1

KONCEPCJE PRAWNO NATURALNE

Prawo jako zespół norm postępowania ujmują koncepcje:

POZYTYWISTYCZNE – zakładają że norma prawna wyznaczana wyłącznie przez akty stanowienia lub uznania ze strony państwa.

PRAWNONATURALNE – przyjmują, że obowiązują pewne normy prawa naturalnego niezależne od aktów ustanowienia norm o takiej treści przez władzę państwową.

Podstawowym twierdzeniem tych koncepcji jest twierdzenie że prawo naturalne istnieje obiektywnie czyli jest czymś rzeczywiści naturalnym. Normy prawa naturalnego istnieją niezależnie od woli, działalności i poczynań ludzkich. Normy te człowiek rozpoznaje za pomocą czynności o charakterze poznawczym. Nie są one wytworem kultury. Reguły wywodzone z prawa natury są rozumiane jako normy o cechach sprawiedliwości i słuszności i traktowane są jako normy wyższego rzędu niż prawo stanowione pozytywnie. Koncepcje prawa naturalnego rozwijają się w sytuacjach moralnego kryzysu prawa stanowionego. Korzenie tych koncepcji pochodzą z filozofii greckiej (Arystoteles, Platon).

2

WSPÓLNE ELEMENTY KONCEPCJI PRAWA NATURY

1) prawo natury istnieje obiektywnie niezależnie od aktów władzy państwowej, nie jest rezultatem woli człowieka,

2) prawo pozytywne charakteryzuje się zmiennością, prawo naturalne natomiast stabilnością i niezmiennością,

3) w koncepcjach prawa natury przyjmuje się że podstawa obowiązywania prawa pozytywnego istnieje poza systemem norm prawnych, nie wystarczy wskazać że normy powstały w drodze kompetencji ustawodawczej.Dla obowiązywania prawa pozytywnego muszą być spełnione jeszcze inne warunki np. ogłoszenie w dzienniku.

4) funkcją prawa naturalnego jest eliminacja prawa złego , niesprawiedliwego i niesłusznego. Prawo natury to wzorzec dla prawa tworzonego przez ludzi

3.

GŁÓWNE NURTY W KONCEPCJI PRAWA NATURY

KOSMOLOGICZNY – w tym nurcie uważano że prawa natury to prawa kosmosu mające boskie pochodzenie. Te prawa obowiązują w świecie przyrody którego człowiek jest elementem i im podlega. Ukształtowały się w starożytności,

RELIGIJNY – przedstawicielami nurtu teologicznego są św Augustyn i św Tomasz z Akwinu. Teorie tego nurtu leżą u podstaw nauki kościoła. Wg św Tomasza źródłem prawa naturalnego jest prawo wieczne, które poznawalne jest w części jako prawo naturalne. Normy prawa naturalnego człowiek odczytuje swoim sumieniem. Na czele jest prawo wieczne później jest prawo naturalne istnieje też prawo ludzkie. Tomistyczna wersja prawa natury brzmi „ czyń dobro a unikać zła. Św Tomasz uważa że potrzebne jest istnienie prawa pozytywnego, ale co wtedy gdy prawo ludzkie, pozytywne będzie niezgodne z prawem natury? Wg św Tomasza prawo pozytywne niezgodne z prawem naturalnym nie wiąże sumienia i wolno się przeciwko niemu buntować, chyba że w następstwie tego buntu powstałoby więcej zła niż w następstwie przestrzegania niesprawiedliwego prawa pozytywnego. Definicja prawa wg św Tomasza zawiera 4 elementy: 1) prawo jest to rozporządzanie rozumem, 2) prawo musi mieć za cel dobro powszechne, 3) prawo zostało ustanowione przez legalnie panującego (nie przez tyrana) 4) prawo musi być promulgowane.

LAICKI (świecki) – jest to nurt racjonalistyczny. Przedstawiciele Hugo Grocjusz. Źródłem prawa natury jest natura, godność człowieka, natura społeczeństwa. Wprowadzanie dominacji własności społecznej jest niezgodne z naturą człowieka, gdyż zmusza go do dbałości o to co do niego nie należy. H. Grocjusz uniezależnił prawo natury od woli Boga. Reguły prawa natury istniałyby nawet gdyby okazało się że Boga nie ma. Jest to odwiązanie prawa wiecznego od Boga. Opracował on 4 zasady prawa naturalnego: 1) umów należy dotrzymać, 2) poszanowanie ludzkiej własności, 3) wynagradzanie szkód, 4) wymiar kary za popełnione przestępstwo. W tym nurcie następuje odwiązanie prawa naturalnego od wiecznego.

4

KLASYFIKACJA KONEPCJI PRAWA NATURY

Mogą one być klasyfikowane wg różnych kryteriów:

I. mocy wiążącej prawa natury –

1) Jurydyczna – normom prawa natury przypisuje się moc wiążącą w obrocie prawnym i uważa się je za normy nadrzędne w stosunku do prawa pozytywnego. Nie jest prawem to co jest niesprawiedliwe. Wg tego poglądu złe prawo pozytywne nie jest prawem z mocy samej def prawa. Prawo naturalne pełni w stosunku do prawa pozytywnego funkcję walidacyjną, a więc daje podstawy do obowiązywania i funkcjonowania prawa pozytywnego. Obowiązywanie prawa pozytywnego zależy od jego zgodności z prawem naturalnym.

2) Filozoficzna – normy prawa natury traktowane są jedynie jako wzorce dla prawa pozytywnego, które niezgodne z normami prawa naturalnego są złymi normami prawa, ale pozostają w systemie prawa i obowiązują. Prawo naturalne jest wzorcem dla prawodawcy dającym wskazanie co do ukierunkowania jego działań, ale nie decyduje bezpośrednio o treści norm prawa obowiązującego w obrocie prawnym.

II. zmienności tresci prawa natury i rodzaj tych zmian – wyróżnia się 3 typy koncepcji prawa natury:

1) Statyczne – która mówi, że prawo natury ma treść niezmienną, mają one charakter religijny.

2) o zmiennej treści – są to koncepcje laickie. Twórcą tej koncepcji jest Rudolf Stammler. Wg tej koncepcji treść prawa natury ulega zmianom pod wpływem określonej kultury czy warunków historycznych. Każda epoka ma jakieś lepsze, właściwe prawo natury.

3) Dynamiczne – Znalazły one wyraz w dokumentach II Soboru Watykańskiego i są one aktualne. Przyjmuje się w nich że zasady prawa naturalnego są niezmienne ale odpowiednio do czasu znajdują one zastosowanie do zmieniającego się świata. Człowiek i świat zmieniają się i zmieniają się prawa natury. Ma charakter religijny.

III. dot. Charakteru norm.

1) Materialne – koncepcje te formułują bezpośrednio treść norm jakie powinno zawierać prawo pozytywne aby było słusznym np. nakazy prawa naturalnego wg Grocjusza ( umów należy dochować, poszan własności prywatnej, wynagradzanie szkód, wymiar kary za przest).

2) Formalne (proceduralne)-koncepcje te wyznaczaja pewne formy tworzenia prawa pozytywnego, których zachowanie ma być warunkiem koniecznym dla ukształtowania prawa sprawiedliwego np. koncepcja Leona Fullera, który określa jak powinien być zbudowany system norm i jak należy go stosować. Mówi on o wewnętrznej (formalnej) moralności prawa. To formalne prawo nie ma już nic wspólnego z prawem powstałym z woli niebios. Wymienia on warunki formalne dzięki którym możliwe jest prawo wewnętrzne, na które składają się ns postulaty:

1)ogólność prawa – reguły prawne maja charakter generalny, 2) jasność – prawo w zrozumiałym języku, 3) niesprzeczność systemu prawnego, 4) zakaz wstecznego działania prawa, 5) zakaz wyznaczania obowiązków niemożliwych do spełnienia, 6) publikacja prawa, 7) trwałość prawa, 8) praworządność – zgodne z normami prawnymi działanie organów państwa. Te warunki mają koniunkcyjny charakter tzn naruszenie jednego z tych postulatów powoduje że dany system nie może być uznany za prawny. Te koncepcje w odniesieniu do materialnych norm prawa nie mają znaczenia. Konstytucja w art. 30 odwołuje się do praw natury , mówi o „ przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka”. Ta godność jest niezbywalna a ochrona należy do władzy.

5

KONCEPCJA POZYTYWISTYCZNA

Koncepcja ta odwołuje się do tetycznego uzasadnienia obowiązywania prawa. Pozytywizm uznaje że normami prawnymi są tylko normy prawa bezpośrednio lub pośrednio ustanowione przez organy państwowe i zagwarantowane przymusem państwowym. Dla zaakceptowania normy istotny jest sposób i forma powstania a nie treść. Jest to techniczne uzasadnienie obowiązywania prawa. Istotną cechą tych koncepcji jest przekonanie o możliwości jednoznacznego oddzielenia prawa od pozostałych porządków normatywnych. W tej koncepcji zbiór norm moralnych traktowany jest jako odrębny zbiór norm. Pozytywisci odróżniają podział na to co jest a co powinno być prawem. Ich interesuje tylko prawo które tworzy prawodawca. Przyjmują tezę o niezależności prawa od moralności.

Pozytywizm dzieli się na dwa nurty

2) nurt kontynentalny – Karol Bergham, - który twierdził że „tylko prawo pozytywne jest prawem i każde prawo pozytywne jest prawem”

1) nurt anglosaski – John Austin, Herbert Hart,

J. AUSTIN – (ojciec pozytywizmu prawniczego) Wg jego koncepcji (twardy pozytywizm) prawem jest to co ustanawia władza państwowa. Prawo to rozkaz władzy państwowej. Przedmiotem zainteresowania jest tylko prawo pozytywne. Oceny etyczne nie maja znaczenia. W tej koncepcji następuje odwartościowanie prawa tzn nie podlega oddzieleniu dobra od zła. W ujęciu Austina prawo charakteryzuje 4 elementy: 1) rozkaz, 2) sankcja, 3) obowiązek wykonania 4) suwerenność władzy. Istotą prawa jest więc rozkaz zwierzchnika skierowany do poddanego pod groźbą sankcji w przypadku nieniespełnienia rozkazu. Austin nie uznawał norm prawa natury za prawo.

