ZAGADNIENIE 13

Teprmin "prawo" używany jest w dwóch znaczeniach, określanych mianem prawa przedmiotowego i podmiotowego.

Prawo przedmiotowe - to normy prawne. Definicja prawa okreslajac prawo jako zespol norm, tym samym okresla pojecie prawa przedmiotowego. Kazda z obowiazujacych norm jest wycinkiem prawa przedmiotowego.

Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normy prawne, a wynikajaca ze stosunku prawnego, moznosc postepowania w okreslony sposob.

Norma zawarta w kodeksie pracy, stanowiaca iz po 10 latach pracy przysluguje pracownikowi urlop wypoczynkowy w wymiarze 26 dni roboczych, jest normą prawa w znaczeniu przedmiotowym. To natomiast ze pracownikowi X, ktory przepracowal 10 lat, przysluguje taki wlasnie urlop, jest jego prawem podmiotowym.

Wsród praw podmiotowych wyroznia sie dwa zasadnicze rodzaje:
1) prawa podmiotowe bezwzgledne
2) prawa podmiotowe względne.

• Prawa podmiotowe bezwzgledne moga byc skierowane przeciwko kazdej osobie. Obowiazek odpowiadajacy prawu bezwzglednemu ciąży na calym otoczeniu uprawnionego, a nie na scisle oznaczonej osobie. Obowiazek ten polega na powstrzymywaniu sie od dzialan, ktore moglyby naruszyc prawo podmiotowe uprawnionego. Do praw bezwzglednych naleza prawa rzeczowe (przede wszystkim prawo wlasnoci), niekote prawa rodzinne, prawa osobiste itp.

• Prawo podmiotowe wzgledne to prawa, ktore mogą byc skierowane tylko wobec oznaczonej osoby lub grupy osob.Obowiazek odpowiadajacy takeimu prawu spoczywa nie na wszystkich, lecz na konkretnej osobie lub grupie osob. Do praw pdomiotowych wzglednych należą przede wszystkim prawa wynikajace ze stosunkow zobowiazaniowych. Jezeli pozyczam komus okresloną sume pieniedzy, mogę żądac ich zwrotu tylko od osoby, ktorej pozyczki udzielilam. Moje prawo jest wiec skuteczne tylko wzgledem oznaczonej osoby.
  O tym, które prawa maja charakter praw podmiotowych bezwzglednych, a ktore wzglednych, przesadza wola ustawodawcy, ktory z apomoca normimperatywnych ustala katalog praw bezwzglednych.

W parwie podmiotowym mozna niekiedy wyodrebnic jego poszczegolne czesci skaldowe, zwane uprawnieniami. Na przyklad w przyslugujacym wlascicielowi prawie wlasnosci wyodrebic mozna takie uprawnienia, jak uprawnienie władania, korzystania i rozporządzania rzeczą.
Roszczeniami nazywamy prawa lub uprawnienia skonkretyzowane w ten sposob, ze stwarzaja uprawnionemu moznosc żadania od oznaczonej osoby konkretnego zachowania sie. jezeli na przyklad ktos naruszy prawo wlasnosci w ten sposob, ze zabierzee komus jego rzecz lub zniszczy, powstają z tą chwilą okreslone rozczenia wlasciciela przeciwko oznaczonej osobie, ktora rzecz zabrala lub zniszczyła.

Normy społeczne – to reguły zachowań moralnych, etycznych i obyczajowych obowiązujących w danym społeczeństwie. Wypowiedzi zwane normami bezpośrednio wskazują na określone zachowanie w danej sytuacji jak np. rady. Normy społeczne dzielą się na: normy pasywne, (pomocnicze) i normy aktywne, (podstawowe) – które dyktują postępowanie i stanowią podstawę porządku społecznego, dzielą się one na: bezroszczeniowe i roszczeniowe: a te z kolei na autonomiczne(nakaz sumienia) i heteronomiczne – które pochodzą od autorytetu wyższej rangi (norma prawna) lub niższej rangi (normy obyczajowe).

Norma prawna – reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczona sankcją przymusu państwowego.

