1.Czego dotyczy nauka o finansach publicznych

Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Nauka o FP bada przyczyny dla których tworzy się fundusze publiczne, jak też różnorodne skutki jakie wywołuje ich tworzenie. Nauka o FP wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną funduszy publicznych, stara się uchwycić związki przyczynowo-skutkowe między gromadzeniem publicznych środków pieniężnych a procesami gospodarowania, procesami społecznymi i politycznymi. Teorie FP były i są podstawą polityki państwa w zakresie wydatkowania publicznego. Związek FP z funkcjonowaniem całej gospodarki narodowej sprawia że teorie FP stanowiły element ogólnej teorii ekonomicznej i wyprowadzanych z niej doktryn ekonomicznych i społecznych.

2.Funkcje pełnione przez finanse publiczne/aktywność państwa

Aktywność państwa przejawia się w pełnieniu trzech funkcji:

• publicznych

• socjalnych

• gospodarczych

Państwo pełni funkcje publiczne w takich tradycyjnych dziedzinach jak: utrzymanie administracji państwowej, porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, sprawiedliwości, oświaty itd.
W przypadku funkcji socjalnych mamy do czynienia z takimi obowiązkami państwa jak zaspokojenie potrzeb zdrowia, mieszkalnictwa, edukacji i zatrudnienia, natomiast jeśli chodzi o funkcje gospodarcze( ekonomiczne) zalicza się tu ustalanie zasad funkcjonowania rynku, regulowania stosunków gospodarczych za granicą, określania zasad prywatyzacji. Pełnienie tych wszystkich funkcji wynika z istnienia potrzeb zbiorowych, których podmiotem jest społeczeństwo jako całość.
Finanse publiczne są domeną zarówno działalności państwa, jak i samorządu terytorialnego  czyli organów publicznych. Udział tych organów w działalności finansowej jest konieczny z racji, że mechanizmy rynkowe zawodzą pod względem makroekonomicznym. Dotyczy to zwłaszcza sprawiedliwego podziału dochodu, stabilizacji gospodarczej i alokacji czynników produkcji. Rynek nie potrafi w pełni koordynować podaży i popytu, zapewniając przy tym dobrom i usługom ceny równowagi. 
Organizacyjnym uosobieniem aktywności publicznej są dochody i wydatki zawarte w budżecie państwa i organów samorządu terytorialnego poszczególnych stopni. Jednak zakres finansów publicznych jest o wiele szerszy. Chodzi tu o różnego rodzaju organizacje i związki, pobierane od członków składki są obligatoryjne. Odnosi się to do takich grup zawodowych jak adwokaci, lekarze i inne. Odnosi się to również do gromadzenia dochodów budżetowych
w formie podatków, które mają charakter przymusowy.
Państwo wypełnia jednak nie tylko funkcje władcze, lecz stanowi również ważny podmiot gospodarczy. Jest istotnym czynnikiem organizującym życie gospodarcze i producentem oraz nabywcą dóbr i usług. 
Dla przykładu, przedsiębiorstwa prywatne w swojej działalności powodują powstanie kosztów, których nie chcą ponosić. Charakterystycznym przykładem są koszty związane z zanieczyszczeniem środowiska. Ich przerzucenie w cenach towarów lub usług mogłoby doprowadzić do ich nieopłacalności. Wówczas państwo określa założenia polityki ochrony środowiska i wyposaża ją w cały szereg instrumentów finansowych, jak ulgi i zwolnienia podatkowe, subwencje i sankcje pieniężne.
Rola państwa w gospodarce rynkowej koncentruje się przede wszystkim na świadczeniu dóbr i usług publicznych. Dobra i usługi publiczne służą ogółowi i są finansowane z podatków i opłat (czyli z dochodów budżetowych). Dobra i usługi publiczne dotyczą m.in. sfery administracji państwowej, obronności, bezpieczeństwa wewnętrznego, spraw zagranicznych, oświaty, szkolnictwa i nauki, ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych. Charakteryzują się ogólną dostępnością, co oznacza, że nikt nie powinien być wykluczony, z powodów ekonomicznych lub technicznych, z korzystania z nich. 
Nie istnieje wobec tego czynnik rywalizacji w korzystaniu z tych dóbr, dzięki czemu każdy ma do nich równy dostęp. Towarzyszy temu sankcyjny mechanizm finansowania tych dóbr w formie podatków i przymusowych opłat. Jest to jakby cena podatkowa dóbr i usług publicznych. Nie znaczy to, że każdy podmiot korzystający z dóbr publicznych musi tę cenę zapłacić. 
Finanse publiczne stanowią jeden z istotnych przejawów działalności Państwa, polegającej na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb za pomocą budżetu.

3.Części składowe systemu finansowego

SYSTEM FINANSOWY ZAWIERA CZĘŚCI:
System budżetowy
System bankowy (pieniężno-kredytowy)
System ubezpieczeń
System finansowy podmiotów gospodarczych
System finansowy ludności (gospodarstw domowych)
Pieniądze te pełnią 5 zasadniczych funkcji:
Pieniądz jest środkiem wymiany, czyli pośredni czy wymianie jednego towaru na drugi, przez co ułatwia wymianę 
Pieniądz jako miernik wartości lub jednostka rozrachunkowa polega na tym, że każdy towar ma swoją cenę warzoną w pieniądzu
Pieniądz jako środek tezauryzacji albo gromadzenia skarbu polega na tym, że w pieniądzu wyrażamy to, co chcemy zaoszczędzić na przyszłe wydatki 
Pieniądz jako miernik odroczonych płatności te funkcje pojawiają się przy kupnie towaru odroczona jest zapłata, na miesiąc, tydzień czy rok
Pieniądz światowy – to taki, który uznawany jest powszechnie w innych krajach np. dolar Euro

4.Grupy dochodów publicznych

1. Dochody z własności. Pochodzą one przede wszystkim ostatniego majątku.
Własności, które dają dochody:
majątek, który służy organom władzy państwowej i samorządowej, (nie przynosi dochodów)
majątek, który służy publicznym instytucją usługowym.
majątek zaangażowany w infrastrukturze. (może przynosić dochody)
majątek zaangażowany w zarobkowej działalności gospodarczej. (na pewno przynosi dochody)
2. dochody z podatków i opłat,
3. dochody (przychody) osiągane w drodze zaciągania pożyczek.

5.Źródła dochodów publicznych

ŹRÓDŁA ŚRODKÓW PUBLICZNYCH:
dochody publiczne (daniny publiczne, inne świadczenia, podatki, pozostałe dochody: dochody z mienia, dywidendy, dochody ze sprzedaży majątku
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi
przychody jednostek organizacyjnych i osób prawnych sektora finansów publicznych pochodzące z działalności innych źródeł
przychody budżetowe państwa i budżetów: ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku, ze spłat udzielonych pożyczek, z otrzymanych pożyczek i kredytów.

Źródła dochodów budżetowych są różnorodne. Jedne z nich mają dla budżetu znaczenie podstawowe, inne ważą w tym budżecie mniej. Wśród źródeł dochodów budżetowych wymienić można następujące:

• wszelkiego rodzaju podatki

• opłaty skarbowe

• cła

• odsetki i dywidendy od kapitału państwowego zainwestowanego w przedsiębiorstwach

• zysk z operacji banku centralnego – po potrąceniu części, którą zatrzymuje bank centralny na własne potrzeby

• dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe (podmioty finansowane w całości ze środków budżetowych)

Podstawową rolę w systemie dochodów budżetowych pełnią podatki. W Polsce np. w roku 1997 stanowiły one 82,4% wszystkich dochodów budżetowych.

Pozostałe rodzaje dochodów pełnią stosunkowo mniejszą rolę. Jeśli wziąć pod uwagę tę właśnie rolę podatków jako głównego źródła dochodów budżetowych – polityka podatkowa i teoria w tej dziedzinie mają podstawowe znaczenie w kształtowaniu dochodów budżetowych państwa.

Podatek jest przymusowym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, pobieranym przez państwo lub inny związek polityczno – prawny na podstawie obowiązujących norm państwa.

O roli podatków w polityce państwa możemy powiedzieć to samo co o roli całokształtu finansów publicznych. Przez długi okres – aż do pierwszej dekady XX wieku – były one traktowane jako główne narzędzie polityki fiskalnej. Miały zapewnić środki na utrzymanie administracji publicznej i finansować jej zadania. Później stały się jednym z narzędzi interwencjonizmu państwowego, oddziaływania na proces koniunktury i wzrostu gospodarczego. W tej funkcji pozostały one do dziś.

Istotnym punktem widzenia społecznego jest konstruowanie systemu podatkowego. Można by w tej dziedzinie wskazać na nie budzącą wątpliwość jedną zasadę: wielkość podatków płaconych przez ludzi winna pozostawać w odpowiedniej proporcji do ich dochodu, bogactwa o „zdolności do płacenia”, a więc odpowiadać powszechnie przyjmowanym zasadom sprawiedliwość w dziedzinie podziału dochodów. Można tę zasadę wyrazić także stwierdzeniem ,że ludzie sobie nierówni pod względem dochodów winni być także opodatkowani w sposób zróżnicowany.

Te ogólne zasady powinny być przełożone na język konkretów podatkowych – sformułowanie progów, stawek podatkowych, rodzajów podatków. Jest to skomplikowany problem społeczny, który może być różnie rozwiązany. Od jego rozwiązania zależy skuteczność systemu podatkowego i jego oddziaływanie na różne dziedziny życia społecznego i gospodarczego. Jak piszą Samuelson i Nordhaus – „... współczesne systemy podatkowe są niełatwym kompromisem pomiędzy wzniosłymi zasadami a władzą polityczną...”

