WYBRANE ZAGADNIENIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ

T: SPECYFICZNA CHARAKTERYSTYKA DEWIACJI.

3y RODZAJE KLASYFIKACJI ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH:

1. dewiacja jako PRZESTEPSTWO – CRIME.

2. dewiacja jako NARUSZENIE NORM MORALNYCH- GRZECH.

3. dewiacja jako PRZESTEPSTWA OBYCZAJOWE („niedobry smak, styl zachowania się”).

KTO JEST DEWIANTEM?

• Dewiantem jest osoba, która robi coś czego nie powinna.

• Wg BECKERA: Outsider, dewiant to ktoś poza pojęciem konstytuującym dobre, właściwe zachowanie.

  Z tego punktu widzenia wszyscy jesteśmy dewiantami, bo każdy znalazł się w takiej sytuacji.

  Szuka się UNIWERSALNYCH MODELI ZACHOWAŃ, które wszystkie społeczeństwa ludzkie uważają za nieakceptowane –

  to kryterium dewiacji.

KRYTERIUM – UNIWERSALNOŚĆ: model, do którego porównujemy pewne zachowania, które go jakoś spełniają.

Kryterium – uniwersalność:

- trwałe, niezmienne (występuje we wszystkich kulturach),

- posiada charakter historyczny (ograniczony do czasu).

CZY ISTNIENIĄ UNIWERSALNE ZACHOWANIA, KTÓRE SĄ DEWIACJAMI?

Rozstrzygnięć szuka się na gruncie antropologii kulturowej.

Otóż, NIE MA TAKICH MODELI ZACHOWAŃ, gdyż nawet zabójstwo w niektórych społeczeństwach jest zachowaniem akceptowanym (ma przykład: dzieciobójstwo w Sparcie, zagładzanie starców wśród Eskimosów).

Akty przemocy przeciwko osobie i własności (także gwałty czy morderstwa) są traktowane jako dewiacje, wykluczając skrajności. Akty te stanowią niewielką część wzorów zachowań, które nasze i inne społeczeństwa traktują jako złe.

Na przykład:

USA: Gdyby zapytać ludzi w średnim wieku co uważają za dewiację odpowiedzieliby: homoseksualizm, czytanie nieprzyzwoitych tekstów pornograficznych, zdrada małżeńska, pozamałżeńskie dzieci, nie łożenie na ich utrzymanie , zażywanie narkotyków, nadmierne używanie alkoholu, obżarstwo, zagładzanie się , niedotrzymanie zobowiązań, rozrzutność, hazard, przeklinanie.

Wiele aktów, które przez niektóre społeczeństwa uważane są za niemoralne, w innych społeczeństwach nie są uważane za dewiacyjne. Do aktów takich należą aborcja, antykoncepcja, dyskryminacja seksualna, nieuczciwe interesy.

Termin DEWIACJA wiąże się z pojęciem współczesnego człowieka, gdyż to on określa dewiację.

Sposób pojmowania tego typu zagadnień zależy od sytuacji, pozycji społecznej oraz od tego czy zachowania te są dla ludzi niekorzystne lub obojętne.

Na przykład:

Jednostka nie przykłada uwagi do dyskryminacji płci, jeżeli została wychowana w rodzinie odciętej od tego problemu.

Niepłacenie podatków jest niekorzystne dla tych jednostek, które na tym tracą (przedstawiciele dużych przedsiębiorstw, supermarkety).

Antykoncepcja przez współczesnego człowieka nie jest potępiana, status obywatela klasy średniej zależy od ograniczenia potomstwa.

Narkomania jest dewiacją dla tych jednostek, które z tego powodu czują zagrożenie.

Dla ludzi zamożnych ważna jest stabilizacja. Lista nieakceptowanych zachowań wydłuża się wraz z wiekiem

i podwyższaniem się statusu społecznego.

Przedstawiciele rasy czarnej na liście zachowań dewiacyjnych wymieniają dyskryminacje rasową a nie hazard, bo na tym zarabiają.

Studenci klas średnich mogą akceptować marihuanę ale nie akceptują aktów oszustwa.

Pewne zachowania są dla większości ludzi dewiacyjne, wszystkie klasy je odrzucają.

RÓŻNICUJĄ SIĘ W KLASYFIKACJI ZACHOWAŃ:

1. NIELEGALNYCH,

2. NIEMORALNYCH,

3. W „ZŁYM SMAKU”.

Konstruując listę zachowań dewiacyjnych należy zapytać o rodzaj tolerowanego i nieakceptowanego rodzaju zachowań w społeczeństwie. Tkwi to w percepcji modelu pożądanego w społeczeństwie.

1. DEWIACJA JAKO PRZESTĘPSTWO – DEWIACJA JAKO ZACHOWANIE NIELEGALNE:

W zależności od kultury, kodeksów w jej zakres wchodzą różna zachowania. Należą tu: morderstwo, gwałt, podpalenie, bandytyzm, napad, włamania, kradzieże. Akty te są całkowicie nieakceptowane i powstrzymywane przy pomocy specjalnych środków i metod kryminalnych , bo ich zagrożenie jest szczególne i muszą się spotkać z karą wymierzaną przez policję, sądy, więzienia (jednostki, które je popełniają również uważają, że są one złe).

Ten typ zachowań stanowi tabu. Gdyby był tolerowany rozwój społeczeństwa byłby niemożliwy.

Niezależnie od twórców kodeksów, filozofowie byli zgodni, że te akty muszą być zabronione.

Mimo, iż Hobbes i Lock różnili się co do koncepcji człowieka, zgadzali się, że nie można stosować przemocy co do innych jednostek.

Napad jest przestępstwem widocznym, zaś przestępstwa „białych kołnierzyków” są niewidoczne, nie mają charakteru przemocy, lecz są zabronione. Oszustwa są traktowane jako zachowania dewiacyjne, zachowania złe.

Liczą się skutki bezpośrednie i pośrednie. Gdy funkcją ekonomicznego systemu stało się to, że jednostka może zdobywać dobra, przestępstwa „białych kołnierzyków” zostały potępiane. Uczestnicy tych działań i partnerzy są karani, a akty tych działań są włączone do KK.

Prawo ma charakter ambiwalentny, pociąga różne rodzaje reakcji ze strony jednostki. Przestępstwa przeciwko mieniu są przestępstwami nie zawsze uważanymi za haniebne. Dzieje się tak, jeżeli nie są związane z przemocą i nie wyzwalają przemocy.

Nie zawsze pewne rodzaje przestępstw przeciwko wolności są tak samo traktowane we wszystkich społeczeństwach. W pewnych krajach przestępstwa ekonomiczne były karane śmiercią (Polska, lata 60 –„afera mięsna”). Wynikało to z ukierunkowania systemu prawnego, uporządkowania systemu gospodarczego.

W „zdrowym społeczeństwie” karze się surowo za przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i własności.

Nieprzemocowe przestępstwa przeciwko własności muszą być również karane.

Wraz ze wzrostem możliwości społeczeństwa kryminalne sankcje są rozszerzane na te, które były wątpliwe.

Zasadniczy nacisk kładzie się w prawie własności poprzez określenie praw przeciwko najemcom, kupcom.

PENALIZACJA(od łac. poena - kara), to uznanie przez ustawodawcę określonego czynu za czyn zabroniony (przestępstwo), wykroczenie lub delikt dyscyplinarny. Dla prawa karnego penalizacja czynu jest podstawą odpowiedzialności karnej i zasądzenia przez sąd kary. Przeciwieństwem penalizacji jest depenalizacja.

DEPENALIZACJA: oznacza fakt, iż z pewnych zachowań zdejmuje się sankcje karne, uznając je za normalne, głównie moralne, obyczajowe w zakresie: czasu, pracy, dóbr.

Przestępstwa nie zawierające przemocy spotykają się z coraz surowszymi sankcjami jeśli zagrażają rozwojowi społeczeństwa.

Prawo karne zawiera prohibicje przestępstw:

- PRZEMOCOWE PRZECIWKO OSOBIE, WŁASNOŚCI: podkopują ekonomiczny układ, który jest podstawą dla stabilności społeczeństwa.

- NIEPRZEMOCOWE PRZECIWKO WŁASNOŚCI: obrażają naturalne poczucie sprawiedliwości.

Na przykład: W niektórych krajach prostytutki są karane, podczas gdy ich klienci nie.

Jest to niespójność, niekompletność prawa co do tych samych zjawisk.

Dzisiaj przestępstwa nie są traktowane w sposób kanoniczny, uniwersalny, klasyczny w ocenie dewiacji obowiązuje relatywizm.

2. DEWIACJA JAKO NARUSZENIE NORM MORALNYCH - GRZECH

Wiele zachowań z tego modelu uważane było za grzeszne.

Obecnie w świecie funkcjonowanie relikt czasu - gdy władza należała do kościoła. To przeszłość.

Społeczeństwa odziedziczyły tę kulturę. Elementy purytanizmu - potępienie na przykład: dla obnażania się.

Dziedzictwo, obciążenie religijne przeciwko bluźnierstwu (Nowa Anglia) widoczny wpływ purytanizmu.

