Cechy charakterystyczne dla osób z syndromem DDA

Lęk przed utratą kontroli
staram się nie reagować zbyt emocjonalnie
lubie kiedy wszystko jest na swoim miejscu
czuję się zaniepokojony, kiedy mam świadomość, że nie panuję nad wszystkim
czułbym się znacznie lepiej, gdybym miał większy wpływ na to, co się dzieje
ktoś w mojej rodzinie nie panował nad sobą
w mojej rodzinie miała miejsce przemoc fizyczna
w mojej rodzinie chaos wybuchał zupełnie niespodziewanie

Lęk przed uczuciami
trudno mi wyrażać uczucia
często nie jestem świadom swoich uczuć
czasami myślę, że uczucia są wyłącznie ciężarem
przeraża mnie, czego mógłbym się dowiedzieć, gdybym pozwolił sobie na jakiekolwiek uczucia
w mojej rodzinie nie należało wyrażać uczuć takich jak: wina, skrucha, wstyd, lęk, radość, ból, miłość, złość, smutek

Lęk przed konfliktem
jeśli pojawia się konflikt, staram się rozładować sytuację
uważam, że konflikty są czymś złym i prowadzą do przemocy
za wszelką cenę staram się uniknąć konfliktu,

dostosowuję się, zmieniam plany
konflikt w mojej rodzinie oznaczał przemoc
konflikt oznaczał, że ktoś się na kogoś wydzierał
w mojej rodzinie konflikt oznaczał, że ktoś mógł mnie opuścić fizycznie/emocjonalnie

Nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności

mam skłonność do poczucia odpowiedzialności za wszystko
jeżeli trzeba wykonać jakąś dodatkową pracę, zgłaszam się na ochotnika
trudno mi odmówić, kiedy ktoś prosi mnie o pomoc
pomagałem wszystkim i troszczyłem się o wszystko w mojej rodzinie
w mojej rodzinie chwalono mnie, gdy zachowywałem się jak dorosły
to ja w mojej rodzinie fizycznie i emocjonalnie troszczyłem się o mojego ojca/matkę

Poczucie winy

czuję się winny za odczuwanie jakichkolwiek własnych potrzeb
często czuje się winny za bycie ciężarem dla innych
ciągle za wszystko przepraszam
przepraszam za rzeczy, które nie wymagają przeprosin
w mojej rodzinie ktoś zawsze był obwiniany
w mojej rodzinie to właśnie mnie obciążano odpowiedzialnością za rzeczy, za które nie powinienem odpowiadać
w mojej rodzinie brałem na siebie winę za to, czego nie popełniłem, po to jedynie, by zakończyć kłótnię

Niezdolność do odprężenia się oraz do spontanicznej zabawy

zabawa jest dla mnie trudnym zadaniem
kiedy ludzie śmieją się zbyt głośno, zaczynam odczuwać niepokój
w znacznej mierze jestem samotnikiem
mam skłonność, by nie śmiać się bez uprzedniego sprawdzenia, czy inni też się śmieją
w mojej rodzinie głośny śmiech oznaczał, że sprawy wymykają się spod kontroli
w mojej rodzinie, kiedy tylko odprężyłem się zawsze zdarzało się coś złego
w mojej rodzinie zabawa zawsze oznaczała picie

Ostra, bezlitosna samokrytyka

jestem dla siebie najsurowszym krytykiem
zbyt szybko się osądzam
jestem swoim najgorszym wrogiem
w mojej rodzinie nigdy niczego nie robiłem dobrze
naturalną reakcją na problemy w mojej rodzinie było obwinianie, "ciche dni" i odrzucenie
w mojej rodzinie za każdy błąd ponosiło się straszne konsekwencje

Życie w świecie zaprzeczeń

nie stosuję żadnych zaprzeczeń
kiedy czuję się zagrożony, przyjmuję pozycję obronną
czasem wolę skłamać, niż przyznać się do popełnionego błędu
w mojej rodzinie nikt nie przyznawał się do tego, że ma jakieś problemy
w mojej rodzinie nigdy nie wiedziałem czego ode mnie chcą
w mojej rodzinie wszyscy staraliśmy się unikać zajmowania się naszymi problemami

Pozostawanie w roli ofiary
często czuję się bezradny
mam wrażenie, że cokolwiek bym nie zrobił, niczego to nie zmieni

zawsze sprzątną mi sprzed nosa to, czego potrzebuję
w mojej rodzinie miała miejsce przemoc fizyczna
w mojej rodzinie na porządku dziennym były wrzaski, krzyki, wzajemne obwinianie
w mojej rodzinie miało miejsce wykorzystanie seksualne

Zachowania kompulsywne
mam nałogowy (obsesyjny) stosunek do: punktualności, seksu, schludności, jedzenia, alkoholu, pracy, robienia zakupów, korzystania z podręczników autoterapeutycznych, gromadzenia majątku, hazardu, praktyk religijnych

Tendencja do mylenia miłości z litością
przyciągają mnie ludzie, którym mogę pomóc lub których mogę wyleczyć
mam skłonność do nawiązywania blizszych znajomosci z osobami, które zostały zranione lub są trudno dostępne
największą bliskość odczuwam wówczas, gdy komuś pomagam
w mojej rodzinie zawsze ktoś miał kłopoty
w mojej rodzinie byłem dla wszystkich powiernikiem
w mojej rodzinie być blisko kogoś, oznaczało pomagać mu
Lęk przed porzuceniem

odejście jest dla mnie niezwykle trudne
nienawidzę mówić "żegnaj"
pozostawałem w bliskich związkach o wiele za długo, niż powinienem
kiedy ktoś bliski wyjeżdża, boję się, że nigdy więcej go/jej nie zobaczę
w mojej rodzinie ojciec/matka odeszli prawie bez słowa
członkowie mojej rodziny pojawiali się i znikali bez specjalnego uprzedzenia, a ja musiałem się jakoś dostosowywać
w mojej rodzinie byłem pozostawiony sam sobie
Myślenie kategoriami "białe" lub "czarne"

gdy staję wobec jakiegoś problemu, trudno mi wymyśleć więcej niż jedno rozwiązanie
mam skłonność do myślenia w kategoriach dobro-zło
zawsze wydaje mi się, że tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa
jeżeli ty masz rację, to ja napewno się mylę
życie w mojej rodzinie było albo martwą ciszą, albo piekielnym sztormem
w mojej rodzinie stale posługiwaliśmy się takimi terminami, jak: zawsze, nigdy, bezwzględnie

Termin „osobowość”, podobnie jak wiele innych podstawowych pojęć humanistyki, mimo wielu prób zdefiniowania zachowuje niejasność i wieloznaczność. Pojęcie to jest używane w różnych znaczeniach zarówno w języku potocznym, jak i w filozofii, antropologii, historii, psychologii, socjologii i wielu innych naukach humanistycznych.


Definicje osobowości formułowane przez psychologów często akcentują uwarunkowania właściwości psychiki człowieka, a niekiedy nawet ograniczają się tylko do nich. Analizując osobowość, należy zaznaczyć, że nie jest ona cechą gatunkową człowieka, lecz cechą indywidualną i kulturową, odnoszącą się do wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania.
Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne jak też poprzez proces socjalizacji, która przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe.

Rodzina – to mała grupa społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Rodziców wiąże więź małżeńska, rodziców z dziećmi więź rodzicielska. Rodzina jest podstawą wychowania rodzinnego. Określa obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.
Rodzinę określa się jako dynamiczny system psychospołeczny, w skład którego wchodzą rodzice, dzieci czy też wspólnie mieszkający dalsi krewni. Jest ona dlatego dynamiczna, gdyż ciągle zachodzą w niej jakieś procesy, zmiany (np. dzieci w różnym wieku rozwojowym).



Rodzina dysfunkcyjna:
Jest to taka rodzina, która nie spełnia swych zadań względem dzieci.

