydatków wynikająca z tzw. zasady adekwatności. Art. 167 ust. 1 Konst. bowiem stosunki pomiędzy państwem i samorządem teryt. w Polsce nie są porównywalne z innymi stosunkami społecznymi, politycznymi czy prawnymi. Mamy do czynienia z relacją pomiędzy całością państwa a jego częściami, będącymi także wspólnotami polityczno – terytorialnymi. Czyli samorządy są w pewnym sensie podobne do państwa, oczywiście zachowując proporcje. Relacje pomiędzy budżetem państwa a dochodami samorządów nie mogą się kształtować dowolnie. W naszej Konst. jest na zasadzie współuczestniczenia i współpartycypacji w dochodach publicznych. Z tego tytułu samorząd teryt. ma prawo podmiotowe do obliczenia, przekazania i wypłaty w terminie należnej kwoty subwencji, co podlega badaniu przed sądami administracyjnymi i cywilnymi oraz wypłaty należnego świadczenia z tytułu dotacji celowej na zadania zlecone.

ćwiczenia z dnia 10.12.2011 r.

Ulgi i zwolnienia podatkowe

Ogólnie elementy konstrukcji podatku dzielimy na:

- kwalitatywne (podmiot i przedmiot)

- kwantytatywne (podstawa opodatkowania i stawka)

Zwolnienia podatkowe to forma redukcji elementów kwalitatywnych konstrukcji podatku.

Wyróżniamy 3 kategorie zwolnień podmiotów:

1. Zwolnienia podmiotowe od towarów i usług

2. Zwolnienia przedmiotowe powszechnie stosowane

3. ……………………………………………………….

Ulgi podatkowe polegają na redukcji elementów kwantytatywnych podatku, czyli podstawy opodatkowania, stawki, czasem redukcji samego opodatkowania.

Elementy prowadzące do zmniejszenia obciążenia podatkowego:

Art. 3 pkt 6 o. p. ulgi podatkowe – rozumie się przez to przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku, z wyjątkiem obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, oraz innych odliczeń stanowiących element konstrukcji tego podatku;

Art. 67a i kolejne-ulgi w spłacie zobowiązań, to są różnego rodzaju ułatwienia w spłacie zobowiązań podatkowych, ale nie są rozumiane jako element konstrukcji podatku.

Art. 67a. § 1. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:

1) odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;

2) odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki określone w decyzji, o której mowa w art. 53a;

3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

§ 2. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

Inne elementy zmniejszające obciążenia podatkowe to:

- fakultatywne (okres podatkowy)-okres podatkowy nie występuje w każdej konstrukcji podatku

- element obligatoryjny (sposób i termin zapłaty):

• Zapłata w całości-wpłacamy kwoty na poczet opodatkowania.

• W ratach-podatek od nieruchomości w 4 ratach

• Zaliczkowo

Termin-regulują poszczególne ustawy

Art. 12 o. p. § 1. Jeżeli początkiem terminu określonego w dniach jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu tego terminu nie uwzględnia się dnia, w którym zdarzenie nastąpiło. Upływ ostatniego z wyznaczonej liczby dni uważa się za koniec terminu.

§ 2. Terminy określone w tygodniach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim tygodniu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu.

§ 3. Terminy określone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.

§ 4. Terminy określone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było – w dniu, który poprzedzałby bezpośrednio ten dzień.

§ 5. Jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy.

§ 6. Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego zostaje zawieszony z dniem:

1) wysłane w formie dokumentu elektronicznego do organu podatkowego, a nadawca otrzymał urzędowe potwierdzenie odbioru;

2)  nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego albo złożone w polskim urzędzie konsularnym;

3) złożone przez żołnierza lub członka załogi statku morskiego w dowództwie jednostki wojskowej lub kapitanowi statku;

4) złożone przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego;

5) złożone przez osobę aresztowaną w administracji aresztu śledczego.

Art. 47 o. p. § 1. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.

§ 2. Jeżeli przepisy prawa podatkowego określają kalendarzowo terminy płatności podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku, a decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego nie została doręczona co najmniej na 14 dni przed terminem płatności podatku, pierwszej zaliczki na podatek lub pierwszej raty podatku, obowiązuje termin określony w § 1.

§ 3. Jeżeli podatnik jest obowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek, za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata powinna nastąpić.

§ 4.  Terminem płatności dla płatników jest ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, powinna nastąpić wpłata należności z tytułu podatku.

§ 4a.  Terminem płatności dla inkasentów jest dzień następujący po ostatnim dniu, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata podatku powinna nastąpić, chyba że organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego wyznaczył termin późniejszy.

§ 5.  Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, terminy płatności poszczególnych podatków, zaliczek na podatek lub rat podatku, wskazując dzień, miesiąc i rok, w którym upływa termin płatności.

Obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy można rozpatrywać w dwóch znaczeniach:

1. Abstrakcyjnym

2. Konkretnym

Ad. 1 Obowiązek podatkowy to określone w ustawach podatkowych reguły opodatkowania obejmujące w zakresie hipotezy stan podatkowo-faktyczny oraz jego następstwa tj. dyspozycja.

Hipoteza określa …………. podatkowo prawne - wchodzi podmiot, przedmiot, stawka i podstawa.