Pod wpływem kultury odziedziczono nieufność do samopobłażania i hedonizmu, nawet bogaty ma być zaangażowany w pracę. Dziedzictwo przenika kulturę, która kiedyś zdominowana była przez religię.

W miarę zmian komunikacji, przekazu niektóre zachowania uważane za grzeszne stały się akceptowane

na przykład: bluźnierstwo, podczas gdy niektóre nadal obłożone sankcją karną. Jeżeli odrzucimy religijny komponent, to pytamy czy to zachowanie w obiektywne sposób narusza społeczny porządek.

RACJONALNE PODEJŚCIE TO KORELACJA MIĘDZY PROHIBICJĄ (ZAKAZAMI) A OBIEKTYWNĄ SZKODLIWOŚCIĄ ZACHOWANIA. Moralność nie kieruje się racjonalnością i takiej korelacji nie ma.

Z pośród wszystkich wzorów zachowań determinowanych kulturą, pijaństwo jest najbardziej szkodliwe i akceptowane. Pijaństwo jest przyczyną połowy wypadków, mimo to spotyka się z większą akceptacją niż inne zachowania.

Ruch prohibicyjny 1933r. poniósł klęskę. Od tego czasu alkoholizm regulowany jest środkami przymusu i bez przymusu. Alkoholizm to problem nieznajdujący odzwierciedlenia w postawach społecznych.

Więcej permisywności (przyzwolenia) obserwuje się w przypadku obżarstwa. Mimo lekarskich przestróg.

Uważa się, że umiarkowane używanie marihuany nie zagraża zdrowiu, ale osoby ją zażywające wykazują niekorzystne symptomy psychologiczne. Nie wiadomo czy to przez środek czy patologię zachowania wcześniejszego, które do tego zażywania doprowadziły. Takie sprawy jak prostytucja czy narkomania mają być zakazane. Nadal ta kwestia nie jest rozstrzygnięta.

XVIII/XIX w.: Ewolucja podejścia permisywnego i punitywnego. Przedmałżeńska czystość czy monogamia traktowane jako tabu. Chociaż rozwody miały miejsce (były możliwe wśród wyższych sfer, na przykład: Henryk VIII, w niższych warstwach małżonkowie byli skazani na siebie) rozwód spotykał się z dezaprobata społeczną. Przedmałżeńskie stosunki oprócz „ wyskoków młodych mężczyzn” traktowane były jako temat tabu. Młode panny z dziećmi były źle traktowane.

Sprawa prostytucji również była różnie postrzegana. Z punktu widzenia klas średnich była to degradacja, uraza. Kobiety upadłe były źle postrzegane. Homoseksualizm uważany był za zagrożenie, był to temat odrażający, wstydliwy mimo, że występował w sferach wyższych (koncepcja kultury warstw niższych Millera: warstwa niższa nienawidzi homoseksualizmu, dla tej warstwy społecznej ważna jest twardość, męskość).

W XIX w.: Homoseksualizm był potępiany, uważany był za zagrożenie społeczne.

Obecnie: Społeczeństwa są permisywne wobec seksu przedmałżeńskiego.

Rozwody, postawy wobec prostytucji są ambiwalentne. Przyzwala się również na homoseksualizm.

Niektóre z tych zmian mają odzwierciedlenie w prawie, sankcji karnej.

Dlaczego występuje przyzwolenie wobec seksu, zmieniają się nastawienia wobec liczebności dzieci?

Są różne interpretacje. Stare zasady dotyczące zachowań seksualnych dotyczą różnych potrzeb społecznych.

Nie tylko postawy, ideały o tym decydują , ale właśnie POTRZEBY SPOŁECZNE. Bezpośrednio oddziałują na indywidualne zachowania w tej sferze.

Zaznaczyła się tendencja, że państwo decyzję co do wielkości rodziny pozostawia ludziom. W razie kryzysu (obecnie) możemy zauważyć niż demograficzny.

XIX w. pocz. XX (do I wojny światowej): Zachodziła potrzeba zwiększania populacji , gdyż wojny wyniszczyły setki tysięcy ludzi (napoleońska, krymska). Ujawniła się potrzeba liczebności. Potrzeba utrzymania armii (nie tylko potrzebny był sprzęt, ale także, a może przede wszystkim załoga).

Liczebność jest ważna, ponieważ:

1. Potrzeby militarne,

2. Choroby weneryczne (niekontrolowana plaga),

3. Produkcja dóbr i usług (były bezpośrednio zależne od liczebności rodziny)

XX w.: Przynoszący zmiany w przemyśle, technologii, medycynie zdrowia XX w., przyniósł zmiany w postawie wobec seksu. Obalił stare zasady. W tradycyjnym feudalnym społeczeństwie rodzina powinna mieć 10-12 dzieci. Rodzina potrzebowała ich, bo od wczesnych lat były siłą roboczą. W skutek masowych chorób śmiertelność dzieci wzrosła.

Tak duża liczba dzieci (10-12) była swego rodzaju gwarancją dl rodziców. Na starość mieli zapewnioną opiekę.

Obecnie: Dzieci są ekonomicznym obciążeniem rodziny. Owe obciążenie trwa do pełnoletniości, nawet dłużej. Rodzina „kurczy się”. W świetle istotnych zmian wiele starych zasad dotyczących zachowań seksualnych stało się anachronicznymi. Nie oznacza to, że zmieniły się nastawienia do rodziny monogamicznej. Rodzina monogamiczna nadal stanowi ideał, chociaż pojawiają nowe formy rodziny, takie jak na przykład: kohabitacja.

Nie oznacza to, że praktyki seksualne diametralnie się zmieniły. Nadal najczęściej spotykana jest monogamia, jednak odstępstwa od niej są bardziej akceptowane, nie napełniane lękiem. Ludzie są bardziej wolni, nieskrępowani w zakresie życia seksualnego. Odstępstwa od zasad nie traktujemy jako zagrożenia od społecznego porządku. Nie potrzebujemy podtrzymania i zabezpieczenia przemysłowej i rolniczej produkcji. Z rodziną nie wiążemy już jedynej szansy zaspokajania społecznych i osobistych potrzeb, warunków do wychowania dzieci. Pojawia się możliwość realizacji poprzez pozamałżeński seks (również homoseksualizm, prostytucja). Ludzie zaspokajają potrzeby a nie tylko przez jedną drogę jaką jest małżeństwo.

Zachowania kiedyś ściśle dewiacyjne: homoseksualizm, prostytucja jeśli nie są akceptowane to są zrozumiałe.

Sfera seksu - jaskrawa ewolucja zmian kryterium dewiacyjności.

Hazard rzuca cień stygmatyzacji, kiedyś ze względu na religię był potępiany i karany. Dziś postawy wobec niego są ambiwalentne. Stopniowo postawy łagodniały, za względu na relaksację jaką ludzie zdobywali z tego zachowania.

Ludzie majętni zyskiwali odprężenie. W niektórych stanach USA gambling jest legalny a system prawny odmawia wprowadzenia karnych przepisów. Sądy wydają łagodniejsze kary. Postawy policji, sądów dotyczące zmian odnośnie hazardu zmieniają się. Hazard to główne źródło dochodu przestępczości zorganizowanej, wiele zasad zostało zniesionych wobec tego zjawiska.

3. DEWIACJA JAKO „ZŁY SMAK” SFERA ZACHOWAŃ OBYCZAJOWYCH

Ich istota sprowadza się do smaku. Chociaż nie są to zachowania aprobowane, nie są także karane.

Zaliczamy do nich: sposoby i style bycia, na przykład: Krótkie spodnie noszone przez kobiety, początkowo wzbudzały skandal, tak samo jak chłopięce fryzury u dziewcząt w latach 20, a także długie włosy u chłopców w lata 60.

Obecnie stajemy się bardziej tolerancyjni, bardziej karzący w miarę tego jak bardziej zachowania te symbolizują seks.

Dlaczego pewne takie zachowania nikomu nie szkodzące, symboliczne są karane?

Większość tych sposobów zachowania to sposoby uwarunkowane kulturowo, to nie kwestia natury.

Noszenie krzyża jest dozwolone, natomiast swastyka kojarzy się z wrogością. Tak samo jak fakt noszenia przez mężczyzn spodni,

a przez kobiety spódnic. Tak samo swastyka jest dla faszystów rzeczą normalną.

Wypływające wnioski, skojarzenia w niektórych społeczeństwach są wysoce racjonalne.

Ważna jest OBIEKTYWIZACJA.

Obiektywnie swastyka kojarzy się faszyzmem. Ponadto wiele stylów w ubiorze ma obiektywizacje, uwidacznia antycypacje niepożądanych zachowań seksualnych. Symbolizują zjawiska groźne dla społeczności. Interpersonalne kontakty są interpretowane przez ukryte przekazy tych zachowań.

Kiedy są podejmowane zmiany istoty sposobów i stylu spotykają się z oporem, wiążą się z poważniejszymi zmianami form psychicznych.

a) Długie włosy - zatarcie granicy płci.

b) Swastyka - zapowiedź faszyzmu, zmiany form.

c) Kobiety - tylko długie spódnice.