6.Wydatki publiczne

Wydatki publiczne, środki pieniężne wydatkowane na realizację przedsięwzięć państwowych i samorządowych. Mogą przyjmować postać zapłaty za pracę, usługi i dostarczone dobra materialne, niezbędne do wykonania konkretnych zadań, mogą też polegać na finansowaniu różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego (dotacje, subwencje) lub określonych grup ludności (emerytury, zasiłki, stypendia), jak również na udzielaniu pożyczek i spłacaniu długów. Dokonywane są głównie z budżetu państwa i budżetów samorządowych (gmin i miast), a ponadto z funduszów celowych.
Podział wydatków publicznych odbywa się w oparciu o następujące kryteria:
1) wg kryteriów funkcjonalnych ustala się wydatki przeznaczone na cele socjalne i kulturalne (ochrona zdrowia, oświata, nauka, kultura, ubezpieczenia i pomoc społeczna), gospodarcze (dotacje dla przedsiębiorstw), obronę narodową, administrację publiczną, i spłatę długów,
2) wg kryteriów ekonomicznych - wydatki bieżące (funkcjonowanie instytucji państwowych i samorządowych), majątkowe (inwestycje) oraz nabywcze: odpłatne (zapłata za pracę, dobra, usługi) i redystrybucyjne (dotacje, subwencje, spłata długów),
3) wg kryteriów prawnych - wydatki wynikające z decyzji administracyjnych (dotacje) i z umów (kupno-sprzedaż).

7.Rodzaje funduszy publicznych

W polskiej praktyce wyróżnia się następujące fundusze:

-budżet państwa(centralny)

-budżet organów samorządowych

-pozostałe fundusze publiczne(fundusze celowe)

8.Definicja podatków

Podatkiem jest publiczno prawne , nieodpłatne , przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy wynikające z ustawy podatkowej

Cechy podatku jako rodzaju daniny publicznej.

- cechy:

* przymusowy charakter-wyraża się on w możliwości stosowania przez podmiot uprawniony do pobierania podatków środków przymusu państwowego w celu wyegzekwowania należnego świadczenia;

* bezzwrotność - świadczenie podatkowe, uiszczone w należnej wysokości, ma charakter definitywny i nie podlega zwrotowi na rzecz płacącego;

* nieodpłatność - osoba płacąca podatek nie otrzymuje świadczenia wzajemnego ze strony związku publicznoprawnego, na rzecz którego podatek został zapłacony;

* jednostronność ustalania - wysokość świadczenia podatkowego wynika z obowiązujących przepisów prawa, nie podlega negocjacjom nie jest też rezultatem arbitralnych decyzji urzędników państwowych czy samorządowych);

* ogólny charakter - wyraża się w tym, że podatki nakładane są w drodze wydawania aktów normatywnych o charakterze ogólnym, dotyczących określonych kategorii podatników;

* pieniężny charakter - świadczenia podatkowe realizowane są postaci pieniężnej, nie zaś rzeczowej czy też w postaci usług;

* przywłaszczenie-zapłata podatku powoduje zmianę właściciela środków pieniężnych, które będąc poprzednio własnością podatnika, stają się własnością związku publicznoprawnego.

9.Funkcje podatków

Funkcja fiskalna podatku polega na zapewnieniu budżetowi odpowiednich dochodów niezbędnych do pokrycia wydatków publicznych. Podatek przewyższa wpływy z innych tytułów, takich jak opłaty, cła i pożyczkistanowi on zatem główne źródło dochodów budżetowych.

Analizując te funkcję brane są pod uwagę takie cechy podatków jak wydajność, pewność i równomierność wpływów.

Funkcja redystrybucyjna łączy się ściśle z funkcją fiskalną. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Dochód i majątek narodowy przemieszczany jest między podatnikami a związkami publiczno prawnymi, jakimi jest państwo i jego organy samorządu terytorialnego. W ten sposób dokonywana jest korekta dochodów.

Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki. Jest on szerszy w tych krajach , w których występuje wiele sektorów gospodarczych : państwowy, spółdzielczy i prywatny.

W przedsiębiorstwach państwowych regulowanie ich dochodów za pośrednictwem podatków dotyczy przede wszystkim ( ze względu na przeznaczenie tych dochodów ) procesów samofinansowania tych przedsiębiorstw oraz udziału załogi w zyskach. W zakresie obu tych zadań rola podatków i ich konkretna konstrukcja zleżą od wielu czynników, takich jak przyjęte rozwiązania modelowe, stopień samodzielności finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz znaczenie jakie nadaje się udziałowi pracowników w zyskach.2

W odniesieniu do sektorów pozapaństwowych ich dochód wytworzony w nie może być pozostawiony w całości wyłącznie do ich dyspozycji. Jego część przejmowana jest do budżetu. Rozmiary tej części określają naczelneorgany państwa przy jednoczesnym przestrzeganiu zasady równości podatkowej.

Dzięki redystrybucji podatki pozwalają regulować udział w dochodzie narodowym tych podmiotów w stosunku, do których państwo nie może posługiwać się innymi instrumentami, takimi jak ceny czy płace. Redystrybucjajest podstawową funkcją, ponieważ dotyczy przesuwania części dochodu narodowego bądź też w szczególnych przypadkach majątku narodowego. W trakcie opodatkowania podział ten może wystąpić bezpośrednio pomiędzy podatnikiem a budżetem, bądź też pośrednio - jeżeli w tych rozliczeniach uczestniczypłatnik. W każdym z tych przypadków źródłem zapłaty jest dochód lub majątek.3

Funkcja stymulacyjna oznacza wykorzystywanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna urzeczywistnia się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na decyzje w sprawie podejmowania lub likwidowania działalności oraz ustalenia zakresu jej prowadzenia. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Dotychczas w systemie podatkowym istniał bardzo wąski zakres ulg i zwolnień podatkowych. Szczególne znaczenie ma wprowadzenie podatkowych ulg inwestycyjnych, które mogą stanowić instrumentwychodzenia z recesji gospodarczej, zwłaszcza przy braku nisko oprocentowanego kredytu.4

Funkcja informacyjna – polega na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach lub nieprawidłowościach w przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.5

10.Rodzaje podatków

Rodzaje podatków:

1)      podatki bezpośrednie:

- podatek dochodowy od osób fizycznych

- podatek dochodowy od osób prawnych

- podatek rolny

- podatek leśny

- podatek od nieruchomości

- podatek od spadków i darowizn

- podatek od posiadanych psów

2)      podatki pośrednie:

- podatek od towarów i usług (VAT)

- akcyza

- podatek od gier

Podatek od nieruchomości.

- przedmiotem podatku jest własność bądź samoistne posiadanie lub wieczyste użytkowanie nieruchomości, a także własność bądź samoistne posiadanie obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntem. Podatnikami podatku od nieruchomości mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Podstawa opodatkowania w podatku od nieruchomości jest zróżnicowana i zależy od rodzaju nieruchomości bądź obiektu budowlanego oraz sposobu ich wykorzystywania. W podatku stosuje się zarówno stawki kwotowe jak i procentowe. Stawki podatku ustalają rady gmin w granicach określonych w ustawie.

Podatek od spadków i darowizn.

- przedmiotem podatku są następujące sytuacje faktyczne bądź prawne:

* na bycie własności rzeczy i praw majątkowych w drodze spadku;

* nabycie własności rzeczy i praw majątkowych w drodze darowizny;

* nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek śmierci;

* nabycie własności rzeczy przez zasiedzenie.

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych- nabywcach rzeczy i praw majątkowych, z tym że w wypadku darowizny obowiązek ten ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy. Wysokość podatku uzależniona jest od wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych, a ponadto od tego, do której z trzech grup podatkowych zaliczany jest nabywca. Podatek od spadków i darowizn ustalany jest w oparciu o jedną z trzech progresywnych skal podatkowych.

Podatek od czynności cywilnoprawnych.

- przedmiotem podatku są:

* umowa sprzedaży lub zmiana rzeczy i praw majątkowych;

* umowa pożyczki;

* umowa poręczenia;

* umowa darowizny (w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy);

* umowy dożywocia lub ustanowienia odpłatnej renty;

* umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności (w części dotyczącej spłat lub dopłat);

* umowy majątkowe małżeńskie;

* ustanowienie hipoteki;

* ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;

* umowy depozytu nieprawidłowego; umowy spółki (akty założycielskie).

Obowiązek uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych ciąży solidarnie na stronach czynności cywilnoprawnych.

Podatek rolny.

- opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty gospodarstw rolnych. Za gospodarstwo rolne uważa się: obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz, sklasyfikowanych w operatach ewidencyjnych jako użytki rolne, gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej. Podstawę obliczenia podatku w podatku rolnym stanowi powierzchnia gospodarstwa rolnego wyrażona w hektarach przeliczeniowych. Zaliczenia poszczególnych gmin, miast i dzielnic do jednego z czterech okręgów podatkowych dokonuje Minister Finansów. W podatku rolnym funkcjonuje dosyć rozbudowany system zwolnień i ulg podatkowych. Podatek rolny płatny jest w formie łącznego zobowiązania pieniężnego, wynikającego z nakazu płatniczego, wydawanego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Podatek płacony jest ratalnie, tj. w czterech ratach do 15 marca, do 15 maja, do 15 września, do 15 listopada.