H. Hart – Jego teza głosi że system prawny został zbudowany z reguł 2 typów:

1) reguł pierwotnych – które wyznaczają adresatom powinność określonego zachowania, czyli są to rozkazy i zakazy,

2) reguł wtórnych – które dzielą się na:

a) reguły uznania – które dostarczają kryterium rozstrzygania co do tego czy dana reguła jest czy nie jest obowiazujacą regułą danego systemu. Pozwalają stwierdzić czy dana reguła jest wytworem organu posiadającego moc prawotwórczą, Te reguły wyznaczają kryteria obowiązywania prawa.

b) reguły zmiany – pozwalają na zmianę reguł pierwotnych, które są już nieadekwatne dla potrzeb danej społeczności. One wskazują w jakim trybie mają być uchylane akty prawne i ustalane nowe reguły.

c) reguły rozsądzania - określają jakie podmioty i w jakiej procedurze są kompetentne do autorytatywnego stwierdzenia, gdzie zostały naruszone reguły pierwotne. Reguły takie nie nakładają obowiązków ale przyznają możność sądzenia i stosowania prawa. Reguły wtórne odnoszą się do reguł pierwotnych i nie mogą bez nich istnieć. Reguły wtórne są koniecznymi regułami każdego systemu prawa. Dopiero taki związek tworzy system prawny.

6

POZYTYWIZM INSTYTUCJONALNY – nowa wersja pozytywizmu

Odrzuca skrajny woluntaryzm, uznaje za ważne kwestie polityki prawa i de lege ferenda. Nurt ten dostrzega rolę wartości jakie powinny być uznane przy stosowaniu prawa.

NORMATYWIZM – jest w pewnym sensie kontynuacją pozytywizmu ale z nachyleniem w kierunku logicznym.

Hans Kelson – twórca czystej teorii prawa, odrzucił pozytywistyczny pogląd że norma jest rozkazem. Wyróżnił on 2 sfery: 1) sferę bytu 2) sferę powinności. Prawo wg niego nie należy do sfery rzeczywistości, nie jest faktem realnym a jest powinnością. Norma nie jest rozkazem bo tworzy ją swoista relacja między hipotetycznym warunkiem a następstwem. Jeżeli zdarzy się X to nastąpi Y. Kluczowe jest pojęcie systemu prawa. Norma prawna to norma należąca do systemu prawa. Przynależność do systemu określa się formalnie, a wiec normy które zostały ustalone przez normy wyższego rzędu. Do systemu należą normy powstałe na podstawie kompetencji udzielonej przez normy wyższego rzędu. System prawny ma strukturę hierarchiczną. Na jego szczycie stoi norma podstawowa (grunt norm), która nie jest normą ustanowiona i nie należy do systemu. Koncepcja normy podstawowej tłumaczy dlaczego prawo obowiazuje. Normy prawa niższego rzedu czerpią swą moc prawną z norm wyższego rzędu, obowiązują bo wynikaja z innych norm wyższego rzędu. Kelson za normy prawne uważał nie tylko normy generalne i abstrakcyjne ale także normy indywidualne i konkretne.

7

REALISTYCZNA KONCEPCJA PRAWA

W przeciwieństwie do koncepcji prawno naturalnych i pozytywistycznych, prawo traktowane jest nie jako zespół norm lecz jako zespół faktów społecznych lub psychicznych związanych z normami prawnymi. Rzeczywistym bytem prawnym są pewne fakty tj. zachowania się ludzi lub ich przeżycia psychiczne. Normy prawne to wtórny przedmiot zainteresowania, gdyż nie one decydują o rzeczywistym bycie prawa. Leon Petrażycki – twórca psychologicznej teorii prawa. Wg niego prawo jest faktem psychicznym, który powinien być badany metodami psychologicznymi. To swoiste przeżycie psychiczne o charakterze dwustronnym. Wyróżnił on jako zasadniczy element psychiki ludzkiej obok takich elementow życia społecznego jak poznanie, uczucia, przykrość, emocje i na których się skupił. Wyróżnił 1) emocje etyczne – które można odczuć jako jednostronne imperatywne, bo nakazuja zachować się w pewien sposób w stosunku do podmiotu i nazywa je moralnymi przeżyciami,

2) emocje prawne – które maja charakter dwustronny imperatywno-atrybutowy (nakazujacy), zobowiązująco uprawniający. Poczucie obowiązku i uprawnienia dzielą się na:

a) przeżycia prawa pozytywnego – człowiek ma wyobrażenie że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej, a zatem w przeżyciu prawnym mieści się wyobrażenie źródeł na których norma się opiera,

b) przeżycia prawa intuicyjnego – nie ma wyobrażenia zewnętrznych źródeł które nadają moc wiążącą normom prawa. Mają charakter autonomiczny, prawo jest rezultatem wewnętrznego przekonania. Przeżycia prawne zawierające wyobrażenia zewnętrznych źródeł są jednolite niezmienne. Natomiast autonomiczne przeżycia prawne są zmienne. Petreżycki z emocji wywodził istnienie prawa, Porównywał on moralność do smakowitego wina, a prawo do wody. Czyli prawo jest ważniejsze. Stosunek prawa pozytywnego do intuicyjnego przedstawia się w 3 tezach: 1) prawo intuicyjne jest zgodne z prawem pozytywnym 2) prawo intuicyjne wyprzedza pozytywne 3) prawo pozytywne wyprzedza intuicyjne.

8

MARKSISTOWSKIE UJĘCIE PRAWA (ujecie pozytywistyczne)

Przedstawiciele - Karol Marks, Fryderyk Engels, Wł, Lenin -

Prawo jest dyktatem klasy panującej jest wyrazem woli władzy. Prawo to wola klasy panującej podniesiona do roli ustawy. Ma charakter klasowy. Państwo ma monopol na tworzenie prawa. Prawo to ogół norm ustanowionych przez władzę państwową wyrażających wolę klasy panującej, norm zabezpieczonych przymusem ich celem jest ochrona i umocnienie stosunkow społecznych korzystnych dla klasy. Funkcją norm prawnych jest funkcja polegająca na ochronie i zabezpieczeniu interesów ekonomicznych i politycznych klasy panującej. Niezbednym elementem jest przymus. Człowiek tylko w społeczeństwie ma wartość. Zakładano że prawo kiedyś umrze bo zginą klasy. Jest to koncepcja obumierania państwa i prawa.

9

HERMENEUTYKA PRAWNICZA

Pierwotnie była to sztuka objaśniania tekstów zwłaszcza biblijnych. Hermeneutyka, teoria argumentacji i retoryka prawnicza są to kierunki drogi pośredniej pomiędzy prawem natury a pozytywistyczną koncepcją prawa.

Współcześnie hermeneutyka występuje jako teoria :

1) interpretacji tekstów prawnych – podkreśla ona że niewystarczające są w prawoznawstwie metody służace wyjaśnieniu określonych faktów. Podstawowym zadaniem nauk prawniczych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdowanie rozwiązania odnoszącego się do stanów faktycznych. Interpretowanie tekstu prawnego jest zawsze aktem twórczym. Zrozumienie tekstu nie polega tylko na odtworzeniu sensu zakodowanego w tym tekście. Nurt ten kładzie nacisk na wypracowanie pewnych typów argumentacji co do poprawnych sposobów rozumienia tekstu.

2)jako swoisty kierunek filozofii – nie jest to teoria interpretacji tekstu ale ontologia prawa (nauka o bycie). Przyjmuje się że rozumiejąc tekst rozumiemy zarazem swiat o którym ten język mówi. Rozumienie jest procesem w którym człowiek wyraża swój stosunek do świata. Teks nie ma znaczenia sam przez się. Punktem wyjscia rozumienia jest intuicyjne przedrozumienie, które warunkuje rozumienie tekstu. Proces rozumienia rozpoczyna się od wstępnego zapoznania z tekstem, (ogólne zapoznanie z całościa) potem dokonuje się interpretacji szczegółowej, rozstrzyga się konkretne wątpliwości co wymaga znów odwołania się do całości tekstu. Tę strukturę procesu poznawania nazywa się spiralą hermeneutyczną. Przyjmuje on koncepcję rozumienia rozumienia jako swoistego dialogu między interpretatorem a tekstem. I w tym dialogu kształtuje się rozumienie. Przedstawiciel Artur Kaufman – który twierdził że prawo konstytuuje się w hermeneutycznym akcie rozumienia. Prawo nie istnieje przed wykładnią. Odróżniał on ustawę od prawa. Ustawa ma źródło w autorytecie ustawodawcy, nie pochodzi z bytu a od woli . Ustawa składa się z norm ogólnych a prawo rozstrzyga rzeczywistą sytuację tu i teraz. Nacechowana jest dużym subiektywizmem. Są teorie : a) argumentacji b) retoryka prawnicza.

TEORIE ARGUMENTACJI PRAWNICZEJ – tzw teoria dyskusu prawniczego, jest szczególnym przypadkiem ogólnej teorii dyskusu prawniczego, a wiec argumentacji praktycznej czyli racjonalnego uzasadnienia wartości i norm. Przedstawiciele J. Hebermas, R. Aleksy. Teorie te zakładają że zdaniom opisowym przysługuje wartość prawdy lub fałszu a wypowiedziom poza opisowym przysługiwać ma wartość trafności. Przyjmujac tę konsensularną koncepcję prawdy która pozwala na weryfikowanie nie tylko zdań w sensie logicznym (wypowiedzi opisowe) ale również normom i ocen. Tak więc twierdzenia są prawdziwe i istota koncepcji a wypowiedzi poza opisowe są trafne jeśli co do ich trafności istnieje potencjalna zgoda (konsensus) wszystkich uczestników dyskusu i w ten sposób powinny być rozwiązywane konflikty społeczne.

