Odra (łac. morbili, ang. measles, rubeola)

Choroba zakaźna wywoływana przez Morbilliwirus ( RNA ) 95% zachorowań dotyczy dzieci do 15r. życia

 

 Zakażenie

– następuje drogą kropelkową od innego chorego człowieka w okresie wczesnym (zwiastunów), 5 dni przed wystąpieniem wysypki i 5 dni od momentu pojawienia się wysypki (okres zakaźności)

 

Patogeneza i Objawy

 

1. Replikacja wirusa odry w błonie śluzowej i drogach oddechowych

2. Przedostanie się do krwi – wirusemia występuje do 4 dni po wystąpieniu wysypki rozprzestrzenia się do narządów ( szpik, śledziona, oczy, skóra, inne narządy wewnętrzne )

Charakterystyczne w odrze jest powstanie w miejscach wnikania wirusa, komórek olbrzymich tzw. wielojądrowych, w których znajdują się ciałka wtrętowate wewnątrzjądrowe

3.Objawy ze strony układu oddech. Powstanie nacieków zapalnych (kom jednojądrowe) w warstwie podśluzowej bł. śluzowej krtani, tchawicy, oskrzeli, oskrzelików. Obecne także ogniska martwicy bł. śluzowej drogach oddech, zniszczone zostają przegrody międzypęcherzowe oraz ogniska martwicy rozpływanej.

 

4. Objawy ze strony układu nerwowego.

•          Nacieki zapalne, okołonaczyniowe (zwłaszcza okołożylne, głównie w istocie białej w korze mózgu i oponach mózgowo-rdzeniowych )

•          Rozplem mikrogleju

•          Rozpad osłonek mielinowych włókien nerwowych (demielinizacja)

•          Sporadycznie – małe krwotoki i niewielkie ogniska martwicy

•          W płynie mózgowo-rdzeniowym – wzrost CD8

 

5. Objawy w jamie ustnej

•       Plamki Koplika – pojawiają się przed wysypką na błonie śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów trzonowych, wygląd – nakrapiane kredą otoczone czerwoną obwódką

1.  Martwica nabłonka

2. Naciek z kom olbrzymich

3.Obrzęk międzykomórkowy

 

 

Obraz kliniczny a okresy choroby

 

1)      Okres wylęgania (9-11 dni)

2)      Okres zwiastunów (3-4 dni)

3)      Okres wysypkowy (3-5 dni)

4)      Okres zdrowienia

 

Ad. 1. Okres wylęgania

Najczęściej przebiega bezobjawowo

 

Ad.2. Okres zwiastunów

•          Temperatura

•          Suchy kaszel, światłowstręt

•          Nieżyt błon śluzowych nosa, ostry ból gardła

•          Nieżyt spojówek, łzawienie, przekrwienie ciała rzęskowego, niewielki obrzęk powiek,

•          Plamki Koplika (małe białe plamki na czerwonym tle, pojawiają się na 2-3 dni przed wysypką) – na bocznych ścianach bł. śluzowej jamy ustnej na wysokości zębów trzonowych i przedtrzonowych obok ujścia ślinianki przyusznej. Czasem pojedyncze lub zgrupowane.

•          Wysypka w jamie ustnej pojawia się na błonie śluzowej policzków, na łukach podniebiennych, języczku i tylnej ścianie gardła

 

Ad.3 Okres wysypkowy

•          Wysypka – ma charakter zstępujący! pojawia się po kilku dniach (do 5)od zakażenia o charakterze gruboplamistym, kolorze różowym, zlewająca się. Najpierw umiejscawia się na twarzy za uszami, koło ust i na czole i brodzie, postępuje w dół obejmując całą powierzchnię ciała. Towarzyszy jej kaszel i wysoka gorączka. Po kilku dniach (4-5) gorączka cofa się, ustępują również objawy zapalenia gardła, wysypka zmienia kolor na ceglasty, a naskórek łuszczy się „otrębiasto”. Skóra chorego dziecka ma wygląd ,, skóry tygrysiej”

 

Ad4. Okres zdrowienia

•          Ustępowaniu wysypki towarzyszy gwałtownie spadająca gorączka, samopoczucie poprawia się. Skóra łuszczy się.

