5A)
Czynniki sprzyjające uzleżnieniu od hazardu:
Wolny czas i nuda → chęć do zabawy,
Potrzeba bywania w wielkim świecie, wyróżnienia się, zaimponowania innym i podkreślenia własnej pozycji,
Wygrana zachęca do ponownej gry → apetyt na następne zwycięstwa oraz fantazjowanie o pieniądzach i o tym co się za nie kupi, wiara w ponowną wygraną
Tym, którzy mają trudności w okazywaniu i przyjmowaniu uczuć, granie pomaga w budowaniu fałszywego poczucia dumy, a w miarę rozwoju choroby staje się wyłącznym polem samorealizacji, jedynym rodzajem aktywności,
Zdobywanie szybkiej (choć chwilowej) gratyfikacji,
Ucieczka od stresujących problemów codzienności i samotności.
Osoby cierpiące na choroby maniakalne, zaburzenia osobowości typu socjopatycznego (szerszy zakres zaburzeń zachowań społecznych, agresywność, brak zainteresowania dobrem/uczuciami innych)
Czynniki sprzyjające uzależnieniu od Internetu:
Ograniczenie doświadczeń sensorycznych (kontaktu fizycznego),
Łatwy dostęp do info, szybki przekaz info, transakcje handlowe, międzynarodowe księgozbiory, organizowanie podróży, ściąganie wielu różnych plików -> większość spraw teraz załatwia się przez Internet
Płynność tożsamości i anonimowość (ujawniamy tylko niektóre swoje cechy, podszywamy się pod kogoś, jednocześnie należymy do wspólnoty i jesteśmy anonimowi)
Zrównanie statusów - przestrzeń wirtualna daje równe szanse wypowiadania się wszystkim jej użytkownikom, niezależnie od ich statusu, zamożności, rasy
Pokonywanie ograniczeń przestrzennych (możemy kontaktować się z kimś na drugim końcu świata),
Rozciąganie i koncentracja czasu - upływający czas rozciąga się - powstanie wygodnej strefy refleksji; szybka wymiana info -> przyspieszone poczucie przemijania czasu).
Dostępność wielu kontaktów (gadamy z kim chcemy - filtrownie, kiedy chcemy, przestajemy kiedy chcemy),
Możliwość permanentnego zapisu - kontakty internetowe mogą być w całości dokumentowane i przechowywane w postaci plików.
Odmienne stany świadomości - zasiadając przed ekranem komputera i mając do dyspozycji zaledwie kilka klawiszy, możemy sterować rzeczywistością i doświadczać odmiennych stanów świadomości. W trakcie czytania e-maila lub przeprowadzania rozmów w kawiarenkach internetowych zdarza się, że niektórzy doświadczają zlewania się w jedną harmonijną całość umysłów obcych sobie osób
Doświadczenia typu czarne dziury - wirtualni nadawcy mogą w dowolnym momencie wyłączać się z kontaktu. Może to powodować u odbiorców negatywne reakcje, ujawniając ich zależność od świata zza monitora.
Osoby najbardziej podatne na uzależnienia to:
- Dzieci;
- osoby młode, zagubione w świecie dorosłych i sfrustrowane, szukają swej tożsamości;
- osoby cierpiące już wcześniej na zaburzenia emocjonalne, mają problemy z kontaktami społecznymi, mające niską samoocenę;
- ludzie uciekający od rzeczywistości;
- osoby które pozbyły się innego uzależnienia jak np. alkohol, ale mają jeszcze problemy z radzeniem sobie z tym;
- mężczyźni zabiegający o władzę, status społeczny i dominację;
- kobiety szukające wspierającej przyjaźni, romansu;\
- kobiety oraz osoby o wysokim IQ są bardziej podatne na uzależnienia.
5 B)
Etapy uzależnienia od Internetu wg Kimberly Young
Kimberly S.Young dokonała opisu cech charakterystycznych, które ukazują różnicę między normalnym używaniem internetu, a patologicznym stosowaniem tego narzędzia. W zachowaniu internautów wyróżniła trzy fazy, które przeżywają użytkownicy na swojej drodze prowadzącej ich do uzależnienia:
zaangażowanie
zastępowanie
ucieczka
Faza pierwsza zaczyna się od zapoznania się z internetem. Człowiek poznaje jego możliwości. Na początku istotną rolę odgrywają uczucia związane z odkrywaniem nowej rzeczywistości po włączeniu komputera. Jest to uczucie zainteresowania i oczekiwania, zafascynowania i uczucie przypływu sił, pożądane zwłaszcza wtedy, gdy ktoś miał trudny dzień i potrzebuje odprężenia. Nawiązanie kontaktu poprzez internet powoduje, że znika poczucie osamotnienia, znudzenia. Na początku internauta może odczuwać coś w rodzaju euforii. Po krótkim okresie czasu, w trakcie i tuż po wędrówce po internecie, może odczuwać spokój. Ludzie często zgłaszali poczucie "braku granic" i poczucie "zjednoczenia z całym światem".