Ad. 2 - konkretny obowiązek podatkowy to obowiązek który dotyczy konkretnego podmiotu, w związku z zaistnieniem zdarzenia, z którym ustawa podatkowa łączy konieczność zapłaty podatku.

Art. 4 ordynacji zawiera definicję legalną obowiązku podatkowego.

W myśl art. 4 przez obowiązek podatkowy rozumie się wynikającą z ustaw podatkowych nieskonkretyzowaną powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia z którym ustawa podatkowa łączy konieczność zapłaty podatku.

Obowiązek podatkowy abstrakcyjny nie został zdefiniowany w przepisach ustaw podatkowych.

Obowiązek podatkowy powstaje zawsze z mocy ustawy podatkowej bez względu na wolę podmiotu który wchodzi w jego pole, czyli który temu podlega, chce aby ten obowiązek powstał czy nie.

Definicja podatnika - art. 7 o. p. § 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Z chwilą powstania obowiązku podatkowego będziemy mieli do czynienia z podatnikiem. To wiąże się z tym, że obowiązek podatkowy zmierza nie tylko do przekształcenia się w zobowiązanie podatkowe, a więc chodzi tutaj o wykonanie zasadniczego obowiązku jakim jest zaplata podatku, ale również z obowiązkiem podatkowym łączą się różnego rodzaju obowiązki o charakterze instrumentalny, np. składanie deklaracji.

Obowiązek podatkowy nie podlega przeniesieniu na podstawie umów cywilno-prawnych i nie można go przenieść na inny podmiot aniżeli ten wskazany w ustawie.

A więc pierwszym etapem jest zaistnienie obowiązku podatkowego. Kolejnym musi być jego konkretyzacja co do zobowiązania podatkowego.

Pojęcie zobowiązania podatkowego jest zawarte w art. 5 o. p.

Art. 5.  Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Z tego przepisu wynika że następstwem obowiązku podatkowego jest powstanie zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie p. nie może powstać gdy nie powstanie obowiązek podatkowy, który wynika z ustawy podatkowej, która określa zdarzenie z którym wiąże się opodatkowanie. O ile obowiązek podatkowy wskazuje nam na podmiot czyli podatnika, o tyle zobowiązanie podatkowe stanowi konkretyzację obowiązku podatkowego pod względem przedmiotowym. A więc chodzi tu o wysokość podatku, termin i miejsce zapłaty.

Obowiązek podatkowy nie zawsze przekształca się w zobowiązanie podatkowe.

W myśl art. 68 o. p. § 1. Zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 21 § 1 pkt 2, nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Przepis ten odnosi się do różnych sposobów powstawania zobowiązań podatkowych, w tym przypadku chodzi o zobowiązania podatkowe powstałe w drodze decyzji ustalającej. Określa on przypadek w którym ze względu na fakt nie doręczenia takiej decyzji w określonym czasie wskazanym w ustawie, obowiązek podatkowy nie przekształci się w zobowiązanie.

Zobowiązania podatkowe mogą powstawać w dwojaki sposób. Te sposoby określa art. 21 § 1 o.p.

Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania;

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

Z niego wprost wynika z jakim dniem powstaje zobowiązanie podatkowe oraz wyprowadza się z niego również 2 różne sposoby powstania zobowiązań podatkowych, czyli:

1- wszy sposób – powstawanie zobowiązania podatkowego z mocy samego prawa ( ex lex) – czyli odpowiednio łączy się z pkt. 1 wyżej

2 – gi sposób – powstawanie zobowiązania p. z mocy doręczenia decyzji ustalającej - czyli odpowiednio łączy się z pkt. 2 wyżej

Jeżeli te zobowiązania powstają na 1-wszy z możliwych sposobów, który jest najbardziej powszechny, to kwota którą podatnik wykaże w deklaracji stanowi kwotę podatku do zapłaty. I to wynika z art. 21 § 2 Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, a zobowiązanie podatkowe powstaje w sposób określony w § 1 pkt 1, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty, z zastrzeżeniem § 3.

Musimy samodzielnie dokonać wykładni prawa, składając deklarację wskazać kwotę podatku.

Art. 21 § 3 Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik:

- mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku,

- nie złożył deklaracji podatkowej

- albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji,

organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego. Jest to decyzja określająca.

Decyzja ustalająca, a więc ta która kreuje zobowiązanie podatkowe ma charakter konstytutywny. A więc kreuje ona nowy stosunek prawny zobowiązania podatkowego. Bez doręczenia takiej decyzji nie powstanie zobowiązanie podatkowe po mimo istnienia obowiązku podatkowego. A po terminie tym wskazanym w art. 68 nie będzie już możliwości tej konkretyzacji.

Natomiast decyzja z § 3 tego artykułu 21 ma charakter deklaratywny, czyli potwierdza ona istnienie pewnego stanu rzeczy. Ona nie kreuje nowych stosunków prawnych. Z niej będzie wynikało że takie zobowiązanie podatkowe istnieje.

W ramach stosunku zobowiązaniowego-wyróżniamy dwa elementy:

1. dług - to powinność świadczenia

2. odpowiedzialność - to gotowość majątku dłużnika do poddania się egzekucji celem przymusowego wykonania długu. Odpowiedzialność pozwala na przymusową realizacje zobowiązania. Ma też na celu zabezpieczenie interesów wierzyciela podatkowego.