11.Tendencje dotyczące zmian systemu podatkowego

Można wyróżnić dwie tendencje zmian systemu podatkowego:

1. Obniżanie stawek podatkowych połączone z ograniczaniem ulg i zwolnień

2. Podwyższenie stawek podatkowych pociągające za sobą najczęściej konieczność rozbudowy systemu przywilejów podatkowych

12.Cele polityki fiskalnej

Cele polityki fiskalnej.
Ponieważ pojęcie polityki fiskalnej (podatkowe) nie jest jednoznaczne i używane jest w wąskim oraz szerokim znaczeniu, należałoby najpierw wyjaśnić czy w ogóle się ona zajmuje. W najbardziej wąskim ujęciu (dominującym w Europie) jej przedmiot sprowadzany jest do kształtowania dochodów państwa. Szerokie znaczenie polityki fiskalnej dominujące w literaturze anglosaskiej, traktuję ją jako jeden z elementów polityki finansowej państwa realizowanej poprzez system finansów publicznych. W ujęciu tym polityka podatkowa stanowi część składową polityki budżetowej. Niezależnie jednak od przyjmowania jej rozumienia, zasadniczym jej celem jest formułowanie celów poboru podatków oraz metod ich gromadzenia, co oznacza zapewnienie budżetowi państwa dochodów niezbędnych do sfinansowania wszelkich działań budżetowych. Gwarantuje ona dopływ środków pieniężnych koniecznych dla utrzymania państwa i realizacji jego zadań. Podstawę tej polityki stanowi instytucjonalizacja, czyli sposób stosowania obowiązujących przepisów. Nie ma ona charakteru autonomicznego, niezależnego, ponieważ równocześnie realizuje cele fiskalne i pozafiskalne, wynikające z założeń ogólnej polityki ekonomicznej i finansowej państwa, stanowi jednak ważny instrument polityki makroekonomicznej. Warunkiem sprawnego funkcjonowania gospodarki oraz skuteczności i efektywności działania polityki fiskalnej jest zharmonizowanie struktury systemu podatkowego.

13.Elementy realizacji celów polityki fiskalnej

Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić realizację następujących celów:

1)      pełne zatrudnienie – walka bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej,

2)      stabilizacja cen i walka z inflacją

3)      wzrost gospodarczy

4)      równowaga bilansu płatniczego

5)      sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,

6)      efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska

Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc, instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe.

14.Polityka fiskalna w Polsce

W tradycyjnym ujęciu polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Tak rozumiana polityka fiskalna spełnia dwie podstawowe funkcje: zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych z jednej strony oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel, z drugiej. 
Współcześnie zakres celów stawianych przed polityką fiskalną jest znacznie szerszy. Wykorzystuje się ją bowiem jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych i kształtowanie ogólnej koniunktury.
Polityka fiskalna w tym szerokim znaczeniu została skonstruowana przez J.M. Keynesa, którego zdaniem państwo powinno aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych. Dla tego autora stanem normalnym w gospodarce jest nierównowaga, stan równowagi jest zaś celem, do którego gospodarka powinna zmierzać. Osiągnięcie tego celu jest według Keynesa możliwe tylko w warunkach ingerencji państwa w gospodarkę. W teorii ekonomii koncepcja ta nosi miano interwencjonizmu państwowego. 
Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić realizację następujących celów: 
1. pełne zatrudnienie – walka z bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej, 
2. stabilizacja cen i walka z inflacją, 
3. wzrost gospodarczy, 
4. równowaga bilansu płatniczego,
5. sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,
6. efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska
Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc, instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe. 
Najważniejszymi jednak instrumentami polityki fiskalnej są:
1. polityka kredytowa (inwestycyjna). W okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu, co można osiągnąć przez wzrost inwestycji. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może określona polityka państwa, polegająca na obniżeniu stopy procentowej, obniżeniu rezerwy bankowej w bankach komercjalnych lub obniżeniu stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercjalnych. Tego rodzaju operacje prowadzone przez rząd określa się jako operacje na otwartym rynku kredytowym. 
2. polityka podatkowa i zasada przyspieszonej amortyzacji. W okresie kryzysu państwo obniża stopę podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych, którą mogliby oni przeznaczyć na inwestycje. Zasada przyspieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo skraca okres amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców. Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszanie stopy podatkowej powoduje, iż przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi, które mogą przeznaczyć na inwestycje. W okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie; 
3. polityka pieniężna. Ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego; 
4. planowanie gospodarcze. W gospodarce rynkowej planowanie gospodarcze ma charakter indykatywny (nie dyrektywny). Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany, wskazują przedsiębiorstwom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów, np.4-, 5- czy 6-letnich, z wyraźnie określonymi priorytetami gospodarczymi. Najbardziej rozwinięte planowanie gospodarcze o takim charakterze występuje we Francji; 
5. tworzenie silnego sektora publicznego. Sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie (municypalne) itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodziło tutaj o kolej, wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy o gazociągi, tj. dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne czy municypalne, tworząc własne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum polityczno-gospodarcze, które może określać politykę makroekonomiczną, koordynując tym samym funkcjonowanie gospodarki.

15.Ordynacja podatkowa-zasady

Ordynacja podatkowa 
Zagadnienia ogólnego prawa podatkowego zostały unormowane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60).
Jej przepisy stosuje się do:
· podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, 
· opłaty skarbowej oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych, 
· spraw z zakresu prawa podatkowego innych niż wymienione wyżej, należących do właściwości organów podatkowych. 
Ordynacja podatkowa nie normuje:
1. rejestracji podatników, 
2. egzekucji administracyjnej, 
3. odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, 
4. zasad składania deklaracji i zeznań podatkowych (zagadnienia te regulowane są w ustawach szczególnych), 
5. składania skarg i wniosków przez podatników. 
To ostatnie zagadnienie reguluje ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.).
W przepisach Ordynacji podatkowej zawarto definicje, m.in. obowiązku i zobowiązania podatkowego, podatku oraz podatnika, płatnika, inkasenta i organu podatkowego. Ustawa określa też sposób powstania zobowiązania podatkowego, odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, zabezpieczenie wykonania zobowiązań, sposoby wygaśnięcia zobowiązań podatkowych, skutki powstania zaległości podatkowej a także postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową i czynności sprawdzające.
Zagadnienia te są omówione w części „Obowiązek podatkowy, zobowiązanie podatkowe, tryb prowadzenia czynności sprawdzających, kontrole podatkowe”.
Zakres przedmiotowy 
Ustawa normuje:
1) zobowiązania podatkowe, 
2) informacje podatkowe, 
3) postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową i czynności sprawdzające, 
4) tajemnicę skarbową. 
Uszczegółowienie zakresu przedmiotowego 
Przepisy ustawy stosuje się do:
1) podatków, opłat oraz innych niepodatkowych należności budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, 
2) opłaty skarbowej oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych, 
3) spraw z zakresu prawa podatkowego należących do właściwości organów podatkowych. 
Jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, przepisy działu III stosuje się również do opłat oraz innych niepodatkowych należności budżetu państwa, do których ustalenia lub określenia uprawnione są inne organy. 
Organom przysługują uprawnienia organów podatkowych. 
Przepisów ustawy nie stosuje się do świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunków cywilnoprawnych oraz do opłat za usługi, do których stosuje się przepisy o cenach. 
Definicje ogólne 
Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) ustawach podatkowych - rozumie się przez to ustawy regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych oraz podatników, płatników i inkasentów, a także ich następców prawnych oraz osób trzecich, 
2) przepisach prawa podatkowego -- rozumie się przez to ustawy dotyczące podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych, a także wydane na ich podstawie akty wykonawcze, 
3) podatkach - rozumie się przez to również: 
a) zaliczki na podatki, 
b) raty podatków, jeżeli przepisy prawa podatkowego przewidują płatność podatku w ratach, 
c) opłaty oraz inne niepodatkowe należności budżetowe, 
4) księgach podatkowych - rozumie się przez to księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia do celów podatkowych, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci, 
5) deklaracjach - rozumie się przez to również zeznania, wykazy oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego, podatnicy, płatnicy i inkasenci, 
6) ulgach podatkowych - rozumie się przez to przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku. 
Obowiązkiem podatkowym jest nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie. 

16.Przyczyny powstania deficytu budżetowego

Zjawisko deficytu budżetowego jest jednym z najżywiej dyskutowanych problemów gospodarczych. 
Sytuacja, w której państwo doprowadza do głębokiego deficytu jest dla gospodarki dotkliwie niekorzystna. 
Deficyt budżetowy powstaje wtedy gdy państwo decyduje się finansować część swoich wydatków nie przez nakładanie podatków, lecz raczej przez emisję oprocentowanych obligacji. Zasób wyemitowanych obligacji państwowych jest oprocentowany częścią długu publicznego. 
Deficyt budżetowy oznacza stopniowe narastanie długu publicznego. 
Wysoki deficyt budżetowy utrzymujący się w wielu krajach niezależnie od koniunktury gospodarczej utwierdza się w przekonaniu o strukturalnym charakterze nierównowagi budżetowej. 
Poglądy dotyczące deficytu zmieniają się. Okazuje się, że klasyczna koncepcja finansów publicznych, opierająca się na zbilansowaniu rocznym budżetu, staje się coraz mniej aktualna. 
We współczesnej literaturze ekonomicznej trudno znaleźć jednoznaczne opinie o tym, czy deficyt budżetowy i tzw. dług publiczny są pożądane, czy też nie, oraz jak wpływają na gospodarkę. 
Widoczna jest rozbieżność stanowisk w kwestii finansowania wydatków publicznych. 
Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł jak: 
- podatki 
- pożyczki zaciągnięte u społeczeństwa 
- sprzedaż części majątku państwa 
- dodatkowa emisja pieniędzy
- kredyty zagraniczne. 
Możliwości wykorzystania tych źródeł, a także konsekwencje wynikające z ich stosowania mogą być różne. 

Deficyt budżetowy może wynikać z:

• nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego),

• zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost,

• oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych,

• sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne – z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

17.Granice i procedury ostrożnościowe długu publicznego

Dług publiczny
Są to kumulowane deficyty budżetowe. Na dług publiczny w ujęciu instrumentalnym składa się:
a)wartość wyemitowanych skarbowych pap. wartościowych
b)kredyty i pożyczki zaciągane przez państwo lub JST
c)przyjęte depozyty (np. nadwyżek funduszy celowych)
d)wymagalne zobowiązania podmiotów budżetowych(minął termin płatności)
Rodzaje długu publicznego:
a)sektora rządowego (rządowy)
b)sektora JST (samorządowy)
1.krajowy- zadłużenie państwa i JST wobec własnych obywateli i podm. gosp.
2.zagraniczny- zadłużenie wobec zagranicznych podm.
Granice i procedury ostrożnościowe długu publ. – dług publ. nie może przekroczyć 3/5 PKB – czym większy dług publ. tym większy koszt obsługi długu publ.
Procedury ostrożnościowe z ustawy o fin. publ. z 11.1998
a)kiedy dług publ. przekracza 50% PKB (50-55%PKB) uruchomienie się procedury- relacje deficytu budżetowego do dochodów budż. państwa nie może być większa niż w roku ubiegłym, nie może zwiększyć się niedobór w budżecie JST
b)dług pub. 55-59%PKB- Rada Min. musi przedłożyć Sejmowi program sankcyjny – uzdrawiający; zapisy pierwszej procedury ostrożnościowej
c)dług publ. przekracza 60%PKB a) i b) procedura i nie może udzielić poręczeń i gwarancji bankowych, projekt ustawy budżetowej musi przewidywać zrównoważony budżet.