Normą prawną są tylko takie zdarzenia aktów normatywnych, które podmiotom do których są skierowane wyznaczają pewne: uprawnienia i obowiązki. Norma prawna, jest normą: aktywną-roszczeniową-heteronomiczną-pochodzącą od autorytetu wyższej rangi. Normy prawne są wydobywane z przepisów drodze interpretacji, czyli wykładni prawa.Normy prawne dzielimy ze wzgledu na: TREŚĆ: normy prawa materialnego- regulują podstawowe stosunki prawne oraz normy prawa formalnego – określają realizację podstawowych stosunków prawnych. KONKRETNOŚĆ NORMY: konkretne – dyspozycja wyraźnie określa sposób postępowania, blankietowe – gdy norma nie formułuje dyspozycji wyraźnie a powierza jej ustalenie wskazanemu organowi państwowemu, odsyłające - gdy odsyła do dyspozycji zawartej w innym przepisie. ZASIĘG OBOWIĄZYWANIA: ogólne – gdy odnosi się do wszystkich przypadków i osób, zindywidualizowane – gdy odnosi się do ściśle określonych przypadków i osób.

ZAGADNIENIE 14

Prawo naturalne – którego twórcą jest Bóg zakłada że istnieją normy prawne, które są niezależne od państwa i nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego oraz odznaczają się od niego większą stabilnością. Św. Tomasz dzieli prawo na : prawo pozytywne – stanowione przez ludzi oraz prawo Bożek które dzieli się na: prawo wieczne, prawo naturalne –odkrywalne przez rozum ludzki , prawo Boże pozytywne- zawarte w Dekalogu oraz prawo ludzkie pozytywne- stanowione przez kompetentne władze.

Pozytywizm prawniczy –zakładał, że prawo jest to zespół norm ustanowionych przez państwo, lecz rzeczą drugorzędną jest czy odpowiada to normom moralnym, religijnym czy obyczajowym, cechuje je formalizm i brak uzasadnienia aksjologicznego.( Austin i Jelinek).

Normatywizm prawniczy – to skrajna postać pozytywizmu Kelsena wg niego system prawa ma strukturę piramidy na szczycie której stoi podstawowa norma kompetencyjna za pośrednictwem której ma on powiązanie ze światem wartości.

Funkcjonalizm prawniczy – Willama Jamsa traktuje prawo jako czynnik kształtujący faktyczne zachowanie się ludzi.

Realizm prawniczy – głosi, że zadaniem prawoznawstwa jest badani jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatel w obrocie prawnym a nie według jakiego prawa.

Psychologizm prawniczy – Petrażycki i Lange traktowali normę prawna jako nakaz należnego zachowania się wobec kogoś.

Petrażycki wyodrębnił politykę prawa jako dyscyplinę naukową zajmującą się przewidywaniem następstw jakie mogą nastąpić po wprowadzeniu pewnych przepisów prawnych.

Źródła prawa naturalnego

w ujęciu materialnym (substancjalnym) prawo naturalne ma swoje źródło w realnie istniejącym bycie (substancji). Wg św. Tomasza z Akwinu prawo naturalne (lex naturalis) stanowi odbicie w umyśle ludzkim "najwyższej mądrości bożej", swoistego "prawa wiecznego" (lex aeterna).

• w ujęciu proceduralnym źródłem prawa jest pewna "zasada postępowania", która jednak nie przesądza o treści prawa. Wg Immanuela Kanta taką zasadą jest imperatyw kategoryczny.

Prawo naturalne a prawo pozytywne

Prawo natury stanowi dla prawa pozytywnego kryterium formalne (obowiązywania) i materialne (normy prawa pozytywnego muszą być zgodne z normami prawa naturalnego).

Szkoła klasyczna

Przedstawicielami klasycznej szkoły prawa natury są: św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu.

Szkoła nowożytna

Teoria umowy społecznej, koncepcja imperatywu koniecznego Immanuela Kanta. Przedstawicielami nowożytnej szkoły prawa natury są: Grocjusz, Hobbes, Locke, Spinoza, Puffendorf, Leibniz, Wolff, Christian, Monteskiusz, Rousseau, Kant.

Koncepcja chrześcijańska

Koncepcja ta odwołuje się do tomizmu. W 1879 papież Leon XIII wydaje encyklikę "Aeterni Patris Unigenitus", w której ogłasza potrzebę powrotu do nauk św. Tomasza. Do neotomistycznej koncepcji prawa natury odwoływała się też Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948.

Teorie prawa naturalnego o zmiennej treści

Odwołują się do koncepcji imperatywu kategorycznego Immanuela Kanta oraz teorii umowy społecznej Hobbes’a i Rousseau. Zaliczają się do nich liczne proceduralne teorie sprawiedliwości i prawa natury.

