Etapy badań pedagogicznych:

ZAISTNIENIE SYTUACJI PROBLEMOWEJ.

Sytuacja problemowa tj. sytuacja w której badacz przeżywa stany psychiczne sprzyjające pracy badawczej.

Charakterystycznymi cechami stanów psychicznych składających się na sytuację problemową są:

Niepokój spowodowany świadomością własnej niewiedzy. Myśl o własnej niewiedzy nie daje mu spokoju, pobudza go emocjonalnie i wprowadza w stan pełen napięć.

Ciekawość. Badacz okazuje coraz większe zainteresowanie nieznaną mu dziedziną faktów, zjawisk. Zainteresowanie to staje się jednym z motywów jego dalszych poczynań badawczych.

Pragnienie uzupełnienia brakującej wiedzy

Badacz ma świadomość posiadania pewnego zakresu wiedzy o interesujących go sprawach

FORMUŁOWANIE PROBLEMÓW I HIPOTEZ

Zarówno problemy, jak i hipotezy są swoistym uszczegółowieniem celu badań, dlatego w badaniach naukowych przywiązuje się do nich wielką wagę. Ich niedokładne sformułowanie może zaciążyć na kolejnych etapach badań.

Kryteria poprawności metodologicznej przy stawianiu problemów i hipotez:

precyzyjność ich ujęcia, usytuowanie na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych, ich empiryczna sprawdzalność. Ważnym zabiegiem metodologicznym, związanym szczególnie z wysuwaniem hipotez roboczych jest określenie tzw. zmiennych.

WYBÓR I KONSTRUOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH

Przygotowanie procedury badań jest równoznaczne z właściwym doborem lub skonstruowaniem metod badawczych – zgodnie z uprzednio sformułowanymi problemami badawczymi i hipotezami roboczymi. Chodzi tu szczególnie o takie metody (także techniki) badań, które spełniałyby podstawowe warunki skutecznego postępowania badawczego tj. były wystarczająco obiektywne, rzetelne i trafne.

DOBÓR BADANYCH OSÓB.

Badacz powinien dokładnie określić zbiorowość, będącą przedmiotem jego zainteresowań.

W przeprowadzonych badaniach rzadko uwzględniamy całą populację. Z reguły zadowalamy się zbadaniem tylko jej części, szczególnie w przypadku licznych populacji lub trudno dostępnych w badaniach. Część tej populacji nazywa się populacją próbną lub po prostu próbą.

Stanowi ona jednocześnie podstawę dla wyciągania wniosków dotyczących populacji generalnej, której jest integralną częścią.

PRZEPROWADZENIE BADAŃ.

Podczas przeprowadzania badań niebagatelne znaczenie ma przestrzeganie kilku podstawowych warunków. Należą do nich:

Atmosfera pozbawiona większych napięć psychicznych, Okoliczności badań niczym nie zakłócone z zewnątrz , Dobre samopoczucie i brak zmęczenia u badanych osób.

Pozytywna motywacja badanych osób

Poprawne warunki przeprowadzenia badań. Zapewnienie dobrych warunków od strony czysto technicznej i materiałowej

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ.

Niekiedy opracowanie wyników może wydawać się trudniejsze od ich gromadzenia. Zależy to na ogół nie tylko od wartości poznawczej otrzymanego materiału, lecz od osobistych uzdolnień badacza w tym zakresie. Możliwe pełne opracowanie wyników badań wymaga ich starannego uporządkowania (opisu) oraz analizy jakościowej i ilościowej łącznie z wynikającymi z nich końcowymi wnioskami badań.

Badanie pilotażowe – stanowi weryfikację naszej wstępnej wiedzy o środowisku, o jego charakterze, zróżnicowaniu, procesach w nim zachodzących. Jest także okazją do sprawdzenia sprawności narzędzi badawczych jakie wybraliśmy i opracowaliśmy dla naszych zamierzeń poznawczych. Badania pilotażowe mają dać nam obraz badanego środowiska w głównych jego zarysach.

Problem badawczy to uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości

hipoteza robocza jest pierwszą propozycją odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie badawczym

zmienną nazywa się właściwość, cechę, która przybiera różne wartości, a przynajmniej dwie

wskaźnik, to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia, którego wnioskujemy iż zachodzi zjawisko, jakie nas interesuje

Eksperyment pedagogiczny jest metoda badanych zjawisk związanych z wychowaniem, nauczaniem, kształceniem, wywołanym specjalnie przez osobę badających w kontrolowanych przez nią warunkach w celu poznania tych zjawisk. Warunki to również metody i formy oddziaływań pedagogicznych oraz miejsca.

Wymagania hipoteza robocza jest niezbędnym składnikiem wszelkich badań eksperymentalnych. Wymagania wg. W. Wundta — zakładają, iż:

- zjawisko badane za pomocą eksperymentu musi być takie, aby można je było wywołać;

- warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powin­ny pozwalać się zmieniać, czyli podlegać manipulacji;

- badania eksperymentalne można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków; Istotnym wymaganiem jest postulat dokonywania go wyłącznie w warunkach naturalnych, Innym znaczącym wymaganiem jest staranna kontrola zarówno zmiennych niezależnych, jak i zależnych, a poniekąd także pośredniczących.