Rodzina dysfunkcyjna to (dysfunkcja ma źródło w zachowaniach rodzica):
- rodzina z problemem alkoholowym,
- rodzina z problemem wykorzystywania seksualnego,
- rodzina z terrorem psychicznym (przemoc emocjonalna),
- rodzina z przemocą fizyczną,
- rodzina z przewlekłą chorobą, przy czym chory obarcza winą za swój stan domowników, staje się postacią centralną w rodzinie, terroryzuje ją, wymusza pewne zachowania.



W rodzinie dysfunkcyjnej brak jest:
1. Akceptacji siebie – członkowie takiej rodziny maja zazwyczaj niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, nie akceptując siebie trudno im wytrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi.
2. Wzajemności – nie wszyscy członkowie rodziny wywiązują się ze swych obowiązków, umowy nie są dotrzymywane.
3. Otwartej komunikacji – istnieją tematy, które należy pomijać lub trzymać w sekrecie. Członkowie rodziny boją się odsłonić swoje słabe strony.
4. Występuje zamkniecie i izolacja od świata zewnętrznego – w rodzinie tej najistotniejszy jest jakiś problem, który należy koniecznie ukryć przed otoczeniem. Brak tu otwartej komunikacji miedzy rodziną a szerszym środowiskiem.

W rodzinie dysfunkcyjnej zaburzony jest kontakt miedzy rodzicami a dziećmi. Rodzice przejawiają nieprawidłowe postawy rodzicielskie.

Są to postawy:
1. unikająca – zauważa się obojętność uczuciową rodziców, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, bywa odczuwane przez nich jako trudne. Kontakt z dzieckiem jest luźny, pozornie dobry i maskowany np. nadmierną swobodą.
2. odtrącająca – dziecko odbierane jest jako ciężar ograniczający swobodę rodziców. Rodzice maja do niego dystans. Stosują surowe kary, nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka. Okazują mu wciąż swoje niezadowolenie, krytykują, dokuczają.
3. zbyt wymagająca – rodzice posiadają wysokie aspiracje w stosunku do dziecka, chcą je ukształtować według idealnego wzorca, nie licząc się z jego możliwościami i zdolnościami.
4. nadmiernie chroniąca – rodzice mają tendencję do utrzymywania z dzieckiem kontaktu stałego i bliskiego. Rodzice z jednej strony na wszystko dziecku pozwalają, z drugiej zaś są w ciągłym leku o jego zdrowie i bezpieczeństwo.



Ponadto niekorzystny wpływ mają MATKI:
· Matki agresywne (kierują agresje na dzieci)
· Matki nadmiernie skrupulatne i lękowe
· Matki perfekcjonistki (sprawdzają i kontrolują każdy krok dziecka)
· Matki dla których dziecko jest środkiem wyrównującym niespełnione marzenia, zawiedzione nadzieje życiowe. Są w stanie odrzucić dziecko emocjonalnie w sytuacji kiedy ono nie spełnia pokładanych w nim nadziei.

Niekorzystny wpływ na rozwój osobowości dziecka mają OJCOWIE:
· Ojcowie „nieobecni” – którzy nie interesują się sprawami dziecka
· Ojcowie rygorystyczni i surowi –nadmiernie egzekwują wymagania w stosunku do dziecka
· Ojcowie „groźni” –często spotykamy w rodzinach nadmiernie używających alkoholu
· Często jest tak, że matka nie mogą poradzić sobie z dzieckiem odwołuje się do „karzącej ręki ojca”, z którego robi się straszaka, wbrew prawdziwej postawie w stosunku do dziecka.

Każda z przedstawionych postaw rodzicielskich przez frustracje psychiczne wpływa na kształtowanie się zachowania i pewnych rysów osobowości dziecka. Na proces rozwoju dziecka duże znaczenie ma atmosfera życia rodzinnego, na którą też składają się osobowości matki i ojca, ich wzajemne współżycie, stosunki panujące między członkami rodziny.
Rodzina dysfunkcyjna nie spełnia swych zadań względem dzieci. Zaspakajane są w niej głównie potrzeby rodziców, a nie dzieci. Zaburzona jest w niej więź emocjonalna miedzy członkami rodziny, relacje nie są oparte na równości. Są osoby ważniejsze w rodzinie, którym należy się podporządkować. Zasady są narzucane, sztywne, często nieuzasadnione, błędy nie są wybaczane, lecz wypominane, nie można wyrażać wszystkich swoich spostrzeżeń, uczuć, myśli i pragnień. Atmosfera w rodzinie jest pełna napięcia a system rodzinny nie służy wszystkim jej członkom, nie wspiera ich, a nawet hamuje rozwój indywidualny.




Dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej odgrywają cztery podstawowe role:
o bohatera rodzinnego - (mały rodzic, rodzic rodziców, opiekun, przyjaciel, powiernik, siłacz)
o kozła ofiarnego - (sztandarowa ofiara rodzica, czarna owca, zastępczy partner, buntownik, łotr)
o maskotki – (błazen, osoba poświęcająca się, sędzia, prześladowca rodziny)
o dziecka niewidzialnego – (osoba niewidzialna, pełna wdzięku, zagubione dziecko)


Bohaterem jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, które przejmuje na siebie obowiązki dorosłych i robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest odpowiedzialny, troszczy się o rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł, zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie. Stara się być perfekcyjny we wszystkim co robi. Bohater żyje w stałym napięciu, wpada w panikę w spontanicznych, nie dających się przewidzieć sytuacjach.

Kozioł ofiarny odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodzinnych, stając się wcieleniem rodzinnych frustracji. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, ucieka z domu. W grupie jest najbardziej przeszkadzającym dzieckiem. Kozłom ofiarnym trudno jest funkcjonować w układach społecznych. Zachowując się w sposób nieakceptowany przez innych, ciągle spotykają się z dezaprobatą.


Dziecko maskotka odwraca uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, zgrywając się, przymilając, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. Maskotka nie cofnie się przed niczym, byle tylko rozweselić innych. W życiu społecznym maskotki są duszą towarzystwa, ale płacą za to wysoką cenę - nikt nie traktuje ich poważnie.


Dziecko niewidzialne pozostaje z boku rodziny, nigdy nie sprawiając najmniejszych kłopotów. Odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu samotności i krzywdy. Jest to dziecko nie dostrzegane, o którym nikt nie pamięta. Uczestnictwo w pracy zespołowej może sprawiać mu trudność. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, dziecko niewidzialne jest niezdolne do stawiania czoła problemom.
Amerykańską psychoterapeutka P. Mellody , wyróżnia pięć charakterystycznych cech z jakimi rodzi się dziecko.

Są to :
· Cenność
· Niedoskonałość
· Bezradność
· Zależność
· Niedojrzałość

Rodziny funkcjonalne pomagają dziecku rozwijać każdą z tych cech, tak aby w przyszłości było w pełni samodzielne, zadowolone z siebie, potrafiło prawidłowo funkcjonować w społeczności.
Natomiast w rodzinie dysfunkcjonalnej relacje rodzice - dzieci są dość mocno zachwiane. Co nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi osobowości dziecka, i nie tylko.
Te pięć cech przekształca się w dysfunkcjonalne cechy samozachowawcze.


DROGOCENNOŚĆ - dziecka nie jest mu uświadamiana. Dziecko nie ma poczucia ze jest kochane, wręcz przeciwnie, czuje się nie potrzebne, nie dowartościowane. Tego typu zachowania mogą utrudnić dziecku w przyszłości nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi, okazywania im uczuć itp. U takiego dziecka dość mocno zarysowuje się niskie poczucie własnej wartości.


BEZBRONNOŚĆ - z kolei w rodzinie dysfunkcjonalnej jest mocno nadużywana. Rodzice nie troszczą się o dziecko, nie otaczają go stosowną opieką, nie uczą jak nie być wykorzystywanym przez innych. W związku z tym dziecko w życiu dorosłym będzie zupełnie bezbronne, narażone na poniżenia i wykorzystywanie przez innych.