• Neokantyzm - obok prawa pozytywnego istnieje stała, nieokreślona w swojej treści, formalna idea prawa, przesądzająca o słuszności prawa pozytywnego. Głównym przedstawicielem: J. Stammler (nie zgadzał się z twierdzeniem o niezmienności raz nadanego prawa naturalnego).

• Koncepcja Lon Luvois Fullera - istnieje wewnętrzna (formalna) moralność prawa.

• Nurt umowy społecznej - przedstawiciele: Rawls i Nozick.

Krytyka prawa naturalnego

Reprezentanci prawa natury doszukują się prawdy, której istnienia nie sposób dowieść i nie wiemy do końca czy rzeczywiście ona istnieje.

Pozytywizm prawny

 Osobny artykuł: pozytywizm prawniczy.

Nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu naturalnemu. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące dwa:

• pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły);

• nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością.

Przedstawicielem pozytywizmu w Europie był duński teoretyk prawa Alf Ross, pozostający pod wpływem Hansa Kelsena. Jego zdaniem, w rozważaniach prawniczych pojawiają się autynomie (niezgodności wewnętrzne w zakresie głoszonych tez), gdyż w rozważaniach prawniczych przyjmuje się z jednej strony normatywistyczny punkt widzenia, a z drugiej strony - realistyczny punkt widzenia. Kluczowy problem - jego zdaniem - polega na wyjaśnianiu tego, co to znaczy, że jakaś norma obowiązuje prawnie w danym systemie (nie ma, bowiem prawa w ogóle). Przede wszystkim trzeba znać dyrektywalne znaczenie rozważanej normy, tzn. wiedzieć, jakie zachowanie jest spełnieniem norm. O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma prawna, zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za nie sankcja. Zwraca on uwagę na wychowanie sędziów, które ma wyrobić w nich gotowość wymierzenia sankcji za naruszenie ustanowionych norm.

Najsłynniejsi przedstawiciele to John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart i Hans Kelsen.

Krytyka prawa pozytywnego

Istota prawa nie może sprowadzać się do kelsenowskiego strachu przed sankcją - jego źródło musi istnieć poza nim samym. Pozytywizm jest też poznawczo bezbronny wobec systemu prawnego bezprawia w rodzaju III Rzeszy.

Realizm prawniczy

 Osobny artykuł: realizm prawniczy.

Realizm prawniczy - nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych.

Głównym reprezentantem tego nurtu był Karl Nickerson Llewellyn (1893-1962). Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym. Nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa (zawartego w księgach) powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym. Jednak pod koniec życia Llewellyn poddał krytyce te poglądy, uważając, że takie stanowisko może zmniejszać bezpieczeństwo prawne. Wskazał on na czynniki, które mają efektywnie przeciwdziałać temu, a mianowicie na kontradyktoryjność procesu i kontrolę instancyjną.

Można wyróżnić 2 nurty realizmu prawniczego:

• psychologiczny: Ludzie w rzeczywistości kierują się swoimi przeżyciami i emocjami, a nie aktami prawnymi. Istota prawa tkwi zatem w przeżyciach ludzkich. Prawo jako zespół faktów psychicznych.

• socjologiczny: Ważne jest to, jak dana ustawa jest przestrzegana przez osoby stosujące prawo, np. sędziego. Istota prawa tkwi zatem w zachowaniach ludzkich. Prawo jako zespół faktów społecznych.

Prawo natury

Podyskutuj o "Prawo natury" na Forum

ZAGADNIENIE 15

Lon Luvois Fuller (ur. 1902, zm. 1978), amerykański teoretyk prawa, autor książki Moralność prawa (1964).

