WYWIAD

Respondent - osoba, która udziela nam odpowiedzi na pytania

Wywiadowca - osoba, która przeprowadza wywiad

• Wywiad - polega na ustnym zadawaniu pytań respondentowi przez osobę badającą. Pytania takie są z góry ustalone, ale niekoniecznie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu i kolejności. Podczas zastosowania wywiadu mówiący musi dysponować prawdziwą wiedzą o przedmiocie, musi chcieć powiedzieć to, co wie, słuchający musi go wiernie zrozumieć. Zachodzi konieczność indywidualnego podejścia osoby przeprowadzającej wywiad do każdego z respondentów. Wywiad rozpoczynamy zwykle od osobistego przedstawienia się badanym. Przy każdorazowym zadawaniu pytań zwracamy szczególną uwagę na to, czy respondenci zrozumieli je w sposób jednoznaczny i prawidłowy. W wywiadzie trzeba dokonać adekwatnego zapisu otrzymanych wypowiedzi.

Rodzaje wywiadu:

• wywiad nie skategoryzowany - pozostawia prowadzącemu duży zakres swobody w zadawaniu pytań

• wywiad skategoryzowany - polega on na zadawaniu przeważnie pytań zamkniętych i zawsze tylko zgodnie z uprzednio przygotowanym zestawem

• wywiad jawny - badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się go z nimi, wiedzą o celu badawczym

• wywiad ukryty

• wywiad jawny nieformalny -jest pośrednią formą między wywiadem jawnym a ukrytym, osoba badana zdaje sobie sprawę, że prowadzi się z nią wywiad, ale nie zna celu

• wywiad indywidualny - przeprowadzany tylko z jedną osobą

• wywiad zbiorowy - przeprowadzany z więcej niż jedną osobą

• śledczy

• lekarski

• psychologiczny

• diagnostyczny

• terapeutyczny

Wywiad pogłębiony:

Bezpośredni wywiad pogłębiony to rozmowa z respondentem na podstawie scenariusza rozmowy lub niestandaryzowanego kwestionariusza wywiadu. Wywiad taki prowadzony jest przez specjalnie do tego celu przeszkoloną osobę. Bezpośredni wywiad pogłębiony zapewnia respondentom większy komfort, co jest ważne szczególnie gdy temat badań odnosi się do spraw intymnych, drażliwych lub osobistych doświadczeń badanego. W zależności od problematyki badawczej respondentów dobiera się według pewnych zróżnicowanych kryteriów, takich jak wiek, płeć. Za pomocą wywiadu pogłębionego możemy zebrać następującą wiedzę:

• podstawowe informacje o rodzinie

• oczekiwanie na dziecko i pierwszy okres po jego urodzeniu, przygotowanie do rodzicielstwa

• organizacja życia rodzinnego oraz role matki, ojca, dziecka w wychowaniu

• czas wolny, krąg towarzyski, zainteresowania

• stosunki uczuciowe i komunikacja w rodzinie

• sposoby stymulacji rozwoju dziecka i metody wychowawcze

• wartości preferowane przez rodziców

Zalety wywiadu:

• gwarancją wiarygodności danych uzyskanych w wywiadzie jest bezpośredniość kontaktu z badaną osobą, umożliwia to prostowanie otrzymywanych danych i wzajemne ich konfrontowanie

• pozwala również na orzekanie o szczerości wypowiedzi na podstawie obserwacji osób, z którymi przeprowadza się wywiad

Wady wywiadu, (błędy), (czynniki zakłócające prowadzenie wywiadu):

• mogą być one spowodowane np. niestarannym przygotowaniem się do wywiadu

• własne opinie i przekonania przeprowadzającego wywiad oraz sposób jego przeprowadzania (autorytatywność w postawie badającego, wzmożona pobudliwość lub chaotyczność w stawianiu pytań czy brak umiejętności jasnego i zwięzłego wypowiadania się, a zwłaszcza prawidłowego formułowania pytań)

• jeśli nawiązanie właściwego kontaktu emocjonalnego i intelektualnego z respondentem jest utrudnione, obniża się znacznie wiarygodność otrzymywanych wypowiedzi

Przygotowanie wywiadu:

• ustalenie miejsca wśród innych metod badania zależnie od tematu pracy i szczegółowej problematyki badawczej

• wstępne zebranie możliwie jak największej ilości wiadomości z zakresu problematyki, której dotyczyć mają badania

• wybór osób, z którymi mają być przeprowadzane wywiady

• określenie idei przewodniej

Błędy w badaniach sondażowych:

• błędne sformułowanie pytań sondażowych

• zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi respondentów

• niewłaściwy sposób przeprowadzania badań

• niekorzystne warunki zewnętrzne badań

• cechy i poglądy osób przeprowadzających badania

Wywiad jest:

• bezpośredni

• bardziej jawny

- jest rozmową

• możliwość naprowadzenia badacza dyskretnie na odpowiedź

• mniejszy nakład materialny

	Wywiad
Ogólne zastosowania	gdy niemożliwe jest udzielanie odpowiedzi na pytania badawcze dzięki bezpośredniej obserwacji gdy brak jest wtórnych danych, na podstawie których można udzielić odpowiedzi na pytania badawcze gdy przedmiotem badań są opinie, doświadczenia, postawy osób (w tym: w ramach badań sondażowych)
Narzędzie	kwestionariusz
Zastosowanie narzędzia	bezpośredni kontakt między badaczem a respondentem - badacz wypełnia kwestionariusz
„Mocne strony”	kontrola przebiegu wywiadu, możliwość łączenia wywiadu z obserwacją, możliwość wyjaśniania i sondowania pytań, ewentualna elastyczność przebiegu badania
Ograniczenia i mankamenty każdej z technik	wyższe koszty, możliwość błędu stronniczości, brak anonimowości respondenta

Rodzaje pytań stosowane w wywiadach i ankietach:

Pytania otwarte - pozostawiają respondentom całkowitą swobodę wypowiedzi. Dzięki temu badacz rozpoznaje nowe aspekty badanego problemu, z których wcześniej nie zdawał sobie sprawy. Ma też możliwość przekonania się o stosunku badanych do podjętego przez niego pytania. Np. „Gdzie odrabiasz lekcje i o jakiej porze?”, „Które zadania sprawiają Ci najwięcej trudności?”

Istnieją różne odmiany pytań otwartych:

• pytania wprowadzające - ich zadaniem jest skierowanie uwagi respondentów na zagadnienia będące przedmiotem zainteresowań badacza, np. „Co mógłbyś powiedzieć o swoich rodzicach?”

• pytania o opinie - dotyczą osobistego widzenia badanych problemów łącznie z ich oceną, np. „Jakim powinien być - Twoim zdaniem - nauczyciel jako człowiek?”

• pytania o fakty - odnoszą się do różnych, łatwo sprawdzalnych danych, jak: wiek, płeć, wykształcenie respondenta, osoby mu najbliższe, liczba rodzeństwa, np. „Do kogo zwracasz się najczęściej, gdy masz jakieś problemy?”

• pytania o źródła informacji - umożliwiają uświadomienie sobie tego, od kogo lub gdzie miał on możliwość zaznajomienia się ze sprawą, o którą pytamy, np. „Skąd po raz pierwszy dowiedziałeś się o Albercie Einsteinie?”

• pytania o wiedzę - dotyczą poznania konkretnych wiadomości na różne tematy, np. znajomości określonych dat, nazwisk, definicji, itp., np. „Kto napisał książkę Quo vadis?”

• pytania o motywy - pytania typu „dlaczego”, mają na celu dotarcie do subiektywnych uzasadnień podejmowanych przez respondenta lub innych osób, np. „Dlaczego niektórzy nauczyciele są szczególnie lubiani przez uczniów?”

• pytania o sugestie w różnych sprawach - np. „Co powinno - według Ciebie - zmniejszyć spożycie alkoholu wśród młodzieży?”

• pytania uzupełniające - stosuje się z zamiarem uzyskania dodatkowych informacji, np. „Co jeszcze mógłbyś powiedzieć o przyczynach zapobiegania przestępczości nieletnich?”

• pytania sondujące (tylko w wywiadzie) - są pytaniami naprowadzającymi respondenta na pełniejszą odpowiedź; zadawane są zazwyczaj wtedy, gdy osoba pytająca nie ma pewności, czy zrozumiała właściwie pytanie respondenta lub odwrotnie czy respondent dobrze zrozumiał pytanie

Pytania zamknięte - są to pytania z ustalonymi z góry możliwymi odpowiedziami. Spośród ich respondent dokonuje własnego samodzielnego wyboru. Takie pytania nazywamy kafeterią. Np. „Czy syn (córka) chętne rozpoczął (ęła) naukę w szkole?” Tak Nie

„Gdy syn (córka) ma do zrobienia trudne zadanie domowe, to ...”

• sam (a) uporczywie pracuje i wykonuje zadanie samodzielnie.

• próbuje sam (a) rozwiązać, a jeśli się to nie udaje, prosi o pomoc kogoś z rodziny.

• gdy napotka trudności, złości się i denerwuje, zostawia zadanie i idzie do szkoły bez odrobienia lekcji.