Zasadą jest, że długowi towarzyszy odpowiedzialność, w ramach jednego zobowiązania jest tak dług jak i odpowiedzialność. Czasem istnieją takie zobowiązania w ramach których dług pozbawiony jest elementu odpowiedzialności i na odwrót. W przypadku gdy mamy odpowiedzialność osoby trzeciej a nie opiera się ona na długu chodzi o - art. 107 i kolejne - czyli sytuacja ta odnosi się do odpowiedzialności osób trzecich za cudze długi.

Natomiast dług bez odpowiedzialności-występuje na gruncie art. 26a o.p. - podatnik nie ponosi odpowiedzialności z tytułu zaniżenia lub nie ujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania czynności, o których mowa w art. 12, 13 oraz 18 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych do wysokości zaliczki, do której pobrania zobowiązany jest płatnik.

Odpowiedzialność ponosi płatnik, a z tego przepisu wprost wynika, że nie odpowiada podatnik. Ale nie zwalnia go to z długu, a więc powinien on świadczyć. Uiszczenie tej kwoty nie będzie skutkowało powstaniem nadpłaty jest to świadczenie zależne. Podatnik może świadczyć ale nie musi. Ale brak jest możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności w tym zakresie przymusowej realizacji podatnika, odpowiadać będzie płatnik.

Odpowiedzialność dzielimy na:

1. o. osobistą

2. o. rzeczową

Odpowiedzialność osobista to odpowiedzialność całym majątkiem podmiotu odpowiedzialnego tak teraźniejszym jak i przyszłym. Odpowiedzialność ta ma charakter czysto majątkowy, nie jest istotne jak ten majątek się kształtuje na chwilę powstania zobowiązania. Odpowiedzialność ta może mieć charakter ograniczony do pewnej kwotowo określonej granicy. Jest to ograniczenie pro viribus patrimonii. Egzekucję można prowadzić do tej kwoty, dalej nie wolno. ( art. 97 i 98 o.p.)

Cum viribus patrimonii- polega na tym że istniej możliwość egzekucji tylko z pewnej masy majątkowej, np. masy spadkowej.

Odpowiedzialność rzeczowa polega na ustanowieniu ograniczonych praw rzeczowych albo w postaci hipoteki, albo zastawu skarbowego.

W przypadku prawa podatkowego zagadnienia związane z odpowiedzialnością podatkową zostały uregulowane niezależnie od sposobu określenia odpowiedzialności tego podmiotu na gruncie innych dziedzin prawa –może również ponieść odpowiedzialność karną albo karno-skarbową. Na gruncie prawa podatkowego odpowiedzialność jest obiektywna. Nie bierze się pod uwagę takich rzeczy jak winy czy przyczynienie się.

Na gruncie odpowiedz. podatkowej można wyróżnić:

1/ odpowiedzialność za własne działania i zaniechania odpowiedzialność wtedy mogą ponosić:

a/podatnik,

b/płatnik,

c/inkasent.

2/ odpowiedzialność za cudze działania i zaniechania - odpowiedzialność wtedy ponoszą: osoby trzecie (na zasadach określonych w art. 107 i kolejne o. p.) oraz małżonek podatnika, płatnika, inkasenta i osoby trzeciej.

Szczególnym rodzajem odpowiedzialności jest odpowiedzialność następców podatkowo prawnych oraz podmiotów przekształconych (art. 93 i kolejne o. p.), podmioty odpowiadają za zobowiązania poprzedników tak jak za własne.

Odpowiedzialność podatnika może mieć charakter solidarny. W art. 91 o. p.- jest odwołanie, że do odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania podatkowe stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dla zobowiązań cywilnoprawnych.

W zakresie nieuregulowanym stosujemy art. 366 i kolejne k.c. – te przepisy stosujemy odpowiednio, część będzie można stosować wprost, inne po modyfikacji, lub wcale.

Zasadą jest solidarność bierna i czynna art. 92 § 3 i 4 o.p. Małżonkowie wspólnie opodatkowani na podstawie odrębnych przepisów ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku.

§ 4. Do wierzytelności o zwrot nadpłaty, o której mowa w § 3, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o wierzytelnościach cywilnoprawnych.

Solidarność czynna stanowi wyjątek.

Ad. 1 – a - Odpowiedzialność podatnika:

Musimy odwołać się do art. 7 – definicji podatnika oraz 26 – czyli, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Jak rozumieć pojęcie majątku. Na gruncie pr. podatkowego powstały 2 pojęcia.

Majątek w ujęciu wąskim to mienie w ujęciu prawa cywilnego, a więc własność i inne prawa majątkowe (czyli def. z art. 44 k.c.).

W ujęciu szerokim majątek to ogół aktywów i pasywów danego podmiotu.

W tym przypadku majątek wynikający z art. 26 o.p. trzeba rozumieć jako majątek w ujęciu wąskim.

Dochodzi jednak do paradoksu, bo podatnikiem nie musi być tylko podmiot prawa cywilnego, bo co ze spółką cywilną. W przypadku sp. cywilnej jako majątek spółki należy traktować ten majątek włożony jako wkład przez wspólników jak i ten wygenerowany w trakcie jej działalności.