Był krytykiem pozytywizmu prawniczego. Definiował prawo jako próbę podporządkowania ludzkich zachowań ogólnym zasadom. Jego zdaniem prawo, aby mogło być prawem, musi spełniać, bądź przynajmniej dążyć do spełnienia, określone warunki. Zasady te Fuller nazywał formalnym prawem natury lub wewnętrzną moralnością prawa. Jego zdaniem prawo powinno:

1. być ogólne – normy prawa powinny być uniwersalne a nie kazuistyczne, tzn. nie formułowane ad hoc, dla konkretnej osoby czy sytuacji,

2. być ogłoszone – normy prawa powinny być znane, każdy winien mieć możliwość dotarcia do ich treści,

3. dotyczyć jedynie zachowań przyszłych, nie zaś przeszłych (prawo nie powinno działać wstecz),

4. być jasne – zrozumiałe w swoich sformułowaniach,

5. niesprzeczne - nie może jednocześnie wymagać zachowań sprzecznych

6. możliwe do spełnienia

7. stabilne – nie powinno zmieniać się zbyt często

Fuller dodawał jeszcze jednen warunek, mianowicie zgodność działań urzędowych z ustanowionym prawem. Te warunki decydują o wewnętrznej moralności prawa, nie przesądzając, jakim celom prawo to ma służyć. Dla Fullera wewnętrzna moralność jest warunkiem koniecznym istnienia porządku prawnego, jest prawem naturalnym, które trzeba spełnić, żeby w ogóle prawo istniało.Prawo, jak twierdził Fuller, nie pochodzi z „nieba”, gdyż jego źródło tkwi w człowieku i społeczeństwie

Zagadnienie 17

Praworządność - zasada przestrzegania prawa przez organy państwa.

Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy wyłącznie przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, natomiast nie odnosi się do zachowań obywateli. Wiąże się ono z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa.

W nauce prawa znane są obecnie dwie konkurencyjne koncepcje praworządności, które dzieli odmienne podejście do kwestii wartościowania prawa. Są to:

• formalna koncepcja praworządności

• materialna koncepcja praworządności

Zwolennicy formalnej koncepcji praworządności przyjmują, że praworządne są wszelkie działania organów państwa, które są zgodne z ustanowionych prawem. Sama treść prawa jest obojętna, a więc przyjmuje się, że przestrzeganie prawa jest wartością samoistną, która daje obywatelom poczucie pewności, stabilności i przewidywalności.

Zwolennicy materialnej koncepcji praworządności twierdzą natomiast, że nie można ograniczać problemu praworządności jedynie do aspektów formalnych. Ich zdaniem istotna jest również treść prawa. Istotnym argumentem na rzecz takiego pojmowania praworządności są działania reżimów totalitarnych (państwa nazistowskiego czy państw komunistycznych), w których wiele czynów było wprawdzie zgodnych z obowiązującym prawem, ale prawo to było złe z moralnego punktu widzenia. PRL była uważana za państwo niepraworządne zarówno z punktu widzenia formalnej, jak i zwłaszcza materialnej koncepcji praworządności.

Podkreśla się, że za praworządne można uznać państwo, w którym nie tylko przestrzega się prawa, ale i prawo spełnia pewne postulaty natury aksjologicznej. Takie podejście wiąże się ze zmiennością historyczną, geograficzną czy kulturową norm leżących u podłoża stanowienia prawa, które mogą być odmienne w zależności od przekonań filozoficznych, politycznych, religijnych czy moralno-światopoglądowych. Można jednak wyróżnić pewne uniwersalne zasady (przyjmowane także w polskiej doktrynie prawa), że prawo powinno być równe dla wszystkich obywateli, deklarować powstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela, zawierać gwarancje ich realizacji. Innymi słowy, choć formalne przestrzeganie prawa jest warunkiem koniecznym, prawo nie może być oderwane od swoich społecznych funkcji, celów i ważnych społecznie wartości.

W krajach europejskiego kręgu kulturowego katalog wartości jest w zasadzie jednolity i obejmuje takie wartości jak wolność i godność człowieka, równość wobec prawa, prawo do życia i osobistego bezpieczeństwa, wolność sumienia, poglądów i wyznania, wolność działania w granicach gwarantujących nieszkodzenie innym czy prawo do własności.

Problem praworządności był już dostrzegany przez starożytnych myślicieli, jak Platon i Arystoteles. Koncepcja państwa prawnego rozwinęła się szczególnie w Niemczech w XIX w. Jednym z głównych jej propagatorów był Robert von Mohl.

Praworządność, rządy prawa, w znaczeniu formalnym – zasada ustrojowa zobowiązująca organy państwa do ścisłego przestrzegania prawa i działania zgodnie z normą prawną, w znaczeniu materialnym – spełnienie warunków praworządności formalnej wraz z uwzględnieniem postulatu „dobrego prawa” –równego dla wszystkich i respektującego podstawowe wolności oraz prawa człowieka i obywatela.