NIEDOSKONAŁOŚĆ - dziecka jest również naruszana. W rodzinie dysfunkcyjnej nie ma miejsca na akceptacje dziecka takim, jakim ono jest. Wręcz przeciwnie, bywa ono atakowane za swą niedoskonałość, inność. Kształtuje to u dziecka „skrzywiony” obraz samego siebie, niskie poczucie wartości itp.


ZALEŻNOŚĆ - dziecko jako istota bezbronna jest zupełnie zależne od swych rodziców. Nie jest ono w stanie samodzielnie zaspokajać swoich podstawowych potrzeb, dlatego tez winni to robić za nie jego rodzice i taka kolejność rzeczy ma miejsce w rodzinie funkcjonalnej. Natomiast w rodzinie dysfunkcyjnej zależność dziecka bywa bardzo często ignorowana, bądź rodzice atakują dzieci za wyrażanie swoich potrzeb i pragnień.


NIEDOJRZAŁOŚĆ - ona również nie jest egzekwowana. Rodzice domagają się od dzieci zachowań bardziej dojrzałych, przekraczające ich możliwości wiekowe.




BIBLIOGRAFIA :

1. Maria Ziemska (1997) „Rodzina a osobowość”, Wiedza Powszechna
2. Susan Forward (1992) „Toksyczni rodzice”, Agencja wydawnicza
3. Wincenty Okoń (1998) „Nowy słownik pedagogiczny”, Wyd. akademickie Żak

