I. „CHARAKTER SOCJOLOGII I HISTORYCZNE WARUNKI JEJ POWSTANIA”
PRZED SOCJOLOGICZNA WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
HISTORYCZNE WARUNKI POWSTANIA SOCJOLOGII JAKO NAUKI
REWOLUCJE W DZIEJACH WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE
SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA I SCJENTYSTYCZNA
METODA ROZUMIEJĄCA
WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY
AUGUSTE COMTE
MAX WEBER
FLORIAN ZNANIECKI
III. KULTURA
SPOSOBY DEFINIOWANIA KULTURY
KULTURA – wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom oraz następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej
Kultura obejmuje całość życia człowieka – nie ma czynności i zachowań, których by nie regulowała
Kultura nie ma charakteru wartościowego
Kultura jest tworem zbiorowym – powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między ludzkich
Kultura narasta i przekształca się w czasie
PROTOKULTURA
To co w świecie zwierzęcym jest rezultatem uczenia się i pozagenetycznego przekazu informacji
REALNE I IDEALNE WZORY POSTĘPOWANIA I ODCZUWANIA
IDEALNE – jak postępować i odczuwać w konkretnych okolicznościach. Nazywane modelami
REALNE – widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości. Nie określają jak ludzie powinni się
zachowywać ale ujawniają jak się zachowują. Wzory te mogą być jawne (zdajemy sobie z nich sprawę) lub
ukryte (nie zdajmy sobie z nich sprawy)
WARTOŚCI
To dowolny przedmiot materialny lub idealny który darzymy szacunkiem, przypisujemy mu ważną rolę i dążymy do osiągnięcia go. Wartości dzielimy na:
Uznawane - wiemy, że powinniśmy do nich dążyć i je cenić
Odczuwane (zinternalizowane) – głęboko wchłonięte, stały się częścią wewnętrznego świata
człowieka, dążenie do nich to własna, nagląca potrzeba
Realizowane – mogą nimi być w. odczuwane i uznawane. Pojawia się tu konflikt wartości
NORMY
To prawidłowości i normy wedle których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości i wiążą się z poczuciem tego
co powinniśmy. Określają one moralność, obyczaje i zwyczaje
ŁAD AKSJONORMATYWNY – Właściwa danej kulturze konfiguracja norm i wartości
SANKCJE
Kary i nagrody. Dzielimy je na:
Formalne – określane przez przepisy i kodeksy karne (więzienie lub ordery)
Nieformalne – (wyśmianie, ostracyzm towarzyski lub pochwała, szacunek)
SUBKULTURA (PODKULTURA)
Zespół regularności kulturowych występujących dowolnej zbiorowości mniejszej będącej częścią zbiorowości
większej (kultura polska jest subkulturą kultury europejskiej)
KONTRKULTURA (KULTURA ALTERNATYWNA)
Programowa negacja wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w szerszym społeczeństwie
KULTURA DOMINUJĄCA
Kultura większości danego społeczeństwa
ETNOCENTRYZM (EUROPOCENTRYZM)
Skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej kultury jako przewyższającej wszystkie inne oraz ocenianie praktyk innych kultur według norm kultury własnej
RELATYWIZM KULTUROWY
Przeciwieństwo etnocentryzmu. Przedstawiany jako:
Zasada metodologiczna – badacz obserwując i opisując dana kulturę musi patrzeć na nią z
perspektywy uczestnika tej kultury
Element światopoglądu – przekonanie, że wszystkie kultury są równe
Teoria i filozofia człowieka – człowiek jest bez reszty wytworem kultury
Relatywizm wartościowy – nie ma wartości uniwersalnych
ANTONINA KŁOSKOWSKA
Wydzieliła z całości kultury:
KULTURA BYTU – Treści kultury odnoszące się do relacji z naturą, produkcją, dystrybucją i konsumpcją dóbr,
usług oraz do czynności ochronnych i obronnych
KULTURA SPOŁECZNA – Treści kulturowe odnoszące się do kontaktów międzyludzkich, regulujące ich stosunki i
określające ich formy
KULTURA SYMBOLICZNA – Kultura po prostu, całościowa. Obejmuje wartości i wzory zachowań związane z
zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których
zaspokojenie jest niezbędne do życia
SYMBOL
Somantyczny środek stylistyczny, który ma jedno znaczenie dosłowne i nieskończoną liczbę znaczeń ukrytych. Odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego, do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę.
IV „INTERAKCJE SPOŁECZNE”
GEORG SIMML – niemiecki filozof. Wprowadził problematykę interakcji społecznych do socjologii
FLORIAN ZNANIECKI – interakcja to czynność społeczna
MAX WEBER – interakcja to działanie społeczne
ERVING GOFFMAN – wskazuje, że człowiek podczas interakcji chciałby kierować reakcjami innych i kontrolować ich
GEORGE HOMANS – ustanowił teorie interakcji jako wymiany. Interakcja jest wtedy kiedy aktywność jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka
INTERAKCJA SPOŁECZNA
Interakcja to takie działanie społeczne (czynność społeczna), które wynika z orientowania się na innych ludzi i jest odpowiedzią na ich zachowanie i działanie
AKTORZY SPOŁECZNI – Uczestnicy interakcji
BEHAWIORYZM
Przedmiotem psychologii jest obserwowalne zachowanie człowieka. Jest to poddająca się pomiarowi odpowiedź na bodźce. Gdy je zidentyfikujemy i odpowiednio nimi będziemy operować możemy dowolnie modyfikować zachowania ludzi
GEORGE HOMANS – ustanowił teorie interakcji jako wymiany. Interakcja jest wtedy kiedy aktywność jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka
INTERAKCJA JAKO WYMIANA
Dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu rożnego rodzaju dóbr między dwoma lub więcej osobnikami, z czego wszyscy odnoszą korzyść. Dobra są materialne i niematerialne (uznanie)
INTERAKCJA JAKO GRA
Stopień zaspokojenia potrzeb między ludźmi, zależy nie tylko od sposobu postępowania jednej osoby ale również od sposobu postępowania innych ludzi.
INTERAKCJA JAKO KOMUNIKACJA
Występuje w trzech wariantach:
INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY – Człowiek jako istota, która potrafi tworzyć symbole i posługuje się nimi
INTERAKCJA JAKO MANIPULOWANIE WRAŻENIAMI (perspektywa dramaturgiczna – terminologia) – w
procesie interakcji są nie tylko symbole werbalne i niewerbalne ale i WRAŻENIA, które jednostka
świadomie lub nieświadomie wywołuje. (Wyróżniamy „występ, scenę, kulisy i fasada”)
DEFINICJA SYTUACJI
Określenie przez „aktorów” ich orientacji wobec danej sytuacji i dyspozycji do działania w niej
INSTYTUCJE
Utrwalone wzory działań i reguły zachowań, które porządkują interakcje ludzkie i określają ramy prowadzonych przez ludzi gier. Odnosi się do całości zespołu ról skupionych wokół działalności, której celem jest zaspokojenie jakiejś istotnej potrzeby społecznej (np. reprodukcja, edukacja, porządek społeczny)
VI „SOCJALIZACJA”
POJĘCIE SOCJALIZACJI
Złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, staje się istotą społeczną, reprezentantem określonej kultury. Socjalizacja nigdy się nie kończy, trwa tak długo, jak żyje człowiek
Umiejętności
Normy i wzory zachowań
Wartości
Umiejętność posługiwania się przedmiotami
SOCJALIZACJA PIERWOTNA
Człowiek przechodzi ją w dzieciństwie, dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. Uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych
SOCJALIZACJA WTÓRNA
Odbywa się po socjalizacji pierwotnej. Wprowadza człowieka w poszczególne elementy życia społecznego. Uczymy się poprawnego odgrywania ról
ZNACZĄCY INNI
Inni ludzie którzy mają znaczący wpływ przy socjalizacji pierwotnej
UOGÓLNIONY INNY
Pojawia się w końcowej fazie socjalizacji. Odkrycie istnienia ogólnospołecznych reguł
RESOCJALIZACJA OSOBOWOŚĆ
Wymazanie rezultatów wcześniej socjalizacji i oduczenia przyswojonych wartości, norm i wzorów zachowań oraz nauczenie nowych
OSOBOWOŚĆ PODSTAWOWA
To część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury. Jest ona podłożem podstaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości. Tworzą się na niej indywidualne formy osobowości
OSOBOWOŚĆ MODALNA
Typ osobowości występujący najczęściej w danej populacji. Bada się głównie częstość występowania w danej zbiorowości pewnych cech psychicznych i ich powiązań.