Jeśli chodzi o art. 26a o.p. § 1 – to od dotyczy zdjęcia z podatnika odpowiedzialności . Podatnik nie ponosi odpowiedzialności z tytułu zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania czynności, o których mowa w art. 12,13 oraz 18 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych– do wysokości zaliczki, do której pobrania zobowiązany jest płatnik.

ćwiczenia z dnia 14.01.2012 r.

Odpowiedzialność podatkowa podatnika jest pierwotną odpowiedzialnością prawną w tym sensie, że wszelkie inne rodzaje odpowiedzialności są od niej prawnie uzależnione. W przypadku braku podatnika i jego odpowiedzialności nie może zaistnieć odpowiedzialność płatnika, inkasenta, osoby trzeciej, czy następcy prawnego.

Podatnik odpowiada każdorazowo za własne działania i zaniechania. Źródłem odpowiedzialności jest art. 84 Konstytucji ”Każdy ma obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych i innych świadczeń, w tym podatków w sposób przewidziany w ustawie”.

Zakres odpowiedzialności podatkowej podatnika jest wyznaczony przez art. 26 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem podatnik odpowiada za wynikające ze zobowiązań podatki całym swoim majątkiem. Jest to więc odpowiedzialność osobista i nieograniczona. Osobisty charakter odpowiedzialności wyraża się tym, że substratem odpowiedzialności jest majątek podatnika a nie jego osoba. Nieograniczony charakter odpowiedzialności polega na tym, że obejmuje ona cały majątek podatnika teraźniejszy i przyszły.

W przypadku podatnika pozostającego w związku małżeńskim odpowiedzialność podatnika rozciąga się na jego majątek odrębny oraz na majątek wspólny jego i małżonka. Art. 29 § 2 o. p. wprowadza regułę czasową dotyczącą zniesienia lub ograniczenia wspólności majątkowej małżeńskiej.

Art. 29 §2 Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:

1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;

2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;

3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;

4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Jeśli następuje zniesienie lub ograniczenie małżeńskiej wspólności majątkowej może ona odnieść skutek tylko względem przyszłych zobowiązań podatkowych.

Płatnik

Zakres odpowiedzialności podatkowej płatnika jest ściśle powiązany z jego obowiązkami.

Do obowiązków płatnika należą:

1. obliczenie podatku

2. pobranie podatku od podatnika

3. wpłata podatku na rachunek organu podatkowego

Najczęściej organem płatnika jest pracodawca, organ rentowy, emerytalny.

Zakres odpowiedzialności płatnika obejmuje:

1. podatek niedobrany i nie wpłacony

2. podatek pobrany i nie wpłacony

Zasadą jest, że jeżeli płatnik pobiera podatek to musi go wpłacić

W przypadku płatników będących jednostką organizacyjną, wyznacza się osobę fizyczną lub osoby fizyczne odpowiedzialne w danej jednostce organizacyjnej za pobór płatniczy.

W zakresie relacji między odpowiedzialnością płatnika i podatnika należy wskazać, że pobór podatku przez płatnika wyłącza odpowiedzialność podatnika (art.. 59 §1 pkt 2 O. p.) który przewiduje że zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części w skutek pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta.

Art. 59. § 1. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek:

2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;

Art. O. p. wprowadza zasadę zgodnie z którą jeśli podatnik dokonuje zaniżenia podstawy opodatkowania lub nie ujawnienia podstawy, wówczas odpowiedzialność podatnika jest wyłączona do wysokości zaliczki którą był zobowiązany pobrać płatnik.

Art. 26a. § 1. Podatnik nie ponosi odpowiedzialności z tytułu zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania czynności, o których mowa w art. 12, 13 oraz 18 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.) — do wysokości zaliczki, do której pobrania zobowiązany jest płatnik.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, nie stosuje się przepisu art. 30 § 5.

Art. 30 § 5 O. p. wyłącza odpowiedzialność płatnika. Ustawa przewiduje wyłączenie odpowiedzialności płatnika wtedy gdy nie pobranie podatku a w konsekwencji jego nie wpłacenie nastąpiło z winy podatnika.

Art. 30. § 1. Płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 8, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. § 5Przepisów § 1–4 nie stosuje się, jeżeli odrębne przepisy stanowią inaczej albo jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika; w tych przypadkach organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika.

Odpowiedzialność podatkowa inkasenta.

Inkasent jest podmiotem o bardziej zredukowanych względem płatnika obowiązkach. Jego odpowiedzialność jest mniejsza. Ma pobrać podatek i wpłacić na rachunek organu podatkowego.

Definicja inkasenta - Art.9 O. p. Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Inkasent odpowiada za podatek pobrany i niewpłacony. Ordynacja podatkowa nie wprowadza jego odpowiedzialności za podatek niepobrany i niewpłacony. W przypadku inkasenta nie ma regulacji dotyczących wyłączeń odpowiedzialności.

Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich.

Art. 107 §1 O. p. stanowi, że w przypadkach i w zakresie w tej ustawie przewidzianych za zobowiązania podatkowe (za zaległości) odpowiadają również osoby trzecie).

Art. 107. § 1. W przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie.