Zmienia się to kiedy odpowiednia liczba jednostek na przykład kobiet zaczyna naśladować odrzucany wzór.

To nie obiektywizuje zmian w zakresie wartości. Wówczas te zmiany zostają zaakceptowane, ludzie przekonują się, że to nic złego.

KULTUROTWÓRCZA ROLA - TEORIA MERTONA.

Teoria Mertona: Dewiacja przyczynia się do zmiany społecznej. To nie tylko ciągłość kultury, ale też pojawienie się nowych wartości.

ZAGADNIENIE „SMAKU”.

Problem „smaku”, stylu to zjawisko kulturowe i może być irracjonalne. Zachowania są symboliczne.

To powierzchnia manifestacji, bardziej znaczących postaw i zachowań. Jest ona symboliczna.

Gdy powierzchnia jest głęboka a symbolizm szkodliwy, musi być to społecznie regulowane przez nakładanie pewnych sankcji. Problematyka zmian w zakresie norm to interakcjonizm symboliczny.

INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY: teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi. Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego pragmatyzmu filozoficznego.

T: PRZEGLĄD TEORII KRYMINOLOGICZNYCH.

Mających wpływ na korektę zachowań dewiacyjnych, stosunek do przestępców pociąga zmiany w zakresie koncepcji resocjalizacyjnej. W miarę postępu historycznego nastąpiła liberalizacja zachowań przestępczych.

XIXw. Powstają nowe rozwiązania resocjalizacyjne. Więzienia stają się łagodniejsze. Następuje liberalizacja przestępców i ich czynów.

Obecnie mamy do czynienia z restytucją restryktywnych metod postępowania i zasad.

Dlaczego? Czy nawrót to wynik lokalnych teoretyków czy ma głębsze uwarunkowania?

W tym samym czasie panuje w niektórych krajach panuje podejście liberalne, w innych restrykcyjne. Wymaga to spojrzenia na dyscypliny badające głębiej zjawisko przestępczości.

Taką dyscypliną jest FILOZOFIA KARANIA. DOKTRYNY KRYMINOLOGICZNE.

W średniowieczu przestępstwo uważane było za zło, które uwarunkowane było działaniem sił ukrytych. Nie wierzono w poprawę człowieka dlatego funkcjonowała kara śmierci lub kara długiego wiezienia.

XIXw. Przyniósł zmianę. Wierzono w poprawę człowieka. Nastąpiło łagodniejsze traktowanie człowieka, rozwój resocjalizacji. Szokujące jest, że po 100 latach następuje powrót do ostrych sankcji.

KRYMINOLOGIA NATURALISTYCZNA, LIBERALNA

Wyniki badań empirycznych: Resocjalizacja jest możliwa, ale musi być odpowiednio rozumiana.

GŁÓWNE NURTY PRZELOMU XX/XXI w.

KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA:

Wyznacza kierunki zmian w penitencjarystyce i przestępczości.

Zmiany na początku XXI wieku doprowadziły do załamania się nurtu resocjalizacyjnego.

Doszło do zmian w Stanach Zjednoczonych i Europie.

Aby zrozumieć co dzieje się we współczesnej kryminologii trzeba zrozumieć 2 NURTY TEORETYCZNE wyjaśniające przestępczość

i postulujące działania resocjalizacyjne.

Naukowe podejście do przestępców zaczyna się pod koniec XVI w. Wcześniej zróżnicowane praktyki lokalne wynikające z przekonań, np.:religijnych czy praktyk utrwalonych w społecznościach.

Wiek XVIII zapoczątkował filozofie resocjalizacji w penitencjarystyce:

a) Nurt: FILOZOFIA OŚWIECENIA,

b) Nurt: POZYTYWISTYCZNY.

Nurty te są wobec siebie opozycyjne.

ad. a) FILOZOFIA OŚWIECENIA: Filozofia człowieka, widzenie racjonalistyczne świata, człowieka, jego czynów, polityki społecznej wobec jego czynów.

Nurt OŚWIECENIOWY (XVIII w.) to nurt KLASYCZNY (Backon, Betamann, Cezary Beccaria):

- Nawiązuje do koncepcji człowieka racjonalistycznego, kierującego się rozumem.

- Według oświecenia człowiek dąży do zaspokajania potrzeb, przyjemności, ale jest istotą rozumną, wybiera to co mu się opłaca.

- Jest istota wolną, może wybierać między dobrem a złem, opłaca się dobro.

- Natychmiastowe zaspokojenie potrzeb kończy się niekorzystnie dla człowieka, dążąc do szczęścia ma posługiwać się rozumem, rozważać co jest opłacalne; wówczas jest odpowiedzialny za swoje czyny, może ponosić konsekwencje za swoje czyny.

W związku z tym wywodzi się KONCEPCJA KARY SPRAWIEDLIWEJ (RETRYBUTYWNEJ): odstraszające kary bezwzględne, proporcjonalne do popełnionego czynu. Wyrok bezwzględny, oznaczony.

BECCARIA nie był zwolennikiem surowych kar, podkreślając koncepcję kary sprawiedliwościowej.

Przestępstwo wykryte, kara bezpośrednio po czynie – nawiązywał do behawioryzmu (kara konsekwentna, po czynie).

Filozofia ta prowadziła do rozwoju PENITENCJARYSTYKI do XIXw.

ad. b) NURT POZYTYWISTYCZNY przyjął się w XIX w. i był doskonalony w krajach najwyżej rozwiniętych.

Wprowadza się tam PSYCHOTERIAPIĘ w RESOCJALIZACJI. Staje się ona wyrafinowana, naukowa, kosztowna, zatrudnia się psychologów, terapeutów, pracowników socjalnych.

Nurt pozytywistyczny to nurt opiekuńczy. Więzienie upodabnia się do rekreacji.

Upowszechnia się pozytywizm (A.Spencer, Comte, Durkheim).

Socjologia, psychologia, które wykazują ,że ludzie różnią się między sobą, w rożnych warunkach, zaniżonych standardach ekonomicznych, społecznych.

Pozytywizm nie odrzuca uwarunkowań osobowościowych, ludzie są zróżnicowani psychicznie, maja różne zadatki.

Zróżnicowania zewnętrzne i wewnętrzne powodują, że człowiek różnie zachowuje się, w różnym stopniu przestrzega prawa.

Nie można stosować tej samej kary wobec człowieka, który wychował się w środowisku upośledzonym. Braki mogą być wyrównane przez politykę socjalną. Państwo powinno stwarzać warunki do poprawy człowieka. A instytucja powołana do tego to więzienie oraz inne. Więzienia należy doskonalić, duży udział ma oświata, zostaje wprowadzona do więzienia.

Więzienie przyjmuje nurt resocjalizacyjny, dopuszcza różne traktowanie czynów człowieka ze względu na sytuację dzieciństwa,

ale w więzienie wyrównuje braki edukacyjne, zawodowe. Inne są wyroki wobec tych, którzy mieli szanse rozwojowe

i nie wykorzystali ich oraz tych, którzy tych szans nie mieli. Nie powinno być kar bezwzględnych - jak w koncepcji sprawiedliwościowej. Powstaje zamysł KARY WZGLĘDNEJ. Kary względne od...do... w zależności od człowieka, przedterminowe zwolnienie.

KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA opiera się na DETERMINISTYCZNEJ WIZJI SPRAWCY. Są przyczyny poza podmiotem: czynniki wrodzone, czynniki zewnętrzne, POZA KONTROLĄ DZIAŁAJĄCEGO PODMIOTU.

Przyjmuje się PRZYCZYNOWOŚĆ. Podkreślano, że przyczynowość nie oznacza nieuchronności przestępstwa. Człowiek może się powstrzymać od przestępstwa.

POZYTYWIZM: przestępcy nie odpowiadają za swoje czyny. Pozytywizm jest za to krytykowany przez klasyków.

Krytyka ta podnosi, że pozytywizm prowadzi do likwidacji K.K. opartego do zasad winy i indywidualnej odpowiedzialności.

Socjologowie sugerują, że przyczyny przestępstwa należy szukać w środowisku sprawcy.

Pozytywizm zakłada, że możliwości kształtowania postaw konformistycznych i przestępczych są rozłożone w społeczeństwie nierównomiernie, jedni lepiej drudzy nie, zależy to od pozycji społecznej .

(Stany Zjednoczone, np.: ludność biała i czarna)

Uwzględnia się czy można obarczyć odpowiedzialnością żyjących w środowiskach zdeprywowanych.

STEPHEN SCHAFER: Podstawowy środek zwalczania przestępczości to nie karanie sprawców - kara retrybutywna, ale zwalczanie przyczyn. Główny cel to kara racjonalna, resocjalizacja.

Polityka społeczna - wyrównanie statusu.

Ta koncepcja wspierana jest przez teorie anomii Mertona, Clowarda i Ohlina - wyrównanie szans rozwojowych.