OSOBOWOŚĆ AUTORYTARNA
Rodzaj osobowości, w którym jednostka wykazuje silne predyspozycje do akceptowania i podzielania antydemokratycznych przekonań, uwidaczniających się w konserwatywnych poglądach i postawach, a także w postrzeganiu świata przez pryzmat stereotypów i schematycznego "sztywnego" rozumowania. Dla osobowości autorytarnej charakterystyczna jest rezygnacja z własnej oceny zjawisk i podpieranie się autorytetem znanej osoby dla wyjaśnienia swoich poglądów i działania. Badania nad osobowością prowadził Theodor Adorno, który stworzył dla jej badania skalę F (od faszyzm).
Tendencja do surowego karania osób uznających odmienne normy od przyjętych przez daną osobę
Czym charakteryzuje się osobowość autorytarna
Bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
Poczucie zagrożenia
Silna skłonność do wrogości wobec innych
Sztywność
Oschłość
Przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi
OSOBOWOŚĆ CZŁOWIEKA NOWOCZESNEGO
Inkeles i Smith mówią, że jednostkę trzeba wyposażyć w takie cechy jak:
otwartość na nowe doświadczenia
gotowość do świadomej zmiany
zdolność zbierania informacji o faktach
umiejętność wykorzystywania wiedzy w podejmowanych działaniach
umiejętność planowania w sprawach zarówno osobistych, rodzinnych i publicznych
skłonność do kalkulacji wynikająca do przekonania, że świat jest policzalny, a wiele zjawisk można przewidzieć
wysoka ocena umiejętności technicznych ułatwiająca korzystanie z nowoczesnych urządzeń technicznych
rozumienie logiki procesów produkcyjnych i zasad podejmowania decyzji
wysokie aspiracje oświatowe i zawodowe
świadomość godności innych i szacunek dla niej
uniwersalizm i optymizm w postępowaniu
OSOBOWOŚĆ KONFORMISTYCZNA
Osobowość, której zachowanie lub postawa polega na przyjęciu i podporządkowani się wartości, zasadom, poglądom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie
ALEX INKELES – Prowadził badania w latach 70’ poświęcone osobowości człowieka nowoczesnego. Potraktował on nowoczesność jako proces zmiany sposobów postrzegania, wyrażania czegoś i oceniania, jako sposób funkcjonowania jednostki, zbiór predyspozycji do działania w pewien sposób.
OSOBOWOŚĆ AUTORYTARNA
Osobowość szeroko spopularyzowana w naukach społecznych poza granicami psychologii
THEODOR ADORNO – Uczony niemiecki, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Chciał określić cechy charakteru według wyznania wiary: jakie są i jakie mają źródła. Scharakteryzował osobowość autorytarną.
TOŻSAMOŚĆ
Cechy wyróżniające jednostki lub grupy, określające kim lub czym jest ta jednostka lub grupa i co ma dla nich znaczenie. Najważniejszymi źródłami tożsamości są płeć, orientacja seksualna, narodowość lub etniczność i przynależność klasowa. Ważnym wyznacznikiem tożsamości jednostki jest jej imię i nazwisko.
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI OSOBISTEJ
Świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w rożnych okresach życia, rolach społecznych i sytuacjach, a także świadomość własnej indywidualności.
ROLA SPOŁECZNA
Zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją, jest to także schemat zachowania związanego z daną pozycją. Występują dwa podejścia do problematyki roli społecznej, podejścia:
Funkcjonalno-strukturalne – zainteresowanie rolami jako czynnikami porządkującymi rzeczywistość
społeczną i składnikami struktury społecznej
Interakcyjne – role społeczne jako coś, co wciąż powstaje w procesach interakcji międzyosobowych. Zwracanie uwagi nie na same role , ale na to jak są odgrywane
ROLA A OSOBOWOŚĆ
Człowiek dopasuje role do siebie samego, czyli do swojej osobowości, ale często role mają większy wpływ na osobowość niż osobowość na odgrywanie roli.
POZYCJE PRZYPISANE
Człowiek jest do nich przypisany odgórnie, nie ma na nie żadnego wpływu ani ucieczki
POZYCJE OSIĄGANE
Sami je zdobywamy lub narzucone, ale wynikające z naszego zachowania, mamy na nie wpływ
KONFLIKT RÓL
Różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań
ROLA KLUCZOWA
Wyznacza jak jest postrzegany człowiek, a tym samym jego tożsamość. W nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych taką kluczową rolą jest zazwyczaj rola zawodowa i ona najczęściej decyduje o jego obrazie samego siebie.
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA
Nasz własny obraz samych siebie.
CHARLES H. COOLEY – wprowadził termin jaźni odzwierciedlonej.
PHILIP ZIMBARDO (EKSPERYMENT) – Eksperyment więzienny w którym badani zaczęli zatracać granicę między tym, gdzie są oni, a gdzie role w które się wcielali (strażnicy i więźniowie). Eksperyment został przerwany po 6 dniach.
WOLUNTARYZM
Jedna z teorii poznania uznająca, że wola odgrywa podstawową rolę w procesie poznania, wydawania sądów nawet wówczas, jeżeli robimy coś nieświadomie; wg Kartezjusza wola określa, co jest prawdziwe, a co nie; dla Schopenhauera to najważniejsza istota wszechświata
VIII „GRUPA SPOŁECZNA”
SPOŁECZEŃSTWO
Zbiorowość trwającą przez wiele pokoleń, zespolona rożnymi systemami stosunków społecznych. Cechuje się trwałą przynależnością członków i stanowiącą całość terytorialną. Nieustannie się zmienia, przekształca, żyje.
GRUPA SPOŁECZNA
Swoista, względnie trwała i spójna całość. Grupa wyznaczona jest przez (Kosiński):
Co najmniej 3 członków (istnieje większość i mniejszość, podstruktura)
Cel (wyznacza solidarność, więź)
Wyraźna struktura wewnętrzna zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról,
stosunki władzy
Tożsamość (wskazuje na jej odrębność)
Ośrodki skupienia, symbole
GRUPA PIERWOTNA
Grupy odznaczające się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współprace. Członków łączą przede wszystkim stosunki osobowe, a nie rzeczowe. Spełniają podstawową rolę w rozwoju osobowości i w socjalizacji pierwotnej. Pięć cech tej grupy:
Względna trwałość
Bezpośrednie kontakty
Mała liczebność
Niewyspecjalizowany charakter kontaktów (ważniejsze z kim, niż co, się robi)
Względna zażyłość uczestników
CHARLES H. COOLEY – amerykański socjolog, prekursor interakcjonizmu symbolicznego. Wprowadził pojęcie „grupy pierwotniej”
MAŁE GRUPY SPOŁECZNE
Cechy grup małych:
posiadają prosta strukturę wewnętrzną
nie występuje podział na mniejsze podgrupy
stosunki pomiędzy członkami są bardziej bezpośrednie i osobiste
(np. szkolny zespół baletowy, rodzina, społeczność lokalna, grupa rówieśnicza)
DUŻE GRUPY SPOŁECZNE
Cechy grup dużych:
posiadają rozbudowaną strukturę wewnętrzną
wewnątrz grupy istnieje wiele podgrup
członkowie nie zawsze znają się osobiście
przynależność do grupy jest pośrednia np. przez małe grupy
(np. plemienne, narodowe, religijne, partie polityczne
DIADA
Grupa składająca się z dwóch osób
TRIADA
Grupa trzech osób
WEWNĘTRZNE USTRUKTUROWANE GRUPY
Czynnik dodatkowy sprawiający, aby zbiór ludzi można było traktować jako grupę.