W fazie drugiej te silne odczucia są zastępowane przez zwykłą redukcję dyskomfortu. Internauta potrzebuje kontynuowania kontaktów zawartych w sieci dla zachowania poczucia równowagi życiowej, które daje mu ulgę. Zaczyna wchodzić we wspólnotę internetową, rezygnuje z osób, rzeczy, które były dotąd częścią jego życia. Osoby uzależnione wskazywały, że umysł często był zajęty myślami o internecie, tym, co będą robić, jak tylko się połączą z siecią. Często myśli te towarzyszyły im podczas spotkań z rzeczywistymi znajomymi.
W trzeciej fazie pogłębia się uzależnienie. Osoba chce i potrzebuje coraz większej ilości internetu. Następuje całkowita ucieczka od świata realnego. Uzależnieni nie traktują internetu jako narzędzia służącego do komunikacji, zbierania informacji lub rozrywki. Chodzi im bardziej o formę ucieczki przed codziennymi problemami, o których na chwilę zapominają, gdy są on-line. Po wyjściu z sieci, ze zdwojoną siłą wracają problemy. Pogłębia się depresja, intensyfikuje się samotność, pojawiają się wyrzuty sumienia z powodu zaniedbywania obowiązków, żony, dzieci. Internetoholik sięga więc częściej i dłużej po internet, aby zredukować bolesne odczucia. Po przerwaniu długich sesji komputerowych odczuwa efekty odstawienia. Podobnie jak alkoholicy odczuwają irytację, panikę, niepokój skłaniające do szukania środka uśmierzającego. Uzależnieni zaprzeczają swoim problemom na wiele różnych sposobów. Kłamią na temat długości trwania sesji internetowej.
Osoby bliskie czasami pełnią taką samą rolę jak żony alkoholików. Chronią uzależnionego, przyczyniając się do pogłębienia uzależnienia.
Uzależnieni nie potrafią zaprzestać używania internetu bez wyraźnych oznak dyskomforu psychicznego. Używają go intensywnie mimo strat ponoszonych w innych dziedzinach życia. Średnia ilość czasu spędzana tygodniowo w internecie przez osoby, które spełniały kryteria dla osób uzależnionych, wyniosła 38 godzin. Jednak nie można oceniać uzależnienia, patrząc tylko na ilość.
5C)
Cztery fazy rozwoju uzależnienia od hazardu:
1) faza zwycięstw - granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych. Duże wygrane powodują coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe stawki. Gracz zaczyna wierzyć w to, że będzie zawsze wygrywać, a w przypadku uzyskania "wielkiej wygranej" dąży do jej powtórzenia (nieuzasadniony optymizm), coraz częściej ryzykując coraz większe kwoty, chce coraz więcej wygrywać;
2) faza strat - obstawiając wysokie zakłady gracz naraża się na poważne straty. Zaciąga duże pożyczki i próbuje się odgrywać, a w przypadkach powodzenia wygrane idą na spłatę długów. Hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać swoje uzależnienie. Unika wierzycieli i cały czas wierzy, że znowu wygra;
3) faza desperacji - dochodzi do separacji od rodziny i przyjaciół, utrata pracy i narastające długi powodują panikę. Presja wierzycieli często popycha hazardzistę ku przestępstwom. Wszystkie te obciążenia prowadzą z kolei do psychicznego wyczerpania, dominują wyrzuty sumienia, poczucie winy, bezradność i depresja;
4) faza utraty nadziei - następuje rozwód. Dominuje poczucie beznadziejności, myśli i/lub próby samobójcze. Pozostają wówczas cztery wyjścia: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków, więzienie, śmierć (samobójstwo lub z ręki wierzycieli) albo zwrócenie się po pomoc.
Zniekształcenia poznawcze hazardzistów:
Przekonanie, że hazard to najlepszy sposób, żeby szybko się wzbogacić,
Pewność kolejnej wygranej,
Lekceważenie długów rodzinnych („rodzinie nie trzeba oddawać pieniędzy”),
Ucieczka do fałszerstwa, oszustwa, kradzieży lub malwersacji w celu pozyskania pieniędzy na hazard – wiara, że to jedyne wyjście,
Przekonanie, że hazard daje poczucie panowania nad sytuacją,
Umniejszanie wartości miłości, rodziny, znajomych oraz innych rozrywek,
Lekceważenie obowiązków i zaniedbywanie czynności zawodowych.