To stanowisko spotkało się z krytyka na początku lat 70 XX w. Nastąpiło rozczarowanie ideą resocjalizacji.

Rozczarowanie wyniknęło z obserwacji największego rozmiaru przestępczości, któty od początku lat 60 zaznaczył się w USA

i Europie. Zastanawiano się czy te koszty, nakłady są marnowane. Następuje renesans idei oświeceniowych.

KONCEPCJA HOMOELIGENS: Wolne jednostki wybierające w sposób swobodny i racjonalny pomiędzy różnymi alternatywami zachowania, człowiek wybierający. Następuje powrót do kary odstraszającej, retrybutywnej, kary względnie oznaczone: dla wszystkich równe. Ta zmiana zaznaczyła się w Stanach Zjednoczonych (wprowadzono najwięcej zmian w duchu pozytywistycznym) mniej w Europie Zachodniej.

W państwach Europy Zachodniej radykalizm był mniejszy. Ten zwrot nie był tak znaczący jak w Ameryce.

Europejska kryminologia klasyczna to nie tylko nowy nurt, ale także psychologia behawiorystyczna, teoria wymiany, teoria kontroli. To właśnie doprowadziło do ugruntowania się NURTU NEOKLASYCZNEGO wyrastającego z oświeceniowego.

Istota tego nurtu jest wiara wolnego, wybierającego sprawcy.

W nurcie tym dostrzec można paradygmat ekonomiczny, kryminologia konserwatywna.

NA JEGO GRUNCIE POJAWIŁA SIĘ:

a) KONCEPCJA SPRAWIEDLIWEJ ODPŁATY,

b) KONCEPCJA WOLNEJ WOLI.

ad. a) KONCEPCJA SPRAWIEDLIWEJ ODPŁATY:

ANDREW VON HIRSCH to pierwszy z krytyków idei resocjalizacji, brał pod uwagę wzrost przestępczości. Jego koncepcja to:

• Polityka karna oparta na jednoznacznej sprawiedliwościowej, retrybutywnej racjonalizacji kary.

• Jego przedmiotem krytyki jest resocjalizacja i rehabilitacja w USA.

• Odrzuca względnie oznaczone wyroki min-max.

• Wcześniejsze wyjścia.

• Przyuczanie do zawodu.

• Terapie.

• Stwarzanie lepszych warunków do wyjścia.

To według niego rozpieszczanie, ta praktyka prowadzi do niesprawiedliwości, uszczęśliwia na siłę.

Więźniowie często odrzucają twe rozwiązania, nie chcą się resocjalizować. Wychodzą wcześniej i popełniają przestępstwa.

Trzeba powrócić do tradycyjnego pojmowania kary.

KARA: Utarty sposób reakcji społecznej na wyrządzoną krzywdę. Trzeba wrócić do tradycji.

PODSTAWA WYMIARU KARY: To co nastąpiło w przeszłości, wyroki mają mieć charakter oznaczony.

Nie należy zastanawiać się czy w łagodniejszych środkach się zresocjalizuje, bo to nie zostaje docenione (brak celowości), sprawiedliwościowe podejście.

Nie zajmuje się KONCEPCJĄ HOMOELIGENS, czyli wolnej wybierającej jednostki.

Kara jest koniecznością z punktu utrzymania ładu, funkcjonowania społeczeństwa i państwa.

Koncepcja kary sprawiedliwościowej na zasadzie równego traktowania jest bliższą zasadą sprawiedliwości niż pozytywistyczna koncepcja indywidualizacji, która prowadzi do niesprawiedliwości.

Podejście Hisch’ego nie było w Europie rewelacją.

ad. b) KONCEPCJA WOLNEJ WOLI:

ERNEST VON DEN HAAG sformułował koncepcję WOLNEJ WOLI. Przyczynił się do jej renesansu.

Koncentruje się na NASTAWIENIE KRYMINALNE DO POLITYKI, nawiązuje do oświecenia i determinizmu.

Uważa, że na gruncie przestępstwa również działają określone przyczyny, ale inne wnioski trzeba wyprowadzić.

Rozważając determinizm pomiędzy tezą o istnieniu przyczyn przestępczości a istnieniu kary retrybutywnej, odstraszającej,

mówi, że takie rozwiązanie jest możliwe, gdy przyjmie się różnicę miedzy przyczynowością.

CO ODDZIAŁYWUJE NA PRZESTĘPCZOŚĆ?

*pierwszy aspekt: DETERMINIZM (determinizm jako przyczynowość).

* drugi aspekt: PRZYMUS.

Jednostka znajduje się pomiędzy przyczynowością (jednostka może wyzwolić się z zachowania, wybierać)

a przymusem (sytuacja bez wyjścia).

Jednostka dokonuje przestępstw w sytuacji przymusowej, w wyjątkowych, rzadkich sytuacjach.

Istnieją pokusy, ale jednostka może je odrzucić, sprawcy mają swobodę wyboru.

Faktem jest, że wybór ma uwarunkowania, nie pozbawia go wolnego wyboru.

Np. ubóstwo to czynnik kryminogenny, ale osobą pozbawioną środków nie rządzą impulsy, nad którymi nie jest w stanie zapanować. Człowiek nie jest pod przymusem. GROŹBA KONSEKWENCJI ma powstrzymać osobę w sytuacji ubóstwa przed czynem przestępczym.

Groźba jest właśnie skierowana na osoby kryminogenne (koncepcja kary odstraszającej).

Ma to prowadzić do wzrostu kosztów zachowania, aby czyny impulsywne obłożyć takimi karami, aby się nie opłacały.

Prawo ma pouczać człowieka, odstraszać, że jeśli nie opanuje się przed czynem poniesie karę. Nieuchronność kary: jedyne czynniki, którymi może manipulować państwo. Inne poddają się manipulacji.

HAAG (NURT NEOKLASYCZNY) akcentuje, że CZŁOWIEK MA MOŻLIWOŚĆ WYBORU, a przestępstwo to rezultat zdolności do wybierania, WIZJA HOMOELIGENS. To nie oznacza, że wybory człowieka są całkowicie wolne, zdeterminowane również istnieje.

Cała koncepcja opiera się na założeniu, że wyborami ludzkimi żądzą określone prawidłowości (bada to psychologia).

Jakie warunki wewnętrzne i zewnętrzne działają na człowieka w sytuacji wyboru? Koncentruje się na uwarunkowaniach wolności wyboru.

HAAG wypiera zarzut, gdy koncepcja kary odstraszającej opiera się na założeniu, że sprawca jest racjonalny, dokonuje operacji zysków i strat przed dokonaniem.

Przeciwnicy uważają, że człowiek jest zdolny do kalkulacji przed przestępstwem. Haag mówi, że rzeczywiście nie o to chodzi, on nie kalkuluje i nie musi rozważać konsekwencji zachowania. Nie muszą tego robić przeciętni ludzie, mniej wykształceni, narażeni na przestępstwa. To zostało już zrobione przez ustawodawcę (czynniki państwowe). Ustawodawca określił, że w takich sytuacjach określone zachowania są nieodpłatne. Przeciętny człowiek ma być zapoznany z wynikiem tej kalkulacji, odpowiednio reagować na te zakazy. Odpowiednio rośnie waga prawa, uświadamiania, wychowywania moralnego, obywatelskiego, przychodzi się z pomocą jednostce. Nie może istnieć lekceważenie czy pobłażanie tych kar.

Nurt neoklasyczny zaznacza się w Polskich warunkach, szczególnie w latach 90, gdy wzrosła przestępczość.

Uznano, że nie można więzienia upodabniać do domów wczasowych. Nurty neoklasyczne są wyraźne

KRYMINOLOGIA OPARTA NA KONFLIKCIE SPOŁECZNYM:

NURT ANTYNATURALISTYCZNY:

Przed 1950r. dominowały w socjologii ogólnej koncepcje wyrosłe na gruncie funkcjonalizmu społecznego.

Społeczeństwo opiera się na umowie społecznej - koncepcja pozytywistyczna (Spencer).

Wszystkie części muszą być dopasowane. Dysfunkcjonalność to patologia społeczna.

Istniały również inne koncepcje - marksizm (absolutna sprzeczność interesów pomiędzy klasami).

W zachowaniach psychologicznych - koncepcje konsensualne.

Po 1950r. teorie konfliktowe naznaczają konflikty pomiędzy warstwami. Kontrowersje pomiędzy konsensualnymi a konfliktami dotyczą pytań o naturę ładu społecznego. Mają przeniesione na politykę: wewnętrzną, karną, koncepcje pracy socjalnej, pomocy.

W tych dylematach chodzi o NATURĘ ZJAWISK SPOŁECZNYCH, naturę i funkcje jakie odgrywa prawo. Rola prawa będzie bardziej lub mniej znacząca.

ISTOTA TEORII KONFLIKTU: Ustosunkowali się do wcześniejszych teorii naznaczenia społecznego.

Źródła dewiacji upatrywano w reakcjach społecznych (Becker). Przestępstwo było przestępstwem, bo tak je nazywali ludzie.

TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO podkreślała źródła społeczne, obwinia się niektóre warstwy społeczne za przestępstwa. Zwolennicy TEORII KONFLIKTU podkreślali dużą rolę tej teorii, ale twierdzili, że zatrzymała się ona w pół drogi.

Naznaczenie społecznie słusznie koncentruje się na procesach reakcji społecznej, społecznej widowni, która dokonuje ocen innych ludzi, ale kierunek naznaczenia społecznego ograniczał zainteresowania do psychospołecznych (to co się dzieje między ludźmi

w reakcjach) i mikrospołecznych (małe grupy, np.: rodzina). Nie bierze pod uwagę głębszych uwarunkowań makrospołecznych

(w sferze wielkiej polityki, ekonomii).

Przestępczość w całości może być uwarunkowana MAKROSTRUKTURALNYMI PROCESAMI:

Na tym koncentruje się teoria konfliktu. To one dopiero docierają do mikrostruktur. Istotne są społeczne źródła

(także przebiegu procesu stygmatyzacji).

NURT NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO:

Nie zdawał sobie sprawy z dystrybucji zjawisk dewiacyjnych w społeczeństwie.

Dlaczego w pewnych warstwach społecznych jest więcej przestępczości a w innych mniej?

Warstwy niższe charakteryzuje wzrost przestępczości przeciętnej.

A jak to wygląda pośród grup etnicznych?

Odpowiedź na pytania o źródła przestępczości: istnieje NIERÓWNA DYSTRYBUCJA.

Kryminologowie teorii konfliktowych za najważniejsze uznali wyjaśnienie nierównomiernej dystrybucji,

szczególnie jej koncentracji w obrębie warstw niższych.

Źródła nierównej dystrybucji (zróżnicowanej kryminalizacji) tkwią w tym, że procesy naznaczenia w makroskali są wyznaczone przez zjawiska konfliktu społecznego. Wynika to z tego, że procesy tworzenia i egzaminowania prawa karnego związane są immanentnie

z instytucją władzy i nierównym do niej dostępie. Ci, którzy mają przewagę w parlamentach, ustanawiają takie przepisy, aby społeczeństwo funkcjonowało, ale korzystnie dla siebie.

W OBRĘBIE TEJ TEORII MOŻNA WYRÓZNIĆ 2 NURTY:

1. KRYMINOLOGIA KONFLIKTOWA,

2. KRYMINOLOGIA RADYKALNA (KRYTYCZNA),

ad.1) KRYMINOLOGIA KONFLIKTOWA:

Założenia analizy kryminologii konfliktowej przedstawiał THOMAS BERNARD.

Według niego kryminologia konfliktowa opiera się na założeniu, iż warunki w jakich żyją jednostki decydują o ich interesach

i kształtują ich systemy wartości. Współczesne społeczeństwa posiadają pod tym względem skomplikowaną strukturę składającą się z grup o różnorodnych warunkach życiowych.

Zachowania ludzi są na ogół zgodne z wyznaczonymi przez nich wartościami. Prawo tworzy się w procesie konfliktu miedzy grupami. Poszczególne ustawy wyrażają kombinacje i wartości interesów wielu grup.

W parlamencie są przedstawiciele większościowe i mniejszościowe, także ich interesy muszą być uwzględniane. Grupa, która jest najniżej jest reprezentowana w ciałach ustawodawczych, w najniższym stopniu narusza prawo. Im wyższa jest pozycja jednostki, tym trudniejsze poddanie organom oficjalnej kontroli społecznej (różnica w potraktowaniu posła na autostradzie i pijanego chłopa na rowerze).

Nasilenie przestępczości jest odwrotnie proporcjonalne do ekonomicznej i politycznej pozycji grupy.

Jest to niezależne od biologicznych i społecznych czynników, które też mają wpływ na przestępczość.

BERNARD mówi, iż koncepcje konfliktu wyjaśniają problem dystrybucji, nasilenia przestępczości w różnych grupach społecznych

i fakt przestępczości ujawnionej w niższych warstwach społecznych.

SOCJOLOGIZM: Opis, jakie rozmiary otrzymują zjawiska przestępcze, jak dzielą się pod względem rodzaju.

Zjawiska przestępczości przybierają różne postacie, ale nie mogą być usunięte. Jeśli przestępczość występuje a jej źródła występują w nierównym podziale, dostępie do władzy to konsensualne społeczeństwo jest nonsensem.

Zadaniem kryminologii jest opis procesów a nie „zbawienie” społeczeństwa.

Patologia jest w każdym społeczeństwie i tego faktu nie da się zmienić.

ad.2) KRYMINOLOGIA RADYKALNA:

Brak wiary w możliwość zmiany różni kryminologię konfliktową od radykalnej.

Kryminologia radykalna zajmuje się głębokimi zmianami makrostrukturalnymi.

KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA:

WOLNOŚĆ WOLI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ, KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA.

Przyjmuje 2 NURTY CZŁOWIEKA:

- Owe nurty zaczynają się w drugiej połowie XX w. Są to lata 60/70, kiedy to następuje przełom antybehawiorystyczny w psychologii i innych naukach. Podkreśla się PODMIOTOWOŚĆ człowieka.

- Następuje odrodzenie problemu wolności woli. Powstaje NURT ANTYPOZYTYWISTYCZNY.

1955 r. GORDON OLBORD - 2 WIZJE CZŁOWIEKA:

* MODEL MECHANICYSTYCZNY. Wywodzi się od JOHNA LOCKA. Idea umysłu biernego TABULA RASA.

Wszystko zależy od środowiska.

* MODEL ANTROPOMORFICZNY. Wywodzi się od LEIBNITZA. Jednostka pojmowana jako ta, która ma zdolność inicjowania działań i zdolność do samo refleksji.

W rozwinięciu pojawia się HOMOELIGENS.

Psychologia: Andrzej Siciński. Kryminologia: Leon Tyszkiewicz. Człowiek intencjonalny (autor: Kazimierz Obuchowski).

Nie oznacza to, że behawioryzm został wyeliminowany. Konieczne jest łączenie oraz kontynuowanie obu nurtów.

NURT NATURALISTYCZNY	NURT HUMANISTYCZNY
Podkreśla konieczną możliwość falsyfikacji pewnych twierdzeń.	Wzbogaca osiągnięcia nauki.
Dostarcza danych obiektywnych, naukowych (eksperymenty, obserwacje, badania kontrolne).	Spekulatywny, filozoficzny. Odradza się pojęcie woli.

Na tle tych koncepcji człowiek wyrasta:

a) DETERMINIZM (twardy i miękki),

b) INTERDETERMINIZM.

ad. a) DETERMINIZM:

- Został podkreślany w myśli pozytywistycznej.

- W każdym momencie przyszły bieg zdarzeń jest ściśle wyznaczony mimo istnienia różnych możliwości.

- Pod wpływem nauk społecznych i przyrodniczych powstał DETERMINIZM MIĘKKI.

DETERMINIZM MIĘKKI: Niepełna determinacja zjawisk, które mogą przebiegać w rożnych kierunkach.

Współcześnie wersja rozwijana przez TYLORA obejmuje 3 główne tezy;

1. Każde zachowanie powstaje z poprzedzających warunków, zgodnie z którymi żadne inne zachowanie nie jest możliwe.

2. Zachowanie jest wolne w stopniu, w jakim nie jest objęte zewnętrznym przymusem, bądź czynnikami zewnętrznymi.

3. W przypadku braku czynników zewnętrznych, przyczynami dowolnego zachowania są pewne stany, zdarzenia tkwiące w samym człowieku: akty woli (decyzje), pragnienia (to co jest dowolne).

Zjawiska te są warunkowane przyczynowo i w danych warunkach nie mogą być inne, są zdeterminowane, ale nie ma zewnętrznych ograniczeń, byłyby inne gdyby warunki były odmienne

ad. b) INTERDETERMINIZM:

- Nic, zarówno zdarzenia psychiczne i fizyczne nie jest uwarunkowane przyczynowo.

- W naukach behawioralnych ma znaczenie INTERDETERMINIZM UMIARKOWANY RELATYWNY (NONDETERMINIZM) oraz LIBERTALIARYZM.

- Ostateczną przyczyną ludzkich decyzji i czynów jest podmiot, który mógłby zachować się inaczej niż to miało miejsce.

Nie odróżnia się przyczyn tkwiących w podmiocie. Łączy się te stanowiska.

- Wg POPPERA tradycyjne argumenty determinizmu są odparte. Determinizm i wolna wola są częścią i sposobem nauk fizycznych

i biologicznych. Przemawiają za człowiekiem autonomicznym wybierającym (HOMOELIGENA). Osłabiają przekazanie wyjątkowej pozycji człowieka w świecie (głównie twardy determinizm).

- Kryminologia coraz bardziej staje się nauką behawioralną. Szuka się obiektywnych przesłanek, ale szuka się przesłanek modelu osób. Bierze pod uwagę:

* Naturę ludzką, zachowania jednostki.

* Czy człowiek jest wolny czy podlega przymusowej sile?

* Czy ludzie dokonują czynów czy są wymuszone przez zewnętrzne i wewnętrzne siły?