TEORIA DYSKUSU PRAWNICZEGO – Opiera się ona na przekonaniu iż w toku dyskusu który musi spełnić określone warunki możliwe jest dojście do kompromisu i w ten sposób powinne być rozwiązywane konflikty społeczne. Racjonalny praktyczny dyskus argumentacyjny powinien zdaniem Habermsa respektować kilka zasad m.inn: 1) równość szans uczestnikow dyskusu 2) wolności argumentowania 3) prawdomówności 4) znoszącą zarówno przywileje i przymus w procesie argumentowania. W tej koncepcji prawo nie jest traktowane jako instrument przy pomocy którego państwo kieruje społeczeństw. Prawo jest zbiorem reguł przy pomocy których władza państwowa i społeczeństwo mogą rozwijać społeczne problemy w drodze porozumienia. W toku dyskusu równi partnerzy dochodzą do zgody w drodze pertraktacji.

TEORIA RETORYKI PRAWNICZEJ – Przedstawiciel Chaim Perelman

Ta koncepcja ma odmienny charakter od hermeneutyki prawniczej i argumentacji. Koncepcje te są zorientowane praktycznie, nie formułują własnych założeń filozoficznych koncepcji. Nawiązuje ona do antycznej tradycji retoryki stworzonej przez Arystotalesa czy Cycerona. Retoryka była rozumiana jako nauka wymowy, była sztuką przekonywania poprzez zastosowanie właściwej argumentacji. Mowa retora powinna zawierać 1) wstęp 2)jasne sformułowanie tematu 3) argumentację 4) omówienie jaj wyników 5)konkluzję (zakończenie). Retoryka opiera się na sofistyce a z drugiej strony na logice i topice. TOPIKA –nauka o miejscach wspólnych tzn o mających powszechne zastosowanie sposobach dochodzenia i ujmowania zagadnień.

NOWA RETORYKA PRAWNICZA - Jest to technika zdobywania akceptacji głoszonych nowych twierdzeń ocen i norm, którą osiąga się w toku dyskursu. Miarą argumentacji jest jej skuteczność, tj zdolność do przekonywania w sporze. Za argumenty racjonalne uważa się te które mogą liczyć na akceptację najszerszej publiczności czy też na audytorium ludzi rozsądnych. Kluczem do do zrozumienia praktycznej teorii dyskursu Perelmana jest pojecie UNIWERSALNE AUDYTORIUM - obejmuje wszystkich dobrze poinformowanych i rozsądnych ludzi do których filozof przemawia. Uznanie pewnych racji określa że dana argumentacja jest obiektywna i racjonalna. Dyskurs jest wtedy ważny gdy zostanie przyjęty przez uniwersalne audytorium. Istnieje także szczególne PARTYKULARNE AUDYTORIUM - W tym przypadku argumentacja jest skuteczna nawet wtedy gdy będzie ona przyjeta przez częśc tego audytorium. Retoryka stara się przekonać za pomocą dyskursu, który powinien być racjonalny. Dyskurs argumentacji mierzony jest racjonalnością, siłą przekonywania a nie prawdziwością i fałszem. Gwarancją racjonalności jest konstrukcja uniwersalnego audytorium. Jest ona uzupełniana postulatem otwartości na krytykę w toku prowadzonego dyskursu oraz nakazem tolerancji. W tej koncepcji prawo może liczyć na społeczną akceptację w drodze przekonywania zainteresowanych a decyzje prawne wtedy są przekonujące.

10

NORMY PRAWNE A INNE FORMY SPOŁECZNE -

Prawo to normy prawne będące rezultatem prawotwórczego działania organów państwa. Prawo to zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym ustanowiony i uznawany przez państwo, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem przymusu. Jednostka w społeczeństwie jest kontrolowana nie tylko przez normy prawne ale też etyczne, religijne, statutowe, estetyczne, moralne i inne. Normy te tworzą SYSTEM KONTROLI SPOŁECZNEJ. Szczególne znaczenie mają NORMY MORALNE – to zespół norm i ocen moralnych wyznaczających postępowanie ludzkie w kategoriach dobra i zła. Wyróżnia się 2 nurty myśli moralnej: 1) NURT PERFEKCJONISTYCZNY – w tym nurcie normy moralne wskazują jak człowiek ma żyć by być doskonałym, by żyć godnie. To nurt moralności cnót. 2) NURT SOLIDARNOŚCIOWY –normy wskazują jak żyć by nie tylko nam z innymi ale i innym było z nami dobrze. Jest to moralność dobrych uczynków.

11

RÓŻNICE MIĘDZY NORMAMI PRAWNYMI (NP) A MORALNYMI (NM)-

1) Geneza –NP. – pochodzi od organów państwa NM- wywodzą się ze źródeł nadprzyrodzonych po drugie są wytworem poglądów człowieka i kultury,

2) sposób sformalizowania – NP. – są zapisane i bardziej precyzyjne czyli istnieją w formie tekstów prawnych w procesie wykładni prawa NM- są mniej sformalizowane, często nie są zapisane i dają wskazania ogólne, nie są to normy stanowione, wyznaczają kierunek działania. Istnieją też sformalizowane jak np. DEKALOG które ma charakter religijno-moralny czy odnoszących się do grup zawodowych.

3)w zakresie przedmiotowym – 1) NP – regulują zachowania uchwytne zewnętrzne. Prawo odnosi się do czynów i słów, NM- regulują zachowania zewnętrzne ale też i wewnętrzne jak myśli ,intuicja, odczucia. Odnoszą się nie tylko do czynów ale też subiektywnych stanów przeżyć jednostki. 2) NP. – regulują stosunki między podmiotami NM- regulują stosunki nie tylko z podmiotami ale też stosunek człowieka do samego siebie i odniesienia do Boga. 3) NM. –stawiają wyższe wymagania i ich spełnienie jest trudne niż spełnienie stawianych przez normy prawne, NP.-mają mniejsze wymagania i nie należą spory dot świętości i bohaterstwa.

4) w zakresie podmiotowym – 1) NP – podmiotami i adresatami są os prawne, os fizyczne, organy państwowe NM – adresatami są ludzie tj os. Fizyczne, a osoby nie fizyczne nie są podmiotami norm moralnych, 5) ze względu na system - NP. – tworzą jeden system prawny NM- nie funkcjonują jako jeden zespół czy system, są zmienne i różne, to normy poszanowania życia drugich, mienia, dbanie o potomstwo. 6) ze względu na sankcje – NP. – są to sankcje skupione tzn że wymierzane są przez kompetentne organy państwowe NM - jedną z sankcji są wyrzuty sumienia, czyli wewnętrzne a zewnętrzne to pochodzące od społeczeństwa i mają charakter rozsiany.

NORMY RELIGIJNE – dotyczą 1) spraw kultu religijnego 2) zasad działania organizacji wyznaniowej, regulują funkcjonowanie koscioła jako instytucji, chodzi o normy o charakterze wewnątrz organizacyjnym. Normy zawarte są w prawie kanonicznym.

NORMY OBYCZAJOWE – Są to normy postępowania ukształtowane w świadomości ludzkiej w wyniku społecznego nawyku. Cechy 1) nie służą one do wartościowania zachowań ludzi z punktu widzenia dobra i zła, mają mniejszą doniosłość niż normy moralne, 2) nie służą do oceny zachowań z punktu widzenia legalności lub nie legalności, 3) dot zachowań ujmowanych w kategoriach „wypada czy nie wypada” czynić coś w danych okolicznościach, 4) mają głównie postać nie pisaną, 5) źródło tych norm jest anonimowe, 6) uzasadnione są często tradycją, 7) obowiązywanie ich polega na społecznym upowszechnieniu.

RÓŻNICE (norm prawnych a obyczajowych) – 1)Geneza – NP. –ustalane są przez państwo NO – powstają niezależnie od państwa 2) sankcja – NP. – są sformalizowane NO –są rozsiane rozproszone np. ośmieszenie.

NORMY STATUTOWE – tworzone są przez organizacje społeczne i gospodarcze, są na ogół pisane. Normy te nie mogą zawierać ustaleń sprzecznych z prawem państwowym. Państwo ma wpływ na normy organizacyjne, na treść poprzez wymóg rejestracji. Normy takie mamy w spółdzielniach, stowarzyszeniach, partiach politycznych, zw zawodowych. Sankcja to usuniecie, wydalenie z danej organizacji.

RÓŻNICE (norm prawnych i norm statutowych) – 1) geneza – NP. – nie przez państwo NS – są dziełem danej organizacji 2) o przestrzeganie norm troszczy się organizacja a nie państwo 3) sankcja – sankcja to wydalenie z organizacji. Na prawo wywierają wpływ partie polityczne.

12

NORMY PRAWNE

Ma 2 zasadnicze znaczenia słowa norma:

1) to słowo używanie dla określenia jakiegoś wzorca, miary czy ilości czegoś,

2) to pewna wskazówka , dyrektywa postępowania, która reguluje zachowanie się ludzi.

Podstawowe znaczenie terminu norma prawna występuje w prawie przedmiotowym.

Nowicki i Tabor – NP. to termin równoznaczny z terminem przepis prawny, F. Studnicki – NP. jest znaczeniem przepisu prawnego, J. Wróblewski – NP. to reguła zachowania się, zbudowana z elementow zawartych w przepisach prawa wg przyjętego wzorca który określa jej strukturę. Z. Ziembiński – to połączenie normy prawnej z wypowiedzią. To wypowiedz wyinterpretowana z przepisów prawa, w której bezpośrednio wskazuje się komuś w jaki sposób powinien postępować. J. Kowalski – norma ujmowana jest jako zjawisko złożone. Ma złożoną strukturę i składa się z 2 elementów 1) intelektualny (językowy) wzór postępowania dający się zidentyfikować w przepisach prawnych 2) element realny (psychospołeczny) to wsparcie, ochrona wzoru postępowania. Ich łączne występowanie tworzy zjawisko nazwane normą prawną.

NORMA – to norma postępowania pojmowana jako wypowiedz nakazujaca lub zakazująca określonym podmiotom w określonych okolicznościach określone zachowania.