Przykład:

W sp. z o.o. wszystkie sprawy spółki prowadzi zarząd. Spółka nie odprowadziła podatku od towarów i usług na kwotę 11 mln. Zgodnie z art. 47 O. p. podatek niezapłacony w terminie płatności staje się zaległością podatkową. W przypadku sp. z o.o. w braku zapłaty podatku przez samą spółkę organ podatkowy będzie mógł orzec o odpowiedzialności członków tej spółki. Osobą trzecią w rozumieniu ordynacji podatkowej w spółce jest podmiot pozostający poza stosunkiem zobowiązaniowym łączącym skarb państwa lub jednostki samorządu terytorialnego z podatnikiem i mająca ponosić odpowiedzialność za wynikające z tego stosunku zobowiązaniowego podatki w razie spełnienia się przesłanki odpowiedzialności określonej w art. 107 – 119.

Art. 107. § 1. W przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie.

§ 1a. Osoby trzecie odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z następcą prawnym podatnika za przejęte przez niego zaległości podatkowe.

§ 2. Jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za:

1) podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów;

2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych;

3) niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek;

4) koszty postępowania egzekucyjnego.

Art. 108. § 1. O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji.

§ 2. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed:

1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;

2) dniem doręczenia decyzji:

a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,

b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,

c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,

d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;

3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego – w przypadku, o którym mowa w § 3.

§ 3. W razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej nie wymaga się uprzedniego wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji, o której mowa w art. 53a.

§ 4. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna.

Art. 109. § 1.W sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej przepisy art. 29, art. 47 § 1, art. 51 § 1, art. 53 § 3, art. 55, art. 57, art. 59, art. 60 oraz art. 64—66 stosuje się odpowiednio.

§ 2. W razie niedotrzymania terminu płatności osoba trzecia odpowiada również za naliczone po dniu wydania decyzji o jej odpowiedzialności podatkowej odsetki za zwłokę od:

1) zaległości podatkowych;

2) należności wymienionych w art. 107 § 2 pkt 1;

3) niezwróconych w terminie zaliczek na naliczony podatek od towarów i usług.

Art. 110. § 1. Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

§ 2. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1, nie obejmuje:

1) niepobranych należności wymienionych w art. 107 § 2 pkt 1;

2) odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji.

Art. 111. § 1. Członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.

orzeczenia

§ 2. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1, nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.

§ 3. Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

§ 4. Przepis § 1 stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji.

§ 5. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1:

1) ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści;

2) nie obejmuje niepobranych należności wymienionych w art. 107 § 2 pkt 1, z wyjątkiem należności, które nie zostały pobrane od osób wymienionych w § 3 i 4.orzeczenia

Art. 112. § 1. Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.

§ 3. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

§ 4. Zakres odpowiedzialności nabywcy nie obejmuje:

1) należności wymienionych w art. 107 § 2 pkt 1;

2) odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz oprocentowania, o którym mowa w art. 107 § 2 pkt 3, powstałych po dniu nabycia.

§ 5. Przepisu § 4 nie stosuje się do nabywców będących małżonkami lub członkami rodziny podatnika, o których mowa w art. 111 § 3.

§ 6. Nabywca nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu, o którym mowa w art. 306g.

§ 7. Nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy, wymienione w art. 107 § 2 pkt 2–4, z zastrzeżeniem § 4 pkt 2, powstałe po dniu wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 306g, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni

Art. 112a. Przepisu art. 112 nie stosuje się do nabycia w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym.

Art. 112b. Jednoosobowa spółka kapitałowa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z tą osobą fizyczną za powstałe do dnia przekształcenia zaległości podatkowe przedsiębiorcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Art. 113. Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

Art. 114. § 1. Właściciel, samoistny posiadacz lub użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa majątkowego pozostający z użytkownikiem danej rzeczy lub prawa majątkowego w związku, o którym mowa w § 2, odpowiada za zaległości podatkowe użytkownika powstałe w związku z działalnością gospodarczą prowadzoną przez użytkownika, jeżeli dana rzecz lub prawo są związane z działalnością gospodarczą lub służą do jej prowadzenia.

§ 2. Związek, o którym mowa w § 1, ma miejsce, gdy podczas trwania użytkowania między:

1) właścicielem, samoistnym posiadaczem lub użytkownikiem wieczystym rzeczy lub prawa majątkowego a ich użytkownikiem lub

2) osobami pełniącymi funkcje zarządzające, nadzorcze albo kontrolne w podmiocie będącym właścicielem, samoistnym posiadaczem lub użytkownikiem wieczystym rzeczy lub prawa majątkowego a osobami pełniącymi takie funkcje w podmiocie będącym ich użytkownikiem— istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym albo wynikające ze stosunku pracy.

§ 3. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1, ograniczona jest do równowartości rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem użytkowania.

§ 4. Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio do najmu, dzierżawy, leasingu lub innych umów o podobnym charakterze.

Art. 114a. § 1. Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem będącym właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub posiadaczem samoistnym nieruchomości za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych wynikających z opodatkowania nieruchomości, powstałych podczas trwania dzierżawy lub użytkowania.

§ 1a. Przepis § 1 stosuje się, jeżeli między dzierżawcą lub użytkownikiem a podatnikiem istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym albo wynikające ze stosunku pracy.

§ 2. Zakres odpowiedzialności dzierżawcy lub użytkownika nieruchomości nie obejmuje należności wymienionych w art. 107 § 2.