Są różne modele osób w kryminologii.

KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA.

PODSTAWA ANALIZ: CZŁOWIEK AUTONOMICZNY (HOMOELIGENS), ontologicznie umiarkowany indeterminizm.

PRZESTĘPSTWO: Stanowi wynik suwerennej decyzji człowieka.

Homoeligens korzysta z autonomii, nie dysponuje pełną wolnością.

Istnieją ograniczenia fizyczne i biopsychiczne oraz pewna wolność, co wyznacza tzw. „LUZ DECYZYJNY”.

Zakres człowieka jest zmienny, gdyż człowiek autonomiczny. Człowiek może się sam ograniczać w wolności np. poprzez nałogi.

Kryminologia musi być w pełni swobodna. Aby kryminologia mogła określać odpowiedzialność człowieka musi go określać w całokształcie strukturalnym i funkcjonalnym ( tego nie daje psychologia).

W kryminologii zwraca się w stronę tradycyjnego podziału przeżyć, jaki utrwalił się w psychologii:

3 kategorie;

1. POZNAWCZE (poznanie świata i siebie),

2. UCZUCIOWE,

3. WOLICJONALNE (przeżycia wolicjonalne, motoryczne, towarzyszące pracy fizycznej i psychofizycznej, pragnienia, oczekiwania, wybory). Ta sfera jest najbardziej zaniedbana przez psychologie.

Zjawiska woli były rozpatrywane, gdy psychologia była związana z filozofią.

W latach 50/60 o woli w psychologii się nie wspomina.

WOLA rozwija się dzisiaj w psychologii podejmowania decyzji.

Badania woli są bardzo trudne, bo wymagają metody introspekcyjnej. Jej wyniki są nieweryfikowane, dlatego behawioryzm

ją odrzucił.

PRBLEM WOLI zahacza o problemy filozoficzne, światopoglądowe, problemy psychofizyczne

(W. Wundt 1879r. laboratorium, paraleizm; zjawiskom fizycznym odpowiadają zjawiska psychiczne, przebiegają równolegle do nich).

Polska (lata 70) badania TADEUSZA TOMASZEWSKIEGO w tym zakresie WOLI. Badanie INTENCJONALNOŚCI KONTROLI (to wola): Psychologia czynności kontrolowanej, ukierunkowanej. Działania czynności skierowane na przekształcanie istniejącego stanu rzeczy, twórczości, motywacji człowieka.

BEZ PROBLEMU WOLI KRYMINOLOGIA JEST NIEMOŻLIWA, WSZYSTKO SPROWADZIŁOBY SIĘ DO ZJAWISK FIZYCZNYCH!

JÓZEF KOZIELECKI - TRANSGRESYJNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA składa się z twierdzeń ogólnych dotyczących 3 sfer:

* Działań człowieka, mechanizm poznawczy, motywacja.

* Osobowości jednostki, funkcje regulacji zachowania.

* Środowisko człowieka i jego znaczenie w kształtowaniu osobowości i stymulowaniu zachowań.

Działanie osobowości, środowiska są wzajemnie powiązane.

Wymaga to poznania: strukturalnego i funkcjonalnego.

W OSOBOWOŚCI WYSTĘPUJĄ RÓŻNE UKŁADY:

1. UMYSŁ: układ poznawczy.

2. WOLA: układ kierowniczy.

3. CHARAKTER: układ interpersonalny.

4. TEMPERAMENT: układ energetyczno - czasowy.

UMYSŁ i WOLA są decydujące!

TRANSGRESJA: Wychodzenie poza to, czym jednostka jest i co posiada, obok aktualnych działań są działania ochronne, zapobieganie utracie wartości w okresie kryzysu.

Transgresja (info.net): To inaczej przekraczanie, przekraczanie zawierające w sobie to, co przekraczane. Progresja jest ruchem w "przód", ku czemuś ("przód" jest pojęciem subiektywnym), zależy od podmiotu, ale i od jego celu. Transgresja nie jest ruchem "ku czemuś", ale raczej "od czegoś" co stanowi rdzeń i centrum.

Wśród procesów umysłowych ważne są PROCESY ANTYCYPACYJNE (PRZEWIDUJĄCE) i OCENY WAŻNOŚCI.

Nie są ważne związki pomiędzy wolą a odpowiedzialnością zachowania i świadomością.

Wola to nic tylko układ substancjonalny.

Odgrywa ważną rolę w działaniu CELOWYM. Bez tego podmiot przestaje być TELICZNY.

UKŁADY FUNKCJONALNE UMYSŁ + WOLA są ze sobą w ścisłym związku. Współdeterminują one DZIAŁANIA TRANSGRESYWNE

(wychodzące w przyszłość) i DZIAŁANIA OCHRONNE.

3y SKŁADNIKI WOLI:

1. KOMPARATOR: Aktywizacja woli. Porównanie standardów, poziomów zachowania z aktualnym stanem

(porównanie woli i napięcia).

2. SELEKTOR: Wolność woli. Dokonuje się akt wyboru na podstawie informacji z pamięci twardej oraz ze świata zewnętrznego. Wolność woli nie jest absolutna, ale też nie ma całkowitego zniewolenia.

Znaczenie selektora wzrasta w działaniach trasgresywnych, natomiast w działaniach ochronnych działają stereotypy.

Zobowiązania do przyjęcia odpowiedzialności.

3. REALIZATOR: Siła woli. Kontrola działania. Jest to najważniejsza funkcja woli.

ZAKŁÓCENIA WOLI:

1. AMULIA: Słabość woli uniemożliwia osiągnięcie ambitniejszych celów. Brak standardów wyłączających pracę oraz uniemożliwiających powstanie napięcia motywacyjnego.

2. Trudności w porównaniu tego co aktualne a pożądane

3. Zaburzenia 2- trudności z wyborem optymalnej, satysfakcjonującej opcji

4. DEZINDYWIDUALIZACJA: Człowiek nie jest sobą . Zakłócenie to może powstać poprzez dominację grupy z tym wiąże się brak odpowiedzialności, utrata odrębności, utrata tożsamości. Człowiek pod wpływem silnej grupy staje się pionkiem.

Według JÓZEFA KOZIELECKIEGO: ZACHOWANIE CZŁOWIEKA uwarunkowane jest przez ŚRODOWISKO, INSTANCJE GENETYCZNE,

ale także i WOLĘ (pojecie woli jest konieczne).

PSYCHOLOGIA TRANSGRESYWNA: Człowiek jest odpowiedzialny za czyny.

Człowiek to układ samodzielny, aktywny. Jeśli taki właśnie jest człowiek, to istnieje układ funkcjonalny, kierujący dowolnością zachowań, czyli WOLA.

DZIAŁANIA LUDZKIE ZALEŻĄ OD:

1. Wpływu środowiska zewnętrznego, przeszłości i aktualnych zdarzeń.

2. Czynników wewnętrznych, sił podmiotowych, determinacji wewnętrznych

(próba kształtowania siebie według własnego projektu).

3. Czynników losowych, przypadkowych, nieobliczalnych.

AKT WOLI jest najkrótszym czasowo ośrodkiem wszystkich innych przeżyć.

AKT WOLI jest INTENCJONALNYM UDZIAŁEM jednostki działającej.

DO AKTU ODPOWIEDZIALNOŚCI WOLI NALEŻĄ:

*POSTANOWIENIA: Akt woli, którego wykonanie jest przeniesione na czas późniejszy.

*DECYZJE: Gdy wykonanie następuje po akcie woli.

DETERMINIZM: Nakaz aktu woli na cel.

MOTYW: Świadome przeżycie służące jako czynnik determinujący zachowanie jednostki (składa się na osobowość).

KRYMINOGENEZA:

Fragment ludzkiego życia psychicznego. Proces, którego końcowym ogniwem jest czyn zabroniony, sprzeczny z normami prawa karnego, przybierający postać przestępstwa, wykroczenia.

Odnosi się do zjawisk zróżnicowanych (złożone czynniki) i rozległych.

CENTRALNE ZJAWISKA KRYMINOGENEZY: ZJAWISKA PSYCHICZNE.

Kluczową role odgrywa proces wolicjonalny, w którym przejawia się wolność człowieka.

Zasadniczy akt woli nie jest wymuszony.

Do KRYMINOGENEZY należą OKOLICZNOŚCI, jakie w dojściu do czynu zabronionego grały rolę.

Okoliczności sprzyjające lub odwrotnie. Okoliczności: psychiczne, fizyczne, biologiczne, sytuacyjne, społeczne.

TO, CO RODZI CZYN ZABRONIONY MIEŚCI SIĘ W POJĘCIU „JA”.

CZYNNIKI WOLICJONALNE (przeżycia wolicjonalne, motoryczne, towarzyszące pracy fizycznej i psychofizycznej, pragnienia, oczekiwania, wybory) ukierunkowują badania obiektywne, gdyż nie ma miarodajnych przewidywań.

To, że ktoś postąpił tak nie znaczy, ze znów zachowa się w ten sam spoób. Nie możemy stworzyć modelu statystycznego.