5D)
CZYNNIKI INDYWIDUALNE:
- czynniki neurobiologiczne: prawdopodobnie dziedziczne, wrodzone. Kupujący kompulsywnie często mają krewnych z podobnymi zaburzeniami, częściej też cierpią na stany depresyjne, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia łaknienia i inne zaburzenia kontroli pobudzenia. Często są też uzależnieni od alkoholu lub innych substancji. We wszystkich tych zaburzeniach występują deficyty serotoniny.
- niska samoocena: zakupy mają kompensować niską samoocenę i pozwalać, choć chwilowo, na jej podniesienie. Osoba uzyskuje gratyfikację przez sam akt zakupu, kontakt z personelem sklepu, kupowanie w określonych miejscach lub określonych dóbr. Kupowanie ma więc znaczenie symboliczne. Stąd też niektórzy kompulsywnie kupujący kupują tylko na wyprzedażach, bo daje im to poczucie dumy, że potrafią wyszukać „perełki”, a niektórzy tylko nowości chcąc zyskać opinię innowatorów i przodowników nowej mody. Ponadto, częściej kupowane są te dobra, które odnoszą się do wizerunku własnego lub poprzez które ten wizerunek jest budowany.
Kupowanie kompulsywne dostarcza tylko chwilowej gratyfikacji, porównywanej do alkoholowego czy narkotycznego upojenia, ale w niedługim czasie następuje „kac” – spada więc poziom pobudzenia związany z zakupem, a konsument zaczyna rozumieć, że stracił kontrolę nad swoim zachowaniem, jak i zaczyna myśleć nad finansami i sprawami osobistymi, które się z tym wiążą. Dlatego mówi się, że kupujący kompulsywnie częściej mają problemy rodzinne i międzyludzkie – częściej się rozwodzą i częściej są samotni. To wszystko może prowadzić do obniżenia samooceny, depresji, frustracji, zaburzeń nastroju, a nawet stanów lękowych.
- Fantazjowanie: kupowanie jest traktowane jako rodzaj ucieczki w fantazję, gdzie osoba jest ważna, godna szacunku (pracownicy sklepu robią wszystko, bo zadowolić klienta). Fantazje o sukcesie osobistym i akceptacji społecznej, realizowane poprzez nadmierne zakupy kompulsywne, mogą pozwalać danej osobie na zniwelowanie negatywnych uczuć, podniesienie samooceny i polepszenie ogólnego nastroju.
- to reakcja na negatywne wydarzenia i uczucia jednostki
CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE:
- Płeć: głównie kobiety. Może to być związane z modelem socjalizacji – kobiety mają zajmować się zakupami i czerpać z nich korzyść. Ponadto kobiety są bardziej skłonne do pasywnego i emocjonalnego radzenia sobie ze stresem, w co wpisują się zakupy, które podnoszą nastrój, rekompensują zranione uczucia i podnoszą poczucie własnej wartości.
- wiek: negatywna zależność między wiekiem a kupowaniem kompulsywnym - osoby młodsze, zwłaszcza ok 18 r.ż.
CZYNNIKI SPOŁECZNE:
- Materializm: wiąże się z wizerunkiem świata, w którym szczęście i status społeczny zależy od posiadania. Media kreują postawy konsumpcyjne, a posiadanie staje się wartością samą w sobie, podstawą szacunku wobec innych i wobec siebie. Miejsca związane z konsumpcją zyskują na znaczeniu, stają sie miejscami bezpiecznymi, wręcz uświęconymi.
- model socjalizacji: Dziewczynki mają bawić się w dom i sklep, więc już od dzieciństwa są przyzwyczajane do kupowania i do spełniania się w kupowaniu – ma to być ich rolą życiową. Funkcjonuje też powszechne stwierdzenie, że zakupy polepszają nastrój.
- telewizja: pod względem czasu i wiary w to, co jest tam przekazywane. Zdarza się, że ludzie zmieniają rzeczywistość realną i realne stosunki międzyludzkie na rzeczywistość tv i do niej dążą, określając własne cele. Z telezakupów korzystają głównie osoby dotknięte skrajnym kupowaniem kompulsywnym.
- grupy odniesienia: a konkretnie presja grup odniesienia. Szczególne znaczenie u osób młodych, które mają aspirację przynależności do konkretnej grupy rówieśniczej, a ta przynależność często objawia się w posiadaniu odpowiednich ubrań, używaniu odpowiednich gadżetów, czy kupowaniu w określonych sklepach, co często popycha do podejmowania nagłych, nieprzemyślanych decyzji. Czyli: przyjaciele mogą mieć znaczny wpływ na zachowania konsumenckie. Duża waga grupy rówieśniczej może wiązać się z osłabieniem więzi rodzinnych. Bad wykazały również, że os pochodzące z niepełnych rodzin wykazywały istotnie wyższą tendencję do kupowania kompulsywnego.