STRUKTURY WEWNĄTRZGRUPOWE
Ich istnienie jest warunkiem koniecznym do uznania zbiorowości za grupę społeczną. Struktury:
STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA – Socjometria zajmuje się zachodzącymi w grupach wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi.
KLIKA – Zespół członków zbiorowości, których średnia wzajemna sympatia jest większa niż
Ich sympatia do reszty członków
STRUKTURA PRZYWÓDZTWA – Pewni członkowie grup uzyskują władze nad innymi , charakteryzują ich pewne cechy osobowościowe.
Wyróżnia się trzy STYLE PRZYWÓDZTWA :
Autorytarny – przywódca wydaje polecenia. W grupie pojawia się agresja wobec przywódcy i
członków. Zanika inicjatywa. Każda osoba uzależnia się od przywódcy. Grupa działa sprawnie,
jak długo obecny jest przywódca, gdy go nie ma, grupa zamiera.
Demokratyczny – Przywódca wraz z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania. Skłonność do
harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy oraz wytwarzaniu się pogodnej atmosfery.
Poziom wzajemnej agresji jest niski. Nieobecność przywódcy nie prowadzi do przerywania działalności grupy.
Anarchiczny – Przywódca nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej
działania. Jej konsekwencją jest dezorientacja. Wśród członków wzrasta poziom
międzyosobniczej agresji.
STRUKTURA KOMUNIKACJI – Przedmiotem zainteresowania jest wpływ struktur komunikowania na sposób funkcjonowania grupy jako całość
WIĘŹ SPOŁECZNA
Pojęcie niejednolite. 1. Wszystko to co spaja zbiorowość- zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający wszystkie elementy w funkcjonalną całość. 2. Utożsamiana z „więzią psychiczną”, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów oraz przedkładanie tych interesów grupy ponad osobiste, wspólny stosunek do symboli, przedmiotów i osób.
GRUPY EKSPRESYJNE
Ludzie lubiący przebywać ze sobą, mający wspólne zainteresowania
GRUPY INSTRUMENTALNE
Grupa młodych ludzi, zrzeszających się by wspólnie prowadzić działalność zarobkową
WILLIAM G. SUMNER
Wprowadził do socjologii pojęcie grupy własnej
GRUPA WŁASNA I OBCA
W: Zbiór ludzi postrzegających się w jakiejś sytuacji jako „my”. Bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana niż grupa obca.
W odniesieniu do grupy własnej zapamiętuje się raczej zachowania dobre, pozytywne, w odniesieniu do grupy obcej- złe, negatywne. Zachowania pozytywne grupy obcej tłumaczy się niezależną sytuacja zewnętrzną, a negatywne – okropnym charakterem członków.
MUZAFER SHERIF (EKSPERYMENT)
Eksperyment wśród amerykańskich chłopów przebywających na obozie wakacyjnym. Podzielenie na dwie grupy, które nieustannie ze sobą współzawodniczyły, doprowadziło to do konflikt między grupami i zerwanie więzów. W drugiej fazie, wyznaczono zadania ważne dla całego obozu, który odnowił pierwotne więzy chłopów.
GRUPA ODNIESIENIA
Dwojakie rozumowanie. 1: Grupa, która jest dla kogoś źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań. 2: Jest tłem oceny bądź własnej sytuacji, postępowania
WZGLĘDNE UPOŚLEDZENIE
Postrzeganie własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach
XII „ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE I RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA”
KAROL MARKS – Stworzył trzy koncepcje klas. Uważał, że podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą stosunku do środków produkcji. Rozpatrywał podziały społeczne z perspektywy strukturalnej. Widział strukturę społeczną jako jednowymiarową.
MAX WEBER – Stworzył koncepcje trzech wymiarów podziałów społecznych. Nie jest możliwe uszeregowanie nierówności w jedną hierarchię, nierówności są wynikiem walki o podział różnego rodzaju dóbr materialnych i niematerialnych. Trzy płaszczyzny społeczne:
Ekonomiczna, podział na KLASY – tworzą je wyłącznie interesy ekonomiczne, związane z istnieniem
rynku. Nie mają poczucia wspólnoty.
Prestiżu, podział na STANY – mają poczucie wspólnoty, ale słabo wykształcone. Wiąże się ze sferą
konsumpcji, gdy podział na klasy jest związany ze sfera produkcji.
Polityczna, podział na PARTIE – grupy, które chcą wpływać na aparat władzy i budowanie go ze
swoich stronników
HISTORYCZNE POJĘCIE KLASY
Odnosi się do podziałów, które są konsekwencją kapitalistycznego sposobu produkcji mający charakter historyczny. Dzieli się na dwie podstawowe klasy:
Właścicieli środków produkcji – burżuazję, kapitalistów
Pozbawioną środków produkcji – proletariat
KINGSLEY DAVIS I WILIBERT MOORE – sformułowali pojęcie funkcjonalnej teorii stratyfikacji, która wywołała
szeroką dyskusję.
FUNKCJONALNA TEORIA STRATYFIKACJI - Stratyfikacja jest używana do opisu społeczeństw, w których istnieje nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr i oznacza hierarchiczny układ, nazywane warstwami społecznymi.
Zdobywanie kwalifikacji wymaga nakładów i wiąże się z wyrzeczeniami, które są podejmowane dla nagród w postaci przyszłych wysokich posad. W punkcie wyjścia wszyscy mają takie same szanse osiągnięcia wysokich pozycji, decyduje o tym tylko talent i praca jednostki.
WARSTWA SPOŁECZNA - hierarchiczny układ w stratyfikacji, wydzielony na nierównych dochodach, władzy,
prestiżu oraz innych dóbr
WILLIAM L. WARNER – interesował się zróżnicowaniem społecznych mieszkańców miasteczka amerykańskiego, stwierdził, że o pozycji jaką zajmują decyduje szacunek i poważanie ogółu. Rozróżnił sześć poziomów pozycji społecznych – klas
KLASA SPOŁECZNA
MARKS: Segmenty struktury społeczeństwa, zbiorowości zdolne do wytworzenia poczucia wspólnoty. Podstawą podziału jest stosunek do własności środków produkcji.
WEBER: Tworzą je wyłącznie interesy ekonomiczne, związane z istnieniem rynku. Nie mają poczucia wspólnoty.
WARNER: Jeden z poziomów hierarchicznego układu pozycji określanych przez wysokość dochodów i szacunek społeczny.
ZAWÓD
Wynik podziału pracy i pojawiły się wraz z rozwojem gospodarki i powstaniem rynku, na którym praca i umiejętności stały się jednym z towarów. Są to czynności:
Trwale wykonywane
Wymagające określonego przygotowania i umiejętności
Świadczenia na rzecz innych osób
Przynoszące dochody – podstawa utrzymania
RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA
Zmiana miejsca jednostek i grup w układzie hierarchicznym. Możliwość przekraczania sztywnych granic podziałów.