PEŁNE BADANIE KRYMINOGENEZY: Polega na ujawnieniu wszystkich okoliczności we wzajemnej interakcji, historycznej sekwencji

i dynamice.

KRYMINOGENEZA jako PROCES INDYWIDUALNY, w aspekcie porównawczym jest zróżnicowany, z trudem poddaje się schematyzacji,

ujęciu modelowemu. Jednak modele są tworzone.

W MODELU KRYMINOGENEZY ujmuje się wszystkie czynniki ustalone i zaobserwowane w praktyce kryminologicznej.

Możemy je podzielić na:

1. CZYNNIKI EGZOGENNE.

2. CZYNNIKI ENDOGENNE:

a) SOMATYCZNE: Dziedziczność (zdrowie fizyczne, system nerwowy, wygląd zewnętrzny).

b) ŚRODOWISKOWE:

* środowisko naturalne,

* środowisko społeczne:

** regionalne (miasto, wieś),

** mikrospołeczne ( rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, znajomi z pracy),

** makrospołeczne (ustrój polityczny, gospodarczo- społeczny, czynniki kulturowe, społeczne).

c) SYTUACYJNE:

* prowokujące,

* sugerujące,

* ułatwiające.

d) PSYCHICZNE:

* właściwości psychiczne,

* zaburzenia psychiczne

* stan psychiczny

e) CZYNNIKI ZŁOŻONE:

* wiek,

* płeć ,

* status społeczny.

Wszystkie te czynniki wyznaczają decyzję.

Trzeba wyznaczyć tryb życia i jego działanie zwrotne (alkoholizm, narkomania, prostytucja).

Czynników jest bardzo dużo, są zróżnicowane jakościowo i często istnieje problem z ich klasyfikacją.

KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA nastawiona jest na BADANIE INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU, czyli badanie kondycji jednostki ludzkiej z indywidualną specyfika i światem przeżyć.

W KRYMINOGENEZIE bada się KONKRETNE PRZYPADKI.

Najważniejsza jest podmiotowa strona przestępstwa.

CENTRALNYM AKTEM WOLI JEST DECYZJA, WYZNACZENIE KIERUKNU ZACHOWANIA.

ELEMENTAMI DECYZJI SĄ;

a) Najmniejszy zakres swobody życia psychicznego i zachowania.

b) Wybór miedzy alternatywami, wśród których jedna to powstrzymanie się od zmiany w aktualnym status quo.

c) Stanowczość.

d) Ukierunkowanie związanie z treścią decyzji, obejmuje wyobrażenie stanu rzeczy, do którego decydent zmierza.

Decyzja ukierunkowana jest przez sytuacje zewnętrzną, bądź wewnętrzną, ale nie przez obiektywizm.

Ta sama okoliczność nie działa obiektywnie, ale subiektywnie.

DECYZJA = ZAMIAR (ważne jest określenie CELU).

ZAMIAR MOŻE BYĆ RÓŻNEJ NATURY:

a) BEZPOŚREDNI (szczególna forma: sprawca dąży do zrealizowania pewnego stanu,

aby osiągnąć dalszy cel np.: ukraść pieniądze, aby wykorzystać je do dalszych celów).

b) POŚREDNI.

W ludzkim zachowaniu szczególnie ważna jest OCENA ZAMIARU i SKUTKU, ale szczególnie takich, których sprawca nie chciał.

3 WARIANTY OCENY:

1. Sprawca możliwość skutków przewidywał i godził się na to - CAŁKOWITA ODPOWIEDZIALNOŚĆ.

2. Sprawca przewidywał skutki, ale bezpodstawnie sądził, że ich uniknie - LEKKOMYŚLNOŚĆ.

3. Sprawca skutków nie przewidywał, choć powinien przewidzieć -NIEDBALSTWO.

Sytuacje 2 i 3 to przestępstwa nieumyślne np.: bójka ze skutkiem śmiertelnym. Sprawce chciał „tylko” pobić („luz decyzyjny”).

Wiąże się to z pojęciem sumienia, którego treścią są wartości.

GŁĘBOKIE SUMIENIE: Głęboko zinternacjonalizowane wartości.

LUZ DECYZYJNY MAŁY: Pohamowanie.

LUZ DECYZYJNY DUŻY: Mniejsza racjonalność zachowania.

Luz decyzyjny (info.net) to taka sytuacja, w której decyzja sędziego czy urzędnika administracyjnego nie jest do końca zdeterminowana przez przepisy prawne i pozostawia mu pewien margines swobody. Mając luz decyzyjny staje się zmuszony

do rozważenia argumentów. Sędzia zostaje zmuszony do argumentowania.

Podmiot podejmujący decyzje stosowania prawa korzysta z luzu decyzyjnego.

Pojęcie luzu decyzyjnego można ograniczyć do ostatniego etapu procesu stosowania prawa, a więc do luzu wyboru konsekwencji.  

Teoretyk prawa Małgorzata Król uważa, że luz decyzyjne jest „zakresem swobody w danej sytuacji decyzyjnej i polega na prawnej możliwości dokonania wyboru jednego wariantu działania spośród określonego zbioru działań, wyznaczonego przez stosowaną normę prawną”.  

Możliwe jest jednak szersze rozumienie luzu decyzyjnego. Analiza teoretyczna praktyki stosowania prawa wskazuje, że z reguły pewne luzy decyzyjne istnieją nawet wówczas, gdy prawodawca nie przewidział luzu wyboru konsekwencji. Występują one we wcześniejszych etapach procesu stosowania prawa.  

T: DEWIACJA POZYTYWNA.

KRYTERIA PATOLOGII I DEWIACJI JAKO PROBLEMU SPOŁECZNEGO.

Zazwyczaj mówimy o DEWIACJI jako o:

a) Zjawisku szkodliwym.

b) Zjawisku, które ma społeczne źródła.

c) Problem możliwy do rozwiązania przez wspólne działanie.

Są to ujęcia DEWIACJI jako PROBLEMU UJEMNEGO.

DEWIACJA = ODBIEGANIE OD NORMY W UJEMNYM SENSIE.

Jednak patrząc dalej dewiacja to zjawiska, które odbiegają od normy nie tylko ujemnie, ale i pozytywnie.

Bierzemy pod uwagę normę, standard, przeciętność, czyli oprócz dewiacji negatywnej – patologia, jest też dewiacja pozytywna.

FLORIAN ZNANIECKI (pionier w tym zakresie) już w okresie międzywojennym. Rozszerzył on 3-STOPNIOWE PODEJŚCIE W ZAKRESIE WARTOŚCIOWANIA.

FLORIAN ZNANIECKI wyróżnił DWIE KATEGORIE LUDZI:

1. LUDZI EPRACY (ludzie uczący się, pracujący, itp.).

2. LUDZIE ZABAWY.

Florian Znaniecki nie mówi o dewiantach, ale o zboczeńcach.

Wyróżnia on DWIE KATEGORIE ZBOCZEŃCÓW:

1. PODNORMALNI (DEWIANCI NEGATYWNI).

2. NADNORMALNI (DEWIANCI POZYTYWNI).

Między nimi są ludzie przeciętni, a ich zachowania mieszą się w przeciętnych normach.

W latach 60/70 w Polsce tematykę tę podjęli: ADAM PODGÓRECKI, JERZY KWASNIEWSKI, ALEKSANDER KOJDER.

Stworzyli oni teoretyczne podstawy pozytywnej dewiacji i dyrektywy metodologiczne, prowadzili również serie badań .

„POZYTYWNA DEWIACJA SPOŁECZNA” manifest teoretyczny JERZEGO KWASNIEWSKIEGO:

Autor porusza temat zjawisk, które mogą być oznaczone terminem: KONFORMIZM INNOWACYJNY

(twórczy, konstruktywny antagonizm).

DEWIANCI POZYTYWNI DOPROWADZAJĄ DO PORZĄDKU PEWNE ZABURZENIA SPOŁECZNE. Moralny perfekcjonizm.

Postawy wyrażające się w dążeniach, aby ludzie zachowywali się powyżej tego co jest wymagane.

Prospołeczny heroizm, zaangażowanie, altruizm cywilizacyjny, nadnormalność, pozytywne nieprzystosowanie społeczne

Przykłady tego typu zachowań:

- honorowi krwiodawcy (nikt nikogo do tego nie zmusza, a jest to potrzebne),

- ratownicy życia zdrowia z naruszeniem własnego życia (nie można mieć pretensji, że ktoś nie skoczy do wody ratować życia innej osobie; jeśli skoczy określany jest jako dewiant pozytywny),

- osoby wybitnie pracowite bez motywacji zysku (robią więcej niż inni).

DEWIANCI POZYTYWNI: Pewne kategorie postaw, które jesteśmy skłonni aprobować.

Nie przeszkadzają nam, są nam moralnie obojętne (np.: pracowitość, adopcja sierot).