Normy postępowania formułowane są w odniesieniu do przyszłych zachowań adresata norm, mają charakter perspektywy. Normy nie są zdaniami w sensie logicznym, niczego nie opisują nie są wypowiedziami ani prawdziwymi ani fałszywymi.

Typologia norm wg Ziembińskiego – 1) SANKCJONOWANE 2) SANKCJONUJACE 3) KOMPETENCYJNE – typ szczególny norm postępowania. Udzielają upoważnienia do dokonania czynności konwencjonalnych określonego rodzaju (np. sporządzenie testamentu) i z takim skutkiem, że przez ich dokonanie ulegają aktualizacji obowiązki określonych adresatów.

13

Normy prawne zaliczamy do WYPOWIEDZI DYREKTYWALNYCH

RODZAJE WYPOWIEDZI - (OPISOWE, OCENNE)

OPISOWE – to zdania w sensie logicznym, stwierdzają pewne fakty tzn przekazują informacje o stanach lub zdarzeniach. Mogą być poddane sprawdzeniu wg kryterium prawdy lub fałszu. Klasycznym kryterium prawdy jest zgodność obrazu zawartego w wypowiedzi opisowej z samymi faktami. Zdania posiadają wartość logiczną. Wypowiedz opisowa jest prawdziwa gdy w rzeczywistości jest tak jak ona głosi a jak jest inna to jest ona fałszywa. Wypowiedzi opisowe podlegają sprawdzeniu z punktu widzenia prawdy lub fałszu.

OCENNE – wypowiedz ma uzewnętrznić określone przeżycia autora wypowiedzi jego stosunek do danego wycinka rzeczywistości. Trescią tej wypowiedzi jest aprobata lub dezaprobata pewnego stanu rzeczy. Mamy 2 rodzaje wypowiedzi ocennych: 1) wyrażające oceny zasadnicze (samoistne) – informuja nie o rzeczywistych cechach lecz o przekonaniu informujących. 2) wypowiedzi instrumentalne - najpierw wypowiadana jest ocena. Normy mają wpływać na nasze zachowania. Ocena i norma nie są wypowiedziami identycznymi np. spacer jest dobry dla zdrowia.

U podstaw norm prawnych leżą oceny:

NORMATYWNE (dyrektywalne) – nie opisują one ani też nie wartościują rzeczywistości lecz wskazują pewien wzór powinnego zachowania. Sugerują że określony podmiot (adresat wypowiedzi) powinien zachować się w określony sposób np. X powinien Y. Do tych wypowiedzi zaliczamy np. prośby, życzenia, rady, wytyczne, polecenia.

PER FORMATYWNE (dokonawcze) – to takie wypowiedzi jak nadaję ci imię Olek, biorę sobie Ciebie za męża. Łączy się z nimi dokonanie zmiany rzeczywistości.

ELEMENTY SKŁADOWE NORMY (ujęcie lingwistyczne tj, językowe): 1) określenie adresata – to ten komu norma nakazuje lub zakazuje określonego postępowania normy prawne mają charakter generalny i abstrakcyjny. GENERALNY –gdy adresat nie jest określony co do tożsamości. Negatywna def normy generalnej to norma indywidualna taka która określa adresata co do tożsamości. Adresat prawa jest generalny (abstrakcyjny - kto, każdy) w wyniku prawa staje się indywidualny, konkretny. ABSTRAKCYJNY – gdy norma wyznacza zachowania powtarzalne. 2) okoliczności w których norma znajduje zastosowanie. Charakter abstrakcyjny polega na tym że norma wyznacza czyny określonego rodzaju, które mają być spełnione wielokrotnie. Przeciwieństwem abstrakcyjności jest norma konkretna tzn która wskazuje jednorazowe zachowanie niepowtarzalne. Norma abstrakcyjna staje się konkretna w wyniku stosowania prawa. 3) okreslenie wyznaczonego zachowania (nakaz, zakaz). Prawem są normy generalne i abstrakcyjne . Normy postępowania są formułowane do przyszłych czynów adresatów norm. Spełniają funkcję wpływania na adresatów normy aby postępowali w określony sposób.

DYREKTYWA CELOWOŚCIOWA – (od norm postępowania należy odróżnić dyrektywy celowościowe) – to wyrażenie które wyjaśnia co należy czynić aby osiągnąć zamierzony skutek np. jeśli chcesz by w pokoju było jasno powinienieś włączyć światło. Wyznaczają one powinność warunkową tzn powinność uzależniona jest od tego czy ktoś dąży do celu. Niczego nie nakazuja, Dyrektywa ta wyznacza warunki konieczne lub wystarczające do zrealizowania określonego stanu rzeczy. Ustalenie treści normy polega na określeniu jej zakresu zastosowania i normowania. Zakrese zastosowania to klasa takich możliwych przyszłych sytuacji w których norma ta znajduje zastosowanie tj gdy adresat normy znajdzie się w przewidzianych przez normę okolicznościach. Zakresem normowania (regulowania) nazywamy klasę przyszłych zachowań adresata normy nakazanych lub zakazanych przez tę normę w zakresie w którym znajdzie faktyczne zastosowanie.

NORMA TECHNICZNA - są to szczególnego rodzaju przepisy które określają jakość, rozmiary, wzory, technikę produkcji czy dokonywania określonych czynności. Opis nie jest normą. Na podstawie opisu przedmiotów rekonstruuje się normy zakazujące włączania do obrotu czy posługiwaniu się przedmiotami.

POSTAĆ SŁOWNA NORMY POSTĘPOWANIA -

Może być formułowana w różnych postaciach, może być:

1) ROZKAŹNIKOWA – jest ona sformułowana w trybie rozkazującym. Rzadko występuje w aktach prawnych a częściej w normach religijnych, 2) POWINNOŚCIOWA - występuje w słowach: powinien, może, ma, musi. Ma wieloznaczne znaczenie w prawie dlatego nie jest często stosowana, 3) OPISOWA –(pozornie opisowa) postać słowna formułuje się tu opis czyjegoś przyszłego postępowania, często występuje w aktach normatywnych zawiera element kompetencyjny np. sejm uchwala ustawy

14

STRUKTURA NORMY PRAWNEJ (budowa - rodzaje) –

Rodzaje struktur -1) jednoelementowa –norma to taka wypowiedz która wskazuje sposób powinnego zachowania się 2) dwuelementowa – normy to wypowiedzi „jeżeli ..to”. Norma składa się z wypowiedzi wyróżniającej jakiś stan faktyczny i określającej skutki prawne. Skutki prawne to wyznaczenie powinnego sposobu postępowania lub powinność zastosowania przez organy ujemnych następstw.

KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ –

Generalnie wyróżnia się 1) koncepcja klasyczna (3-elementowa) 2) norm sprzężonych.

Klasyczna – hipoteza (H), dyspozycja (D), sankcja (S). Łącznie tworzą nierozdzielną całość. Nie jest ona doskonała są to normy bez sankcji. Norma prawna powinna określać czyje zachowania się reguluje i w jakich warunkach (hipoteza), określa jakie zachowania się wyznacza (nakaz, zakaz, dozwolenie) jest to dyspozycja oraz jakie konsekwencje powinny nastąpić gdy osoba wskazana w hipotezie w warunkach przez nią wskazanych nie zachowała się zgodnie z dyspozycją (sankcja).

Norm sprzężonych – wyróżnia się 2 normy

1) sankcjonowana – składa się z D i S które odpowiadają H i D koncepcji 3-elementowej . D wyznacza wzór postępowania,

2) sankcjonująca składa się z H i D wyznacza adresata pierwotnego i wtórnego – hipoteza wtórna. Hipoteza jest faktem naruszenia normy sankcjonowanej- nie ma odpowiednika w 3-elem konc. Jest to naruszenie wzoru zachowania zawartego w dyspozycji normy sankcjonowanej. D – wyznacza podmiotowi który naruszył normę sankcjonowaną obowiązek poniesienia skutków. D zwiera też upoważnienie do do realizacji tego skutku, ma 2 adresatów: pierwotny – to ten co naruszył normę sankcjonowaną , wtórny – to organy realizujące sankcje.

OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWNYCH

Norma obowiązuje gdy jest należycie uzasadniona. Są 3 rodzaje uzasadnienia norm:

1) uzasadnienie tetyczne (formalne) – odwołuje się do faktu uzasadnienia lub uznania normy oraz jej nie odwołania przez kompetentny organ państwa. Dana norma obowiązuje gdy została ustanowiona przez kompetentny organ majacy władzę nad adresatami normy w odpowiednim trybie i formie. To podstawowy rodzaj uzasadnienia norm w systemie prawa stanowionego kontynentalnego.

2) uzasadnienie aksjologiczne – Dana norma obowiązuje jeśli jest uzasadniona pewnym systemem ocen i wartości, odwołuje się do podstawowych założeń określonego systemu wartości np. słusznością, sprawiedliwością. To typ ocen rozpowszechnionych przez jakieś środowisko. To uzasadnienie preferowane jest w koncepcji prawa natury. Istota tego uzasadnienia sprowadza się do zgodności norm ustanowionych jako prawne z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi. Jeśli prawo nie jest zgodne z wartościami moralnymi to określane jest to „ustawowym bezprawiem”.

3) uzasadnienie behawioralne (socjologiczne, realistyczne) – odwołuje się do efektywności społecznej danej normy. Wypowiedz że dana norma obowiązuje ponieważ jest powszechnie przestrzegana w sytuacjach gdy znajduje ona zastosowanie, gdy sankcjonowane jest jej przekroczenie. Przyjmujemy że obowiązuje ona wtedy faktycznie i wobec tego należy postępować tak jak ona wskazuje.

15

FORMY TWORZENIA PRAWA –

Tworzenie prawa może się dokonywać w formie: 1) stanowienia prawa 2) precedens prawotwórczy 3) umowa 4) prawo zwyczajowe 5) nauka.

Stanowienie – jest to czynność kompetentnego organu (parlament, prezydent), poprzez którą organ ten niejako żąda aby normy generalne i abstrakcyjne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane. Stanowienie prawa to akt kreujący normy prawne.