Praworządność jest powszechnie uznaną zasadą we wszystkich państwach demokratycznych. Konstytucja RP formułuje ją w art.2, według którego Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Oznacza to, że każda aktywność organu państwowego musi być oparta na odpowiednich przepisach, państwo nie może działać bez prawnego upoważnienia. Ma to zabezpieczyć jednostce poszanowanie przyznanych praw i ochronić ją przed ewentualną arbitralnością organów administracyjnych.

Na straży przestrzegania zasady praworządności stoją specjalne instytucje.

W Polsce są to m.in. Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny. Instytucje te nadzorują działania organów państwa i nakazują ich zmianę i naprawienie szkód, gdy dostrzegą naruszenie przepisów. Specyficznym instrumentem prawnym zapewniającym praworządnośc są określone procedury postępowania przed sądami w sprawach cywilnych, karnych, gospodarczych i administracyjnych. Zapewnia to obywatelom poszanowanie ich praw.

Zagadnienie 18

Pojęcie prawa

Pojęcie prawa ma wiele znaczeń, najczęściej rozumiemy go jako zbiór norm postępowania na terenie danego kraju, ustalony przez władze państwowe z uwzględnieniem norm zwyczajowych. Według Celsusa (jurysty rzymskiego) „Prawo jest tym, co dobre i słuszne”. Pojęcie prawa można rozumieć na dwóch płaszczyznach: podmiotowej i przedmiotowej.

• Pojęcie prawa w znaczeniu podmiotowym - to zbiór uprawnień jednostki, służący zabezpieczeniu jej interesów.

• Pojęcie prawa w znaczeniu przedmiotowym - to zbiór norm prawnych norm postępowania, których naruszenie grozi sankcjami.

Normy prawne

Normy prawne (łac. norma - reguła, przepis), wzór postępowania w danej sytuacji np. rodzice powinni zameldować dziecko po urodzeniu. W razie nie przestrzegania tej normy rodzicom grozi grzywna. Normy prawne zawierają nakaz, zakaz lub dozwolenie.

 

Normy składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.

• Hipoteza - określa, do kogo jest kierowana (kto jest adresatem) oraz okoliczności, w których ma zastosowanie.

• Dyspozycja - przez nakaz, zakaz lub dozwolenie określa zachowanie adresata.

• Sankcja - zawiera konsekwencje prawne, w razie niedostosowania się do normy.

Według innej teorii normy prawne składają się z dwóch różnych norm tj:

• Sankcjonalnej - zawierającej hipotezę i dyspozycję.

• Sankcjonującej - zawierającej hipotezę i dyspozycje będącą w rzeczywistości sankcją.

Normy prawne mogą mieć różne rodzaje:

• Autonomiczne - gdzie adresat i normodawca stanowią ten sam podmiot.

• Heteronomiczne - gdzie adresat i normodawca to dwa różne podmioty.

• Indywidualne - regulujące zachowanie imiennie konkretnego podmiotu w sytuacji jednorazowej,

• Generalne - dotyczące wszystkich zainteresowanych.

• Nakazujące - dyspozycja zawiera nakaz (np. nakaz skrętu w lewo).

• Zakazujące -mdyspozycja zawiera zakaz (np. nie kradnij).

• Uprawniające - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania.

• Bezwzględnie obowiązujące - należy się zastosować bez możliwości jakiegokolwiek wyboru,

• Względnie obowiązujące - stosowane wówczas, gdy podmioty prawa innych reguł niż wyraża dyspozycja.

• Obowiązujące na obszarze całego państwa.

• Obowiązujące w określonym terenie.

Przepis prawny

Przepis prawny to podstawowy zapis ustawy lub rozporządzenia. Może występować w formie artykułu, punktu, podpunktu, ustępu, czy paragrafu. Z przepisów prawnych można odczytać normy prawa, choć nie są to jednoznaczne formy. Przykład przepisu prawnego nakazującego: art. 266 „Przed przesłuchaniem świadka uprzedza się go o prawie do odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań”.