Art. 115. § 1. Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności byłego wspólnika za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy byt on wspólnikiem, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie, gdy był on wspólnikiem. Za zobowiązania podatkowe powstałe, na podstawie odrębnych przepisów, po rozwiązaniu spółki odpowiadają osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki.

§ 4. Orzeczenie o odpowiedzialności, o której mowa w § 1, za zaległości podatkowe spółki z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 1 nie wymaga uprzedniego wydania decyzji, o których mowa w art. 108 § 2 pkt 2. W tym przypadku określenie wysokości zobowiązań podatkowych spółki, orzeczenie o odpowiedzialności płatnika (inkasenta), zwrocie zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług lub określenie wysokości należnych odsetek za zwłokę następuje w decyzji, o której mowa w art. 108 § 1.

§ 5. Przepis § 4 stosuje się również w przypadku rozwiązania spółki.

Art. 116. § 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1) nie wykazał, że:

a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;

§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Przepisy § 1–3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

Art. 116a. Za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116 odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116 stosuje się odpowiednio.

Art. 117. § 1. Osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału (osoby nowo zawiązane) odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe osoby prawnej dzielonej, jeżeli majątek przejmowany na skutek podziału, a przy podziale przez wydzielenie — także majątek osoby prawnej dzielonej, nie stanowi zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

§ 2. Zakres odpowiedzialności osób prawnych przejmujących lub osób prawnych nowo zawiązanych ograniczony jest do wartości aktywów netto nabytych, wynikających z planu podziału.

§ 3. Zakres odpowiedzialności osób prawnych przejmujących lub osób prawnych nowo zawiązanych przy podziale przez wydzielenie ograniczony jest do zaległości z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych do dnia wydzielenia.

§ 4. Przepis art. 115 § 4 stosuje się odpowiednio do orzekania o odpowiedzialności podatkowej za zaległości podatkowe osoby prawnej wykreślonej z właściwego rejestru na skutek jej podziału.

Art. 117a. § 1.Gwarant lub poręczyciel, którego zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ podatkowy, odpowiada całym swoim majątkiem, solidarnie z podatnikiem, płatnikiem, inkasentem, ich następcą prawnym lub osobą trzecią, za zobowiązanie wynikające z decyzji, która jest przedmiotem zabezpieczenia, wraz z odsetkami za zwłokę, oraz kosztami postępowania egzekucyjnego powstałymi w związku z wykonaniem tej decyzji — do wysokości kwoty gwarancji lub poręczenia i w terminie wskazanym w gwarancji lub poręczeniu.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się do gwaranta lub poręczyciela, którego zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ podatkowy, w związku ze zwrotem podatku od towarów i usług.

Art. 118. § 1. Nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat.

§ 2. Przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji, o której mowa w § 1, następuje po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej. Przepisy art. 70 § 2 pkt 1, § 3 i 4 stosuje się odpowiednio, z tym że termin biegu przedawnienia po jego przerwaniu wynosi 3 lata.

Art. 119. § 1. Kwota, o której mowa w art. 41 § 1, podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie.

§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, w porozumieniu z Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego, ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, do dnia 15 sierpnia danego roku, kwotę, o której mowa w art. 41 § 1, w zaokrągleniu do pełnych setek złotych, z pominięciem dziesiątek złotych.

Ordynacja podatkowa wprowadza zasadę zamkniętego katalogu osób trzecich, to oznacza, że jako os. trzecia może odpowiadać wyłącznie podmiot wprost wskazany w ordynacje podatkowej. Jeżeli w spółce wprowadzono kuratora, to kurator nie ponosi odpowiedzialności. (Gdy biuro prowadzi sprawy podatkowe to odpowiedzialność ponosi podatnik.)

O odpowiedzialności os. trzecich organ zawsze orzeka w drodze decyzji. Odpowiedzialność ta nigdy nie powstaje z mocy prawa, nawet jeżeli spełnione są materialne przesłanki odpowiedzialności.

Przykład:

Istnieje spółka z o.o. w której jest czterech członków zarządu. Spółka nie zapłaciła z 2011r. żadnego podatku. Organ podatkowy orzekł o odpowiedzialności dwóch członków zarządu doręczając im dwie decyzje. Nie doręczył decyzji dwóm pozostałym członkom zarządu. W takiej sytuacji odpowiedzialni są wyłącznie ci członkowie zarządu którym decyzje doręczono. Nie zmienia to natomiast faktu, że w razie ziszczenia się przesłanek odpowiedzialności którejkolwiek kategorii osób trzecich, organ podatkowy ma obowiązek wydać i doręczyć decyzje takim osobą. W przypadku os. trzecich decyzje wydawane są w sposób konstytutywny. Mówi się tu o zasadzie numerus clausus podmiotów mogących ponosić odpowiedzialność jako os. trzecich.

Zasady odpowiedzialności os. trzecich:

1. Numerus clausus podmiotu

2. Orzekanie o odpowiedzialności os. trzecich w drodze konstytutywnej decyzji art. 108 o. p.

3. Zasada solidarnej odpowiedzialności os. trzecich z podatnikiem

Solidarność polega na tym, że istnieje wiele podmiotów odpowiedzialnych za ten sam dług (solidarność bierna) lub też wiele podmiotów uprawnionych z tego samego tytułu. (solidarność czynna)

Osoby trzecie z podatnikiem odpowiadają solidarnie. Węzeł solidarności obejmuje zarówno osoby trzecie między sobą jak i osoby trzecie z podatnikiem.