Rodzina dysfunkcyjna i jej wpływ na wychowanie dziecka

Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, zakłamana (chroni „tajemnicę rodzinną”), panuje w niej zaburzona komunikacja i zamieszanie co do ról. Jest nastawiona raczej na sztywne utrzymanie systemu rodzinnego, niż na rozwój swoich członków. Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, może przybierać różne formy: Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, zakłamana (chroni „tajemnicę rodzinną”), panuje w niej zaburzona komunikacja i zamieszanie co do ról. Jest nastawiona raczej na sztywne utrzymanie systemu rodzinnego, niż na rozwój swoich członków. Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, może przybierać różne formy: • Alkoholizm, inne uzależnienia lub choroba psychiczna w rodzinie • Przemoc fizyczna lub psychiczna, maltretowanie i wykorzystywanie seksualne • Psychiczne opuszczenie dzieci (nieobecność emocjonalna rodziców), chłód emocjonalny • Czynne odrzucanie i dewaluowanie dziecka • Nadużycia emocjonalne, czyli używanie dziecka przez dorosłego do zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych (np. czynienie z niego powiernika spraw dorosłych, tworzenia koalicji z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi) • Stawianie nieadekwatnych do rozwoju i możliwości dziecka wymagań – infantylizowanie dziecka lub żądanie spełnienia nadmiernych oczekiwań • Przerost sztywnych wymagań nad okazywaniem miłości i czułości • Nadopiekuńczość i nadmierna kontrola Rodzina jest systemem, dlatego właśnie zaburzone funkcjonowanie jednego z jej członków uderza w cały jej system rodzinny, a zwłaszcza w dziecko, jako najsłabsze jego ogniwo. Aby możliwy był wszechstronny i właściwy rozwój dziecka w rodzinie, powinna ona posiadać następujące cechy: • Tożsamość i strukturę • Autonomię i wspólnotę • Skuteczną komunikację • Otwartość rodziny na świat Dziecko wychowujące się w dysfunkcyjnej rodzinie doświadcza: • Życia w ciągłym stresie i napięciu • Koncentracji myśli, uczuć i postępowania wokół członków rodziny • Zaprzeczania na zewnątrz o istnieniu problemów w rodzinie • Izolacji społecznej rodziny, spowodowanej utrzymywaniem tajemnicy rodzinnej • Zamiany ról w obrębie rodziny (np. matka przejmuje rolę ojca, starsze dzieci przyjmują rolę rodziców dla młodszego rodzeństwa) • Trudnych emocji: wstydu, bezradności, niepewności, lęku, strachu, poczucia winy, żalu, tłumionej złości i wściekłości Dziecko, aby przetrwać w takiej rodzinie musi przystosować się do sposobu jej życia, gdyż jest zbyt słabe, aby coś zmienić w rodzinie. Niedostatecznie wspomaga ona jego w pokonywaniu zadań rozwojowych, dostarcza mu natomiast urazowych doświadczeń: • Frustracja: niezdolność rodziny do empatycznego rozumienia i zaspakajania potrzeb dziecka, zaniedbywanie, opuszczenie, odrzucenie, nieadekwatność, itp.) • Inwazyjność: niezdolność rodziny do powstrzymywania się od naruszania granic dziecka (agresja słowna, przemoc fizyczna, seksualna, nieadekwatność, itp.) Naturalną reakcją na niezaspokojenie podstawowych potrzeb i inwazyjność rodziców są trudne emocje przeżywane przez dziecko: • bunt, złość, wściekłość • panika, lęk, przerażenie • rozpacz, żal, smutek Członkowie rodziny nie potrafią poradzić sobie z tymi trudnymi emocjami dziecka. Budzą one w nich złość, dlatego rodzina: • Nakazuje podtrzymywanie tajemnicy rodzinnej (Nie mów!) • Zakazuje wyrażania prawdziwych emocji (Nie czuj!) • Zakazuje korzystania ze swojego rozsądku w ocenianiu sytuacji (Nie myśl!) • Podtrzymuje dysfunkcyjne relacje (Nie ufaj!) Jedynym sposobem przetrwania staje się przystosowanie do sytuacji, która przekracza możliwości sprostania jej przez dziecko. Dziecko zwraca się przeciw sobie, identyfikując się z tym, jak je postrzega, traktuje i czego od niego wymaga dysfunkcyjna rodzina. Wzory zachowań, które zaczyna realizować dziecko, są niezdrowym kompromisem – przetrwanie za cenę rezygnacji z własnych potrzeb. Nie powodują one zmiany sytuacji rodzinnej, lecz podtrzymują „błędne koło”, są sztywne (tzn. dziecko na sytuacje reaguje zgodnie z wyuczonymi wzorcami), wiążą się z negacją potrzeb i naturalnych praw dziecka, a w efekcie wpływają na późniejsze dorosłe życie, ograniczając jego możliwości i wybory. Takie negatywne przystosowanie dziecka może objawiać się licznymi niekorzystnymi symptomami w sferze: • zachowania (np. przymus kontroli postępowania innych ludzi; gotowość do poświęcania siebie, rezygnacji z własnych potrzeb, planów, pragnień, marzeń; odreagowanie emocji w działaniach impulsywnych – obżarstwie, aktach agresji słownej lub fizycznej) • emocji (np. zaburzenia kontroli emocjonalnej; nadmierne tłumienie lub utrata kontroli nad wyrażaniem uczuć; depresyjność). • samooceny (niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie) • relacji z ludźmi (np. trudności w tworzeniu bliskich i trwałych związków z ludźmi; przejmowanie odpowiedzialności za innych) • zdrowia (np. nadużywanie leków uspokajających i przeciwbólowych, alkoholu, narkotyków; zaburzenia psychosomatyczne) Samotne próby bez wsparcia ważnych dorosłych osób w próbach uporania się z trudnymi doświadczeniami (odrzuceniem, opuszczeniem, dewaluowaniem wartości dziecka, pozbawieniem samodzielności poprzez nadopiekuńczą kontrolę, stawianiem nadmiernych wymagań, wykorzystywaniem, przemocą, zaniedbywaniem) owocują powstawaniem sądów poznawczych, które dotyczą: • siebie, własnych cech, kompetencji i umiejętności, możliwości i ograniczeń, zakresu wpływu na zdarzenia zewnętrzne i skuteczności własnych działań, poczucia ważności i wartości własnego „ja”) • innych ludzi (np. nauczycieli – lub – ogólniej - dorosłych, rówieśników, kobiet i mężczyzn) • świata (np. instytucji, takich jak szkoła, kościół, itp.) • przyszłości, życia, losu Ponadto dziecko identyfikuje się z treścią patogennych przekazów (słownych i pozasłownych) dawanych przez ważne osoby. Zaczynają się one zazwyczaj od słów (nie) jesteś…, powinieneś…, musisz…. Takie przekazy komunikują dziecku, że jest „nie takie jak trzeba”, ‘nie jest wystarczająco udane”, „nigdy nie robi czegoś jak należy”, „zawsze są z nim kłopoty”, „powinno się bardziej starać”, „jak zwykle nie robi tego, co do niego należy”, itp. Traumatyzujące sytuacje i destrukcyjne przekazy rodzinne stanowią często dwie strony tego samego doświadczenia. Podstawowy, powtarzający się negatywny przekaz rodzinny może przygotować mentalny i emocjonalny grunt dla przyszłych trudności dziecka. Nie radzenie sobie wzmacnia patogenne przekonanie o sobie, o innych i o świecie oraz powoduje zazwyczaj nasilenie destrukcyjnych komunikatów rodzicielskich. Negatywne przekazy rodzinne Sądy poznawcze dziecka Sytuacje, z którymi dziecko nie może sobie poradzić Aby dziecko mogło reagować w różnych sytuacjach inaczej niż dotychczas, musi zostać wyposażone w konstruktywne sposoby funkcjonowania. Bardzo ważne jest respektowania prawa dziecka do przeżywania trudnych emocji. Wymaga to zaakceptowania faktu, że emocje są czymś naturalnym i nie są ani dobre, ani złe. Emocje same w sobie nie szkodzą, choć mogą prowadzić do czynów przynoszących szkodliwe skutki. Emocje mogą być przyjemne lub nieprzyjemne dla przeżywającej je osoby. Pojawiają się automatycznie w przeciwieństwie do zachowań, które możemy poddawać kontroli. Jednak kiedy emocje są tłumione, wtedy grozi „wybuch” – utrata kontroli nad zachowaniem. Ważna kwestia to relacja miedzy przeżywaniem emocji i uwalnianiem się od niej. Na przykład, płacz często uważa się za objaw cierpienia. W związku z tym dziecku nie pozwala się wypłakać – zabrania mu się tego lub przynajmniej próbuje szybko pocieszyć. Tymczasem płacz jest uwalnianiem się od cierpienia. Podobnie z ożywionym mówieniem. Często opowiadamy o nieprzyjemnych zdarzeniach, których byliśmy świadkami. To pozwala nam się uwolnić od napięcia. Dziecko powinno mieć okazję do opowiedzenia o dręczących je sprawach zaufanemu dorosłemu. Samo opowiadanie daje efekt oczyszczający. Nie trzeba radzić, pocieszać, a tym bardziej mówić „nie musisz do tego wracać”, „nie dręcz się tym, zapomnij o tym”. Przy odreagowaniu bardzo ważny jest także śmiech, który uwalnia nas od wstydu. Nie należy więc mówić „co się głupkowato śmiejesz”, tylko dać możliwość nazwania wprost tego, co jest zawstydzające czy kłopotliwe w danej sytuacji (nierzadko powoduje zmieszanie sama sytuacja rozmowy z dorosłym). Wyrabianie w dzieciach akceptacji własnych trudnych emocji (żalu, złości, wstydu, lęku) oraz towarzyszenie im w ich wyrażaniu wymaga osobistej gotowości od wychowawcy. Formy pomocy dla uczniów z rodzin dysfunkcyjnych: Pomaganie dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych to przede wszystkim: • Profilaktyka (pomoc w zapobieganiu destrukcyjnym skutkom i pogłębianiu się urazów), która obejmuje:  Zajęcia edukacyjno – rozwojowe  Budowanie alternatywnego do środowiska dysfunkcyjnego środowiska • Pomoc psychologiczna Proflaktyka powinna polegać przede wszystkim na wyposażeniu ucznia w następujące umiejętności: - rozpoznawanie, nazywania i wyrażania uczuć - odróżniania emocji od myśli i działania - konstruktywnego radzenia sobie ze stresem - organizowania czasu i planowania wykonywania zadań - przewidywania konsekwencji własnych zachowań - skutecznego komunikowania się werbalnego - aktywnego słuchania - empatii, rozumienia i wspierania innych ludzi - korzystania z własnych praw, realizowania własnych obowiązków - rozpoznawania i kierowania się w działaniu własnymi ważnymi potrzebami i pragnieniami - panowania nad impulsami, kontroli emocjonalnej, odraczania, zaspokojenia - stawiania granic, asertywnego egzekwowania swoich praw - odmawiania, nie ulegania wpływom presji - podejmowania dobrych decyzji - twórczego rozwiązywania problemów i konfliktów - rozpoznawania stereotypów i uprzedzeń wobec osób odmiennych niż on sam Nabywanie tych kompetencji psychospołecznych w szkole jest szczególnie ważne w przypadku dzieci z rodzin dysfunkcyjnych alternatywnego środowiska. Powinno polegać to na zapewnieniu im bezpiecznych miejsc, gdzie mogłyby spędzać czas w oderwaniu od codziennego stresu. Miejsca takie powinny stwarzać warunki do spokojnego odrabiania lekcji i nauki, aktywnego wypoczynku i zabawy, nawiązywania dobrych relacji z dorosłymi oraz zdobywania pozytywnych doświadczeń i wykazywania konstruktywnych zachowań w warunkach zwykłych codziennych interakcji. Oprócz zajęć w wyspecjalizowanych miejscach takich jak świetlica socjoterapeutyczna, olbrzymie znaczenie ma zapewnianie dzieciom dostępu do obiektów i zajęć sportowych, kół zainteresowań oraz uczestnictwa w imprezach kulturalnych. Mówiąc o formach pomocy psychologicznej, to powinniśmy zapewnić dzieciom udział w : - grupach socjoterapeutycznych dla dzieci - grupach psychokorekcyjnych dla młodzieży - warsztatach i treningach psychologicznych - psychoindywidyalnej terapii dla dzieci i młodzieży - obozach profilaktyczno-terapeutycznych - udostępniać numer telefonu zaufania wszystkie tego typu działania powinny być prowadzone przez profesjonalistów (psychologów, pedagogów, terapeutów) w ramach instytucji i programów specjalistycznych. Programy terapeutyczne dostosowuje się do konkretnych trudności dzieci. Mogą być one także objęte pomocą nieprofesjonalną przez grupy samopomocowe. W przypadku rodzin dotkniętych alkoholizmem grupy takie to AA (dla alkoholików), Al.-Anon (dla niepijących członków rodziny), AL.-Ateen (dla dzieci i młodzieży). Szkoły powinny dysponować bazą danych o tego typu działaniach i instytucjach w okolicy szkoły, w której pracujemy. Wychowawca w kontakcie z uczniem z rodziny dysfunkcyjnej może przeżywać różne trudne uczucia: bezradność, gniew, złość, rozdrażnienie, urazę, zniecierpliwienie, itp. Wskazane jest, aby miał okazję badać także swoje ograniczenia i możliwości w ramach różnych treningów psychologicznych, które zapobiegają syndromowi wypalenia zawodowego oraz ułatwiają: - dzielenie się własnymi problemami i sukcesami w pracy - zespołowe planowanie rozwiązań bieżących problemów wychowawczych - samokształcenie i samodoskonalenie - autorefleksję Wszystkie te działania będą pomocne w dalszej pracy wychowawczej, w której nauczyciel powinien unikać: - krzyku - obrażania, przezywania, - sarkazmu, wyśmiewania - braku dyskrecji - izolowania niektórych uczniów - nie dopuszczania ucznia do wypowiedzenia własnego zdania w istotnych sprawach dotyczących jego osoby - niesprawiedliwości w ocenianiu - naznaczania ucznia - chłodu emocjonalnego i zbytniego dystansowania się do spraw uczniów - grożenia - rozkazów Mając takiego ucznia w klasie, nauczyciel chcąc pomóc mu musi zaakceptować jego odmienny charakter i odmiennie je traktować. Uczeń nadpobudliwy powinien zajmować miejsce w klasie bliżej biurka nauczyciela, co ułatwi dokładniejsze śledzenie jego pracy i przekazywania informacji dotyczących lekcji i zachowania ucznia. Olbrzymią rolą nauczyciela jest także zachowanie zadawalającej współpracy ze środowiskiem rodzinnym dziecka, co w dużym stopniu umożliwi mu zdobycie cennych informacji o dziecku, jego rodzicach, rodzeństwie, warunkach bytowych i relacjach panujących w domu. Posiadając powyższa wiedzę nauczyciel może umiejętnie dobrać formy i metody pracy dla ucznia, jak też może pozyskać sympatię i zaufanie dziecka poprzez dostarczanie mu „jawnych dowodów” interesowania się nim i jego problemami. We współpracy z rodzicami nauczyciel musi wykorzystać umiejętności komunikacji werbalnej i niewerbalnej przekazując im jednocześnie jasno sprecyzowane stanowisko co do wymagań szkoły wobec nich i ich dziecka. Opracowała: Danuta Krupińska (wychowawca świetlicy szkolnej) BIBLIOGRAFIA 1.M. Łopatkowa, Jak pracować z dzieckiem i rodziną zagrożoną, Warszawa WSiP 1976. 2.Konflikty w rodzinie. Niszczą czy budują? Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, Warszawa 1998. 3.Problematyka rodzinna. Przegląd bibliograficzny. Wydawnictwo "Posłaniec", Otwock 1998. 4.Wybrane terapie zaburzonych systemów rodzinnych. (W:) Nauki o rodzinie, red. J. Kłys, Wydawnictwo Ottonianum, Warszawa 1995. 5.Problemy w rodzinie dysfunkcyjnej. (W:) Wychowanie do życia w rodzinie. Książka dla nauczycieli, rodziców i wychowawców, pod red. K. Ostrowskiej i M. Ryś, Warszawa 1999. 6.Psychologiczne źródła dysfunkcji w małżeństwie i rodzinie. (W:) Rodzina polska u progu trzeciego tysiąclecia, pod. red. W. Majkowskiego, Wyd. UKSW, Warszawa 2003.

Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa Anny to glód. Rodzice nie byli biedni, ale pływali dużo na jachtach zostawiajac dzieci pod opieką niesumiennej niańki. Chłopak tej opiekunki molestował seksualnie Annę gdy była ośmioletnią dziewczynką. Gdy powiedziała o tym rodzicom, ci po zrobieniu jej awantury wysłali ją do innego miasta do szkoły z internatem. Będąc w licznej klasie nie była należycie, indywidualnie stymulowana intelektualnie. Rodzice nie interesowali się zbytnio jej nauką ani życiem poza szkołą. Pierwszej aborcji dokonała bez ich wiedzy w 14 roku życia. Uciekła z domu w wieku 17 lat. Przez następnych kilkanaście lat miała, jak mówi, 300 partnerów seksualnych, którzy często płacili jej za seks. Nie miała stałego zatrudnienia. Sporadycznie brała narkotyki. Dokonała jeszcze dwóch aborcji. Urodziła jedno dziecko — chłopca, którego bije, gdyż nie jest jej zdaniem wystarczająco silny fizycznie i za często płacze.

Rodzaje przemocy i zaniedbania, uszeregowane według stopnia dokonywanego zniszczenia, poczynajac od najbardziej istotnych (tj. 1)
Przemoc fizyczna
1. uderzenie w twarz
2. duszenie
3. bicie paskiem
4. złamanie kości
5. potrząsanie
6. oparzenie
7. uderzenie pięścia

Przemoc i zaniedbanie pojawiaja się w kombinacjach aż u 95% badanych osób , co oznacza, że z punktu widzenia naukowego i terapeutycznego błędem jest traktowanie dziecka jako ofiary jednego tylko rodzaju przemocy lub zaniedbania, np. tylko przemocy fizycznej lub seksualnej. Najgorszy wpływ na poczucie wartosci u dziecka oraz jego postrzeganie przyszłosci wywiera kombinacja: przemocy słownej, przemocy fizycznej i zaniedbania fizycznego. Często bagatelizowane przez lekarzy i psychologów zaniedbania emocjonalno-intelektualne i fizyczne występują w 9 z 10 najbardziej niszczących kombinacjach Przemoc seksualna pojawia się raz, w ósmej kombinacji. Przemoc fizyczna oraz słowna występuja często razem.

Brak zadowolenia z życia

Brak celu w życiu

Kiepska przyszłość dla świata

Własna przyszłość kiepska

Małe szanse na dobrą prace

Małe szanse na udane małżeństwo

Małe szanse bycia dobrym rodzicem

Bardziej niż przemoc niszczący wpływ na dziecko ma zaniedbanie. Ludzie zaniedbani o wiele częściej ulegają przemocy. Jesli przemoc jest poprzedzana przez zaniedbanie, jej niszczący wpływ jest większy (w porównaniu z sytuacją, kiedy osoba miała do czynienia wyłącznie z przemocą). Zaniedbane dzieci maja skłonność do obwiniania siebie, co pogłębia ich nikłe poczucie własnej wartosci. Gubia radosc ze swego życia. Brak im celu w życiu, spoglądaja w przyszłość świata i swą własną bez nadziei, dostrzegaja małe szanse dostania dobrej pracy, stworzenia udanego małżeństwa, posiadania udanych dzieci i bycia dobrym rodzicem.

Dzieci, które zaznały przemocy fizycznej [83], mają tendencję do obwiniania siebie w przypadku przemocy mniejszego stopnia, a obwiniają innych, gdy przemoc jest znaczna. Dzieci, które zaznały przemocy słownej [83] i seksualnej [83] winią siebie bardziej, kiedy stopień przemocy jest mniejszy i kiedy jest duży. Pomiędzy tymi skrajnościami mają skłonność do obwiniania innych.

Dzieci winią się za przemoc fizyczną:

 
Dzieci winią się za przemoc seksualną:

Dzieci, które doświadczyły przemocy fizycznej, słownej oraz zaniedbania fizycznego i emocjonalnego oczekują na swą wczesną śmierć. Im poważniejsze maltretowanie, tym wcześniej oczekują śmierci i w gwałtowniejszy sposób, np. w wyniku wypadku, wojny, morderstwa lub samobójstwa. Jest to o tyle ważne, że ludzie mają tendencję do życia w sposób wypełniający ich oczekiwania.

Wpływ przemocy i zaniedbania jest tym większy, im we wcześniejszym wieku się zaczyna.
Z punktu widzenia dziecka najczęstsze przyczyny złego traktowania w rodzinie to: 1) niedojrzałość rodziców, 2) brak harmonii małżeńskiej, 3) bieda. Istnieje znaczne powiązanie pomiędzy tym, jak rodzice wykorzystują i zaniedbują swe dzieci, a tym jak byli wykorzystywani lub zaniedbywani w dzieciństwie. Jest to szczególnie prawda w przypadku przemocy słownej.

Przemoc słowna (jej formy, oprócz wymienionych w Tabeli 6. to: plotkowanie, kłamstwa, przeklinanie) jest szczególnie niszcząca, ponieważ:

• nigdy się nie kończy i jest stosowana wobec siebie samego. Dziecko powtarza w swej głowie przez lata to, co usłyszało, często dodając swe własne jeszcze gorsze określenia, które dodatkowo niszczą jego osobowość;

• nie pozostawia fizycznych ran, więc jej skutki są lekceważone lub niedostrzegane;

• obniża poczucie własnej wartości dziecka;

• łatwo przechodzi z pokolenia na pokolenie, gdyż osoba zwraca się do ludzi jej bliskich tak jak do niej się odnoszono;

• powoduje, że dziecko by się ochronić, ucieka w świat fantazji, co może doprowadzić je do wyobcowania.