Norma prawna jest popartą przymusem panstwowym ogólną regułą postepowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda norma prawda okreska, jak mają sie zachowac ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą sie w sytuacji okreslonej w danej normie. Norma prawna moze byc regułą baz nakazującą, badz zakazującą, bądz tez upowazniajacą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kregu adresatow. Od pojecia normy prawnej odróżnic nalezy pojecie przepisu prawnego. Przepisy prawne sa wyodrebnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporzadzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze wzgledow porzadkowych przepisy ujmuje sie w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dziela sie z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrazona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrazona moze byc w kilku przepisach badz tez jeden przepis wyrazac moze dwie normy prawne lub wiecej.
Normy prawde mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach tych wyróżnic mozna trzy czesci: hipnozę, dyspozycję i sankcję.
Hipnoza jest to czesc normy okreslajaca kreg adresatow, do ktorych norma sie odnosi, i okolicznosci, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mowiac, hipnoza okresla warunki, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek zachowania sie w sposob wskazany w normie.
Dyspozycja jest zcescia normy wyznaczajaca sposob postepowania w sytuacji, w ktorej spelnione zostaly warunki przewidziane w hipnozie.
Sankcja jest zcescia normy okreslajacą nastepstwa zachowania sie w sposob niezgodny ze wskazanymi okreslonymi w dyspozycji.
Ta klasyfikacja, trojczlonowa budwa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom. W normach prawa karnego hipnoza polonczona ejst z dyspozycją w jedno okreslenie czynu przestepczego.na przyklad w normie: "Kto przywlaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majatkowe, podlega karze pozbawienia wolnosci do lat 3", czesc pierwsza "kto przywlaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utowrzonym z polonczenia hipnozy i dyspozycji okresleniem czynu przestepczego. Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrebnic mozna latwo hipnoze i dyspozycje, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przyklad w normie" kto z winy swej wyrzadzil drugiemu krzywde, obowiazany jest do jej naprawienia" - czesc pierwsza "kto z winy swojej wyrzadzil drugiemu krzywde" stanowi hipnoze tej normy, okresla bowiem okolicznosci, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek okreslonego zachowania. dalsza zcesc tej normy - dyspozycja - wskazuje jak nalezy postapic. Sankcja wreszcie polega na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postapil w sposob zgodny z dyspozycją.
Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma charakter zagrożenia reprezja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolnosci lub grzywny. W prawie cywilnym sankcja moze przybierac forme zagrozenia egzekucją majątkową, moze tez polegac na zagrozeniu niewaznoscią okreslonych dzialan. W normach prawa administracyjnego sankcja moze polegac na zagrozeniu karami administracyjnymi (np. grzyną, mandatemI itp.

Rodzaje norm prawnych

Normy prawde formuowac mogą w sposob bezwzgledny obowiazek postepowania w zpsoob przewidziany w danej normie. Normy takie nazywamy imperatywnymi (bezwzglednie obowiazujacymi). Do takich nalezą na przyklad normy prawa karnego. W niektorych jednak galeziach prawa, przede wszystkim w prawie cywilnym i handlownym, obok norm o charakterze imperatywnym wystpeuja takze normy, ktore - mimo ustalonych penych regul postepowania - pozostawiaja jednak stronom swobode uksztaltowania swojch stosunkow w sposob odmienny od wskazanego w normie. Normy takie nazywami dyspozytywnymi (wzglednie obowiazujacymi). Normą imperatywną jest na przyklad norma zawarta w art 99 & 1 k.c. stanowiaca ze: "Pelnomocnictwo ogolne powinno byc pod rygoremniewaznosci udzielona na pismie". Norma zawarta w art. 642 & 1 k.c. stanowiaca iz, :"W braku odmiennej umowy przyjmujacemu zamowienie nalzey sie wynagrodzenie w chwili oddania dzieła", jest antomiat przykladem normy dyspozytywnej.

ZAGADNIENIE 19

Osobowość prawna to pojęcie określające zdolność osób prawnych do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Jest immanentnie związane z powstaniem osoby prawnej, gdyż bez osobowości prawnej osoba prawna przestaje istnieć.

Zgodnie z treścią art. 37 Kodeksu cywilnego. osoby prawne zyskują osobowość prawną z chwilą wpisania ich do właściwego rejestru.

Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa:

• osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu cywilnego);

• jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność (art. 33¹ Kodeksu cywilnego), w tym osób prawnych.

Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych.