4. Subsydialność odpowiedzialności

Istotę wyraża art. 108 § 4 o. p. zgodnie z którym egzekucja z majątku osoby trzeciej może być prowadzona dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się bezskuteczna. O ile orzekanie o odpowiedzialności osoby trzeciej nie jest uzależnione od bezskuteczności egzekucji z majątku podatnika o tyle zrealizowanie tej odpowiedzialności w drodze przymusu jest dopuszczalne dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku podatnika nie przynosi zaspokojenia.

Wyjątek: Art. 116 o. p.

W przypadku spółek kapitałowych bezskuteczność egzekucji stanowi zarówno przesłanka odpowiedzialności jak i zasada odpowiedzialności. Osoba trzecia odpowiada pomocniczo. Najpierw odpowiada podatnik, a później osoba trzecia, mimo że otrzymała decyzje o odpowiedzialności której wykonanie jest zawieszone.

5. Zasada numerus claususu należności publiczno prawnych, których może dotyczyć odpowiedzialność osób trzecich. Katalog tych należności obejmuje:

-zaległości podatkowe

-podatki pobrane i niewpłacone oraz niedobrane przez podatnika i inkasenta

-odsetki od zaległości podatkowych

-koszty postępowanie egzekucyjnego

Nie jest możliwe orzekanie o odpowiedzialności za zaległości inne niż określone w art. 107 §2 o. p.

Odpowiedzialność następców prawnych w prawie podatkowym

Następstwo prawne polega na tym, że następca wstępuje w ogół praw i obowiązków swojego poprzednika prawnego. Następcy prawni odpowiadają zatem za nie własne działania i zaniechania tak, jakby można było przypisać im te działania lub zaniechania. Następcy prawni odpowiadają tak jak odpowiadałby podmiot po którym przejęli prawa i obowiązki.

Ordynacja podatkowa wprowadza dwa działa regulacji prawnych

I. Podziały łączenia się i przekształcania jednostek organizacyjnych, w tym osób prawnych.

Zasada: Jednostka powstała w skutek podziału przekształcenia lub połączenia staje się podmiotem praw i obowiązków jednostki dzielonej, jednostek łączących się lub jednostek przekształcanych.

II. Odpowiedzialność spadkobierców

Odpowiedzialność podatkowa jest analogiczna jak w prawie cywilnym. Ordynacja podatkowa odsyła do Księgi 4 k.c. dla ustalenia reguł na potrzeby spadkobierców.

a) W razie przyjęcia spadku wprost spadkobierca odpowiada w sposób nieograniczony całym swoim majątkiem za przyjęte po spadkobiercy zobowiązania.

b) W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada do wysokości czynnej wartości spadku.

c) W razie odrzucenia spadku odpowiedzialność następcy prawnego nie powstaje.

Wykład z 14.01.2012r. c.d. wydatków.

Zgodnie z art. 124 ustawy ufp wydatki budżetu państwa dzielą się na:

1/ dotacje i subwencje jako oddzielny rodzaj wydatków publicznych ( dotacja jest przyznawana do realizacji celu publicznego)

2/ wydatki na świadczenia na rzecz osób fizycznych ( wynagrodzenia, stypendia, zasiłki socjalne jeśli są z budżetu państwa), czyli takie które mają oparcie w innych niż u.f.p. podstawach prawnych ( np. stosunek pracy na podstawie mianowania, wyboru, ustawa o tytułach) chodzi o odrębne ustawy, których skutkiem jest przysporzenie i celem jest wydatkowanie na rzecz osób fizycznych.

3/ wydatki bieżące i majątkowe

4/ wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

5/ wydatki związane ze współfinansowaniem zadań ze środków unijnych czy wynikające z umów międzynarodowych

Zgodnie z klasyfikacją budżetową wydatki na wynagrodzenie pracowników sfery budżetowej są zaliczane nie do świadczeń na rzecz osób fizycznych ale do wydatków bieżących budżetu, czyli jak gdyby na utrzymanie państwa.

Wydatki majątkowe – to są wydatki, które zwiększają aktywa państwa, czyli jego majątek bieżący albo skapitalizowany.

Zgodnie z ufp wydatki majątkowe to wydatki na:

• zakup lub objęcie akcji

• oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

• a także wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych oraz na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji innych jednostek.

Wydatkami budżetowymi są także tzw. środki własne UE, czyli to co należy się UE od RP. Wykaz tych środków zawiera art. 125 ufp, a więc wpływy z ceł itd.

Wydatki publiczne to pojęcie w polskim prawie szczególne, nie odpowiadające pojęciu obrotu cywilno- prawnego. Są to zaplanowane po stronie wydatkowej budżetu państwa kwoty, które stanowią podstawę dla upoważnienia do dokonania wypłaty środków. Czyli wydatek publiczny to jest pojęcie planistyczne, to jest kwota zaplanowana na te wydatki. Czyli to nie jest zobowiązanie do wypłaty i nie zawsze oznacza ono przejście na rzecz innej osoby fizycznej lub prawnej niż Skarb Państwa. Część podatków oznacza przejście na rzecz wzbogacenia innego podmiotu, a inne nie.