Dzieci winią się za przemoc słowną:

 
Kobiety i mężczyźni, którzy byli zaniedbani jako dzieci, przejawiają większą skłonność do zaniedbywania małżonka. Sposób wykorzystania dziecka przez matkę wynika z przemocy doświadczonej w dzieciństwie oraz przemocy ze strony partnera. Doświadczywszy zaniedbania ludzie wyolbrzymiają w przyszłości znaczenie małych odrzuceń i przeciwności. Tak tworzy się błędne koło przemocy.

Do pełnego rozwoju dziecko potrzebuje potwierdzenia ważności swego istnienia. Nie ma dlań nic gorszego jak bycie ignorowanym i zaniedbywanym. Wtedy bowiem, będąc zdeterminowane, by pomimo wszystko znaleźć materiały potrzebne do rozwoju, przyjmie każdy dotyk, uwagę czy zainteresowanie, nawet jeżeli są one raniące i niszczące. W późniejszym okresie życia ta determinacja może przyczynić się do tego, że jako osoba zaniedbana, będzie szczególnie podatne na przyjmowanie roli permanentnej ofiary, gdyż będzie akceptować patologiczne związki i niszczące sytuację, w tym materializm, okultyzm i postawy narcystyczne. Może to spowodować między innymi: trwałą niezdolność do związków uczuciowych, brak poczucia odpowiedzialności, niezdolność planowania odległych celów, bezosobowy stosunek do życia seksualnego, upośledzenie wglądu, uprzedmiotowienie relacji osobowych.

Niektóre osoby, w tym dzieci, czasami prowokują sytuacje raniące je i przyczyniają się do ich powtarzania. [62] Dzieje się tak, gdy:

• dzieci są zaniedbane i poszukują jakiejkolwiek uwagi, nawet raniącej,

• czasami otrzymują drobne prezenty od krzywdziciela, których nie dostają w normalnych sytuacjach,

• są ciekawe, co się stanie,

• łatwo je zastraszyć,

• usiłują zachować stabilność w rodzinie, ochraniają krzywdziciela,

• starają się przezwyciężyć lęk poprzez częste wystawianie się na źródło strachu,

• lepsza niż czekanie na niepewność wydaje się im pewna, choć zła teraźniejszość,

• wolą maltretowanie w rodzinie, niż spokój w domu dziecka,

• ich ciała przyjmują z zadowoleniem podniecanie lub dotykanie, nawet kiedy umysł mówi im, że to szkodliwe,

• zyskują swoistą „ważność” w rodzinie oraz poczucie kontrolowania krzywdziciela, na którego mogą donieść,

• chcą wiedzieć, dlaczego się tak dzieje, więc usiłują odtwarzać traumatyzujące sytuacje.

Niekorzystne więzi partnerskie

Wielu ludzi, będących ofiarami przemocy i zaniedbania, poszukując materiałów potrzebnych im do rozwoju łatwo jest uwodzonych lub sami uwodzą innych mając nadzieję na zaspokojenie swych potrzeb. Często wybierają partnera, który potencjalnie może przyczynić się do odtworzenia nierozwiązanego problemu z ich przeszłości. Chociaż początkowo ludziom wydaje się, że znajdują się w cudownym, idealnym związku, to często poznając się bardziej wzajemnie, dostrzegając w partnerze cechy, które przypominają im o doznanych krzywdach, stają się coraz bardziej rozczarowani. A to może doprowadzić do rozstania, zaś po jakimś czasie do kolejnego związku z podobnym człowiekiem. Ludzie pamiętają imiona, cechy charakteru oraz intymne zachowania swoich byłych partnerów seksualnych, niezależnie od tego czy było ich trzech czy trzydziestu.

Podsumowanie przemocy i zaniedbania

• ofiary przemocy są bardziej skłonne do wykorzystania i zaniedbania swych dzieci,

• najbardziej niszczącym rodzajem przemocy jest przemoc słowna,

• jeżeli zaniedbanie poprzedza przemoc jej efekt niszczący jest większy,

• niektórzy ludzie przyczyniają się do tego, że są ofiarami przemocy.

Zaniedbanie jako forma przemocy wobec dziecka

Niepokojącym zjawiskiem współczesnego świata staje się przemoc , która

przybiera róże postacie , formy , występuje wśród dorosłych , młodzieży , dzieci

niosąc nieobliczalne skutki.

Za przemoc można uznać wszelkie akty godzące w osobistą wolność ,

wykraczające poza społeczne normy wzajemnych relacji.

Wyróżniamy takie formy przemocy jak :

przemoc fizyczna

znęcanie się psychiczne lub emocjonalne

wykorzystywanie seksualne

zaniedbywanie

Ważnym nakazem moralnym staje się troska o dobro małego dziecka. Krzywda

wyrządzona dzieciom , jest jedną z największych krzywd , gdyż godzi w istoty

najgłębsze , bezbronne , bezgranicznie ufające dorosłym.

Jednym z problemów społecznych jest przemoc wobec dziecka w rodzinie.

Rodzina – dom rodzinny to oaza spokoju i bezpieczeństwa. Jest też jedna w

swoim rodzaju wspólnotą zdolną do nauczania , wychowania , przekazywania

wartości kulturalnych , etycznych , duchowych , religijnych , istotnych dla

rozwoju i powodzenia jej członków i całego społeczeństwa.

W deformacjach życia rodzinnego mają często swe korzenie egoizm , pesymizm

, chciwość , brak tolerancji , przemoc i agresja.

Zaniedbywanie dziecka , można zdefiniować jako sytuacje , w których

najbardziej podstawowe potrzeby dziecka ( wyżywienia , ubranie , higiena ,

ochrona , bezpieczeństwo , wychowanie , opieka lekarska ) nie są zaspokajane

przez osoby za to odpowiedzialne.

Wyróżniamy następujące rodzaje zaniedbywań zachowania sprawcy :

zaniedbanie fizyczne

zaniedbanie emocjonalne lub psychiczne

zaniedbanie pasywne – związane z zaniedbaniem działania , np.

niepodanie dziecku leków

zaniedbanie aktywne , np. podanie niewłaściwego leku , pozostawienie

dziecka w zamknięciu

Zaniedbaniem aktywnym jest także tzw. „Syndrom Münchansena” – sytuacja ,

kiedy rodzice poddają dziecko nieustannym badaniom medycznym powołując

się na patologiczne symptomy , wywoływane przez samych rodziców.

Symulacja symptomów może być urzeczywistniona poprzez wymyślanie

objawów trudnych do zdiagnozowania , poprzez podanie dziecku określonych

substancji , np. środków uspokajających , insuliny czy nadmiaru soli , bądź też

przez fałszowanie próbek poddawanych analizie.

Inną , mało znaną formą zaniedbywania dzieci jest unikanie kontaktu rodziców z dzieckiem , gdy przebywa ono w placówce opiekuńczej , mimo , że nie ma ku

temu żadnych przeszkód. Jest to tzw. „chińska tortura”.

Najbardziej powszechne formy zaniedbania dziecka w środowisku rodzinnym

to :

brak kontroli – rodzice lub osoby odpowiedzialne za dziecko nie sprawują

nad nim odpowiedniej kontroli

porzucenie – przez dłuższy czas dzieckiem nikt się nie zajmuje

głodzenie dziecka niewystarczający lub nieodpowiedni ubiór – dziecko

ubrane jest w rzeczy brudne , zniszczone lub też nieodpowiednio do

warunków atmosferycznych

zaniedbanie stanu zdrowia – brak opieki medycznej , należytego leczenia

zaniedbanie wychowawcze – dziecko nie otrzymuje odpowiednich

bodźców do harmonijnego rozwoju

wykorzystywanie w pracy , np. żebractwo

prowadzenie w obecności dziecka awantur , libacji

brak dbałości o higienę dziecka.

Przedstawione powyżej przykłady odnosiły się do zaniedbywania fizycznego.