RUCHLIWOŚĆ WEWNĄTRZPOKOLENIOWA - Ruchy po hierarchii społecznej (awans, degradacja) w granicach
jednego pokolenia, z biegiem lat, dzięki podnoszeniu przez jednostkę swojego wykształcenia, kwalifikacji.
RUCHLIWOŚĆ MIĘDZYPOKOLENIOWA - Zajęcie przez jednostkę wyższej bądź niższej pozycji, niż mieli jej
rodzice, wskutek zdobycia przez nią innego wykształcenia i uzyskania innych kwalifikacji oraz dochodów. Określa się ją na podstawie porównywania.
RUCHLIWOŚĆ STRUKTURALNA - Ruchliwość wynikająca ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych
pokoleń.
SPOŁECZEŃSTWO MERYTOKRATYCZNE
XIII „ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE SPOŁECZEŃSTW PONOWOCZESNYCH”
„ŚMIERĆ KLAS” (CLARK, LIPSET)
Oznacza utratę przez klasę dotychczasowej kluczowej roli w określaniu nierówności społecznych i przekształcenie się jej. Zamazaniu ulegają granice między biegunowymi klasami: kapitalistów- właścicieli środków produkcji i robotników- posiadaczy wyłącznie siły roboczej, pojawia się również obszar ich wspólnych interesów.
Podstawową rolę w podziałach przestaje odgrywać gospodarka, a kultura- powstały nowe pojęcia:
KAPITAŁ KULTUROWY
Idee, wiedzę i umiejętności, jakie ludzie nabywają, uczestnicząc w życiu społecznym. Ogólnie określany jest jako językowe i kulturowe kompetencje.
KAPITAŁ SPOŁECZNY
Dwa znaczenia. 1: Umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów. Kapitał tworzony jest i przekazywany za pośrednictwem mechanizmów kulturowych: religii, tradycji, historycznego nawyku. 2: Jako sieć jej towarzyskich znajomości, społecznych kontaktów i powiązań.
KLASA ŚREDNIA
Środkowy poziom klas społecznych, (poniżej- klasa robotnicza, wyżej- klasa wyższa). Nie jest ważne wyznaczenie jej granic, ważniejszy jest jej skład i charakter, jej historyczna zmienność oraz miejsce i rola we współczesnych społeczeństwach ponowoczesnych. Obecnie klasa średnia to zróżnicowany zbiór kategorii społeczno-zawodowych. Jej członków charakteryzuje dość wysoki poziom dochodów, jednak element różniący ich od klasy robotniczej to praca umysłowa, dająca niejaką samodzielność i niezależność lub praca na własny rachunek.
W wyniku historycznej zmiany oblicza klasy średniej, mówi się o niej- NOWA KLASA ŚREDNIA.
W odróżnieniu od grupującej drobnych przedsiębiorców STARA KLASA ŚREDNIA.
NOWA KLASA ŚREDNIA - jej przedstawicieli charakteryzuje „siła ekonomiczna”, którą czerpią z trzech źródeł:
Własności – posiadanie jakiejś części środków produkcji
Kontroli – umownego prawa do zarządzania jakąś częścią procesu produkcyjnego
Szans na rynku – posiadania kwalifikacji bądź talentów uważanych za wartościowe na rynku pracy
Wyróżnikiem jest też poziom wykształcenia. Przedstawiciele są przedsiębiorczy, aktywni, ambitni. Cechuje ich tez indywidualizm oraz podkreślanie dystansu wobec klasy niższej.
UNDERCLASS (PODKLASA)
Początkowo określał społeczność gett czarnej ludności miast amerykańskich – zbiorowości wyłączone z głównego nurtu życia społecznego. Następnie ludzi żyjących w trwałej biedzie, wykluczonych ze społeczeństwa.
Underclass to ponowoczesna postać marginalizacji i wykluczenia.
BEZROBOCIE I BIEDA
Główne czynniki wyrzucające ludzi na margines społeczny. Są ze sobą ściśle związane ale nie tożsame.
PIERRE BOURDIEU
SZTOMPKA „SOCJOLOGIA I SPOŁECZEŃSTWO”
WYOBRAŹNIA SOCJOLOGICZNA
Umiejętność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowym działaniem ludzi.
„OD DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH DO INTERAKCJI”
DZIAŁANIE SPOŁECZNE
Zachowanie wyposażone w sens, znaczenie motywacyjne i kulturowe. Uwzględnia się w nim aktualne lub potencjalne reakcje innych i według tego kształtuje się przebieg własnego działania.
KONTAKT SPOŁECZNY INTERAKCJA
Działanie inicjujące i działanie reagujące związane w parę działań społecznych wzajemnie zorientowanych ku sobie. Charakterystyczna dla nich jest przelotność czy jednorazowość.
GEORGE H. MEAD
Filozof, psycholog i socjolog amerykański, twórca koncepcji tzw. Symbolicznego interakcjonizmu. Za główny problem uważał stosunek jednostki i zbiorowości.
TEORIE INTERAKCJI
Teoria behawioralna, pojmowana jako zjawisko obserwowalne zewnętrznie. Jest to wzajemne
modyfikowanie zachowania poprzez wymianę bodźców, wzajemna relacja między dwiema lub
więcej jednostkami, których zachowania są od siebie zależne.
Teoria wymiany, racjonalnego wyboru. Wzajemna wymiana pewnych dóbr czy wartości między
racjonalnymi partnerami.
BRONISŁAW MALINOWSKI - Wielki polski antropolog społeczny, wprowadził pojęcie „przeżytków kulturowych”. Uważał, że zasada ja tobie-ty mnie, podstawową prawidłowością plemienną.
ZASADA WZAJEMNOŚCI - Wzajemność nie musi przychodzić od tych samych osób, nie musi być natychmiastowa, nie musi być „w tej samej walucie”
Kierunek symbolicznego interakcjonizmu
W interakcji wymiana i wzajemność dotyczą idei, symboli, znaczeń. Istotą interakcji jest więc komunikacja. Najważniejszy jest cały proces myślowy po obu stronach.
CHARLES H. COOLEY – 1 z 2 autorów tego kierunku, (również autor jaźni odzwierciedlonej). Klasyk amerykańskiej socjologii, interesował się mikrosocjologią. Za główny problem uważał relację jednostki i społeczeństwa.
Teoria dramaturgiczna
Porównanie życia codziennego do teatru. Ludzie kierują się w swoich działaniach zrobieniem na partnerach dobrego wrażenia. Nieustannie grają, starając się zaspokoić oczekiwania partnerów
ERVING GOFFMAN – twórca tej teorii, amerykański socjolog.