Precedens prawotwórczy – ma tu miejsce tworzenie nowego prawa niejako przy okazji podejmowania decyzji w konkretnej sprawie przez uprawniony organ np. sąd. Wypracowana ogólna zasada rozstrzygnięcia przez sąd w danej sprawie staje się powszechną podstawą rozstrzygania w podobnych sprawach (common law). Wiąże ona wszystkie inne organy o takiej samej randze lub niższego rzędu. W rozstrzyganiu podobnych spraw. Powszechne jest w USA, Kanadzie.

Umowa –jest odmiana stanowienia. Stanowienie może być 1-stronne lub wielostronne. Umowa jest czynnością prawotwórczą co najmniej dwustronną, w której strony ustanawiają wiążące je normy. Umowa tak stanowienie jednostronne jest aktem kreującym normy prawne. Rola umowy ma duże znaczenie przy tworzeniu prawa międzynarodowego. Natomiast wewnętrznie to np. układy zbiorowe pracy. Może mieć również charakter społeczny jak np. umowa Okrągłego Stołu z 1989r.

Prawo zwyczajowe – zwyczaj kształtuje się w długim przedziale czasu bez udziału państwa. Podstawowe znaczenie miało uznanie zwyczaju przez władzę publiczną (sąd) za normatywną podstawę decyzji. Kształtowanie się tego prawa na kontynencie europejskim było podstawową formą tworzenia prawa np. zwyczaj powierzania urzędu premiera liderowi partii. Zwyczaj ma istotne znaczenie w prawie międzynarodowym publicznym a obecnie odesłane do prawa cywilnego.

Nauka – opinie uczonych prawnikow nie są uznawane za źródło prawa. Uczeni mają wpływ na tworzenie prawa podczas prac legislacyjnych przygotowawczych, których efektem są akty normatywne. Dużą rolę odgrywają odgrywają komentarze prawników przy stosowaniu prawa.

16

WYKLADNIA PRAWA

Wykładnia prawa to operacja myślowa polegajaca na wydobyciu, odkodowaniu z przepisów prawnych norm prawnych oraz ustaleniu ich znaczenia. Przedmiotem wykładni jest przepis prawny, a szerzej tekst prawny. Tekst prawny to jakby narzędzie dostarczające wskazań powinnego zachowania, ale te wskazania należy odkodować. Wykladnia prawa dokonujemy zawsze. Organy państwa nie ustalają w sposób jednoznaczny co mamy czynić i w jakich okolicznościach. Teksty prawne tylko wyjątkowo formułują pełne rozwinięcie normy postępowania kto, kiedy co powinien czynić.

17

TEORIE WYKŁADNI PRAWA -

OPISOWE – zajmują się opisem w jaki sposób przebiegała, przebiega i będzie przebiegać wykładnia w pewnym zakresie spraw. Opis ten ma odpowiedzieć jakimi dyrektywami interpretacji posługiwał się interpretator i jakie czynniki wpływają na praktykę wykładni.

NORMATYWNE – nie opisują jej przebiegu ale formułują postulaty, zalecenia jak powinna dokonywać się wykładnia. Wsród nich wyróżnia się: 1) statyczne teorie wykładni – jej celem jestzapwenienie stałości i pewności prawa. Gwarancją jej uzyskania jest przyjęcie założenia o istnieniu stałego niezmiennego znaczenia norm. Zadaniem interpretatora jest odtworzenie tekstu prawnego. Stałym niezmiennym znaczeniem ma być to znaczenie w jakim rozumiał go prawodawca. Teorie statyczne preferują język i systemowe dyrektywy wykładni. 2) dynamiczne - stanowią że znaczenie norm prawnych jest zmienne. Chodzi o dostosowanie prawa do zmieniającej się sytuacji społeczno- ekonomicznej świata. Chodzi też o zapewnienie adekwatności między prawem a życiem. Interpretator musi ustalić znaczenie normy tak aby przystawała ona do aktualnych wymogów życia. Teoria ta ma znaczenie w sytuacjach przejścia z jednego systemu do drugiego. W tej teorii twórcy chętniej sięgają po funkcjonalne dyrektywy interpretacyjne.

18

WIĄŻĄCA WYKŁADNI PRAWA

Naukowa - Każdy może na swój użytek dokonywać wykładni, ale taka wykładnia nie ma dla nikogo mocy wiążącej. Szczególne znaczenie wśród aktów niewiążących ma wykładnia doktrynalna (naukowa), dokonywana przez przedstawicieli nauki prawnej. Ma ona postać komentarzy aktów normatywnych, np. ustaw, kodeksów. Jest to wykładnia niewiążąca gdyż jest ona prywatną. Pomimo tego oddziaływuje ona często na decyzje organów stosujących prawo ze względu na autorytet. Komentarze zawierają wykładnię doktrynalną i często jest wykorzystywana przez podmioty stosujące praw.

W zależności od kompetencji organów oraz dokonywanych przez te organy aktów wykładni, akta te są wiążące w różnym zakresie. To jest wykładnia oficjalna, władcza.

Sądowa - jest dokonywana przy okazji podejmowania decyzji, wiąże ona adresatów decyzji chyba że jest przyjmowana w danym porządku prawnym reguła uznania pewnych aktów interpretacji za precedensowe i wiazany jest z nią obowiązek przestrzegania przez inne podmioty rezultatów wykładni. Jest to tzw system cammon law.

Autentyczna – jest rodzajem wykładni oficjalnej ma powszechny wiążący charakter. Dokonywana jest w oparciu o zasadę „komu przysługuje stanowienie prawa temu przysługuje jego interpretacja”. Zatem każdy organ upoważniony do wydawania przepisów prawnych jest upoważniony do wiążącego interpretowania przepisów.

Legalna - Niekiedy przepisy konstytucyjne mogą przyznać jakiemuś organowi kompetencje do dokonywana wiążącej interpretacji wszystkich ustaw. Jest to wykładnia legalna ogólna. Np. TK miał takie kompetencje i jego uchwały wydawane były w Dz. U. – obecnie kompetencji takich nie ma i nie ma wykładni legalnej.

Wykładnia legalna delegowana – polega na tym że organ np. Komisja Sejmowa może uzyskać kompetencje do wiążącego interpretowania określonego aktu. Akty wykładni niektórych organów mogą wiazać organy państwowe określonego pionu np. sądy. Taki charakter miała wykladnia przepisów w wytycznych uchwalonych przez SN, która została zniesiona. Akty wykładni niektórych organów mogą wiązać poszczególne organy. Można tu wskazać akty wykładni dokonywane przez sąd wyższej instancji które wiążą sądy niższej instancji przy rozstrzyganiu danej sprawy.

Wykładnia praktyczna (operatywna) – podział ze względu na podmiot. – dokonywana jest przez organ stosujacy prawo w celu określenia kwalifikacji prawnej i rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego.

Niewiążąca to wykładnia naukowa a wiążąca to autentyczna, legalna i praktyczna których jest różny zakres mocy wiążącej aktów wykładni.

19

REGUŁY EGZEGEZY

Są to reguły opracowywania tekstów prawnych. Składają się na nie reguły: 1) interpretacyjne 2) inferencyjne 3) kolizyjne. Najpierw trzeba dokonać przekładu różnorodnych przepisów prawnych na wypowiedzi mające postać norm postępowania. Reguły przekładu przepisów prawnych na normy prawne są to reguły interpretacyjne (reguły wykładni). Zostały one wytworzone przez doktrynę prawniczą. Do systemu prawnego należą nie tylko te normy które zostały wyprowadzone z przepisów prawnych na podstawie reguł interpretacyjnych ale też normy które zostały wywnioskowane z norm na podstawie reguł inferencyjnych (normy konsekwencji –normy wyprowadzone z innych norm). Reguły kolizyjne wskazują które z niezgodnych ze sobą norm należy uznać za obowiązujące. Są wytworem doktryny prawniczej. Na podstawie tych samych przepisów przy przyjęciu odmiennych reguł egzegezy można odtworzyć normy o różnej treści, toteż ważne jest ich usystematyzowanie.

20

REGUŁY INTERPRETACYJNE - są to reguły przekładu przepisów prawnych na normy prawne. Nie są one ujete w tekscie prawnym. Można je podzielić na takie które prowadzą do odtworzenia jakiejś wypowiedzi o kształcie normy postępowania na podstawie różnych przepisów prawnych ( 1 faza wykładni) i te które dotyczą ustalenia dokładnego sensu zwrotów występujących w owych wstępnie wyinterpretowanych wypowiedziach normatywnych (2 faza wykładni). Na reguły interpretowania przepisów prawnych składają się: JĘZYKOWE REGUŁY INTERPRETACJI – Rola reguł językowych wykładni wynika z roli jaką współcześnie pełni język w formułowaniu prawa. Pisemna forma prawa jest obecnie powszechnością.

Rola reguł językowych: Z przyjmowanego założenia o językowej racjonalności prawodawcy wyprowadza się reguły: 1) jeśli przepis jednoznacznie w danym języku formułuje normę postępowania to tak właśnie należy dany przepis rozumieć, bo to co jasne nie wymaga interpretacji. Taką regułę należy odżucić gdy wyinterpretowana norma jest ewidentnie niedorzeczna. Ustalenie znaczenia językowego dokonywane jest zawsze.

2) każde słowo użyte w tekście prawnym jest potrzebne dla zrekonstruowania jakiejś normy postępowania,

3) to samo słowo czy zwrot językowy powtarzający się w tekście aktu normatywnego ma zawsze taki sam sens, natomiast użycie odmiennego słowa czy zwrotu świadczy o tym że prawodawca ma na mysli dwa odrębne pojęcia,

4) jeżeli w danym akcie normatywnym użyty jest specyficzny zwrot, termin języka prawnego to należy go rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w tym języku prawnym np. powód, wina,

5) zwrotom j. prawnego nie należy bez ważnego powodu nadawać innego znaczenia niż to które zwroty te mają na gruncie j. potocznego, Jest to domniemanie j. potocznego,

6) jeśli w przepisie nie wskazuje się okoliczności w jakich dane zachowanie jest zakazane lub nakazane to należy przyjąć że dany czyn jest nakazany czy też zakazany we wszystkich okolicznościach,

Językowa wykładnia dokonywana jest zawsze i nie można nigdy pominąć tych reguł. Jeżeli językowe reguły interpretacyjne nie pozwalają z danego tekstu prawnego wyinterpretować jednoznacznej normy prawnej wówczas kierujemy się funkcjonalnymi regułami interpretacyjnymi odwołującymi się do założenia aksjologicznej racjonalności prawodawcy.