Istnieje także zaniedbywanie emocjonalne , do form tego zaniedbywania należą:

odrzucenie – dorosły nie chce uznać potrzeb dziecka , unika i nie

akceptuje obecności dziecka

wyobcowanie – dorosły uniemożliwia dziecku kontakt z jego

rówieśnikami , ogranicza dziecku dostęp do normalnych i zwyczajnych

doświadczeń społecznych

zastraszanie – dorosły grozi , straszy , atakuje dziecko werbalnie , tworząc

klimat strachu i napięcia.

Konsekwencjami zaniedbania dziecka przez rodziców związane są z

następującymi zachowaniami :

częsta apatia i zmęczenie dziecka

dziecko wykazuje nadmierną porywczość lub agresywność

dziecko nie chodzi do szkoły , przesiaduje w miejscach publicznych.

Oznaki emocjonalne :

u dziecka występują skrajne przejawy stanów emocjonalnych , tj. smutek ,

radość

pesymizm , brak zaufania , depresja

niezdolność do budowania stałych relacji.

U dziecka zaniedbanego może wystąpić „syndrom opóźnienia rozwoju” –

dziecko osiąga wagę , wzrost i rozwój motoryczny na znacznie niższym

poziomie niż dzieci w tym samym wieku , a sytuacja ta nie ma uzasadnienia w

żadnej przyczynie organicznej.

Innym problemem jest przemoc seksualna wobec dzieci.

Dziecko doznaje podwójnej krzywdy – bezpośredniej , w wyniku nadużycia i

pośredniej – tajemnicy milczenia , zaprzeczenia temu , co się stało , co skazuje

dziecko na samotność , a często na odrzucenie.

Za ten rodzaj krzywdy odpowiada rodzina , przyjaciele , wychowawcy , którzy

niejednokrotnie nie przyjmują do wiadomości tego , co się stało lub , co gorsze , obwiniają dziecko za zaistniałą sytuację.

1. Symptomy, na podstawie których można przypuszczać, że dziecko jest ofiarą przemocy:

• negatywny obraz własnej osoby,

• redukcja przeżywania pozytywnych emocji,

• autoagresja (próby samobójcze, uderzenia w ścianę – blizny, zniekształcenia, wyrywanie włosów – łysienie),

• skargi na dolegliwości fizyczne (wędrujące bóle, bóle brzucha, głowy, ociężałe nogi, ręce),

• niepokój dotyczący własnego ciała (lęk przed skaleczeniem, zastrzykami, nieuleczalną chorobą, nadmierna reakcja na ból),

• zmniejszona lub zwiększona ekspresja emocjonalna

2. Zachowanie dziecka w szkole, świetlicy:

• chodzenie po klasie, zaglądanie innym przez ramię (reakcja na poczucie samotności0,

• płacz, gdy coś sie nie udaje,

• mała tolerancja na zmiany (moja ławka, moja pani, brak poczucia bezpieczeństwa),

• silna obrona sfery osobistej,

• naruszanie sfery osobistej innych,

• tendencja do widzenia świata jako zagrażającego,

• niekorzystanie z szans.

3. Zachowanie dziecka w kontakcie z dorosłym (terapeuta, badający, wychowawca):

• lęk, gdy zbliża się dorosły,

• sztywnienie w bezpośrednim, bliskim kontakcie,

• niechęć przed powrotem do domu,

• prezentacja jednej z następujących strategii:

  • strategia wybitnego dziecka (wysoka inteligencja, silna dbałość o osiągnięcia, bardzo dobrze się uczy, ograniczone kontakty innymi dziećmi),

  • strategia opieki (wyczulenie na potrzeby rodziców i dorosłych, “mały dorosły”, brak radości o spontaniczności),

  • strategia spokoju i unikania kłopotów trzyma się z dala od wszystkiego, niepozorne, ciche),

• tzw. podejście strusia – jeśli ja cię nie widzę, to ty nie widzisz mnie,

• unikanie za wszelką cenę kontaktu wzrokowego.

(dzieci niechciane, wcześniaki, dzieci niepełnosprawne są w grupie zwiększonego ryzyka)

4. Rozpoznanie przemocy na podstawie relacji rodzice – dziecko:

• zwlekanie ze zgłoszeniem się do lekarza,

• niewystarczające lub nieprawdopodobne wyjaśnienia,

• brak jakichkolwiek wyjaśnień, wyjaśnienia różne u różnych osób,

• obrażenia powstałe w różnym czasie, o podobnym charakterze,

• wcześniejsze występowanie w rodzinie wypadków krzywdzenia,

• niewystarczająca troska rodziców,

• bezwzględne oskarżanie dziecka przez rodziców (większość rodziców obarcza winą siebie),

• duża surowość i krytycyzm, nierealistyczne wymagania,

• dziecko nie ucieka w ramiona rodziców w obawie przed obcymi,

• zamiana ról w domu – dziecko przejmuje obowiązki rodzica,

• matka jest bardzo często lub stale nieobecna w domu,

• rodzina, w której nie ma granic międzypokoleniowych,

• rodzina oddzielona fizycznie i psychicznie od społeczności lokalnej,

• rodzice alkoholicy, narkotyzujący się, chorzy psychicznie.

5. Rozpoznawanie przemocy na podstawie rysunku dziecka:

• brak w rysunku pierwiastka ludzkiego, roślinnego, zwierzęcego,

• brak wejścia w rysunku domu,

• wejście zakratowane, niedostępne,

• rysunek otoczony linią,

• elementy nierealistyczne, fantastyczne,

• rysowanie z pozycji żaby,

• ciemna, agresywna kolorystyka,

• elementy jawnie lub symbolicznie genitalne,

• agresywna. przerażająca tematyka.

 

Kodeks Karny, Prawo Rodzinne, Konwencja o Prawach Dziecka, Konstytucja, wiele instytucji, organizacji samorządowych i pozarządowych są po to, żeby chronić dzieci i ich prawa oraz wspierać osoby chcące im pomagać.

Nie musisz robić tego, co policja, prokurator, psycholog, lekarz. Ważne jest przede wszystkim to, żebyś:
1. wysłuchał osoby, która doznaje przemocy,
2. uwierzył w to, co mówi,
3. zapewnił ją o tym, że ma prawo szukać pomocy,
4. zawiadomił osoby, które zajmują się udzielaniem pomocy w sytuacjach kryzysowych.

Przemoc nie skończy się sama.
Pierwszym krokiem do jej przerwania
jest przełamanie izolacji i kręgu milczenia
 

Poniższa tabelka przedstawia rodzaje i formy przemocy.

 

RODZAJE PRZEMOCY	KATALOG ZACHOWAŃ
PRZEMOC FIZYCZNA	popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy, itp.
PRZEMOC PSYCHICZNA	wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), stosowanie gróźb, itp.
PRZEMOC SEKSUALNA	wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych kobiety, itp.
PRZEMOC EKONOMICZNO – SOCJALNA	zaniedbywanie dziecka, odbieranie zarobionych pieniędzy, nie zaspakajanie podstawowych, materialnych potrzeb, nie zapewnianie podstawowej opieki zdrowotnej, itp.

Badania przeprowadzone wśród tzw. porządnych rodzin ujawniły, że 81% dzieci jest bitych, poszturchiwanych, maltretowanych przez swych własnych rodziców, 4-5% dzieci jest regularnie bite. Najbardziej narażone na przemoc są najmłodsi członkowie rodzin. 40-45% dzieci do 5-go roku życia trafia do szpitala z powodu złego traktowania przez opiekunów.

PRZEMOC DOMOWA

Czym jest przemoc domowa?

Przemoc domowa (przemoc w rodzinie) to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciwko członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody.