Nabycie zdolności prawnej

Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia; osoba prawna, co do zasady, z chwilą uzyskania osobowości prawnej; jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, uzyskują ją z mocy samego prawa w chwili powstania, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Doktryna przyjmuje, iż płód posiada zdolność prawną ograniczoną warunkiem, że urodzi się żywy. Płód posiada "kuratora brzucha" (curator ventris), który w jego imieniu dokonuje czynności prawnych niebędących rozporządzeniem ani zobowiązaniem, np. darowizny na rzecz płodu. Jeżeli dziecko urodzi sie martwe czynność prawna jest nieważna od początku.

Utrata zdolności prawnej

Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą śmierci lub w następstwie uznania za zmarłego. Jednostki organizacyjne tracą zdolność prawną z chwilą likwidacji.

W prawie prywatnym międzynarodowym

W polskiej ustawie Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku zdolność prawną osoby fizyczną odnosi do zakresu statutu personalnego, który rozstrzyga o:

• przesłankach, od których spełnienia uzależnione jest uzyskanie zdolności prawnej,

• chwili uzyskania zdolności prawnej,

• domniemaniach prawnych dotyczących życia i śmierci,

• ograniczeniach zdolności prawnej,

• przyczynach utraty zdolności prawnej

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych – w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).

Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego.

Stopniowanie zdolności do czynności prawnych [edytuj]

Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.

Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne (a więc nie wszystkie osoby fizyczne ją mają - odmiennie niż zdolność prawną, którą ma każda osoba fizyczna) oraz wszystkie osoby prawne. Co do zasady (art. 10 par. 1 k.c.) osoba fizyczna uzyskuje pełnoletność ukończywszy 18 lat. Warto jednak pamiętać, że - w świetle art. 10 par. 2 k.c. - małoletni przez zawarcie małżeństwa uzyskuje pełnoletność, której nie traci w razie unieważnienia małżeństwa. Stąd przesłanką pełnej zdolności do czynności prawnych jest pełnoletność, a nie wiek.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Następstwa braku bądź ograniczenia zdolności do czynności prawnych

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna.

Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Wyjątkami są:

• umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,

• czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania - wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania według ustawy nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego,

• czynności prawne, przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych rozporządza swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych dotyczących tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać (art. 22 par. 3 kodeksu pracy).

Ograniczenia zdolności do czynności prawnych w historii prawa

Początkowo o nabyciu zdolności do czynności prawnych decydowało osiągnięcie dojrzałości fizycznej, ustalane w drodze oględzin. Z czasem przyjęto sztywne granice wieku dla pełnoletności, wynoszące w prawie średniowiecznym i nowożytnym 12-15 lat. Po osiągnięciu tzw. lat sprawnych osoba nabywała pełną zdolność do czynności prawnych. W okresie nowożytnym wprowadzono kolejną kategorię - lata roztropne (dojrzałe). Po osiągnięciu lat sprawnych osoba miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych; po osiągnięciu lat roztropnych pełna zdolność. W XIX w. pełna zdolność do czynności prawnych łączona z pełnoletnością (21 lat w Kodeksie Napoleona i w BGB, 20 lat w ZGB).

Prawo średniowieczne wymagało, aby kobiety pozostawały pod obligatoryjną opieką.

Początkowo przy ocenie zdolności do czynności prawnych brano pod uwagę zarówno zdrowie fizyczne jak i psychiczne. W czasach nowożytnych wykształciły się zasady ubezwłasnowolniania osoby chorej psychicznie (np. w Polsce od 1638). Przesłanką ubezwłasnowolnienia mogło być także trwonienie majątku (Landrecht pruski).

W prawie prywatnym międzynarodowym [edytuj]

O przesłankach zdolności do czynności prawnej oraz stopniu zdolności wymaganej do dokonania czynności prawnej i skutkach jej braku według ustawy Prawo prywatne międzynarodowe rozstrzyga statut personalny danej osoby.

Jeżeli osoba fizyczna lub prawna dokonuje czynności w zakresie swego przedsiębiorstwa, jej zdolność podlega państwu, w którym znajduje się siedziba tego przedsiębiorstwa.

Jeżeli cudzoziemiec (osoba fizyczna) niezdolny według swojego prawa ojczystego dokonał w Polsce czynności prawnej mającej wywrzeć skutek w Polsce^[1], zdolność podlega prawu polskiemu, o ile wymaga tego ochrona osób działających w dobrej wierze. Od tego przepisu istnieją wyjątki - nie dotyczy spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz spadkowego.