21

FUNKCJONALNE REGUŁY INTERPRETACYJNE -

Do tych reguł odwołujemy się gdy językowe reguły interpretacyjne nie pozwalają z danego tekstu prawnego wyinterpretować jednoznacznej normy prawnej to wówczas kierujemy się funkcjonalnymi regułami odwołującymi się do założenia aksjologicznej racjonalności prawodawcy. Do tych reguł odwołujemy się wtedy gdy zastosowanie reguł językowych doprowadza kilku językowo dopuszczalnych rezultatów z pośród których należy wybrać tylko jedno znaczenie. Sytuacja taka ma miejsce gdy tekst prawny jest wieloznaczny. Do tych reguł odwołujemy się także gdy interpretowane przepisy są zredagowane nie jasno. Dokonujac wykładni funkcjonalnej należy ustalić jakimi celami lub wartościami kierował się prawodawca wydając określone przepisy prawne. Jest to odwołanie się do celu ustawy. Podmiot dokonujący wykładni może odwołać się do ocen, wartości i wiedzy przypisywanych prawodawcy: 1) w chwili wydania danego aktu , jest to tzw wykładnia statyczna, 2)w chwili dokonywana wykładni , jest to tzw wykładnia dynamiczna.

Reguły te odwołują się również do funkcji społecznych jaką ma pełnić interpretowana norma. Reguły te stosuje się wyjątkowo Dopuszczalne jest stosowanie tych reguł, gdy norma wyinterpretowana z reguły językowej rażąco narusza system wartości przypisywanych prawodawcy. Przyjmujemy wtedy że prawodawca wyraził się jasno ale wypowiedz jest nieadekwatna do zamysłu. .

22

SYSTEMOWE REGUŁY INTERPRETACYJNE

Zmierzają one do ustalenia znaczenia i roli odtwarzanej wypowiedzi normatywnej uwzględniając jej usystematyzowanie w ramach danego aktu normatywnego, gałęzi prawa lub całego systemu prawa. Sprowadzają się do zalecenia by odrzucić tego rodzaju wyniki wykładni, które prowadzą do wyinterpretowania z tekstu norm postępowania w taki czy inny sposób ze sobą niezgodnych. Należy dążyć do wyinterpretowania takich norm które tworza spójny system. Jest to metoda pomocnicza metody językowej wykładni. Istotą tej reguły jest ustalenie znaczenia normy z uwagi na określone miejsce położenia przepisu w którym się znajduje bądź w systematyce gałęzi prawa bądź w systemie całego prawa. Do reguł wykładni systemowej odwołujemy się do zasad budowy aktu normatywnego tj „argument z miejsca położenia” W rezultacie powinno się otrzymać normy zgodne co do tresci z innymi normami tego samego interpretowanego aktu normatywnego oraz z normami zawartymi w aktach normatywnych hierarchicznie wyższych.

23

INFERENCYJNE REGÓŁY

Do systemu należą nie tylko normy wyinterpretowane z przepisów ale też inne normy. Chodzi o normy wywnioskowane z norm uprzednio zaliczonych do systemu wg przyjętych w danym systemie prawnym reguł interpretacyjnych. Reguły inferencyjne pozwalają na wyprowadzanie norm z norm. Chodzi o swoiste wnioskowania z norm o normach. Pojecie wnioskowania odnosi się do zadań opisowych tzn do zadań gdzie prawdziwość pierwszego przesądza o prawdziwości drugiego. Reguły te stają się podstawą wnioskowania ze zdaniem o obowiązywaniu jakiejś normy N1, zdania o obowiązywaniu w danym systemie jakiejś normy N2. Jedne z tych reguł oparte są na wynikaniu norm a inne polegaja na tym że pewne normy mają wspólne uzasadnienie aksjologiczne tzn jeżeli jedne są obowiązujące to inne też ze względu na założenie racjojnalnosci aksjologicznej prawodawcy konsekwentnie kierującego się określonymi ocenami.

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE -

Możemy podzielić na 2 podstawowe rodzaje:

I. oparte na wynikaniu norm z norm: a) wnioskowanie oparte na logicznym wynikaniu norm z norm b) wnioskowanie oparte na instrumentalnym wynikaniu norm z norm.

Na koncepcję instrumentalnego wynikania norm z norm składają się 2 reguły inferencyjne: 1) reguły instrumentalnego nakazu – głosi iż jeśli się uznaje za obowiazujacą normę N1 nakazujacą jej adresatom spowodować stan rzeczy R to należy uznać za obowiazujacą normę N2 która nakazuje adresatom normy N1 czynić wszystko co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania owego stanu rzeczy R. 2) instrumentalnego zakazu – głosi że jeśli uznaje się za obowiazujacą normę N1 która zakazuje spowodować stan rzeczy R to należy również uznać za obowiazującą normę N3 która temuż adresatowi zakazuje czynić czegokolwiek co byłoby warunkiem przyczynowo wystarczającym dla spowodowania że stan rzeczy R nie powstanie.

II. wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy.

Mamy 2 rodzaje tych wnioskowań (argumentum afortiori) 1 ) z większego na mniejsze - Jeżeli nakazane jest X to tym samym nakazane jest wszystko co oznacza mniej niż X np. jeśli trzeba wpuścić sąsiada po owoce wystające z gałęzi na sąsiednią dziłkę to tym samym trzeba umożliwić zrywanie tych owoców przez siatkę. Wnioskowanie rozumie się tak: „Komu wolno jest wiecej temu tym bardziej wolno mniej. 2) z mniejszego na większe – Komu zakazane jest czynić mniej to tym bardziej jest zakazane czynić więcej np. nie wolno jechać na ulicy obok siebie dwóm rowerzystom tym bardziej nie wolno większej liczbie rowerzystów.

Normy konsekwentności są to normy wypowiedziane z innych norm. Najpierw z przepisów prawnych w oparciu o reguły interpretacyjne wypowiedziane są normy z tych norm wyprowadzamy inne normy.

III. analogia iurys (z prawa)

24

REGUŁY KOLIZYJNE –

W celu usuwania w toku egzegezy systemu norm między sobą niezgodnych doktryna prawnicza wypracowała i przyjmuje pewien zespół reguł kolizyjnych, które wskazują które z niezgodnych ze sobą norm należy uznać za obowiazujacą. One pozwalają m In przyjąć iż przepisy nie formułują norm między sobą wzajemnie niezgodnych. W celu usuwania w toku wykładni systemu norm między sobą niezgodnych doktryna prawnicza wypracowała i przyjmuje pewien zespół reguł kolizyjnych. Rola reguł kolizyjnych polega na tym że nakazują one uznawać za nieobowiązujące pewne normy które są niezgodne z innymi normami systemu. Nie zawsze jednak te reguły nakazuja którą uznać z norm niezgodnych ze sobą za nieobowiązujacą, a karzą tylko przyjąć że ograniczony został zakres zastosowania lub zakres normowania którejś z norm.

RODZAJE NIEZGODNOSCI -

1) normy sprzeczne – to takie 2 normy z których jedna w pewnych okoliczonosciach nakazuje adresatowi czynić to co druga w tych okolicznościach czynić mu zakazuje,

2) przeciwne – to takie 2 lub wiecej norm które mają chociażby częściowo wspólny zakres zastosowania a nakazują takie czyny których zarazem spełnić nie można np. norma nakazuje wstawić się w tym samym czsie komuś w odległych od siebie miejscowosiach,

REGUŁY KOLIZYJNE –

Znajdują one zastosowanie gdy brak jest przepisów uchylających przepisy ze sobą niezgodne. Wyróżniamy reguły kolizyjne: 1) reguła chronologiczna - Jest to reguła wynikająca z następstwa czasowego ustanowienia regulacji. Znajduje zastosowanie gdy przepis wydany później jest niezgodny z nie uchylonym a co najmniej równorzędnym przepisem wcześniejszym. Norma późniejsza uchyla wczesniejszą. 2) merytoryczna – prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne. Ma ona zastosowanie wtedy gdy w tej samej ustawie zawart jest przepis podstawowy który formułuje normę generalnie nakazujacą czy zakazującą działań określonego rodzaju a także inny przepis który w stosunku do tego generalnego nakazu czy zakazu wprowadza wyjatki. Norma specjalna uchyla normę ogólną. 3) reguła hierarchiczności – głosi że akt wyższego rzędu uchyla niezgodny z nim akt niższego rzędu.

25

STOSOWANIE PRAWA

Jest to proces decyzyjny podejmowany przez kompetentny organ państwowy prowadzący do wydania wiążącej decyzji o charakterze jednostkowym (indywidualnym) i konkretnym. Decyzja stosowania prawa skierowana jest do określonego indywidualnie adresata oraz dotyczy konkretnej sytuacji. Decyzje stosowania prawa podejmowane są na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

MODEL DECYZYJNY STOSOWANIA PRAWA

Proces decyzyjny w ujęciu modelowym składa się z ciągu działań kończących się wydaniem decyzji cząstkowych, nastepnie wydawana jest decyzja finalna.

RODZAJE DECYZJI -

1) Decyzja ustalajaca stan faktyczny – trzeba zebrać materiał dowodowy o faktach to co zaszło w rzeczywistości. Ma tu miejsce dochodzenia prawdy. Ustalone fakty muszą zostać udowodnione. Obowiązuje zasada prawdy obiektywnej. Przyjęta jest także swoboda ocena dowodów, która zakłada że podmiot decyzyjny ma kompetencje do wyrażania ocen w stosunku do każdego przedstawionego dowodu.