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA - Ludzie kształtują swoją wizję samego siebie i samoocenę, w oparciu o reakcje, jakie napotykają ze strony partnerów interakcji. „Jestem tym, co sądzę, że myślisz o mnie” - Charles h. Cooley
SAMOREALIZUJĄCA SIĘ PROGNOZA
To co o sobie wyobrażamy, przenosi się na nasze realne cechy i na to jak postrzegają nas inni
DYSTANS INTERAKCYJNY - Odległość między partnerami. Są cztery:
Dystans intymny – (np. rodzice, dzieci, narzeczeni) 1-1,5 stopy
Dystans osobisty – (np. dyrektor i pracownik) 1,5-4 stóp
Dystans publiczny – (np. mówca na trybunie, ksiądz na ambonie, aktor w teatrze) 4-12 stóp
GRZECZNA NIEUWAGA
Reguła kulturowa, która nakazuje udawać, że nie przyglądamy się osobą nieznajomym
ISTOTNI INNI
Partnerzy naszych interakcji, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania staramy się spełnić
„ODMIANY GRUP SPOŁECZNYCH”
GRUPY CZŁONKOWSKIE
Grupy do których jakaś osoba obiektywnie należy
GRUPY DOŻYWOTNIE
Wystąpienie z nich jest niemożliwe lub bardzo utrudnione
GRUPY EKSKLUZYWNE
Zamknięte, takie do których przyjęcie jest utrudnione rygorystycznymi zasadami
GRUPY INKLUZYWNE
Otwarte, takie które akceptują wszystkich chętnych do przystąpienia
GRUPY ISTOTNE
Jednostka selekcjonuje spośród wielkości różnych grup, do których należy i do których przywiązuje szczególne znaczenie
GRUPY JEDNOFUNKCYJNE
Wyspecjalizowane, takie w których członkowie podejmują tylko jeden typ działalności (np. grupy zawodowe)
GRUPY WIELOFUNKCYJNE
Członkowie podejmują różnorodne formy działalności (np. rodzina, grupa znajomych)
GRUPY ŻARŁOCZNE
Wymagają od swoich członków maksymalnego zaangażowania, nieustannego uczestnictwa, pełnego poświęcenia, niepodzielnej lojalności
GRUPY ZADANIOWE
Celowo powołane do rozwiązania jakiegoś problemu lub zrealizowania zadania, złożone ze specjalistów w jakiejś konkretnej dziedzinie (np. komitety, komisje, jury)
GRUPY ODNIESIENIA
Zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne, „wirtualne” relacje, mimo, że do nich nie należymy
GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO
Czerpiemy z nich normy i wartości kształtujące nasze zachowania
GRUPY ODNIESIENIA PORÓWNAWCZEGO
Konfrontujemy z nimi nasze osiągnięcia, standard życia, zasób wiedzy, poziom prestiżu itp.
GRUPY PIERWOTNE
Niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i interakcjach członków znających się, podejmujących zróżnicowane działania.
GRUPY WTÓRNE
Liczą wielu członków nie znających się, pomiędzy którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach
GRUPY TOTALITARNE
Kontrolują i ingerują w całokształt życia swoich członków w dziedzinach nie związanych bezpośrednio z członkostwem, również w sferze prywatnej
KAPITAŁ SPOŁECZNY
Więzi zaufania, lojalność i solidarność znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń
KONTR SOCJALIZACJA
Kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznane przez grupy, od których chcemy się dystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia
NEGATYWNE GRUPY ODNIESIENIA – Budzą u nas sprzeciw i od których chcemy się zdystansować, poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania
PRÓŻNIA SOCJOLOGICZNA
Pusta przestrzeń pomiędzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą rodzinną, która wypełniana jest przez dobrowolne stowarzyszenia
KRYTERIA KLASYFIKACJI GRUP SPOŁECZNYCH
SOCJALIZACJA WYPRZEDZAJĄCA
Naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani
WSPÓLNOTY LOKALNE
Wspólnoty zamieszkałe na wspólnym terenie, ludzie znający się nawzajem, realizują większość swojej życiowej aktywności, obdarzając je silną identyfikacją i czyniąc uczestnictwo elementem, własnej, indywidualnej tożsamości
FERDINAND TOENNIES
Socjolog niemiecki, zapoczątkował wątek nowoczesnej formacji społecznej, efektem jest pogorszenie jakości i utrata radości życia
GEORG SIMMEL
STEFAN NOWAK
12. „SOCJOLOGICZNE POJĘCIE KULTURY”
PLURALIZM KULTUROWY
1: wielość i różnorodność kultur następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie. 2: stanowisko ideologiczne, podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposób życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszelkich kultur
POJĘCIE KULTURY
Całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają” jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego)
KULTURA PONADNARODOWA
Wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego, wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych, globalnych (np. kultura europejska, kultura Islamu)
TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA
Unikalnych dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje realizowany w życiu tej jednostki
DYSONANS KULTUROWY (DUALIZM)
Sprzeczność treści kulturowych- oczekiwań normatywnych sposobów myślenia, stylów konsumpcji- narzucanych jednostce przez różne kultury którym równocześnie podlega
SAMOŚWIADOMOŚĆ KULTUROWA
Umiejętność oddzielenia reguł kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala traktować własny sposób życia jako jeden tylko z możliwych a nie absolutnie słuszny warunek podstawy realistycznej i tolerancji
KONTAKT KULTUROWY
Niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowościami o odmiennych kulturowo dyktowanych sposobach życia
KONFLIKT KULTUROWY
Nawiązanie interakcji i stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur
KULTURA NORMATYWNA
Zbiór charakterystycznych dla danej społeczność reguł postępowania – normy i wartości
KULTURA IDEALNA
Inaczej symboliczna (zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości przekonań, poglądów, wierzeń a także znaczeń związanych ze zjawiskami i przedmiotami zakodowanych najpełniej w języku)
KULTURA MATERIALNA
Zbiór charakterystyce dla danej zbiorowości obiektów- narzędzi, urzadzeń, domow, ubrań, pożywienia, zwierząt gospodarskich itp.
CYWILIZACJA
Zestaw przedmiotów materialnych, idee konstrukcyjnych czy inżynierskich czy zrealizowanych w tych przedmiotach (a więc inaczej - technologii) oraz umiejętności właściwego posługiwania się nim (kompetencji praktycznych)
RYS KULTUROWY (ELEMENT KULTUROWY)
Najmniejszy, wyróżniany składnik kultury (pojedyncza reguła, kultura lub obiekt)
KONFIGURACJA KULTUROWA
Zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idee czy wartości (np. kultura samochodowa, cywilizacja, kultura konsumpcyjna)
ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE
Asynchronia stopnia rozwoju rożnych składników konfiguracji kulturowej (np. brak regulacji prawnej pozwalającej stosować dokonane już odkrycia naukowe czy innowacje techniczne).