Technika grup równoległych

Najczęściej stosowaną w badaniach pedagogicznych jest technika grup rów­noległych. Nazywana bywa również techniką grup porównawczych. Polega na uwzględnianiu w badaniach tego typu co najmniej dwóch grup. Jedną z nich jest grupa eksperymentalna charakteryzująca się tym, że wprowadza się do niej okre­śloną zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny). Druga natomiast jest gru­pą kontrolną, będącą jedynie punktem odniesienia dla pierwszej, tj. celowo nie wprowadza się tam zmiennej niezależnej. Ponadto w obu grupach dokonuje się pomiaru zmiennych zależnych we wstępnej i końcowej fazie eksperymentu. Moż­liwe jest również uruchomienie (wprowadzenie) więcej niż jednej zmiennej nieza­leżnej w grupie eksperymentalnej.

Technika rotacji

Obiecującą techniką eksperymentalną, która w pewnym stopniu wyrównuje braki w doborze grup równoważnych, jest technika rotacji. Nazywa się ją także techniką podziału krzyżowego. Spełnia ona w miarę wszystkie podstawowe wyma­gania stawiane poprawnej metodologicznie weryfikacji eksperymentalnej. Różni się od techniki grup równoległych z pomiarem wstępnym tym, że każda z uwzględ­nionych w niej grup pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrol­nej. To znaczy, jedna z nich jest najpierw grupą eksperymentalną, a następnie kon­trolną; druga zaś początkowo grupą kontrolną, by z kolei pełnić funkcję grupy eks­perymentalnej. Tak więc do każdej z grup wprowadza się kolejno ten sam czynnik eksperymentalny (zmienną niezależną) lub kilka tych samych czynników. Dzięki temu wszystkie uwzględnione grupy są w stosunku do siebie określonymi „ukła­dami odniesienia".

Technika czterech grup

Inną zalecaną współcześnie techniką eksperymentalną jest technika czterech grup, nazywana także techniką Solomona. Różni się ona od poprzedniej techni­ki tym, że — zamiast jednej pary grup równoległych — uwzględnia dwie pary ta­kich grup, z których każda składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Tak więc zastosowanie tej techniki wymaga uwzględnienia co najmniej czterech grup, tj. dwóch grup eksperymentalnych i dwóch grup kontrolnych. Przy czym bada­nia wstępne przeprowadza się tylko w jednej parze grup równoległych, a końcowe w obu parach grup. Dzięki temu istnieje możliwość sprawdzenia, w jakim stop­niu badania wstępne spowodowały ewentualne zakłócenia w sposobie oddziały­wania czynnika eksperymentalnego i czy wpłynęły na wyniki badań końcowych.

Technika jednej grupy

Najmniej użyteczna. Stanowi ona sama dla siebie układ odniesienia, ponie­waż wyklucza branie pod uwagę jakiejkolwiek grupy kontrolnej. Przeprowadza się ją zwykle w ten sposób, że po przypisaniu jakiejś grupie charakteru ekspery­mentalnego podejmuje się w niej badania wstępne; z kolei uruchamia się tam zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny) lub kilka zmiennych niezależnych; następnie dokonuje się badań końcowych, które są zwykle —jak zresztą w przypadku wszystkich pozostałych technik eksperymentalnych — dosłownym powtórzeniem badań wstępnych. Bywa niekiedy tak, że badania wstępne przepro­wadza się dwukrotnie w określonym odstępie czasu, aby przekonać się, czy w grupie możliwe są zmiany rezultatów otrzymanych za pomocą tego rodzaju badań także w wyniku samego tylko upływu czasu. Na ogół jednak poprzestaje się na jednorazowych badaniach wstępnych.

Użyteczność badań eksperymentalnych

• umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych,

• ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną,

• jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych.

Błędy w badaniach eksperymentalnych

- niedosyt weryfikacji wewnętrznej

Niedosyt weryfikacji wewnętrznej wiąże się często z brakiem odpowiedniego zlokalizowania problematyki badawczej na tle dotych­czasowego dorobku. Chodzi tu szczególnie o zdanie sobie sprawy z teoretycznych założeń, leżących u podstaw sformułowanej hipotezy roboczej, a nade wszystko o uświadomienie sobie jej zasadności.

- niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych, Każda najbardziej wnikliwie dobrana grupa pozostanie zawsze pewną niewiadomą dla eksperymentatora, choćby z powodu zróżnicowania objętych badaniami osób pod względem ich pochodzenia, cech osobowości, zainteresowań, poziomu inteligencji itp

- brak właściwych układów odniesienia w eksperymencie, Mamv tu nierzadko do czynienia ze zbytnim zawierzeniem wynikom otrzymanym w badaniach końcowych lub niedocenianiem tego, co naprawdę dzieje się w grupach kontrolnych.

- pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i niezależnych,

Na ogół starannie kontroluje się jedynie zmienne zależne, Najwięcej jednak niedomagań w kontrolowaniu zmien­nych odnosi się do zmiennych niezależnych.

- nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos. Szkodliwy w swych skutkach wydaje się zarówno zbyt krótki, jak i zbyt długi czas trwania eksperymentu. Przeciętny czas trwania eksperymentu ze względów metodologicznych oblicza się w granicach od sześciu do dwunastu miesięcy. Przesadny rozgłos - Nawet sama świadomość uczniów, iż objęci są klasą eksperymentalną, nie jest bez znaczenia dla sposobu ich zachowania, zwłaszcza w chwili uruchomienia czynnika eksperymentalnego