18.Źródła pokrycia deficytu budżetowego państwa

Przepisy art. 113 ust. 2 ustawy o finansach publicznych stanowi, że deficyt budżetu SP może być sfinansowany przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

3) pożyczek,

4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek,

6. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych,

7. nadwyżki budżetu środków europejskich, jako źródło spłaty zobowiązań budżetu państwa zaciągniętych na pokrycie deficytu budżetu środków europejskich (art. 118 ust. 4 u.f.p.),

8. innych operacji finansowych.

Natomiast przepis art. 217 ust. 2. u.f.p. stanowi, że deficyt budżetu JST może być sfinansowany przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez JST,

2) kredytów,

3) pożyczek,

4) prywatyzacji majątku JST,

5. nadwyżki budżetu JST z lat ubiegłych,

6. wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu JST, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

Sposoby finansowania deficytu SP i JST są bardzo podobne. Nadwyżka budżetu z lat minionych ma niewielkie znaczenie w zakresie finansowania deficytu, tak samo jak spłata udzielonych z budżetu pożyczek i kredytów (dotyczy SP). Prywatyzacja majątku SP i JST stanowi ograniczone źródło finansowania deficytu. Zasoby majątkowe SP i JST, które można przeznaczyć do prywatyzacji stanowią zbiór, który może się wyczerpać. Ponadto nie zawsze jest to efektywny sposób finansowania deficytu, gdyż nie za każdym razem udaje się uzyskać zakładane kwoty ze sprzedaży majątku. Najbardziej skutecznym sposobem finansowania deficytu każdego rodzaju, jest zaciągnięcie zobowiązań, poprzez zawarcie umów kredytów, pożyczek, o emisję papierów wartościowych. W przeciwieństwie do prywatyzacji majątku, jest to dość efektywne źródło finansowania deficytu, gdyż do rzadkich należą sytuacje nie pozyskania zakładanych kwot. Może się to zdarzyć w przypadku emisji papierów wartościowych wartościowych, kiedy emisja nie dojdzie do skutku z braku wystarczającego zainteresowania nabywców i zawarcia umowy o emisję bez gwarancji jej objęcia (bez opcji underwritting).

Zaciąganie zobowiązań finansowych (zawieranie umów kredytu, pożyczki, o emisję papierów wartościowych, itp.) przez SP i JST, jako sposób finansowania deficytu również ma swoje granice. Dotyczy to w szczególności państw słabo rozwiniętych gospodarczo i rozwijających się a w przypadku JST tych, które realizują programy naprawcze/ostrożnościowe oraz mają trudności w spłacie dotychczasowego zadłużenia. Podmiot, mało wiarygodny lub tracący wiarygodność na rynkach finansowych, ma trudność w pozyskaniu zwrotnych środków finansowych w instytucjach bankowych i parabankowych, mimo że państwo, jako ustawodawca, stwarza zachęty do zwrotnego finansowania SP i innych jednostek sektora finansów publicznych. Jako przykład można wskazać uchwałę nr Komisji Nadzoru Finansowego, stanowiącą, że do ekspozycji kredytowych zaciąganych przez SP, JST i JSFP nie stosuje się limitów koncentracji wierzytelności określonych w art. 71 ust. 1 i 2 prawa bankowego. Powołane przepisy p.b. ograniczają kwotę finansowania, jaką bank może udzielić podmiotowi, do wysokości odpowiednio 20% (gdy jest to podmiot zależny od banku lub dominujący wobec banku) lub 25% (gdy nie jest to podmiot zależny od banku lub dominujący wobec banku) funduszy własnych banku. Co do zasady, bank nie może podmiotowi lub grupie podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie udzielić łącznej kwoty: kredytów, pożyczek, akredytyw, gwarancji, poręczeń, itp. oraz nabyć jego/ich papierów wartościowych/udziałów więcej niż 25% funduszy własnych lub 20% tych funduszy, jeżeli bank jest powiązany z tym podmiotem stosunkiem zależności lub dominacji. Zniesienie limitów koncentracji wierzytelności banków lub ich ograniczenie wobec ekspozycji kredytowych SP, JST i JSFP, stanowi zachętę m.in. do finansowania tych podmiotów, a także ułatwia ich znalezienie. Przyjęte rozwiązanie po części wynika z mniejszego ryzyka finansowania jednostek całego sektora finansów publicznych, które są znacznie bezpieczniejszymi dłużnikami niż pozostali, w szczególności przedsiębiorcy. Wynika to z większej stabilności dochodów JSFP oraz ciągłości funkcjonowania. W przypadku likwidacji, ich zobowiązania przejmują inne jednostki lub organ założycielski (SP, JST, itp.).

Deficyt może być również finansowany poprzez wzrost dochodów, np. poprzez wprowadzanie nowych lub zwiększenie dotychczasowych opłat, podatków itp. Dotyczy to zwykle budżetów lat przyszłych, gdyż wprowadzanie/zwiększanie podatków i opłat w realizowanym roku budżetowym, jest rzadko praktykowane, ze względu na to, że mieszkańcy/obywatele winni wiedzieć z odpowiednim wyprzedzeniem, jakie podatki/opłaty będą płacić w kolejnym roku. Ten sposób równoważenia budżetu jest dla finansów publicznych najlepszy. Nie powoduje wzrostu zadłużenia oraz zmniejszania mienia publicznego. Podobnie jak poprzednie metody równoważenia budżetu, nie jest w pełni efektywny, gdyż mieszkańcy/obywatele mogą ograniczyć korzystanie z dóbr i usług objętych wyższym/nowym podatkiem/opłatą lub unikać płacenia nowych/wyższych opłat/podatków.

19.Przyczyny wzrostu wydatków publicznych

Przyczyny wzrostu wydatków publicznych:

1. socjologiczne - im bardziej są aktywne podmioty publicznoprawne, tym silniejszą mają tendencję do rozszerzania swojej działalności;

2. historyczne - państwa pożyczając współcześnie na spłatę dawnych długów, utrzymują, a nawet zwiększają realny poziom ogólnego zadłużenia;

3. polityczne - wiążą się ze zmianą doktryny polityki gospodarczej;

4. ekonomiczno-społeczne - postęp techniczny, poszerzenie zakresu potrzeb zbiorowych.

Klasyfikacja wydatków:
I kryterium: funkcjonalne (realizacja wydatków przez podmioty publicznoprawne)

1. wydatki na działalność niezbędną dla funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej, utrzymanie porządku wewnętrznego;

2. wydatki socjalno-kulturalne - oświata, nauka, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna, dofinansowywanie funduszów ubezpieczeń społecznych;

3. wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego - dotacje przedmiotowe i podmiotowe, budowa dróg i mostów,

4. wydatki na obsługę długu publicznego.

II KRYTERIUM: ZWIĄZEK Z WYKORZYSTANIEM PKB

• wydatki nabywcze (realne) - zużywanie elementów PKB realizowane w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego przy zastosowaniu procedury o zamówieniach publicznych;

• wydatki transferowe - dokonywane są na rzecz innych podmiotów, wyróżnia się:

• transfery wewnętrzne, czyli transfery dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych (np. z budżetu Państwa do budżetu Wrocławia);

• transfery zewnętrzne, czyli na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym (np. dopłaty do kredytów studenckich)

20.Kryteria zarządzania długiem publicznym

Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych” jest, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, ustalana co roku przez ministra finansów, przedstawiana Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie przedstawiana Sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej. Dokument obejmuje horyzont czterech lat i zawiera strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa (SP) oraz strategię oddziaływania na pozostały dług sektora finansów publicznych.
Zarządzanie długiem publicznym odbywa się na dwóch poziomach. Po pierwsze: w szerszym znaczeniu - jest elementem polityki fiskalnej, w której podejmowane są decyzje o tym, jaka część wydatków państwa ma być finansowana poprzez zaciąganie długu, czyli - jaka będzie wielkość długu publicznego. Po drugie, w węższym znaczeniu, oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz kształtowanie struktury długu, a więc wybór rynków, instrumentów i terminów emisji.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, przekroczenie przez relację państwowego długu publicznego do PKB progu 50 proc. w 2010 r. oznacza konieczność przyjęcia w ustawie budżetowej na 2012 r. relacji deficytu budżetowego do dochodów nie wyższej niż założona w budżecie na 2011 r. Relację tę w ustawie na 2011 r. ustalono na poziomie 14,7 proc., natomiast relacja założona w projekcie ustawy budżetowej na przyszły rok wynosi 11,9 proc. Ograniczenie to będzie oddziaływać na budżety kolejnych lat.
Na 2011 rok przewidywany jest wzrost relacji długu do PKB do 53,7 proc. (na koniec 2010 r. było to 52,8 proc.). Jest to wynikiem znaczącego osłabienia złotego w reakcji na kryzys zadłużeniowy w strefie euro. Zgodnie z przyjętymi założeniami, w latach 2012-15 relacja długu do PKB będzie się zmniejszać i obniży się poniżej progu 50 proc. w 2014 r. Zmniejszeniu ulegnie również relacja długu sektora general government do PKB, która w latach wyznaczonych przez „Strategię” osiągnie poziom 50,2 proc. Przy założeniach przyjętych w „Strategii” nie wystąpi zagrożenie przekroczenia przez tę relację progu 60 proc., przewidzianego w Traktacie z Maastricht.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, utrzymywanie się relacji państwowego długu publicznego do PKB powyżej progu 50 proc. do 2014 r. będzie oznaczać przyjmowanie w kolejnych ustawach budżetowych relacji deficytu budżetowego do dochodów nie wyższej niż przyjęte w latach poprzednich. Duże znaczenie dla kształtowania się relacji będzie miał poziom kursu złotego pod koniec poszczególnych lat.