Stąd mamy podział wydatków publicznych państwa na:

1/ w. ostateczne ( bezpośrednie )

2/ w. redystrybucyjne ( pośrednie)

Ad. 1 – to takie w wyniku których następuje wzbogacenie innych niż państwo podmiotów prawa – osób fizycznych lub prawnych.

Ad. 2 – to takie wydatki, które następują wewnątrz struktur państwa np. wydatki jednostek budżetowych, czy wydatki na rzecz funduszów celowych nie posiadających osobowości prawnej np. dopłaty z budżetu państwa do państwowych funduszy emerytalnych ( ważne!). Fundusze emerytalne nie posiadają osobowości prawnej.

Wydatki redystr. Mają z ekonomicznego p-ktu widzenia charakter przejściowy, transferowy tylko. Dlatego że w następstwie ich dokonania w kolejnej fazie obrotu następują wypłaty na rzecz osób fizycznych lub prawnych, np. w następstwie dotacji do funduszy emerytalnych następują wypłaty świadczeń emerytalnych dla osób uprawnionych.

W następstwie środków przeznaczonych na inwestycje jednostek budżetowych następują wypłaty dla wykonawców, podwykonawców.

Wydatki redystr. różnią się od w. ostatecznych:

- w pierwszym przypadku jest tytuł prawny związany z inną niż budżetowa, niż Skarbu Państwa czyli państwowa jednostka - z innym podmiotem. Następuje od razu wzbogacenie innego podmiotu niż SP.

- w tym drugim przypadku ( stąd nazwa redystryb. ) efektem końcowym dopiero jest wzbogacenie tych wszystkich podmiotów, natomiast one nie mają bezpośredniego tytułu do wydatków.

Zarówno w. ostateczne jak i redystr. w efekcie końcowym wzbogacają gospodarkę krajową i stanowią przysporzenia dla osób fizycznych.

Ten szczególny i planistyczny charakter wydatków budżetowych nie może naruszać prawa do świadczeń pieniężnych z budżetu państwa, wynikającego z odrębnych ustaw wiążących państwo polskie, w tym umów międzynarodowych, umów cywilnoprawnych oraz prawomocnych orzeczeń sądów, czy decyzji administracyjnych. Co powoduje że mamy do czynienia z:

• wydatkami dokonywanymi na podstawie kwot zawartych w budżecie

• wydatki przewidziane w budżecie nie powodują pełnej wypłaty ( bo to jest upoważnienie a nie zobowiązanie), wydatek był przewidziany ale nie został wykorzystany.

Możemy mieć tu różne sytuacje:

- jest zaplanowany wydatek w budżecie – jest dokonana pełna wypłata

- jest zaplanowany wydatek – tylko część wypłaty, wydatek nie jest realizowany w całości

- nie był przewidziany wydatek, a wypłata musi być – np. wypłata na podstawie prawomocnych orzeczeń sądów

Dotacje i subwencje są oddzielnym rodzajem wydatków publicznych.

Cechy dotacji i subwencji w polskim systemie prawnym:

1. d. i s. mają z reguły charakter zadaniowy ( z wyjątkiem subwencji ogólnej) tzn. nie są skierowane do konkretnych podmiotów ale służą realizacji zadania publicznego

2. dotacje mogą mieć charakter ostateczny np. jeżeli służą organizacjom pożytku publicznego czy kościołom i związkom wyznaniowym, czy uczelniom niepublicznym, niepaństwowym albo charakter redystrybucyjny. ( dotacje do funduszów celowych nie posiadających osobowości prawnej).

Dotacje dzielą się na:

1/ celowe

2/ przedmiotowe

3/ w wyjątkowych przypadkach określonych w ustawie – podmiotowe

Podstawami dotacji w polskim prawie są:

1. ustawowe zasady przyznawania dotacji tak jak jest w przypadku dotacji na rzecz samorządu terytorialnego. Zasady a czasami także obowiązek wypłaty dotacji

2. porozumienia np. pomiędzy samorządami albo pomiędzy organami centralnymi i samorządem tery tor.

3. umowy np. z jednostkami pozarządowymi

Wśród dotacji oddzielną grupę stanowią dotację na rzecz j.s.t. na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, dlatego, że udzielenie takiej dotacji jest obowiązkiem władz centralnych. Zgodnie z art. 129 ufp wysokość dotacji celowej na tego rodzaju zadania powinny odpowiadać wysokości wydatków na zadania podobnego rodzaju przewidziane w budżecie państwa.

Zasady zawierania umów z organizacjami pozarządowymi reguluje art. 153 ufp.

Instytucja zapewnienia przez ministra finansów, że dotacja zostanie udzielona. Jest to instytucja przewidziana tylko dla budżetu państwa a nie budżetów samorządowych. Zgodnie z tym artykułem Minister Finansów, na wniosek dysponenta części budżetowej, może udzielić zapewnienia finansowania lub dofinansowania z budżetu państwa w danym roku budżetowym, jeżeli środki na ten cel zostały ujęte w rezerwie celowej. Czyli trzeba złożyć wniosek i ubiegać się o zapewnienie. Zapewnienie sfinansowania oznacza, że można spokojnie podjąć inwestycje i działać w zaufaniu do państwa.

Na następnym wykładzie wydatki jednostek sektora publicznego.