Zdolność wekslową i czekową ocenia się według prawa ojczystego danej osoby. Jeżeli jednak kto według prawa ojczystego nie ma zdolności wekslowej, lecz podpisał weksel w kraju według prawa którego miał taką zdolność, to zobowiązanie jest ważne. Nie dotyczy ten przepis polskich obywateli, którzy zaciągnęli zobowiązania wekslowe za granicą.

1. Stosunek prawny, każdy stosunek społeczny, który podlega regulacji za pomocą norm prawnych, inaczej - stosunek społeczny, z którym hipotezy norm prawnych wiążą określone skutki prawne. Wyróżnia się następujące elementy stosunku prawnego: podmioty stosunku prawnego (co najmniej dwa), treść stosunku prawnego (uprawnienia i odpowiadające im obowiązki) oraz przedmiot stosunku prawnego (cel, dla którego podmioty stosunku prawnego wchodzą w stosunek prawny).

Człowiek w swoim powszechnym dniu wiele razy styka się z ludźmi, a także instytucjami, przedsiębiorstwami. Dochodzi do powstawania więzi zwanych stosunkami społecznymi. Stosunki społeczne są bardzo zróżnicowane. Występują w nich stosunki krótkotrwałe i trwające długo. Jedne stosunki społeczne rozwijają się łatwo, rozwiązywanie innych jest trudne, a w pewnych przypadkach nawet zupełnie nie możliwe, za przykład niech służy stosunek wynikający z pokrewieństwa. Stosunek społeczny zachodzi między conajmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziaływa na drugą lub, których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane.
Stosunkami stanowionymi (tetycznymi) nazywają się te stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania (prawna, moralna, towarzyska, sportowa). Wskazuje ona uczestnikom stosunku, jakie mają wobec siebie obowiązki i jakie prawa. Pozostałe stosunki społeczne, do których nie odnosi się żadna reguła postępowania, noszą nazwę stosunków faktycznych.

Wśród pojmowanych stosunków społecznych wyodrębnia się grupa stosunków, które są ze społecznego punktu widzenia, a więc także z punktu widzenia interesów państwa ważne. Państwo nie jest obojętne, jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych. Takie stosunki nazywamy stosunkami prawnymi.
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Osoby lun grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, ze podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób. W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów: - prawo podmiotowe
- obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
- podmiot prawa
- podmiot obowiązku
- podmiot stosunku prawnego
Za elementy stosunku prawnego uważa się strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują a nadto przedmiot stosunku, czyli to, o co w danym stosunku chodzi.
Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym.
Prawo Podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi możliwość domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych.

Stosunek prawny i jego elementy
Wśród tak pojmowanych stosunków społecznych wyodrębnia się grupa stosunków, ktore są ze społecznego punktu widzenia interesów państwa, ważne. Państwu nie jest obojętne, jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych. Takie stosunki nazywamy stosunkami prawnymi.

Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Osoby lub grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.

W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:
a) prawo podmiotowe,
b) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu,
c) podmiot prawa,
d) podmiot obowiązku,
e) przedmiot stosunku prawnego.

Za elementy stosunku prawnego uważa się więc strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują, a nadto przedmiot stosunku czyli to, o co w danym stosunku chodzi ( rzeczy, dobra materialne, działania ).

Gdy Adam pożyczy Piotrowi 1000 zł, powstaje między nimi stosunek prawny, który trwa tak długo, póki Piotr nie zwróci pieniędzy lub zobowiązanie w inny sposób nie wygaśnie. Piotr ma obowiązek zwrócić pożyczkę, a Adam ma prawo domagać się zwrotu, dłużnik jest podmiotem obowiązku, a wierzyciel podmiotem prawa. Przedmiotem stosunku prawnago jest to wszystko, do czego odnoszą się prawa i obowiązki stron ( w tym przykładzie zwrot 1000 zł ).
W związku z powyższymi wiadomościami o stosunku prawnym i jego elementach należy przypomnieć, że termin ,, prawo " może być rozumiany dwojako. Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym.
Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się ( oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia ).
Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Na przykład wierzyciel może domagać się od dłużnika zwrotu pożyczonej kwoty dlatego, że takie prawo podmiotowe przyznają dającemu pożyczkę przepisy kodeksu cywilnego. Egzekowanie praw podmiotowych może następować na drodze prawnej.