 

Powikłania odry

•          Zapalenie płuc, krtani, oskrzeli i oskrzelików, zapalenie ucha środkowego

•          Zapalenie spojówek które może przejść w owrzodzenie rogówki, zap. rogówki i ślepotę

•          Zapalenie mięśnia sercowego

•          Zapalenie wątroby (wzrost aktywn. Aminotransferaz)

•          Ostre kłębkowe zapalenie nerek

•          Poronienia (20%) ale brak działania teratogennego jak w różyczce !

•          Objawy neurologiczne

o         Zapalenie mózgu (1/1000)

o         Zapalenie rdzenia kręgowego (poprzeczne i wstępujące)

o         Podostre stwardniejące zapalenie mózgu

          Częstość 1/100 000 przypadków odry, dzieci w wieku szkolnym

          Objawy: upośledzenie zdolności psychicznych i motorycznych, zaburzenia mowy, zmiany zachowania aż do całkowitego tzw. odmóżdżenia

          Cecha charakterystyczna dla Odry: bardzo duże stęż. przeciwciał przeciwodrowych w surowicy i w płynie mózgowo-rdzeniowym

          Może być wywołana przez normalną odmianę wirusa odry lub przez odmianę latentną która objawia się nawet po kilku latach (średnio po 7) po ekspozycji

•          Odra czasem przebiega nietypowo z wysypką krwotoczną lub bez wysypki w formie łagodnej lub szczególnie ciężkiej z niedoborami immunologicznymi

 

Rozpoznanie:

•          Obraz krwi

o         Leukopenia z limfopenią w okresie wysypkowym

o         W późniejszym okresie wysypkowym – limfocytoza, czasem małopłytkowość

o         Swoiste p/ciała w surowicy – wykrywane metodą …

 

Rozpoznanie różnicowe

•          Różyczka, płonica, rumień nagły, choroba trzydniowa, wysypka kiłowa, wysypki pokarmowe, polekowe lub posurowicze, dur plamisty

 

Leczenie

•          Brak leczenia swoistego

•          W odrze niepowikłanej – lecz. objawowe (l. p/gorączkowe i l. p/kaszlowe)

•          W odrze powikłanej – leczenie przyczynowe (w nadkażeniach bakteryjnych – antybiotyki )

 

Zapobieganie

•          Zgodnie z kalendarzem szczepień

o         Odra, świnka, różyczka, w 13-14 miesiącu – tzw. szczepionka 3w1

•          Można zastosować ludzką gammaglobulinę w kilka dni po zakażeniu jeszcze przed pojawieniem się wysypki celem złagodzenia/zapobiegania chorobie.

  

 Leczenie przeciw-wirusowe nie jest rekomendowane jako rutynowe !

• Do rozważenia u osób z przewlekłymi chorobami:

  • układu oddechowego, skóry

  • leczonych sterydami, salicylanami

  • w wieku > 13 r.ż.

• Leczenie preparatem i.v.:

  • osoby w stanie immunosupresji

 Ospa wietrzna (łac. Varicella)

 

 

Ospę wywołuje DNA-wirus z grupy herpes wirusów: Varicella-Zoster (ospy wietrznej-półpaśca). Ponad 90% zachorowań występuje u dzieci w wieku 1-14 lat. Nasilenie występ. w okresie od marca do maja.

 

Zakażenie

 

– źródłem zakażenia jest chory człowiek na ospę wietrzną lub półpasiec

– okres zaraźliwości trwa 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki aż do czasu przyschnięcia ostatnich wykwitów czyli przeciętnie 6-7 dni od początku wysypki

Drogami zakażenia są:

•          Droga kropelkowa

•          Kontakt bezpośredni

 

 

Patogeneza

 

•          Wniknięcie przez bł. śluzową górnych dróg oddechowych do  krew  wirusemia  skóra, błony śluzowe, narządy wewnętrzne (efekt wieloogniskowe uszk. skóry i bł. śluzowych, rzadko narządów – płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu).

•          Zmiany martwicze i degeneracyjne w komórkach warstwy kolczystej naskórka ( tworzą się wielojądrowe kom. Olbrzymie)

•          Wysięk surowiczo-włóknikowy – gromadzi się w otoczeniu uszkodzonych komórek – i powstaje:

•          Pęcherzyk

•          Krosta – gdy w wysięku gromadzą się granulocyty wielojądrzaste, zawartość pęcherzyka mętnieje

•          Strup – gdy krosta przyschnie tworzy się strup, który odpadając nie pozostawia blizny

•          Po 4-5 dniach od zakaż. Pierwotnego w surowicy pojawiają się swoiste przeciwciała i ich miano wzrasta w ciągu 2 tyg.