21.Strategia zarządzania długiem państwa i państwowym długiem publicznym

„Strategia” przewiduje wzrost relacji kosztów obsługi długu SP do PKB z 2,5 proc. w 2011 r. do 2,7 proc. w 2012 r., a następnie jej sukcesywne obniżenie do 2,2 proc. w 2015 r.

Dług publiczny i koszty jego obsługi:
Państwowy dług publiczny
• rok 2010 – 747,9 mld zł, w relacji do PKB – 52,8 proc.,
• rok 2011 – 812,3 mld zł, w relacji do PKB – 53,7 proc.,
• rok 2012 – 832,5 mld zł, w relacji do PKB -52,4 proc.,
• rok 2013 – 846,9 mld zł, w relacji do PKB - 50,3 proc.,
• rok 2014 – 864,8 mld zł, w relacji do PKB – 48,3 proc.,
• rok 2015 – 902,2 mld zł, w relacji do PKB – 47,4 proc.
Dług sektora general government
• rok 2010 – 776,8 mld zł, w relacji do PKB – 54,9 proc.,
• rok 2011 – 857,2 mld zł, w relacji do PKB – 56,7 proc.,
• rok 2012 – 890,0 mld zł, w relacji do PKB – 56,0 proc.,
• rok 2013 – 905,2 mld zł, w relacji do PKB – 53,7 proc.,
• rok 2014 – 921,0 mld zł, w relacji do PKB – 51,4 proc.,
• rok 2015 – 956,9 mld zł, w relacji do PKB – 50,2 proc.
Wydatki z tytułu obsługi długu Skarbu Państwa
• rok 2010 – 34,1 mld zł, w relacji do PKB – 2,4 proc.,
• rok 2011 – 38,4 mld zł, w relacji do PKB – 2,5 proc.,
• rok 2012 – 43,3 mld zł, w relacji do PKB – 2,7 proc.,
• rok 2013 – 42,7 mld zł, w relacji do PKB – 2,5 proc.,
• rok 2014 – 42,7 mld zł, w relacji do PKB – 2,4 proc.,
• rok 2015 – 42,6 mld zł, w relacji do PKB – 2,2 proc.
„Strategia” stanowi kontynuację strategii przygotowanej rok temu. Utrzymana została tendencja do minimalizacji kosztów obsługi długu w długim okresie przy przyjętych ograniczeniach związanych z ryzykiem oraz trzy współzależne zadania zwiększania: płynności, efektywności i przejrzystości rynku skarbowych papierów wartościowych.
Dla realizacji celu „Strategii” w latach 2012-2015 przyjęto, że:
• utrzymane zostanie elastyczne podejście do kształtowania struktury finansowania pod względem wyboru rynku, waluty i instrumentów, w stopniu przyczyniającym się do minimalizacji kosztów obsługi i przy ograniczeniach wynikających z przyjętych poziomów ryzyka oraz możliwego wpływu na politykę pieniężną;
• głównym źródłem finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa pozostanie rynek krajowy; udział długu w walutach obcych utrzymywany będzie w przedziale 20-30 proc. z możliwością przejściowych odchyleń od tego przedziału w przypadku znaczących zmian kursów walutowych;
• priorytetem polityki emisyjnej będzie budowanie dużych i płynnych emisji o oprocentowaniu stałym, zarówno na rynku krajowym, jak i rynku euro oraz dolara amerykańskiego;
• utrzymano dążenie do zwiększania średniej zapadalności długu krajowego, natomiast jego duration, które osiągnęło już poziom akceptowalny z punku widzenia ryzyka stopy procentowej, utrzymywane będzie w przedziale 2,5-4,0 lat;
• w przypadku długu zagranicznego obecny poziom zarówno ryzyka refinansowania, jak i ryzyka stopy procentowej, nie stanowi ograniczenia dla minimalizacji kosztów obsługi.
Zagrożenia dla realizacji Strategii wynikają przede wszystkim z: odmiennej od zakładanej sytuacji makroekonomiczną w Polsce (wolniejszy wzrost PKB, wyższe stopy procentowe i wahania kursu walutowego), uwarunkowań międzynarodowych, chodzi o gospodarki Europy i USA, oraz ryzyka przekroczenia progu 55 proc. relacji długu publicznego do PKB oraz progu 60 proc. relacji długu sektora general government (m.in. wyższy poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, niższy kurs złotego, duży przyrost zadłużenia innych niż SP podmiotów sektora finansów publicznych, np. jednostek samorządu terytorialnego, czy koniecznością wykonania poręczeń lub gwarancji udzielanych przez sektor finansów publicznych).

22.Funkcje pełnione przez budżet państwa

Budżet państwa jest definiowany jako plan finansowy rządu, obejmujący jego dochody i wydatki, związane z prowadzeniem polityki społecznej i gospodarczej. Budżet jest zatwierdzany przez parlament zwykle na jeden rok. Parlament także kontroluje wykonywanie budżetu przez rząd. Budżet spełnia następujące podstawowe funkcje:

• fiskalną, polegającą na gromadzeniu dochodów głównie poprzez system podatkowy;

• funkcję redystrybucyjną - związaną z właściwym podziałem dochodu narodowego. Funkcja ta spełniana jest przez system podatkowy i wydatki budżetowe głównie w postaci świadczeń społecznych (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych);

• funkcję stabilizacyjną - państwo wykorzystując instrumenty fiskalne oddziałuje na procesy gospodarcze, stara się zapewnić równomierny rozwój i ograniczać wahania koniunkturalne.

 

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach gwarantujących rządowi prowadzenie polityki finansowej, a parlamentowi wpływ na tę politykę i jej kontrolę. Do zasad tych zalicza się:

• zasadę rocznego budżetowania,

• zasadę zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa,

• zasadę jedności - wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu i tworzyć jedną całość,

• zasadę jawności - budżet państwa jest podawany do publicznej wiadomości,

• zasadę równowagi budżetowej - dochody budżetu powinny się pokrywać z jego wydatkami. W praktyce gospodarczej zasada ta nie jest w pełni przestrzegana, gdyż wiele państw planuje z góry określone deficyty budżetowe.

23.Główne dochody budżetowe

Dochody budżetu państwa – środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.

Jednak nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. Warto podkreślić, iż do dochodów budżetowych nie zalicza się także wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji do przychodów zaliczyć można również przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych prowadzących odpłatną działalność, jak np. szkoły wyższe.

Szerszy i bardziej szczegółowy podział dochodów budżetowych prezentuje art. 111 ustawy o finansach publicznych, gdzie do dochodów budżetu państwa zalicza się przede wszystkim następujące pozycje:

• Podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych;

• cła;

• wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

• dywidendy;

• wpłaty z zysku Narodowego Banku Centralnego;

• wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

• dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnych charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

• odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

• odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

• grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

• spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

• inne dochody publiczne.

24.Główne wydatki budżetowe

Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.

W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między innymi na:

• Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;

• Zadania wykonywane przez administrację rządową;

• Funkcjonowanie sądów i trybunałów;

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej";

• Subwencje dla partii politycznych;

• Dotacje na zadania okupa ustawami;

• Obsługę długu publicznego;

• Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";

• Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Wydatki ujmuje się w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz na następujące kategorie ekonomicznych grup wydatków. Na podstawie art. 106 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy, do których zaliczyć możemy:

• Dotacje i subwencje,

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych,

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych,

• Wydatki majątkowe,

• Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

• Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Pod pojęciem dotacji należy rozumieć jako wypłacane ze środków publicznych kwoty o charakterze jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego.

Natomiast subwencja jest rodzajem jednostronnego i bezzwrotnego dochodu publicznego przekazywanego z budżetu państwa jednostkom samorządu terytorialnego bez wskazania konkretnego celu, na jakie środki te mają być przeznaczone. Subwencje wykorzystuje się na finansowanie działalności społecznej oraz gospodarczej.

Świadczenia na rzecz osób fizycznych są to świadczenia o charakterze jednostronnym, które są wypłacane bezpośrednio osobom fizycznym w postaci emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych jak również świadczenia wypłacane pośrednio w postaci dopłat do leków itp. Świadczenia te obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

Wydatki majątkowe do których można zaliczyć następujące pozycje:

• Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

• Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa można podzielić na dwie grupy:

• Pierwsza grupa obejmuje wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych oraz oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek;

• Druga grupa obejmuje wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

Wydatki państwa stanowią również wpłaty środków własnych Unii Europejskiej, do których zalicza się:

• Udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;

• Środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;

• Środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto.

W 2010 roku wydatki budżetu państwa wyniosły ogółem 294 894 mln zł.^[1]

25.Źródła finansowania deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między kwotą zaplanowanych wydatków a kwotą zaplanowanych dochodów budżetowych. Różnica dodatnia nazywana jest nadwyżką budżetowa.

Przepisy prawa finansów publicznych wskazują źródła finansowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy, gdy chodzi o budżet państwa, może być pokryty tylko i wyłącznie ze źródeł przychodów wskazanych przez ustawę w sposób enumeratywny, co oznacza ze tylko te źródła przychodów mogą być przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego. Ustawa posługuje się zamkniętym katalogiem źródeł finansowania deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy może być finansowany z następujących źródeł:

1. z emisji (sprzedaży) Skarbowych Papierów Wartościowych na rynek krajowy i zagraniczny,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5. z nadwyżki budżetu (państwa z lat ubiegłych).