Istnieją różne odmiany pytań zamkniętych:

• pytania alternatywne (dychotomiczne) - rozpoczynają się zazwyczaj „czy”, przewidywane odpowiedzi dwuczłonowe na pytania alternatywne to takie jak: tak - nie, jestem za - jestem przeciw, zgadzam się - nie zgadzam się, dobrze - źle

• pytania dysjunktywne - wymagają wybory spośród więcej odpowiedzi, ale wybór odnosi się zawsze tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi, np. „Twój najbardziej ulubiony przedmiot?”: język polski, biologia, geografia, matematyka, fizyka, muzyka itd.

• pytania koniunktywne - są pytaniami z więcej niż z dwiema gotowymi odpowiedziami, ale wymagają dokonania wyboru więcej niż jednej odpowiedzi, np. „Czasami w grupie kolegów niektóre dzieci są mniej lubiane ze względu na swoje zachowanie, które nie podoba się innymi dzieciom. Które z wymienionych poniżej zachowań Twoi koledzy (koleżanki) potępiliby najbardziej? Podkreśl trzy”: mazgajstwo, niedotrzymanie słowa, skarżenie, wychwalanie się, nie dzielenie się z nikim, odmówienie pomocy koledze itp.

Pytania półotwarte - każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badany. Np. „Dlaczego Pani (Pana) dziecko odrabia prace domowe?”: bo nie chce otrzymać złych ocen, lubi odrabiać lekcje, chce otrzymywać dobre oceny, to jest jego obowiązek, rodzice tego wymagają, żeby więcej wiedzieć

Pytania projektujące - to pytania za pomocą których, pragnąc na przykład dowiedzieć się, co sądzą nasi respondenci o swych nauczycielach, nie pytamy ich o to wprost, lecz pośrednio, np. możemy zapytać ucznia nie o to, jak on osobiście ocenia nauczycieli, lecz o to, jak uczniowie według niego ich oceniają.

Pytania filtrujące - pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie, np. „Czy znasz nowy regulamin szkolny? Jeśli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany?”, „Czy lubisz czytać książki? Jeśli tak, to dlaczego?”.

Pytania kontrolne - są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne pod względem formy ich wyrażania. Sprzeczność odpowiedzi na nie z odpowiadającymi im treściowo pytaniami wskazuje na nieszczerość respondenta.

Pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi - polegają na przedłożeniu respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii z prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od najbardziej do najmniej przez niego cenionych, np. „Jakie cechy według Pani są najważniejsze dla mężczyzny jako męża? Proszę uszeregować je od najbardziej do najmniej cenionych”: wyrozumiałość, stanowczość, troska o rodzinę, religijność, wierność, czułość, tolerancyjność.

W wywiadzie stosujemy zazwyczaj pytania otwarte, zamknięte, a w ankieta pytania zamknięte, półotwarte.

Zasady, jakich należy przestrzegać układając pytania do wywiadu, aby zwiększyć szanse na uzyskanie prawdziwych odpowiedzi:

• Najpierw pytamy o sprawy natury ogólnej - np. dane dotyczące pierwszych lat życia dziecka, potem o sprawy osobiste - np. stosowane metody w razie nieposłuszeństwa dziecka

• Pytając o trudne sprawy przedstawiamy dwa punkty widzenia, dwie odpowiedzi, z których każda jest możliwa do przyjęcia - np. niektórzy rodzice uważają, że dziecko nie powinno nigdy kwestionować słuszności postępowania rodziców, inni przyznają się do własnych pomyłek. Jakie jest Pani stanowisko w tej sprawie? Czy zdarzyło się Pani przyznać do błędu?

• Pytając o trudne sprawy stwierdzamy, że one się zdarzają w wielu rodzinach - np. dla wielu rodzin problemem jest picie alkoholu. Jak jest u Państwa, czy mąż często pije?

• Zakłada się, że w zachowaniu rodziców i dzieci istnieją pewne niepożądane formy zachowania i zamiast pytać czy one występują, pytamy, w jakiej występują postaci - np. wiadomo, że każde dziecko bywa nieraz niegrzeczne. Jakie zachowania Pani dziecka są przyczyną Pani niezadowolenia?

Wymagania stawiane pytaniom w wywiadzie i ankiecie:

• pytania muszą być jasne, jednoznaczne i dokładne, dostosowane do języka używanego w danym środowisku, w którym przeprowadza się badania

• pytania muszą dotyczyć spraw ważnych i koniecznych dlatego, że liczba pytań nie może przekraczać granic psycho - fizycznej wytrzymałości badanych

• pytania nie mogą sugerować charakteru odpowiedzi

• pytania dotyczące tej samej kwestii (pytania kontrolne) nie mogą być sytuowane w bliskim sąsiedztwie

---