- postawa wobec pieniędzy: goryfikacja pieniędzy (bo to oznacza prestiż społeczny). Pieniądz staje się sposobem rozwiązywania problemów i podstawą do porównań.
- forma pieniądza używanego przy zakupie kompulsywnych: formy niegotówkowe, przede wszystkim karty kredytowe, mogą sprzyjać tendencji do kupowania kompulsywnego, gdyż kupujący nie odczuwa związku zakupu z wydawaniem pieniędzy. Kompulsywni kupujący mają więcej kart kredytowych niż przeciętnie, używają ich częściej i bardziej nieracjonalnie.
5E)
Kupowanie impulsywne:
Nierównowaga psych., powodująca nagłą utratę kontroli
Konflikt dążenie – unikanie: uzyskanie gratyfikacji a świadomość, że jest to złe i irracjonalne
Zmniejszenie wagi kryterium maksymalizacji użyteczności przy ocenie produktu – brak myślenia o tym, czy faktycznie czegoś potrzebuję
Lekceważenie potencjalnych negatywnych konsekwencji
KUPOWANIE KOMPULSYWNE A IMPULSYWNE:
| Podobieństwa: | Różnice: |
|---|---|
- poczucie utraty kontroli - uczucie żalu pozakupowego - zaangażowanie emocji - [pkt.3.] - [pkt.4.] |
- z. impulsywne – brak elementów redukcji napięcia, radzenia sobie z negatywnymi odczuciami/sytuacjami, co jest najważniejsze w z. kompulsywnych. - z. impulsywne są podejmowane nagle/spontanicznie, zwykle pod bezpośrednim wpływem bodźca – produktu, podczas gdy z. Kompulsywny może być rozłożony w czasie - z. kompulsywne mogą prowadzić do uzależnienia, problemów finansowych |
Kupujący kompulsywnie angażują się w zakupy z irracjonalnych powodów, mających wiele źródeł i często prowadzących do negatywnych konsekwencji, dla nich samych, jak i dla społeczeństwa.
5F)
Terapia w uzależnieniu od Internetu:
- włączyć czujnik na np. 30 minut używania Internetu, który po upływie czasu powoduje wyłączenie Internetu/nieprzyjemny zapach
- promowanie w reklamach zmniejszenia korzystania z Internetu
- wypełnienie czasu innymi zajęciami, aby nie spędzać go przed Internetem
- bodźcowanie innych zmysłów nie używanych podczas korzystania z Internetu (wzroku i słuchu) czyli: dotyk, smak, węch (np. sport, gotowanie)
Terapia w uzależnieniu od hazardu:
- abstynencja od nałogu i innych używek mogących uzależnić (np. alkohol)
- uznanie swej tożsamości, bezsilności wobec nałogu i radzenie sobie z napięciem i stresem
- przewodnik samopoznania odnośnie pracy nad destrukcją
- podliczenie długów: ile, komu, kiedy oddać
- praca nad regulacją uczuć/iluzji/zaprzeczania/rozproszonym Ja
- leczenie w grupie z innymi uzależnionymi (od różnych nałogów, nie tylko od hazardu)
- terapia pogłębiona
Terapia w uzależnieniu od zakupoholizmu:
- psychoterapia, najlepiej w nurcie poznawczym, która pozwala znaleźć środki zastępcze dla łagodzenia frustracji, stresu i złości. Terapia kognitywna umożliwia też zmianę argumentów, mających usprawiedliwiać kolejne nieuzasadnione zakupy.
- uświadomienie sobie skali szkód, jakie niesie ze sobą zakupoholizm.
- poszukiwanie wsparcia dla zakupoholika wśród najbliższych, rodziny. Osobie znającej problemy zakupoholika proponuje się, by stała się jego towarzyszem w trakcie robienia zakupów – w ten sposób zmusza się nałogowca do kontrolowania przymusu kupowania
- techniki poznawczo-behawioralne, np. technika zalecenia objawu, która polega na tym, że pacjentowi wydaje się polecenie („zalecenie objawu”) – „Albo nie kupisz niczego, albo kupisz aż X egzemplarzy tego produktu”. Unika się stosowania zakazu, w pacjencie nie rodzi się bunt, by złamać zakaz, daje się możliwość wyboru (albo-albo), przez co chory odzyskuje stopniowo kontrolę nad objawem, który na początku jawił mu się jako niemożliwy do odparcia
- planowanie budżetu, realne pieniądze zamiast kart płatniczych
- terapia indywidualna albo terapia par (zakupoholik i współuzależniony partner), aby podwyższyć samoocenę
- terapia grupowa (grupa wsparcia, cel: podwyższenie samooceny, wsparcie dla nałogowca i jego rodziny)