2) Decyzja walidacyjna – tzn decyzja ustalajaca podstawę normatywna decyzji stosowania prawa. Podmiot stosujacy prawo najpierw ustala czy dany stan faktyczny w ogóle wywołuje problem prawny jeśli tak to trzeba wskazać przepisy prawne regulujące dany stan faktyczny i ustalić czy przepisy które mają być podstawą decyzji obowiązują.

3) decyzja interpretacyjna - to decyzja ustalająca znaczenie odkodowanej z przepisu prawnego normy prawnej. Punktem wyjscia są językowe reguły interpretacyjne. Ma tu miejsce wyprowadzenie normy z przepisów i ustalenie ich znaczenia.

4) decyzja subsumpcyjna - chodzi tutaj o podciągniecie ustalonego stanu faktycznego pod zinterpretowaną podstawę normatywną decyzji. Ma tu miejsce zestawienie tego udowodnionego stanu faktycznego z ustalona trescią obowiązującej normy. Tzw podciągnięcie faktu pod normę.

5) klasyfikacja sankcjonujaca - to decyzja ustalająca konsekwencje prawne wystąpienia danego stanu faktycznego finalna). Dochodzi do sformułowania decyzji czyli do rozstrzygnięcia danego przypadku prawnego. Sformułowanie decyzji polega na ustanowieniu normy indywidualnej i konkretnej. Rodzaje ustalenia konsekwencji; 1) wybór rodzaju konsekwencji 2) wymiar konsekwencji. Rodzajami konsekwencji prawnych ustalonych na zakończenie procesu decyzyjnego stosowania prawa są: 1) ustalenie sankcji prawnej skierowanej do adresata decyzji 2) ustalenia prawa adresata decyzji do czegoś 3) aktualizacja obowiązku adresata decyzji do dokonania jakichś działań prawnych lub fizycznych.

UZASADNIENIE DECYZJI – jest argumentacją związana z samym procesem decyzyjnym w tym sensie że uzasadnia się wynik tego procesu. Uzasadnienie może być rozumiane jako: 1) usprawiedliwienie decyzji 2) legitymatyzacja podjetych decyzji –przeważają wówczas argumenty formalne zwłaszcza o charakterze kompetencyjnym i proceduralnym 3) racjonalizacja decyzji i procesu jej wydania – to akcent na argumenty przekonywania adresatów uzasdanienia decyzji. Adresat ma być przekonany o słuszności decyzji.

26

TYPY STOSOWANIA PRAWA –

1) SĄDOWY – jest modelowym punktem odniesienia dla procesów stosowania prawa. Decyzje administracyjne podlegają kontroli sądowej i wiążąca jest dla adresata prawomocna decyzja sądowa.

1) podmiot – decyzje dodejmuja sądy powszechne i szczególne i inne upoważnione podmioty o charakterze sądowym np. komisje dyscyplinarne, sądy koleżeńskie. Pozycja sądu określana jest przez zasadę niezależności sądu i niezawisłości sędziego jest instytucja wyłączenia sędziego, nie ma stosunku służbowego między sądem a adresatem.

2) sytuacja decyzyjna –sprowadza się do sporu bądź do ustalenia. Sąd rozstrzyga spór lub ustala sytuację faktyczna oraz wynikające z niej prawo – S – sprowadza się do sporu bądź do ustalenia. Sąd rozstrzyga spór lub ustala sytuację faktyczna oraz wynikające z niej prawo

3) stosowanie prawa – S –decyzja polega na ustaleniu skutków prawnych pewnego stanu faktycznego który zaistniał.

4) S- decyzja ma charakter indywidualny i konkretny tzn ma charakter jednostkowy,

5) S – decyzja nie realizuje żadnego celu, polityki władzy, jest ona wyznaczona przez normy prawne. Sąd działa na podstawie konstytucji i ustaw

6) kontrola treści decyzji – ten proces obejmuje fazę odwoławczą – S –zasadą jest kontrola instancyjna w ramach organów wymiaru sprawiedliwości.

7) zakres luzu decyzyjnego który wynika z norm prawa materialnego – S – podmiot stosujacy prawo musi być kompetentny. Kompetencję wyznacza norma prawa. Luz jest znikomy

27

TYPY STOSOWANIA PRAWA

2) ADMINISTRACYJNY.

1) podmiot - to podmioty pozasądowe jak organy adm ogólnej i szczególnej, samorządy, org adm centralnej i lokalnej i inne np. prokurator, policja, ZUS, a również działania kierownika zakładu w postaci polecenia służbowego. W typie kierowniczym decyzje wydaja także sądy. W tym typie nie ma niezawisłości.

2) sytuacja decyzyjna – spór występuje ale nie często np. w decyzjach podejmowanych na wnisek w sytuacji gdy wpłynęło 2 i wiecej wniosków w tej samej sprawie. Podmiot jest związany realizacją zadań wyznaczonych przez normy prawne o charakterze zadaniowym. Organ nie czeka na inicjatywę srton ale sam podejmuje proces decyzyjny. Sąd wyjątkowo działa z własnej inicjatywy. Działanie sądu to reakcja na wniesiony wniosek.

3) stosowanie prawa – decyzja jest następstwem sformułowanego zadania i decyzja skutki te wyznacza.

4) decyzja ma charakter indywidualny i konkretny ale też tzw polecenie służbowe.

5) decyzje realizują zadania nałozone w realizacji wyznaczonego celu np. realizuje politykę państaw,

6) kontrola treści decyzji – ten proces obejmuje fazę odwoławczą – obok kontroli instancyjnej jest też kontrola zewnetrzna tj. sądowa kontrola administracji np. odwołanie do NSA. Pewna rolę odgrywa też formalna lub nieformalna kontrola władzy politycznej.

7) zakres luzu decyzyjnego który wynika z norm prawa materialnego – podmiot stosujacy prawo musi być kompetentny. Kompetencję wyznacza norma prawa. Luz jest większy gdyż treść decyzji jest często wyznaczana przez normy prawa materialnego np. uznanie administracyjne.

28

KLAUZULE GENERALNE –

To takie zwroty będące częścią przepisu prawnego odsyłające adresatów norm do innych kryteriów pozaprawnych. Np. zasada współżycia społecznego, sprawiedliwości społecznej, dobro publiczne. Są to odesłania o charakterze aksjologiczny które wymagają dla ustalenia ich tresci odwołania się do innych systemów pozaprawnych które w tym zwrocie są tylko wymienione i ogólnie ukierunkowane ale nie są określana od strony konkretnych preferencji. Treść odesłania pozaprawnego jest ustalana w procesie stosowania prawa przez podmiot podejmujący decyzje na podstawie norm zawierających klauzulę. Mają one zapewnić elastyczność stosowania prawa. Odesłania wymagających ocen mają charakter aksjologiczny. Odesłania do zwyczajów nie mają charakteru aksjologicznego. Sędzia ma stwierdzić istnienie zwyczaju ale go nie ocenia. Zwyczaj to źródło luzu decyzyjnego. Klauzule generalne uelastyczniają proces stosowania prawa ale mogą być zbyt rozumiane.

29

LUZY DECYZYJNE W PROCESIE STOSOWANIA PRAWA.

Luz decyzyjny – to swoboda decyzji, sfera autonomii organu stosującego prawo zwiazana z nieokreśleniem pewnych kryteriów tresci decyzji.

Źródła luzu decyzyjnego – (z czego one wynikają)

1) luzy wynikaja z tego że prawo w postaci przepisów istnieje w formie niezmiennej (do czasu uchylenia, zmiany) a życie społeczne się zmienia jest dynamiczne toteż na etapie stosowania prawa nie jest możliwe przewidzenie wszystkich możliwych sytuacji w których toworzone normy znajdą w przyszłości zastosowanie. Prawodawca stara się te niezgodności między elementami dynamicznymi i statycznymi usunąć ale nie jest to możliwe bez minimalnego stopnia luzu decyzyjnego. Ten luz wyraża się głównie w rozciąganiu zakresu stosowania normy na sytuacje w których prawodawca nie przewidział korzystania z ocen społecznych.

2) Luz semantyczny – to obecność w języku prawniczym wyrażeń nieostrych i niewyraźnych oraz nazw abstrakcyjnych. Prawodawca stara się ten luz zmniejszyć m innymi przez definicje legalne.

3) Specjalne konstrukcje które prawodawca wprowadza świadomie poszerzając luz decyzyjny podmiotów stosujących prawo tworząc konstrukcje prawne które upoważniaja te podmioty do odwołania się do kryteriów pozaprawnych np. 1) zwroty niedokreślone jak stan wyższej konieczności 2) zwroty szacunkowe wymagające ustalenia stopnia, skali wystąpienia danego zjawiska np. ważne powody, róznica wieku 3) świadome wprowadzenie przez prawodawcę które rozszerzają luz decyzyjny są klauzule generalne. Należą tu także decyzje uznaniowe.

30

KONCEPCJE STOSOWANIA PRAWA

Wyróżnia się

1) koncepcje związanej decyzji sądowej – tej teorii sprzyja koncepcja podziału władzy na ustawodawczą i sądowniczą. Sędziowie nie mogą tworzyć prawa tzn nie powinni mieć luzów stosowania prawa. Prawo to ustaw która jest jedynym źródłem dla każdego konkretnego rozstrzygnięcia prawnego. Decyzja sądowa jest całkowicie wyznaczona przez ustwę.

2) koncepcja swobodnej decyzji sądowej – to antyteza decyzji związanej. Postuluje się tu maksymalnie szeroką swobodę sędziowską. Sędzia może działac z własnej inicjatywy i jest on górą w przypadku kolizji z ustawą. Odróżnia się prawo od ustwy, która jest jednym ze składnikow stosowania prawa. Chodzi w tej koncepcji o celowość, słuszność i sprawiedliwość wydawanych decyzji. Zaliczamy tu 1)szkołę wolnego orzecznictwa 2) amerykański realizm prawniczy 3) hermeneutykę prawniczą.