Podobnie jest gdy chodzi o źródła finansowania deficytów j.s.t. Deficyt budżetowy j.s.t. może być pokrywany z przychodów pochodzących z:

1. z sprzedaży Papierów Wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku j.s.t.,

5. z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych.

Jednakże łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadająca w danym roku budżetowym na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów danej j.s.t. W ten sposób ustawodawca określa limit zadłużenia, którego nie mogą przekroczyć j.s.t. Limit ten może zostać obniżony, do 12 % jeżeli stan finansów publicznych jest niezadowalający tj. gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budżetowym. Podobnych limitów ograniczających zaciąganie zobowiązań nie przewidziano dla budżetu państwa.

26.Skutki deficytu budżetowego

Konsekwencje wysokiego deficytu budżetowego i długu publicznego

Spłaty odsetek od długu publicznego zabierają co roku sporą część dochodów budżetu. Obsługa długu, zarówno krajowego, jak i zagranicznego, jest znaczącą pozycją w budżecie, co pogłębia trudności z jego zrównoważeniem.
Duży deficyt może doprowadzić do wyższego oprocentowania w bankach. Aby pokryć deficyt, rząd musi albo pożyczyć pieniądze, których potrzebuje, albo je "wydrukować". Rząd pożycza z tych samych źródeł, z których pożyczają firmy: od ludności, banków, zagranicznych pożyczkodawców itp. Koszt pożyczek (w formie odsetek) podlega także prawom popytu i podaży, które kierują innymi cenami. Ponieważ pożyczki rządu dodawane są do ogólnego zapotrzebowania na dostępne fundusze, więc powoduje to wzrost popytu na kredyt, a tym samym zwiększenie jego oprocentowania.
Deficyt a dostępność kredytu dla przedsiębiorstw. Gdy państwo staje się znaczącym pożyczkobiorcą, to - oprócz omówionego już wzrostu stóp procentowych - następuje ograniczenie środków na kredyty dla przesiębiorstw (tzw. efekt wypychania). 
Powoduje to spadek możliwości inwestycyjnych gospodarki, co w długim okresie osłabia tempo wzrostu dochodu.
Deficyt może doprowadzić do wyższych podatków. Konieczność zwiększenia wpływów, aby pokryć rosnące koszty długu publicznego, może zmusić rząd do podniesienia podatków. Wyższe podatki ograniczają konsumpcję indywidualną, zwiększają rozmiary szarej strefy i zniechęcają do pracy. Tak więc wyższe podatki niekorzystnie wpływają na tempo wzrostu gospodarczego.
Deficyt a redystrybucja dochodu. Kosztami obsługi długu, poprzez podatki, obciążone jest całe społeczeństwo. Jeśli państwo zadłużone jest za granicą, to zagranica otrzymuje część dochodu wytworzonego w naszym kraju. Jeśli dług finansowany jest przez obywateli, to oni otrzymują część dochodu narodowego. Z reguły posiadaczami obligacji skarbowych nie są ludzie biedni, a oni przecież też płacą podatki. W takiej sytuacji dług publiczny poprzez budżet i podatki powoduje redystrybucję dochodu od biednych do bogatych. Deficyty budżetowe i dług publiczny powodują również redystrybucję dochodu między pokoleniami. O ile deficyt przeznaczany byłby na inwestycje służące rozwojowi gospodarczemu, wtedy mógłby być korzystny dla przyszłych pokoleń. Jeśli jednak przeznaczany jest na bieżącą konsumpcję, to oznacza, że żyjemy na koszt naszych dzieci i wnuków.

Deficyt budżetowy w Polsce

W Polsce również występował i występuje deficyt budżetowy. Transformacja gospodarki spowodowała kryzys finansów publicznych (eksplozja wydatków socjalnych, połączona z malejącymi w latach 1991-1992 wpływami podatkowymi). Tylko w 1990 r. w budżecie była nadwyżka, natomiast w latach następnych - deficyt. 
W okresie gospodarki socjalistycznej deficyt finansowany był głównie z emisji pieniądza, a w latach siedemdziesiątych i w mniejszym stopniu w osiemdziesiątych - pożyczkami z zagranicy. 
Wysokość deficytu budżetowego jest w Polsce przedmiotem burzliwych sporów ekonomistów i polityków. Zwolennicy wysokiego deficytu (kilka, a nawet kilkanaście procent PKB) uważają, że przyczyniłby się on do szybszego tempa wzrostu PKB oraz poprawił złą sytuację służby zdrowia, szkolnictwa i innych dziedzin, na które brakuje środków. Ponadto utrzymują oni, iż taki wysoki deficyt jest w obecnej sytuacji nieunikniony, nie można bowiem dalej ograniczać wydatków socjalnych państwa, bo prowadzi to do "zagłady cywilizacyjnej". Z drugiej strony przeciwnicy wysokiego deficytu uważają, z powodów omówionych powyżej, iż należy dążyć do jego minimalizacji.

27.Zasady budżetowe

Konstrukcja właściwego systemu budżetowego była i jest przedmiotem badań zarówno w nauce finansów, jak i prawa finansowego. Efektem tych badań są tzw. zasady budżetowe. Pojecie zasady budżetowe jest wieloznaczne, w tym miejscu będzie ono rozumiane jako postulaty reprezentantów nauki finansów i prawa finansowego skierowane do praktyki legislacyjnej zajmującej się konstrukcją systemu budżetowego. Zasady budżetowe dotyczą tylko wybranych najważniejszych cech systemu budżetowego zmierzają do dostosowania tego systemu do funkcji przypisywanych budżetowi państwa w danym kraju i w danym okresie.
Zasady budżetowe nie są ostatecznie ukształtowanym, niezmiennym w swej treści i zakresie zespołem reguł. Wszystkie je można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje zasady dotyczące treści i istoty budżetu, druga zaś wiążące się z konstrukcją budżetu i jego cechami zewnętrznymi.
Do zasad związanych z treścią i istotą budżetu należą:
- zasada równowagi budżetowej
- zasada zupełności budżetu
Zasada równowagi budżetowej określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej materialna treść polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatkowej i dochodowej budżetu. Kwota planowanych wydatków winna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie powinny przewyższać dochodów, oznaczałoby to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki, równowaga budżetowa zostaje zachowana, występuje, zatem wówczas, gdy dochody budżetowe są, co najmniej równe wydatkom.
Problem równowagi budżetowej można rozpatrywać w kilku aspektach. Jednym z nich jest ujmowanie równowagi budżetowej z merytorycznego i formalnego punktu widzenia. Rygorystycznie rozumiana równowaga budżetowa oznacza, że wydatki muszą być w całości pokryte definitywnymi, bezzwrotnymi dochodami. Sprzeczne z tak rozumianą zasadą budżetową jest zaciąganie przez państwo pożyczek w wypadku niewystarczalności dochodów definitywnych na sfinansowanie całości planowanych wydatków. Sytuacja, kiedy wydatki budżetowe są w pełni pokryte dochodami ostatecznymi, definitywnymi, określana jest mianem równowagi merytorycznej, czyli materialnej. W przeciwieństwie do tego, pojęcie równowagi formalnej oznacza, że państwo, dla zrównoważenia wydatkowej i dochodowej strony budżetu, ucieka się do zaciągania pożyczek, w celu pokrycia deficytu budżetowego.

Zasady budżetowe są oceniane jako postulaty nauki prawa finansowego odnoszone do budżetu, ale także jako trwałe cechy (właściwości) budżetu, bez istnienia których nie można mówić o budżecie jako akcie prawnym. Liczba (lista) zasad budżetowych nie jest zamknięta, jedni wymieniają kilka zasad budżetowych,  inni kilkanaście. [1]

Do głównych zasad budżetowych należy zasada:

1)     równowagi – mówiąca o tym, że budżet jednostki samorządu terytorialnego powinien być równoważny, tj. wydatki należy dostosować do możliwości dotyczących dochodów;

2)     zupełności budżetu – budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego;

3)     jedności budżetowej – wg tej zasady, powinien występować jeden budżet, stanowiący jedną całość organizacyjno-prawną, ujęty w jednym akcie prawnym;

4)     szczegółowości budżetu – zgodnie z tą zasadą budżet musi być szczegółowy, podzielony w uporządkowany sposób na szereg pozycji wydatkowych  i dochodowych;

5)     specjalizacji budżetu – wg tej zasady, wydatki budżetowe powinny   być przeznaczone na szczegółowo ustalone cele;

6)     jawności budżetu – gospodarka finansowa gminy jest jawna, a wójt lub burmistrz niezwłocznie ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania w trybie przewidzianym dla przepisów gminnych;

7)     uprzedniości budżetu – budżet jest uchwalany do końca roku poprzedzającego  rok budżetowy;

rocznego okresu budżetowego– wynika ona z art. 51 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, według którego „Budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy”.

28.Na czym polega opracowanie makroekomicznej funkcji budżetu

Opracowanie makroekonomicznej koncepcji budżetu i wstępnej prognoży makroproporcji budżetowych-rozpoczyno się w styczniu i

lutym na rok następny,prowadzą analizy dotyczące:

-prognozy kosztów PKB

-prognozy wzrostu cen

-kształtowanie podażh pienIądze

-przeciętnych wynagrodzeń

-kurs walut, stóp procentowych

-rento wność przedsiębiorstw

-zatrudnienia i bezrobocia

-bilansu płatniczego

29.Zadania samorządu terytorialnego

Gmina

ZADANIA:
1) Gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
2) Drogi gminne, ulice, place, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
3) Wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
4) Lokalny transport drogowy,
5) Ochrona zdrowia,
6) Pomoc społeczna,
7) Komunalne budownictwo mieszkaniowe,
8) Oświata – szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne, przedszkola,
9) Kultura,
10) Kultura fizyczna,
11) Targowiska i hale targowe,
12) Zieleń,
13) Cmentarze komunalne,
14) Porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
15) Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.
Na pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem szkół, gmina otrzymuje subwencję oświatową. Własne dochody wypracowuje ze sprzedaży oraz dzierżawy swojego majątku z podatków i opłat lokalnych. Tak pozyskane środki finansowe przeznacza na wypełnianie zadań własnych.