Uderzenia pięściami, wyrywanie włosów, rzucanie o ścianę, szczypanie, bicie po twarzy, popychanie, niszczenie zabawek ale także ubliżanie, obelgi, groźby, areszt domowy czy ograniczenie swobody poruszania się to coś więcej niż kłótnia, nieporozumienia czy konflikty małżeńskie. Choć przez wiele lat traktowane jako sprawa prywatna, bicie, wykorzystywanie i krzywdzenie osób bliskich jest przestępstwem podlegającym karze tak samo jak przemoc wobec obcych.

Z perspektywy prawnej przemoc domowa opisują artykuły Kodeksu Karnego dotyczące znęcania się, zgwałcenia, zmuszania do określonych zachowań, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, kradzieże na rzecz osoby najbliższej, naruszanie nietykalności fizycznej, porzucanie małoletniego lub osoby nieporadnej, uprowadzanie lub zatrzymanie małoletniego wbrew woli osoby powołanej do opieki, dopuszczanie się czynu lubieżnego względem osoby poniżej 15 lat, groźby popełnienia przestępstwa na szkodę najbliższych, nakłanianie i zmuszanie do czynów nierządnych przy wykorzystaniu stosunku zależności oraz rozpijanie małoletniego. Interesów osób krzywdzonych bronią również zapisy prawa cywilnego zawarte głownie w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

Tak z punktu widzenia prawa jak i psychologii przemoc domowa nie jest zjawiskiem jednorazowym. Cykl przemocy składa się z następujących po sobie j powtarzających się jak błędne koło faz:

§ faza narastającej przemocy – wzrost napięcia, narastająca sytuacja konfliktowa, początki pojawiającej się agresji, której przyczynami mogą być nawet błahostki dnia codziennego, kumulujące się aż eksplozji;

§ faza ostrej przemocy – wybuch agresji, „normalny” dotąd człowiek zmienia się w oprawcę, dopuszcza się czynów, których nie wyrządziłby wcześniej, za nic mając cudzą krzywdę; w tej fazie najczęściej dochodzi do interwencji policyjnych, w tej właśnie fazie ofiary decydują się złożyć skargę;

§ faza miodowego miesiąca – okres okazywania skruchy i miłości, sprawca żałuje swych czynów, próbuje załagodzić sytuację i udobruchać ofiarę, obiecuje poprawę, jest uczynny i miły., przekonuje ofiarę, że sytuacja się nie powtórzy; ofiara mu wierzy, ponieważ pragnie by było to prawdą i zostaje przy boku sprawcy; jednak już po krótkim czasie napięcie znów zaczyna rosnąć i cykl się powtarza.

Cykle przemocy mogą trwać latami, a każdy kolejny może być coraz brutalniejszy lub bardziej wyrafinowany.

Charakterystyka ofiar

Przemocy w rodzinie doświadczają kobiety, dzieci, mężczyźni, osoby starsze, a także chore. Najbardziej narażone są po prostu jednostki słabsze, o niższych zdolnościach samoobrony. Przemoc domowa zdarza się we wszystkich grupach i warunkach społecznych - i to z porównywalną częstotliwością. Faktem jest, że w środowiskach o niskim statusie społecznym częściej dochodzi do tzw. przemocy gorącej – popełnianej brutalnie, z wybuchami agresji i o gwałtownym przebiegu, stosowanie kar fizycznych wobec dzieci i ich zaniedbywanie.. Środowiska o wysokim statusie charakteryzują się natomiast przemocą chłodną – bardziej wyrafinowaną, odznaczającą się większą pomysłowością i psychicznym karaniem dzieci. Tych rodzin często nikt nie podejrzewa o rozgrywający się wewnątrz dramat.

Tragedią ofiar przemocy domowej jest między innymi to, że są często nierozumiane przez toczenie i postrzegane jako irytujące. W społeczeństwie funkcjonują ciągle mity o tym, że ofiary zasłużyły sobie na własny los, same akceptują przemoc, a gdyby naprawdę cierpiały, odeszłyby od swojego prześladowcy. Zjawisko niechęci do udzielania im pomocy potęguje fakt, że często wycofują one wniosek o ukaranie sprawcy. Natomiast sytuację ofiary przemocy w rodzinie coraz częściej porównuje się z sytuacją ofiar zamachów terrorystycznych! Przebywają one bowiem w sytuacji zagrożenia przez całe lata, a na domiar złego katem jest osoba dla nich najbliższa. W ich psychice zachodzą ogromne zmiany. Trudno oczekiwać od nich racjonalnych zachowań, gdy latami żyją w ciągłym strachu. W znacznej części przypadków ofiary przemocy domowej doznają poważnych uszkodzeń psychicznych na skutek długotrwałego terroru. Po latach cierpienia widoczne są u nich objawy tzw. syndromu wyuczonej bezradności –biernego znoszenia znęcania się mimo świadomości bezprawności takiego zachowania. Choć początkowo bronią się przed doświadczana przemocą, nie godzą się na nią, i buntują, to przekonując się o nieskuteczności swoich protestów utwierdzają się w przekonaniu, iż nic nie da się zrobić. Ponadto padają one ofiarami wtórnej wiktymizacji – nie dość, że są ofiarami doświadczanej przemocy to dodatkowo obarczane są przez otoczenie winą i odpowiedzialnością za los, który je spotkał.

Skala zjawiska

Przemoc w małżeństwie jest zjawiskiem powszechniejszym niż nam się wydaje. Mitem oczywiście jest, iż problem przemocy domowej dotyczy tylko rodzin z problemem alkoholowym, zaś oprawcami są tylko mężczyźni. W literaturze istnieje już pojęcie syndromu bitego męża. Przemoc wobec mężczyzn okazuje się zjawiskiem wcale nierzadkim. Kobiety są również sprawcami przemocy wobec dzieci, choć często w łagodniejszej formie. Częściej też stosują przemoc wobec dzieci dorosłych. Istnieje również zjawisko odwrotne – stosowanie przemocy przez dzieci wobec rodziców. Narażeni są zwłaszcza rodzice, od których dzieci – już dorosłe – uzależnione są ekonomicznie, a także osoby starsze zależne od swych dzieci ponieważ wymagają pomocy i opieki.

Powstrzymywanie sprawców i pomoc ofiarom

By zatrzymać przemoc wezwij Policję. Każda osoba wzywająca policję ma prawo do zapewnienia jej przez interweniujących policjantów doraźnego bezpieczeństwa (art.15, ust. l, pkt 3 ustawy o Policji - Policjanci wykonując czynności mają prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia).Policjanci dowiedziawszy się podczas pełnienia swoich obowiązków służbowych, że w rodzinie występuje lub może występować przemoc domowa, powinni zrobic wszystko co leży w ich kompetencji, by zapobiec eskalacji przemocy i pomóc rodzinie uporać się z problemem. W tym celu wdrożona została przed laty m.in. procedura Niebieskiej Karty.

Ofiary lub osoby posiadające wiedzę o istnieniu problemu przemocy w rodzinie mogą zgłaszać ten fakt, szukać pomocy psychologicznej i prawnej w:

§ punktach informacyjno-konsultacyjnych na terenie gmin

§ ośrodkach pomocy społecznej

§ prokuraturach

§ sądach rodzinnych i Nieletnich

§ schroniskach dla ofiar przemocy domowej

§ ośrodkach interwencji kryzysowej

§ telefonach zaufania

§ grupach wsparcia dla ofiar przemocy domowej

§ poradniach psychologiczno – pedagogicznych

Jeśli przemoc w rodzinie jest związana z nadużywaniem alkoholu, zgłoś się do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradni Odwykowej lub Klubu Abstynenta.

Możesz zadzwonić też na numery telefonów: Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia" tel. [phone] (płatny pierwszy impuls, czynny od poniedziałku do soboty w godzinach 10.00-22.00, w niedziele i święta w godzinach 10.00-16.00), tel. (0-prefix-22) 666-00-60 (linia płatna, czynna od poniedziałku do piątku w godzinach 10.00-22.00), Policyjnego Telefonu Zaufania tel. [phone] (linia bezpłatna, czynna codziennie w godzinach 8.00-22.00).