NIEKOMPETENCJA KULTUROWA
Brak wiedzy, umiejętności, nawyku i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz do akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych
UNIWERSALIA KULTUROWE
Rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych
DYFUZJA KULTURY
Przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów, czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami
PARTYKULARYZMY KULTUROWE
Wyjątkowe, „egzotyczne” sposoby życia ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury
IMPERIALIZM KULTUROWY
Narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej
ETNOCENTRYZM
Przekonanie o oczywistym, niekonwencjonalnych charakter erze sposobów życia własnej społeczności lub o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi
RELATYWIZM KULTUROWY
Świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych
URBANIZM
Swoisty sposób życia – kompleks reguł idei i urządzeń, charakterystyczny dla mieszkańców miasta
RURALIZM
Swoisty sposób życia- kompleks reguł, idee i urządzeń- charakterystyczny dla mieszkańców wsi
BRONISŁAW MALINOWSKI EMILE DURKHEIM 305
TRADYCJA KULTUROWA
Skumulowany, oddziedziczony kulturowy danej zbiorowości
PRZEŻYTKI KULTUROWE
Elementy tradycji kulturowej które całkowicie zmieniły swoją pierwotną funkcje
AKULTURACJA
Proces wdrążania jednostki do kultury, innej niż ta którą nabyła przez wychowanie (socjalizacje)
AMALGACJA KULTUROWA
Mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z rożnych kultur, prowadzące do wytworzenia się swoistego, nowego systemu kulturowego
DOMINACJA KULTUROWA
Przewaga jednej kultury nad innymi wynikająca albo z atrakcyjności proponowanego przez nią sposobu życia, albo siły militarnej lub ekonomicznej, reprezentujących ją społeczeństw, albo umiejętności i techniki indoktrynacyjnych propagowanych czy marketingowych albo wszystkich tych okoliczności razem. Efektem jest jednokierunkowa dyfuzja kultura i erozja kultur lokalnych
SOCJOLOGIA SCJENTYSTYCZNA
Fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości (zewnętrznej do podmiotu poznającego)
są ze sobą powiązane
rządzą nimi prawa
jest niechętna metafizyce
przywiązuje wagę do precyzji języka
kładzie nacisk na empiryczną sprawdzalność wszelkich twierdzeń teoretycznych
badacz musi być bezwzględnie obiektywny
FAKTY SPOŁECZNE
Treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbiorowości i wywierają ograniczony i przymuszający wpływ na jej członków
SOCJOLOGIA POTOCZNA
Oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnieniu codziennych doświadczeń w sposób emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany
KOMPLEKS KULTUROWY
Powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji, (np. reguły savoir–vivre)
PRESJA KRZYŻUJĄCYCH SIĘ
Równoczesny nacisk rozmaitych, nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur w których obrębie żyje jednostka
RYTUAŁY
Indywidualne albo zbiorowe sposoby działania, przebiegające według precyzyjnie i formalnie określonego scenariusza do którego pod silną presją muszą stosować się wszyscy uczestnicy
RYTUALIZM
Kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z zignorowaniem odpowiednich wartości
SEGMENTY KULTURY
TRZON KULTURY
Wartości, idee, czy obiekty dla danej kulty centralne, decydujące o ich odrębności
„SYSTEM AKSJO-NORMATYWNY”
IMPERATYWY KULTUROWE
Kategoryczne zadania pewnego sposobu postępowania, lub realizacji pewnego celu szeroko uznawane w danej społeczności
INSTYTUCJA
Zbiór reguł związanych z określanych kodeksem społecznym, realizujący podobne społecznie funkcje
ZWYCZAJE
Reguły o charakterze konwencjonalnym, w zasadzie obojętne dla dobra innych, spontanicznie wytwarzające się w zbiorowości, dotyczące codziennego przebiegu życia i stosunkowo słabo sankcjonowane
WILLIAM G. SUMNER
Jeden z twórców socjologii amerykańskiej, ojciec tzw. darwinizmu społecznego.
Pierwszy wprowadził trójpodział reguł na „codzienne sposoby życia, moralność i prawo”
STYL ARTYSTYCZNY
Zbiór reguł definiujących to, co jest uważane za piękne
MODA
Podsystem aksjo-normatywny. Dotyczy spraw powierzchownych: tego co się nosi, czego się słucha, jakie filmy się ogląda, jakie książki czyta. Moda zmienia się stosunkowo szybko- wyróżnia ją zmienność oraz rygorystyczny nacisk. Moda w odróżnieniu od większości zwyczajów rzadko tworzy się spontanicznie, oddolnie, jest raczej celową, narzuconą kreacją centrów mody.
AMBIWALENCJA NORMY
Rozbieżność oczekiwań dyktowanych przez pojedynczą normę
ANOMIA (DURKHEIM, MERTON)
Stan chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania
ANTYNOMIA NORMATYWNA
Odmienna, nawet przeciwstawna tej samej kwestii przez różne podsystemy normatywne (np. prawo inaczej niż moralność) lub przez rożne normy w ramach tego samego podsystemu
ASYNCHRONIA NORMATYWNA
Koegzystencja norm i wartości pochodzących z rożnych okresow historycznych
DEWIACJA (I JEJ ODMIANY)
Postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i sytuacji w której działa, regułami społecznymi (normami i wartościami)
INNOWACJA
Akceptacja celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości ale szukanie dla ich realizacji nowych sposobów, różnych od normatywnie przepisanych. Jest to cząstkowe zastosowanie się do wskazanych w kulturze procedury: tylko do zawartych w niej wartości, a odrzucenie norm
KOMPLEKSY REGUŁ
PROCEDURY: wiązki norm i wartości, regulujące typowe sposoby osiągania danych celów
INSTYTUCJE: zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne
społecznie funkcje
ROLA SPOŁECZNA: zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla tej pozycji
i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje.
REGUŁY PARTYKULARNE
Realizowane tylko w jednym kontekście społecznym, występują w ramach jednej tylko instytucji
REGUŁY UNIWERSALNE (międzyinstytucjonalne)
Znajdują zastosowanie w wielu kontekstach społecznych, wchodzą w zakres wielu instytucji.
KONFORMIZM
Sytuacja gdy ludzie postępują zgodnie z regułami, które ich dotyczą (tzn. odnoszą się do ich pozycji społecznej, do sytuacji w jakiej działają i nie są wyłączone przez jakieś okoliczności szczególne)
LEGALIZM
Literalne i skrupulatne przestrzeganie reguł, bez względu na ich treść
NEGATYWIZM (KONTRAFORMIZM)
Bezrefleksyjny stosunek do reguły, abstrahujący od jej treści, a odrzucający ją tylko z uwagi na źródło z którego reguła pochodzi
NIEPOSŁUSZEŃSTWO OBYWATELSKIE
Celowe działanie łamiące konkretne przepisy prawne w imię przekonania, że owe przepisy rażąco naruszają wartości istotne dla stosującego nieposłuszeństwo obywatelskie
NONKONFORMIZM
Dewiacja, demonstrowane publicznie w proteście przeciwko obowiązującym normom czy wartością
NORMY KULTUROWE
Takie reguły których przedmiotem są właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, a więc środki stosowane dla osiągnięcia celu
OPORTUNIZM
Przestrzeganie reguły mimo jej nieuznawania i przekonania o jej niesłuszności
PODWÓJNA RELATYWIZACJA
REZYGNACJA
Odrzucenie przez jednostkę, całej przepisanej w kulturze procedury, zarówno zawartych w niej norm jak i wartości
WARTOŚCI KULTUROWE
Takie reguły których przedmiotem są pożądane, godne, słuszne cele działań
MORALNOŚĆ
Zbiór norm i wartości, których naruszenie jest mocno piętnowane przez zbiorowość ponieważ dotyczą zasadniczych i uniwersalnych problemów pojawiających się w stosunkach międzyludzkich, których rozwiązanie nie jest obojętne dla dobra partnerów
PRAWO
System norm i wartości, stanowionych i skodyfikowanych na których strazy stoją specjalne instytucje dysponujące przymusem państwowym
ZMIANY W SYSTEMIE AKSJO-NORMATYWNYM
Powiązany zespół reguł, norm i wartości- dotyczących wszelkich przejawów życia społecznego, charakterystyczne dla danej kultury
ROBERT K. MERTON
16. „NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE”
KAPITAŁ KULTUROWY
Nawyki, umiejętności, odruchy nabyte przez socjalizacje w grupach elitarnych o wyższej pozycji społecznej i wykształceniu, które ułatwiają utrzymanie, takich elitarnych pozycji, a także są symbolem przynależności do grup elitarnych
WARSTWA SPOŁECZNA