ZADANIA RADY GMINY:
1) Uchwalanie statutu gminy,
2) Wybór i odwoływanie zarządu,
3) Powołanie i odwołanie skarbnika oraz sekretarza gminy,
4) Uchwalanie budżetu gminy,
5) Uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
6) Uchwalanie programów gospodarczych,
7) Ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych (rad sołeckich, osiedlowych),
8) Podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat lokalnych,
9) Podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu,
10) Określanie wysokości sumy, do której zarząd gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
11) Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na to odpowiednich sum,
12) Podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej,
13) Podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic, placów publicznych,
14) Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
Ważnym zadaniem jest kontrolowanie działalności zarządu oraz gminnych jednostek organizacyjnych. Zadanie  to rada wykonuje przy pomocy komisji rewizyjnej. 
- Zarząd gminy – organ wykonawczy. Składa się od 3 do 7 osób, które rada gminy wybiera ze swojego grona w tajnym głosowaniu. Zarząd ma swojego przewodniczącego, którym jest wójt a w tych gminach, gdzie siedziba władz znajduje się w miejscowości posiadającej prawa miejskie, przewodniczącym jest burmistrz lub prezydent miasta. Przewodniczący organizuje prace zarządu, reprezentuje gminę na zewnątrz i kieruje sprawami bieżącymi. W pracach zarządu uczestniczą sekretarz i skarbnik nie mając prawa głosu.
Obecnie w Polsce istnieje prawie 2,5 tysiąca gmin.

Powiat

Zadania:
1) Oświata ponadpodstawowa,
2) Ochrona zdrowia i środowiska,
3) Ochrona przeciwpożarowa,
4) Wykonywanie nadzoru budowlanego,
5) Budowa i utrzymanie dróg międzygminnych,
6) Bezpieczeństwo i porządek publiczny,
7) Prowadzenie lokalnej obsługi sektora rolnictwa,
8) Obsługa administracyjna obywateli w zakresie nie prowadzonym przez gminy,
9) Utrzymanie powiatowych obiektów użyteczności publicznej,
10) Pomoc społeczna,
11) Kultura,
12) Kultura fizyczna i turystyka,
13) Gospodarka gruntami,
14) Przeciwdziałanie bezrobociu.

Województwo

Zadania:
1) Pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,
2) Pobudzanie aktywności gospodarczej,
3) Podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,
4) Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego uwzględniających potrzeby przyszłych pokoleń,
5) Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego,
6) Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego,
7) Utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,
8) Wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym.

30.Sposoby finansowania działalności samorządu terytorialnego

Jeśli przyjmiemy założenia zgodne z Ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego -przyjętą od 1 stycznia 2004- ( czyli dochody jst dzielą się na należne i potencjalne; pewna cześć dochodów ma charakter dochodów własnych; do dochodów własnych zaliczone zostały także dochody z tytułu PIT i CIT ) to do dochodów należnych zaliczamy
A) dochody własne
B)Subwencję ogólną
C) dochody z budżetu państwa
Do dochodów potencjalnych należą :
a) środki z zagranicy niepodlegajace zwrotowi
b)środki pochodzące z budżetu Uni Europejskiej
c)inne środki określone w odrębnych przepisach

31.Atrakcyjność finansowania samorządu terytorialnego

32.Modele współpracy samorządu terytorialnego z instytucjami finansowymi/bankami/

Wykonany przegląd systemu zasilania budżetu gminy

skłania nas do wniosku, że w systemie zasilania budżetu gmin zaszły istotne zmiany. Pojawiły się nowe źródła zasilania, a przede wszystkim:
Możliwość korzystania z pożyczek i kredytów;
Możliwość emitowania papierów wartościowych;
Zasilanie wpływami z samoopodatkowania mieszkańców gminy;
Pozyskiwanie odsetek od środków finansowych na rachunkach bankowych;
W myśl art..22 ustawy o finansowaniu gmin, gminy mogą zaciągać kredyty i pożyczki na:
· Pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu gminy;
· Finansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy; z tym, że kredyty i pożyczki przeznaczone na finansowanie wydatków, nie znajdują pokrycia w planowanych dochodach gminy, mogą być zaciągnięte do wysokości określonej w budżecie gminy.
Łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku rat kredytów i pożyczek przeznaczonych na finansowanie wydatków, nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy, oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez gminę poręczeń wraz z należnymi w danym roku papierów wartościowych, wyemitowanych przez gminę, pomniejszone o kwotę zaciągniętych przez gminę kredytów i pożyczek, dla których ustawiono zabezpieczenie na mieniu gminy, nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów budżetu gminy.
Gmina ma prawo emitowania papierów wartościowych, ale o zamiarze emisji zarząd gminy informuje właściwą regionalną izbę obrachunkową, która podaje do publicznej wiadomości swoją opinię. Ponadto zasady emisji papierów wartościowych przez gminy oraz zasady dopuszczenia ich do publicznego obrotu określają odrębne przepisy.
Istotne znaczenie ma zasilanie budżetu gminy dochodami z majątku. Stanowią je m.in. wpływy ze sprzedaży majątku , jego dzierżawy, wynajmu.

33.Specyfika finansowa samorządu terytorialnego

Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową. Samodzielność w tym zakresie powinna oznaczać, iż gmina związana jest tylko i wyłącznie przepisami prawa.Plan dochodów i wydatków gminy uchwalony jest z mocy prawa na okres jednego roku kalendarzowego.Projekt budżetu opracowuje zarząd na podstawie prawa budżetowego oraz wskazówek rady gminy, uchwala natomiast rada gminy.Projekt budżetu powinien być przedłożony radzie15 listopada, natomiast uchwala się go do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, tzn. do 31 grudnia. Ustawa dopuszcza możliwość nie uchwalenia budżetu w wymienionym wyżej terminie i wówczas podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu.Sytuacja taka trwać może jednak nie dłużej niż do 31 marca roku budżetowego. Jeżeli rada gminy nie uchwali w tym trybie budżetu(do końca roku budżetowego) dotyczy tylko obligatoryjnych zadań własnych i zadań zleconych gminie.
Dochodami gminy są:
· Podatki, opłaty inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy;
· Dochody z majątku gminy;
· Subwencja ogólna z budżetu centralnego;
· Subwencja oświatowa;
Ponadto dochodami gminy mogą być:
· Nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych
· Dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin oraz na realizację zadań zleconych przez administrację rządową
· Spadki, darowizny
· Inne dochody
Biorąc po uwagę sposób, w jaki ustawa wymienia dochody gmin, i ich ogólność, należy stwierdzić, iż to wyliczanie nie stanowi jeszcze bezpośredniej podstawy do ich uzyskania. Konkretyzację tych dochodów oraz określenie warunków ich uzyskania stanowi ustawa z 10 grudnia 1993r. O finansowaniu gmin(dz, u nr, 129 poz 600; z 1994., nr 105, poz. 509; z 1995r. , nr 124, poz. 601; nr154, pz.794; z 1996r., nr 149, poz.704; nr156, poz.774)
W myśl art.4 tejże ustawy dochodami gmin są:
1) wpływy z następujących podatków ustalonych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw:
a) podatku rolnego
b) od nieruchomości
c) leśnego
d) od środków transportu
e) od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacone w formie kary podatkowej
f) od spadków i darowizn
g) od posiadania psów
2) wpływy z opłat
a) skarbowej
b) eksploatacyjnej, uiszczanej przez podmioty gospodarcze na podstawie ustawy z 4 lutego 1994r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr7,poz.96).
c) lokalnych;
d) innych pobieranych na podstawie odrębnych przepisów;
3) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości:
a)16% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, od 1997r. – 17%;
b)5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, mających siedzibę na terenie gminy;
4) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin, w tym dochody z kar i odsetek oraz wpłaty od jednostek gospodarki pozabudżetowej gmin;
5) dochody z majątku gminy;
6) subwencja ogólna
7) subwencja oświatowa
Ponadto dochodami gminy w myśl art.5 ustawy o finansowaniu gmin są:
8) dotacje celowe budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych gmin;
9) wpływy z samoopodatkowania;
10) spadki, zapisy, darowizny;
11) odsetki od środków finansowych gmin gromadzonych na rachunkach bankowych i odsetki od pożyczek udzielanych przez gminy;
12) odsetki nieterminowo regulowanych należności z tytułu podatków, opłat, subwencji ogólnej oraz subwencji oświatowej;
13) dotacje z funduszów celowych;
14) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom;
15) wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych, które stały się przedsiębiorstwami komunalnymi;
16) inne wpływy należne gminom na podstawie odrębnych przepisów

34.Problematyka kredytowania samorządu terytorialnego

W ustawie o finansach publicznych narzucone są ograniczenia dotyczące ekspansji jednostek samorządów terytorialnych. Ograniczenia te zostały wprowadzone w 1999r, lecz zostały złagodzone by samorządy mogły korzystać ze środków UE. W związku z kredytowaniem samorządów terytorialnych wprowadzono następujące ograniczenia:
- łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od kredytów i pożyczek(…) nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów samorządu terytorialnego na dany trok budżetowy.
- Łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60 proc. wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym.
- W trakcie roku budżetowego łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec kwartału nie może przekraczać 60 proc. planowanych w danym roku budżetowym dochodów tej jednostki.

Zgodnie z ustawą jednostki samorządu terytorialnego (JST) mogą zaciągać kredyty i pożyczki:

-na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetowego (kredyty do 1 roku)

-na finansowanie wydatków nie mających pokrycia w planowanych dochodach jednostki.
Suma zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz zobowiązań z wyemitowanych pap.wart. nie może przekraczać kwoty która jest określona w budżecie na ten cel.