•          Wirusemia – wirus wnika do zwojów nerwów czuciowych, gdzie pozostaje w stanie latencji przez wiele lat. Gdy dojdzie do osłabienia odporności wirus ulega reaktywacji powodując wystąpienie półpaśca

 

 

Przebieg kliniczny, objawy

 

Okres wylęgania – 11-21 dni (najczęściej 14-17dni),w szczególnych przypadkach zakażenia przez skórę -3dni

Okres zwiastunów – 24-36h (zwykle nie występuje i pierwszym objawem jest wysypka)

•          Objawy: złe samopoczucie, brak łaknienia, ból głowy, osłabienie, wymioty, biegunka, niewysoka gorączka

Okres wysypkowy – pojawia się wysypka, często jako pierwszy objaw

•          Wysypka – ma charakter wstępujący (najpierw na tłowiutwarzowłosiona skóra głowy i kończyny) dłonie i stopy są wolne

o         Pojawia się nagle, szybko się rozwija. Występuje rzutami, w ciągu paru dni dlatego obok siebie można zauważyć w tej samej okolicy ciała różne stadia rozwoju wykwitów: plamkę, pęcherzyk, wykwit, przysychający strupek. Rzutów może być od jednego do kilku

o         Wygląd wysypki – początkowo małe czerwone plamki, które po paru godzinach pęcherzyki, różnej wielkości od łepka od szpilki do ziarna grochu, wypełnione płynem surowiczym, owalne lub okrągłe, w pewnym oddaleniu od siebie( nie grupami!) dakące się łatwo zetrzeć pociągnięciem palca (są powierzchownie na skórze). Po 24-48h płyn mętnieje,, niektóre ulegają wgłobieniu, niezakażone przysychają od środka ok. 4 dnia tworząc krosty z czerwoną zapalną obwódką i dalej przysychając tworzą się brązowożółte stupy

•          Po odpadnięciu strupka (po ok. 8 dniach) powstaje owalna, brunatnawa blizna która znika nie pozostawiając śladu. Jedynie wykwity które były nadkażone pozostawiają ślady (wtórne nadkażenie może być wynikiem drapania się bowiem wykwity wywołują swąd skóry)

•          10-30% przypadków – wysypka na bł. śluzowych (zwykle przed wysypką na skórze) podniebienia, dziąseł policzków, na brzegu języka, rzadziej na migdałkach, krtani, na brzegach powiek, spojówce, rogówce

•          Temperatura – zazwyczaj 38ºC, a przy każdym rzucie wysypki występuje jej zwyżka

•          Ogólne powiększenie węzłów chłonnych – a w wyniku zakażenia wykwitów na głowie powiększenie węzłów podpotylicznych i szyjnych tylnych

 

Źródło zakażenia: człowiek chory na ospę wietrzną (półpasiec); sezonowość zachorowań

Droga zakażenia: Przede wszystkim kropelkowa
bezpośredni kontakt z chorym ~2-3 dni przed wystąpieniem wysypki do czasu przyschnięcia wykwitów

• Wskaźnik podatności: 0,97

• Zapadalność: 370-390/100 000 (140-150 tyś./rok)

• Śmiertelność: 1/60 000 przypadków

• Odsetek hospitalizacji: < 1% (3/1000)

• Szczyt zachorowań: 1-14 lat

Odra różnicowanie:

• alergie, np. pokarmowe

• różyczka, płonica

• wysypki polekowe

• rumień zakaźny

• zakażenia enterowirusowe

Postacie nietypowe ospy wietrznej – są powikłaniem spowodowanym nadkażeniem bakteryjnym

•          Ospa wietrzna zlewająca się – pęcherzyki duże, zlewające się

•          Ospa wietrzna pęcherzykowa – pęcherzyki balonowate

•          Ospa wietrzna krostowa – pęcherzyki z zawartością ropną, otoczone naciekiem zapalnym

Przykładowe zamiany skórne w przypadku Odry

Przykładowe zmiany skórne w przypadku Ospy wietrznej