3) koncepcja racjonalnej i praworządnej decyzji – sąd jest związany trescią prawa w której są luzy decyzyjne często celowo wprowadzane które pozwalają sędziemu uelastycznić prawo. Ta koncepcja dopuszcza korzystanie z luzu decyzyjnego, wychodzenie poza argumenty stricte prawne ale z upoważnienia ustawowego np. zwrotów niedookreślonych oraz poddania kontroli instancyjnej.

Stosowanie prawa oceniamy przez ns kryteria: WARUNKI - 1) zewnętrzne – sprawiedliwość i skuteczność podejmowanej decyzji. Prawo ma być stosowane tak aby było prawem sprawiedliwym. Prawo ma być jednolitym kryterium oceny wszystkich osób podlegających prawu. 2) wewnętrzne - legalność prawość prawa jednolitość, skuteczność stosowania prawa.

31

SYSTEM PRAWA

To całość złożona z powiązanych ze sobą wg pewnych zasad elementów. Można wyróżnić systemy (gezeza)

NATURALNE – pwostają bez ingerencji człowieka, siłami natury np. układy planetarne

SZTUCZNE – są dziełem człowieka powstają wg z góry przyjetego planu dla osiągnięcia celów prawodawcy np. urządzenia techniczne.

Podział ze względu na cechy elementów składających się na dany system:

1)Regularne – składają się z materialnie istniejących obiektow np. samochód,

2) Pojeciowe (nominalne) – ich elementem są twory kulturowe np. wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne.

POJĘCIE PODMIOTOWE SYSTEMU PRAWA

System prawa to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm zawartych w przepisach oraz utworzonych w drodze wnioskowań prawniczych i obowiązujących w danym państwie i w określonym czsie. Do systemu prawa należą nie tylko normy wyinterpretowane z przepisów ale też normy wywnioskowane w drodze wnioskowań prawniczych. Przepisy zawarte w aktach normatywnych są materiałem z którego przedstawiciele praktyki a także doktryny prawa tworza normy łącząc je nastepnie w całość tj instytucje prawne, gałęzie prawne oraz cały system prawny. Elementami systemu prawa są normy prawne generalne i abstrakcyjne które należą do systemu prawa jeżeli powstały w określony sposób są rezultatem określonych faktow które uważa się w danym systemie za fakty prawotwórcze np. są rezultatem stanowienia lub uznania norm zwyczajowej czy też precedensu prawotwórczego albo są wywnioskowane z norm powstałych w rezultacie faktów prawotwórczych wg reguł inferencyjnych (normy konsekwencje.

System prawa jest to zbiór uporządkowany wg różnych kryteriów:

1) Pionowo (wertykalne) – są uporządkowane w oparciu o moc prawną (wyższa i niższa),

2) poziome (horyzontalne) – są uporządkowane ze względu na sferę stosunkow regulowanych przez prawo.

CECHY SYSTEMU PRAWA

1) Jednolitość – zbiór prawa jest dziełem jednego państwa, to twór jednorodny pod względem zamierzeń i celów prawodawcy.

2) Niesprzeczność – jest trudna do osiągniecia bo normy prawne są ze sobą sprzeczne. Mamy sprzeczności: 1)WEWNĘTRZNE – wynikaja one z kolizji norm w ramach jednej gałęzi prawa lub kilku gałęzi. Przyczyną ich są wady techniki prawodawczej, niedoskonałości procesu tworzenia prawa, Usuwane są za pomocą reguł kolizyjnych.

2) ZEWEWNĘTRZNE – wynikaja ze ze zdarzenia statycznego prawa ze zmieniajacą się rzeczywistością społeczną regulowaną przez statyczne prawo. Usuwane są w procesie interpretacji, wykładni prawa

32

LUKI W PRAWIE

ZUPEŁNOŚĆ –to wolność od luk. Luka w prawie ma miejsce wówczas jeśli w obowiązującym prawodawstwie brak jest normy która mogłaby być zastosowana w jakimś konkretnym przypadku.

Rodzaj luk: (brak normy prawnej może być spowodowany różnymi sytuacjami)

1)AKSJOLOGICZNE – zachodzi wówczas gdy w systemie prawnym brak jest normy prawnej która mogłaby przy przyjęciu określonego wartościowania kwalifikować pewien stan faktyczny który w rzeczywistości zaistniał lub może zaistnieć. Jeżeli prawodawca nie ustanowi normy zakazu lub nakazu jakiegoś postępowania to trzeba przyjąć że jego zamiarem jest to aby dane zachowanie było prawnie obojętne.

2) LOGICZNA – spowodowana jest antynomią 2-ch sprzecznych norm istniejących w systemie prawa które to normy sprzeczne (nie do pogodzenia), reguluja ten sam stan faktyczny. Te sprzeczne normy należy uchylić wtedy gdy mają tę samą moc prawną ten sam termin wydania.

3) STRUKTURALNE (konstrukcyjne)-jest wynikiem wad występujących w systemie prawa. Polega na tym iż normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchamiane przez brak norm o niższej mocy prawnej które to warunkują ich realizację. Jest to brak przepisów proceduralnych.

33

FUNKCJE PRAWA

SPOŁECZNE FUNKCJE PRAWA – wg ns kwalifikacji biorąc pod uwagę:

1) kierunek oddziaływania – 1)STABILIZUJACE 2) DYNAMIZUJACE

2) Rodzaj oddziaływania – 1) OCHRONNA 2) ORGANIZACYJNA

3) Sposób oddziaływania – 1)REPRESYJNA 2) WYCHOWAWCZA

STABILIZACYJNA – wyraża się tym że skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalenie ładu politycznego i gospodarczego.

DYNAMIZUJĄCA- polega na promowaniu zmian w różnych sferach życia.

OCHRONNA – polega na tym że prawo choni wspiera rozmaite wartości istotne ze społecznego punktu widzenia.

ORGANIZACYJNA – ta funkcja przejawia się w tworzeniu instytucjonalnych warunków życia państwowego i społecznego poprzez uregulowania dotyczące ustroju organów władz publicznych lub kompetencji i prób działania. GWARANCYJNA- Normy prawne wyznaczają formuły sprawiedliwości co do podziału dóbr społecznie wytworzonych i co do świadczeń wzajemnych, określają świadczenia interesów ogólnospołecznych, chronią dobra indywidualne, zabezpieczają prawa jednostki i jest to tzw funkcja gwarancyjna. Gdy f ochronna odnosi się do ochrony interesów podmiotów słabszych społecznie mówimy o funkcji opiekuńczej i prawnej, przejawem jest ochrona kobiet w okresie macierzyństwa, ochrona młodocianych.

REPRESYJNA – polega na wymierzaniu kar, prowadzeniu egzekucji nawet przy użyciu siły. Wiąże się z oddziaływaniem prawa poprzez obawę dolegliwości jakie mogą spotkać tych którzy naruszają prawo.

WYCHOWAWCZA – przejawia się tym ze prawo kształtuje, wyrabia u adresata norm trwałe przekonania słuszności i nawyki. Te dwie funkcje trudno je oddzielić bo oddziaływanie poprzez stosowanie sankcji i oddziaływanie wychowawcze są ze sobą powiązane. Funkcja wychowawcza ma także postać funkcji prewencyjnej gdy działanie dotyczy osoby ukaranej którą przewidziana przez prawo sankcja ma skłonić do zaakceptowania społecznie przyjmowanego systemu wartości.

INNA TYPOLOGIA –

1) KONTROLNA 2) DYSTRYBUTYWNA 3) REGULACYJNA

KONTROLNA –rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli. W ten sposób zachowania staja się przewidywalne. Wzrasta poczucie bezpieczeństwa i pewności. Funkcje kontrolne przypisuje się nie tylko prawu ale też normom moralnym. Główną funkcja norm jest wpływanie na ludzkie zachowania po to aby podejmowali oni działania pożądane przez normo dawcę a tym samym powstrzymywali się od zachowań przez niego niepożądanych . Ten cel osiąga się poprzez ustanawianie zakazów, nakazów również dozwoleń. Aby skłonić adresatów normy do przestrzegania prawa normo dawca ustanawia sankcje, ujemne skutki, ale też stosuje gratyfikację czyli nagrody. Są to systemy represyjne i promocyjne.

DYSTRYBUTYWNA – jest rezultatem tego że prawo przyczynia się do rozdziału różnych dóbr i ciężarów materialnych, moralnych w społeczeństwie. Obejmuje też rozdział uprawnień i obowiązków między członkami społeczeństwa. Podział ma być sprawiedliwy.

REGULACYJNA –polega na tym że rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów między ludźmi , które pojawiają się w przypadku niezgodności interesów i opinii jednostek i grup.

34

KONFLIKT

Jest to sytuacja w której jedna ze stron wystepuje z jakimiś żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami które druga strona kwestionuje. Są one dwustronne lub wielostronne.

METODY ROZSTRZYGANIA SPORÓW

1) Tryb kontraktowy 2) mediacyjno-koncyliacyjny 3) arbitrażowy 4) adjudykacyjny.

KONTRAKTOWY – strony same rozwiązują konflikt. W pozostałych trybach osoby trzecie. Rozstrzygnięcie następuje w drodze dobrowolnego porozumienia, umowy stron. One decydują o zasadach i procedurze rozwiązania sporu.

MEDIACYJNO-KONCYLIACYJNY – Obok stron występuje mediator który ma ułatwić porozumienie stron, uczestniczyć w rokowaniach. Strony same decydują o wyborze mediatora a także wyboru procedury rokowań i rozwiązania konfliktu.

ARBITRAŻOWY – Strony decydują o wyborze arbitra, wyboru procedury rokowań i zasad rozwiązania sporu. Decyzja arbitra rozstrzyga konflikt, ma on charakter władczy. I jest ona wiążąca dla stron. Decyzja może być również przymusowo wyegzekwowana w trybie postępowania egzekucyjnego.

ADJUKACYJNY – postępowanie toczy się wg ustalonych procedur i zasad. Strony nie mają wpływu na wybór adjudykatora. Modelem takiego postępowania jest postępowanie sądowe. Tryb sądowy odróżnia się tym że w postępowaniu sądowym może dojść do postępowania mediacyjnego np. ugoda sądowa, a także do zawieszenia postępowania na wniosek stron.