35.Problematyka emisji obligacji komunalnych-ich znaczenie i rola dla samorządów

Dzięki emisji obligacji komunalnych gminy, powiaty, województwa mogą pozyskać kapitał bezpośrednio na rynku, a środki uzyskane w ten sposób wykorzystać m.in. na realizację zadań nieznajdujących pokrycia w innych źródłach finansowych. Przede wszystkim jednak pozwalają samorządom na wygenerowanie dodatkowych środków na udział własny w programach realizowanych z dofinansowaniem z funduszy unijnych. Zdolność do emitowania obligacji (zdolność obligacyjna) została przyzna jednostkom samorządu terytorialnego w pierwszej kolejności w art. 82 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, zaś skonkretyzowana w odpowiednich przepisach ustrojowych ustaw samorządowych. Pozyskane w wyniku emisji obligacji środki mogą pokryć nie tylko wkład własny, ale wartość całego projektu w okresie jego realizacji do czasu uzyskania dofinansowania z UE. Wielkość i termin emisji oraz moment spłaty zobowiązań jest dostosowany do potrzeb emitenta. Obligacje mogą zapewniać finansowanie długoterminowe. Spłata zobowiązań przedsiębiorstw jest zazwyczaj rozłożona na kilka lat, a w przypadku samorządów okres ten bywa dłuższy. Dotychczas najdłuższy termin do wykupu wyemitowanych obligacji komunalnych wynosił 15 lat. Dodatkowo warunki emisji mogą przewidywać rozpoczęcie wykupu obligacji po upływie np. kilku lat. W takiej sytuacji od momentu emisji do momentu wykupu jednostka samorządowa dokonuje tylko wypłaty odsetek, co zmniejsza obciążenie budżetu.

36.Funkcje obligacji komunalnych

O rozbudowanych funkcjach ubocznych obligacji mówić można w odniesieniu do obligacji emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, związki tych jednostek lub m.st. Warszawę (obligacje komunalne). Wymienić tu należy w szczególności:

• funkcję promocyjną, której przejawem jest zwiększenie zainteresowania jednostką samorządu terytorialnego zarówno ze strony potencjalnych inwestorów, jak i mediów, gdy emisja obligacji traktowana jest jako okazja do prezentacji osiągnięć władz samorządowych, zachęcania do działań inwestycyjnych;

• funkcję prywatyzacyjną, poprzez przyznanie obligatariuszowi prawa wymiany obligacji na akcje przedsiębiorstw komunalnych lub inne składniki mienia komunalnego, np. mieszkania komunalne;

• funkcję preferencyjną, realizowaną poprzez uprzywilejowanie wybranej grupy inwestorów;

• funkcję aktywizacyjną (integracyjną), wiążącą emisję obligacji z mobilizacją społeczności lokalnej do partycypowania w kosztach lokalnych inicjatyw ekonomicznych oraz współdziałania na innych płaszczyznach. Emisja skierowana do przedsiębiorców działających na rynku lokalnym lub do społeczności lokalnej sprzyja rozwijaniu poczucia wspólnoty i tożsamości;

• funkcję przyciągania kapitału i pozyskiwania nowych, pozabankowych inwestorów, dzięki umiejętnie prowadzonej polityce w zakresie zabezpieczania emisji i preferencji proponowanych nabywcom obligacji;

• funkcję dywersyfikacji wierzycieli, przejawiającą się w preferowaniu wielu drobniejszych inwestorów w miejsce jednego o charakterze instytucjonalnym.

37.Atrakcyjność finansowa obligacji komunalnych

Obligacje komunalne to szczególnie atrakcyjny instrument finansowy. Atrakcyjny zarówno dla inwestorów (ponieważ ich emitent – tzn. gmina, powiat, itd. – jest szczególnie godny zaufania, a w dodatku odsetki od nich są zwolnione od podatku), jak i dla całego społeczeństwa i gospodarki (ponieważ służy do pozyskania kapitału na realizację inwestycji ważnych społecznie np. wodociągi, drogi, parki rodzinnej rozrywki). Dodatkowo inwestorzy (najbardziej optymalnie mieszkańcy danej jednostki samorządowej) dostają do dyspozycji atrakcyjną formę oszczędzania (lepsze oprocentowanie w porównaniu do lokat bankowych – a drastycznie niższe ryzyko niż np. przy inwestowaniu na giełdzie). Popularność funduszy unijnych i dotychczasowe doświadczenia przyćmiły obligacje komunalne. A niesłusznie.

Obligacje komunalne nie są w Polsce, jak mogłoby się wydawać, nowym instrumentem finansowym. Ich tradycja na polskim rynku finansowym sięga XIX wieku, kiedy w każdym z trzech zaborów większe miasta emitowały własne obligacje w celu zdobycia środków na budowę infrastruktury miejskiej. W okresie międzywojennym lat 1923 – 1939 obligacje komunalne emitowano na podstawie uchwał rad miejskich, m.in. na pozyskanie środków finansowych na budowę infrastruktury miejskiej, sieci przesyłowych, szkół, teatrów, ulic itp. Po ponad pięćdziesięcioletniej przerwie, w związku ze zmianami ustrojowymi, jednostki samorządu terytorialnego otrzymały ponownie możliwość wejścia na rynek kapitałowy.

Zalety:

• Dochód zatrzymany wewnątrz jednostki – tzn. w znikomym stopniu samorząd dzieli się z bankiem, a w przypadku emisji wewnątrz jednostki samorządowej dodatkowo dochód inwestora (mieszkańców) jest zazwyczaj inwestowany, czy konsumowany na miejscu (stymulacja rozwoju gospodarczego jednostki),

• Jest to najpewniejszy instrument finansowy,

• Wyższe oprocentowanie dla inwestorów (np. mieszkańców) w porównaniu do lokat bankowych,

• Niższy koszt w porównaniu do kredytu dla samorządów,

• Samorząd terytorialny ma stałe źródła dochodów — podatki ludności, subwencje i dotacje oraz przychody własne obiektu, do budowy którego zostały wyemitowane obligacje (np. oczyszczalnia ścieków).

38.Sposoby obliczania oprocentowania obligacji

Ze względu na sposób obliczania odsetek wyróżniamy obligacje:

• * o stałym oprocentowaniu,

• * o zmiennym oprocentowaniu,

• * FRN (floating rate notes) - oprocentowanie zmienia się częściej niż raz do roku i jest uzależnione od stopy procentowej krótkookresowych instrumentów finansowych np.: bonów skarbowych,

• * ARN (adjustable rate notes) - oprocentowanie zmienia się najwyżej raz do roku i jest uzależnione od stopy dochodu długoterminowych instrumentów finansowych np. obligacji o stałym oprocentowaniu,

• * indeksowane - (wypłaty kuponu są powiększane o procent wynikający ze zmiany poziomu inflacji),

• * zerokuponowe - sprzedawane z dyskontem, po cenie niższej od ceny nominalne.

39.Formy wypłaty wynagrodzenia z obligacji komunalnych

Wykup obligacji oraz wypłata należnych odsetek, następuje za pośrednictwem:

1. Agenta emisji,

2. Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A. oraz podmiotów prowadzących działalność maklerską.

Wykup obligacji oraz wypłata należnych odsetek przez Agenta emisji, z zastrzeżeniem zapisów §9 "Regulaminu korzystania z dostępu do Rachunku Rejestrowego w zakresie obligacji skarbowych za pośrednictwem telefonu i Internetu", odbywa się w następujący sposób:

1. gotówką - po stawieniu się posiadacza obligacji w dowolnym PSO, jeżeli nie został wskazany rachunek bankowy posiadacza obligacji,

2. przelewem - na rachunek bankowy posiadacza obligacji, wskazany najpóźniej do dnia ustalenia praw do świadczeń z tytułu obligacji: 
   W przypadku obligacji zdeponowanych na rachunku papierów wartościowych spełnienie świadczenia z obligacji następuje na rachunek pieniężny do tego rachunku.

3. poprzez zamianę na obligacje nowej emisji - czyli poprzez zaliczenie wierzytelności posiadacza obligacji na poczet ceny zakupywanych przez niego obligacji.

Na rachunek bankowy, o którym mowa w pkt 2, i który został wskazany przed dniem ustalenia praw do świadczeń, przekazywane będą wierzytelności z tytułu wykupu lub wypłaty odsetek od wszystkich, posiadanych przez Klienta obligacji. 

W przypadku wskazania przez posiadacza obligacji rachunku bankowego prowadzonego przez bank mający siedzibę za granicą lub rachunku walutowego prowadzonego przez polskie banki, koszty przekazania środków pieniężnych na ten rachunek obciążają posiadacza obligacji. 

Natomiast realizacja zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu obligacji, obsługiwanego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A., następuje z chwilą otrzymania świadczenia przez bezpośredniego uczestnika Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A.

40.Finansowanie samorządu terytorialnego a środki Unii Europejskiej

Jednostki samorządu terytorialnego, oraz ich grupy takie jak: związki, stowarzyszenia i porozumienia mogą starać się o dofinansowanie swoich projektów Celem dofinansowania jest zwiększenie atrakcyjności Polski jako miejsca lokowania inwestycji. Wsparcie dla jednostek samorządu terytorialnego, które zarządzają kompleksem terenów ma na celu przygotowanie atrakcyjnych tych obszarów pod inwestycje. Jednostki samorządów terytorialnych dzięki wparciu mogą wykonać dokumentacje  (analizy, badania itp.) terenów, niezbędną dla przyszłych inwestorów, chcących ulokować właściwie swoje aktywa. Opracowanie spójnej i przejrzystej dokumentacji terenów pod inwestycje jest więc kluczem do rozmów z ewentualnymi kontrahentami, albowiem  inwestor mając do dyspozycji szereg dokumentów dotyczących interesujących go terenów może łatwiej podjąć decyzje o zainwestowaniu. Pozyskanie inwestora daje ogromne możliwości rozwoju regionu, począwszy od zwiększenia atrakcyjności terenu po zmniejszenie bezrobocia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy. jednostki samorządu terytorialnego mogą liczyć na dofinansowanie w wysokości 85% kosztów kwalifikowanych. Wymagany wkład własny to 15%.