Kategorie i grupy społeczne, powiązane realna więzią subiektywną i obiektywną, różnice się między sobą zbiorowymi szansami osiągania społecznie cenionych dóbr- bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji itd. Oraz wynikających z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami
KASTA
Zamknięta, warstwa społeczna, ograniczona do wyraźnie ustalonego grona, do którego wejść można tylko przez urodzenie, i nie można wyjść aż do śmierci
AWANS
Uzyskanie wyższej pozycji zawodowej (stanowiska) lub wejście do wyżej cenionej grupy zawodowej niż ta z którą jest się aktualnie związanym
DEGRADACJA
Przejście na niższą pozycję zawodową (utrata stanowiska) lub podjęcie zawodu niżej cenionego niż aktualnie wykonywany
KARIERA
Sekwencja następujących po sobie w toku biografii zmiany sytuacji zawodowej, w szczególności kolejnych awansów
SPOŁECZEŃSTWO OTWARTE
To takie w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy ale silnie kulturowo wymagany i oczekiwany
SPOŁECZEŃSTWO ZAMKNIĘTE
To takie, które ogranicza lub całkowicie zamyka możliwość awansu w hierarchiach społecznych
PUŁAP STRATYFIKACYJNY
Jawna lub utajona granica awansu dostępnego dla pewnych kategorii awansu lub grup (np. mniejszości rasowe czy etniczne)
KLASY SPOŁECZNE
Wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej (zwłaszcza w zakresie posiadania środków produkcyjnych czy kapitału ekonomicznego)
WARTOŚĆ DODATKOWA
Zysk właściciela środków produkcji wynikających z zawłaszczenia różnicy między wartością produktów wytworzonych przez pracownika a jego płacą roboczą
WARTOŚĆ AUTOTELICZNA
Wartość sama w sobie, naczelna, centralna, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości. Realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie. Wartości autotelicznej nie ocenia się z punktu widzenia prakseologii, ponieważ jest ona już wartością z powodu swego istnienia. Podwyższanie samooceny daje satysfakcję autoteliczną, sprawia nam przyjemność gdy inni nas chwalą, oklaskują
ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA
Rozpowszechniona wśród członków zbiorowości o podobnych interesach ekonomicznych, artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagrażających tym interesom wrogom klasowych oraz pojawiająca się na tym tle silna tożsamość grupowa i gotowość do walki o realizacje klasowych celów
KLASA W SOBIE
Klasa społeczna w początkowym momencie krystalizacji, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywnie wspólne interesy ekonomiczne, nie jest jednak tego świadomy
KLASA DLA SIEBIE
Klasa społeczna w końcowym momencie krystalizacji, gdy obok wspólnoty interesów ekonomicznych dysponuje rozwiniętą świadomością klasową i formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej
KLASA ŚREDNIA
Szeroka zbiorowość ludzi zatrudnionych w bardzo różnych, wymagających kwalifikacji i wykształcenia zawodach, a także prowadzących własne, wielkie firmy, czy przedsiębiorstwa i z tego tytułu posiadający godziwy choć nie elitarny standard materialny
KANAŁY RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ
Typowe scenariusze awansu lub kariery, otwarte w danym społeczeństwie
ASYMILACJA
Uznanie grupy mniejszościowej przez większość, gdy grupa ta przyjmuje wartości i normy grupy dominującej
DOBRA GENERUJĄCE NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE
POJĘCIE NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNYCH
Wynikające z przynależności do różnych grup albo z zajmowania różnych pozycji, ani z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych, nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych dóbr
DYCHOTOMICZNA WIZJA NIERÓWNOŚCI
Obraz społeczeństwa w którym podkreśla się przeciwstawność dwóch klas społecznych, właściciele środków produkcji i pracowników pozbawionych własności
GRADACYJNA WIZJA NIERÓWNOŚCI
Obraz społeczeństwa w którym kładzie się nacisk na stopniowalne różnice miedzy jednostkami lub zbiorowościami w ramach różnych hierarchii stratyfikacji społecznej
KONWERSJA KAPITAŁU
Zdobycie lub podwyższenie przez jednostkę lub grupę społecznie cenionych zasobów jednego rodzaju, dzięki posiadaniu zasobów innego rodzaju (np. wykorzystanie władzy lub prestiżu dla zdobycia korzyści majątkowych)
PRESTIŻ
Szacunek społeczny, uznanie, wyrażanie jednostce lub grupie, którego najwyższą postacią jest sława
RÓŻOWE KOŁNIERZYKI
STRATYFIKACJA SPOŁECZNA (UWARSTWIENIE)
Hierarchia warstw społecznych, o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra: bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji
SZANSE ŻYCIOWE
Prawdopodobieństwo uzyskania społecznie cenionych dóbr- majątku, władzy, edukacji, zdrowia itp.
„FUNKCJE I GENEZA NIERÓWNOŚCI”
IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (ARYSTOKRATYCZNE)
Głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższe” od innych, dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach. Wyższość może wynikać z urodzenia, predyspozycjach, talentach lub rasach czy narodach
IDEOLOGIE EGALITARNE
Podkreślają równość ludzi, żądając albo równości warunków życia, albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb, równości startu i szans życiowych, równości według prawa, równości praw podmiotowych.
IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA
Głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione o ile są efektem własnych zasług i korzyści, jakie działalności jednostki przynosi społeczeństwu.
IDEOLOGIE NIERÓWNOŚCI
FUNKCJONALNA TEORIA STRATYFIKACJI – nierówność to pewne konieczne organizacje życia zbiorowego
KINGSLEY DAVIS i WILBERT MOORE – Autorzy teorii stratyfikacji opublikowanego w artykule
w 1945r
TEORIA SKUMULOWANYCH PRZEWAG – historycznej genezy nierówności, widząc źródło nierówności w
dominacji i władzy
DONIOSŁOŚĆ FUNKCJONALNA
Stopień w jakim pewne działania przyczyniają się do zaspokojenia wymogów społeczeństwa
MOTYWACJA INSTRUMENTALNA
DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ
Uzyskiwanie od rodziny- bez własnych zasług- zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego i społecznego co stwarza lepsze warunki startu życiowego (odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania)
EFEKT MATEUSZA
Bogaci będą jeszcze bogatsi, a biedni jeszcze biedniejsi. Jest to wynik teorii akumulacji przewag- teoria konfliktu., nawiązuje ona przede wszystkim do dziedziczenia pozycji.
DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY
Pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne
WYMOGI FUNKCJONALNE SPOŁECZEŃSTWA (INPERATYWY FUNKCJONALNE LUB POTRZEBY SYSTEMOWE)
Stany lub sytuacje niezbędne aby społeczeństwo mogło funkcjonować i przetrwać
„WŁADZA I AUTORYTET”
WŁADZA JAKO ODMIANA NIERÓWNOŚCI
Jest obecna we wszystkich rodzajach stratyfikacji. Powtarza się jako wspólny mianownik w nierównościach gradacyjnych i podziałach dychotomicznych. Jest efektem i niekiedy źródłem przywilejów majątkowych, daje dostęp do szans edukacyjnych.
PRZEMOC SYMBOLICZNA
Miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących
WŁADZA
Relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji.
WPŁYW
Władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym, uznanych przez drugą osobę.
FORMY LEGITYMIZACJI WŁADZY (M. WEBER)
Legalna – Przywileje związane z daną pozycją i procedury rekrutacji osób są ściśle określone przez prawo
Uzurpacja - Objęcie władzy z pogwałceniem prawne przepisanej procedury
Nadużycie władze – wladza sprawowana jest poza zakresem przypisanych kompetencji
OPORTUNIZM
Uznanie władzy tylko w obawie przed przymusem i karami
NONKONFORMIZM (KONTESTACJA WŁADZY)
Publicznie manifestowanie nie podporządkowania się władzy wynikające z niezgadzania się z ich treścią
AUTORYTET
Władza legitymizowana, czyli akceptowana przez adresatów
PRZYMUS
Władza legitymizowana ale pozbawiona autorytetu, odwołuje się do niego, bo tylko tak, zapewnia sobie posłuszeństwo. Sprowadza się on do wymierzania sankcji za niepodporządkowanie się władczym decyzjom albo zagrożenie tymi sankcjami, co ma skłonić do podporządkowania się przez stworzenie dyscypliny strachu.
PRZYMUS PAŃSTWOWY
Egzekwowanie przywilejów organów państwowych poprzez specjalne do tego powołane instytucje i organizacje (policja, sądy, więzienia)
WŁADZA CHARYZMATYCZNA
Usprawiedliwiona wyjątkowymi walorami osobistymi władcy, dostrzeżonymi i uznanymi przez poddanych czy zwolenników
RUTYNIZACJA CHARYZMY
Przekształcanie władzy charyzmatycznej w legalną, połączone z formalizacją osobistej relacji uznania i poparcia między władcą a poddanymi
WŁADZA LEGALNA
Umocowana w przepisach prawa oraz procedurach powoływania na stanowiska władcze.
WŁADZA TRADYCYJNA
Uzasadniona świętością tradycji wskazującej na pewne pozycje społeczne czy pewne osoby jako nosicieli uprawnień władczych
PRZYWÓDZTWO
Spontaniczne i oddolne obdarzenie jednego z członków grupy uprawnieniami władczymi – decyzyjnymi, koordynacyjnymi – w stosunku do pozostałych
PRZYWÓDZTWO AUTOKRATYCZNE
Sprawowanie władzy samodzielnie i monopolistycznie. Stanie ponad grupą- opiera się na narzucaniu z góry decyzji bez konsultacji z członkami grupy
PRZYWÓDZTWO DEMOKRATYCZNE
Styl sprawowania władzy, gdzie władca koordynuje, doradza oraz sugeruje decyzje członkom grupy.
PRZYWÓDZTWO PERMISYJNE
Styl sprawowania władzy oparty na służeniu grupie jedynie radą i ekspertyzą, z pozostawieniem wolności w podejmowaniu decyzji samych członkom grupy
ANARCHIZM
Odrzucenie czyichkolwiek uprawnień do podejmowania wiążących dla innych decyzji
LEGALIZM
Uznanie władzy legalnej wynikającej z szacunku do prawa
PREROGATYWY WŁADCZE
Uprawnienia do wydawania poleceń czy podejmowania decyzji wiążących drugą stronę stosunku społecznego, zawarte w roli związanej z daną pozycją społeczną
XI A. GIDDENS, SOCJOLOGIA „RODZINY”
RODZINA
To grupa bezpośrednio spokrewnionych ze sobą osób, której dorośli członkowie przyjmują odpowiedzialność za dzieci.
WIĘZI RODZINNE
Związki ustanowione między jednostkami poprzez małżeństwo lub pokrewieństwo (matka, ojciec, potomstwo, rodzeństwo itd)
RODZINA NUKLEARNA
Dwójka rodziców wraz z dziećmi tworząca gospodarstwo domowe. Stanowi ona zazwyczaj część większej struktury rodzinnej.
RODZINA POSZERZONA
Bliscy krewni (nie tylko małżeństwo z dziećmi) stanowią jedno gospodarstwo domowe albo cały czas pozostają ze sobą w bliskich stosunkach. Może ona obejmować dziadków, braci i siostry z współmałżonkami, ciotki i siostrzeńców.
MONOGAMIA
Małżeństwo składające się z dwóch osób
POLIGAMIA
Możliwość posiadania przez męża lub żonę, więcej niż jednego partnera . Są dwa typy poligamii:
Poligynia – mężczyzna może mieć więcej niż jedną żonę
Poliandria – kobieta może mieć więcej niż jednego męża (mniej powszechna)
STABILIZACJA OSOBOWOŚCI
Dotyczy emocjonalnego wsparcia, jakiego rodzina udziela swoim dorosłym członkom.
W nowoczesnym społeczeństwie jest to bardzo ważne, gdyż rodzina nuklearna jest bardzo często oderwana od dalszych krewnych i nie może znajdować wsparcia w szerszych kręgach rodzinnych
TEORIE FEMINISTYCZNE
Feministki usiłują pokazać, że nierówne relacje władzy w rodzinie oznaczają większe korzyści dla jednego jej członków, a mniejsze dla innych. Trzy główne wątki:
Domowy podział pracy – rożne zadania są rozdzielone pomiędzy członków gosp. domowego
Nierówności w zakresie posiadanej przez ich członków władzy – zwrócono uwagę na przemoc w domu i
wykorzystywanie drugiej osoby
Czynności opiekuńcze – Obejmuje różne dziedziny, od zajmowania się chorym członkiem rodziny do
długotrwałej pomocy starszym krewnym. Czasami też oznacza to tylko dbanie o dobre samopoczucie drugiej osoby. Czynniki opiekuńcze opierają się na miłości i głębokim zaangażowaniu emocjonalnym, ale zarazem są rodzajem pracy, która wymaga umiejętności słuchana, uwagi, ustępstw i twórczego działania
RODZINA ODBUDOWANA (powszechnie: WIELORODZINNA)
Rodzina, w której przynajmniej jedna z dorosłych osób ma dzieci z poprzedniego małżeństwa lub związku. Dopiero od niedawna zaczęły się kształtować w społeczeństwie. Może ona nieść ze sobą pewne problemy:
Drugi rodzic może wywierać znaczący wpływ na dziecko
Ponowne małżeństwo jednego z byłych partnerów zazwyczaj źle odbija się na relacjach między nimi
Spięcia na tle obyczajowym i światopoglądowym
NIEOBECNY OJCIEC
Ojciec, który w wyniku rozwodu lub separacji traci całkowicie kontakt z dziećmi, lub jest on bardzo rzadki, wręcz znikomy.
POJĘCIE FAKTU SPOŁECZNEGO
Fakty odznaczające się bardzo szczególnymi cechami, polegają na sposobach działania, myślenia i odczuwania, zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczających swoje istnieie potędze przymusu, za którego pomocą jednostce się narzucają.
KIERUNKI ZAINTERESOWANIA ROLĄ SPOŁECZNĄ:
Podejście funkcjonalno –strukturalne: zainteresowanie rolami jako czynnikiem porządkującym rzeczywistość społeczną oraz składnikami struktury społecznej : zbiorowość jako układ ról. (R.K. Merton - z każdą pozycją związane jest kilka ról)dzięki temu, że role społeczne określają, jak powinna się zachowywać osoba zajmująca daną pozycję możemy orientować się , czego można oczekiwać w poszczególnych systemach.
Podejście interakcyjne: Role społeczne powstają w procesach interakcji międzyosobniczej, ważne zachowanie niewerbalne, margines swobody, odgrywanie roli.
(II.). S. OSSOWSKI, ”WZORY NAUK PRZYRODNICZYCH WOBEC OSOBLIWOŚCI ZJAWISK SPOŁECZNYCH”
NAUKI PRZYRODNICZE A NAUKI SPOŁECZNE
(IV.). I.C. BROWN, „CZŁOWIEK I KULTURA”
RELIGIA, NARODOWOŚĆ, JĘZYK
(V.). G. SIMMEL, „FILOZOFIA MODY”
MODA JAKO NAŚLADOWNICTWO
ROLA I FUNKCJE MODY
(VI.). M. OSSOWSKA, „FUNKCJONOWANIE NORM W ŻYCIU SPOŁECZNYM”
PRZECIWOBYCZAJE
MORALNOŚĆ
(VIII.). CH. COOLEY, „JAŹO SPOŁECZNA. ZNACZENIE ‘JA’”
EMOCJE I UCZUCIA ODNOSZONE PRZEZ JEDNOSTKĘ DO NIEJ SAMEJ
CZYM JEST „JAŹO”
PROBLEM „JA”
JAK KSZTAŁTUJE SIĘ U CZŁOWIEKA ŚWIADOMOŚĆ SAMEGO SIEBIE
(IX.). P. BERGER, TH. LUCKMANN, „INTERNALIZACJA RZECZYWISTOŚCI”
INTERNALIZACJA
(X.). P. RYBICKI, „WIĘŹ SPOŁECZNA I JEJ PRZEMIANY”
WIĘŹ NATURALNA I STANOWIONA