CECHY ZACHOWAŃ POZYTYWNEJ DEWIACJI:

1. Stanowią odchylenia od normy powinności.

2. Są wyrazem buntu wobec standardów w danej dziedzinie.

3. Mają nieegoistyczną motywację.

4. Skutkiem jest pozytywna dezorganizacja społeczna (zakłócają porządek społeczny).

Wg Kwaśniewskiego, aby można było mówić o dewiacji pozytywnej, muszą zostać spełnione wszystkie te warunki.

Teoria ta ma pewne mankamenty.

WADA: założenie co do norm społecznych, Kwaśniewski traktował je jako normy pracy.

ZACHOWANIA NACECHOWANE TREŚCIAMI MORALNYMI:

Nie można oczekiwać, że ktoś zaadoptuje sieroty, ale można oczekiwać, że zrobi więcej. Pozytywne zachowania dewiacyjne wykraczają poza granice oczekiwań społecznych, tolerancji i zawyżają standardy.

Normy polegają na zakazach i nakazach i to jest powinność.

Niektóre zakazy i nakazy moralne nie mają zastosowania, nie można nakazać np. krwiodawstwa.

Istnieją normy których musimy przestrzegać, norma: nie zabijaj, ale nie musimy ratować życia innym.

W przypadku dewiacji pozytywnej – jednostka może coś zrobić, ale nie ma przymusu.

DEWIACJA NEGATYWNA A DEWICJA POZYTYWNA:

Zachowanie dewiacyjne stanowi naruszanie obowiązku, złamanie zakazu. Jest to negatywna dewiacja.

W dewiacji pozytywnej nie ma przeciwstawnego bieguna w postaci nakazującej normy.

* Dewiacja negatywna: „nie kradnij” (kradzież).

* Dewiacja pozytywna: nie istnieje „oddaj innym”. Są to normy z innej sfery.

U Kwaśniewskiego nastąpiło pomieszanie norm normatywnych. Większość norm ma charakter 2 stronny

(można zrobić coś powyżej i poniżej). Dawniej społeczeństwo opierało się na innych normach.

3y RODZAJE NORM SPOŁECZNYCH wg PAWŁOWSKIEJ:

1. NORMY RYGORYSTYCZNE: Nieprzestrzeganie ich grozi sankcjami negatywnymi a przestrzeganie nie powoduje nagród

np.: nie zabijaj.

2. NORMY Z OBSZARU TOLERANCJI: Nie powodują żadnych sankcji, zwyczajowo nakazują zachowanie, ale nie są

pozytywnie czy negatywnie oceniane.

3. NORMY Z OBSZARU NADOBOWIĄZUJĄCEGO MAKSYMALIZMU MORALNEGO: Np.: krwiodawstwo, poświęcenie, zachowania o wysokim ładunku moralnym, wyzwalają uznanie, ale nie wyzwalają kar w przypadku ich niespełnienia.

DEWIACJA POZYTYWNA jest właśnie 3cim rodzajem norm.

Postępowanie zgodne z zawyżonymi standardami, rolami może budzić negatywne zachowania społeczne.

Zależy to od tego, jaka społeczna widownia ma uznać dewiację pozytywną.

Czasami dewiacja negatywna może być oceniana pozytywnie np.: agresywne zachowania w podkulturze, przy innej widowni nie będą pozytywne.

Problematyka pozytywnej dewiacji jest dyskusyjna u społecznej widowni, gdyż może budzić zastrzeżenia.

Zajmowanie się dewiacją pozytywną nie jest bezcelowe, gdyż te badania ujawniają nam głębsze aspekty życia społecznego.

Należy wiedzieć, że są takie zjawiska.

SPOŁECZNA WIDOWNIA: Mamy wzory kulturowe i wartości nietożsame we wszystkich kulturach. Co innego będzie należeć do dewiacji pozytywnej np.: w Europie, niekoniecznie będzie do niej należeć w innych kulturach. Czasami wiąże się z pozytywną dewiacją a nie jest z nią tożsame.

POZYTYWNE ASPEKTY DEWIACJI NEGATYWNEJ.

Pozytywne aspekty dewiacji negatywnej. Pozytywne skutki.

DURKHEIM: Dewiacja rozumiana jako zjawisko normalne, przestępczość jest pożądana.

Ta myśl była podejmowana przez wielu badaczy. Zjawiska, które świadczą, że dewiacja ma skutki pozytywne.

Byłoby uproszczeniem rozpatrywanie, że wszystkie konsekwencje dewiacji są destrukcyjne. Niektóre z nich mogą generować pozytywne rezultaty dla społeczeństwa, grup, w których występują.

Założenie: O tyle o ile wszystkie zachowania dewiacyjne są nonkonformistyczne, to nie wszystkie są antysocjalne i antyspołeczne.

Socjologowie wyróżnili formy dewiacyjnych zachowań jako korzystne dla grup społecznych, wyznaczając tolerancję.

W latach 50 XX w. Durkheim zapoczątkował tego typu podejście.

LISTA POZYTYWNYCH FUNKCJI DEWIACJI:

1. REAFIRMACJA:

Powtórne przyjęcie tych norm. Ludzie zapominają, że obowiązują ich pewne normy, następuje powtórne ich przyjęcie po potępieniu, odrzuceniu dewianta, który dopuścił się zabronionego czynu. Następuje reafirmacja norm. Przypadkowe naruszenie norm pobudza kolektywną świadomość ludzi. Na przykład szkody wyrządzone przez młodzież przypominają istnienie, uświadomienie sobie lub powtórne przyjęcie normy. Gdyby nie było drastycznego przekroczenia to niektóre normy by zanikły lub kumulowały się

i powodowały większe skutki.

2. POŁECZNA SOLIDARNOŚĆ:

Odrzucany jest dewiant i następuje ujednolicenie się grupy. Przez ujawnienie dewiacji, wewnętrznych wrogów, negatywni dewianci łączą ludzi we wspólnej obronie np.: polowania na czarownice jednoczyły ludzi we większe społeczności, pozwalały przenieść strach

i frustracje na kozły ofiarne.

1. Pojawienie się wewnętrznych wrogów.

2. Zjednoczenie ludzi wzmacnia się ich więź społeczna (donosicielstwo, inkwizycja).

3. JEDNOŚĆ W STOSUNKU DO DEWIANTA:

Poparcie, pomoc dla dewianta, reakcje grupy społecznej nie zawsze są punitywne dla dewianta, np.: przestępstwa młodzieży.

Różne grupy społeczne jednoczyły się nie przeciw przestępcom lecz w interesie dewiantów. Ludzie mogą się jednoczyć by pomóc tej młodzieży, gdy zidentyfikuje się przyczyny tej dewiacji. Dewiację często widzą jako skutek niekorzystnych okoliczności

(np.: warunki środowiskowe), widzą przyczyny. Jednoczą się w celach zmniejszenia niekorzystnych sytuacji, usuwają przyczyny dewiacji.

4. EFEKT KONTRASTU:

Dewiant przedstawia się kontrastowo do tych, którzy są konformistami. Publiczne ujawnienie i karanie dewiantów jest jednym ze środków do stwarzania konformizmu jako czegoś chwalebnego. Ludzie obserwując dewianta kontrastują się w stosunku do niego. Nasze zachowanie jest dowodem, że nigdy takiego czynu nie popełniliśmy.

5. KLAPA BEZPIECZEŃSTWA:

Niektóre formy dewiacji to klapa bezpieczeństwa dla społeczeństwa. Społeczeństwo ludzkie to kocioł pod ciśnieniem, który może eksplodować pod społecznymi, politycznymi napięciami, jeżeli niektóre prądy nie będą ulatywać od czasu do czasu.

Wiele form drobniejszych przestępstw jest stosunkowo nieszkodliwym upustem energii, są tolerowane przez społeczeństwo jako naturalne katharsis, upust energii, dopóki nie ma poważniejszych dewiacji.

6. PRZYWÓDŹTWO:

Zachowanie dewiacyjne może pomagać promowaniu nowego, społecznego przywództwa. Dynamika grupy od walk gangów do grup społecznych, politycznych wyłania liderów, którzy organizują wysiłki grupy w osiąganiu kolektywnych celów, w artykułowaniu potrzeb grupowych. W dewiacyjnych grupach mogą się ujawniać ludzie działający moralnie w innych układach, mogą opanować socjotechniki działania, które mogą wykorzystać.

7. SPOŁECZNA I KULTURALNA ZMIANA:

Dewiacje i dewianci mogą popierać zmiany społeczne i kulturalne. Odnosi się do innowatorów i rewolucjonistów

(zawsze na początku traktowani są jako dewianci, występują przeciwko porządkowi społecznemu).

W łagodniejszych formach to innowacje np.: w zakresie mody (pierwsi to dewianci, przykładem może być noszenie

spodni przez kobiety)

8. ŚRODEK OSTRZEGAWCZY:

Sygnał ostrzegawczy, że w społeczeństwie dzieje się coś złego np.: wzrost poziomu ubóstwa, wzrost rozwodów, przestępczość młodzieży. Gdy pojawia się np.: w okręgu miasta może być wskaźnikiem defektów w społecznej strukturze i organizacji.

Powinno być zauważone przez liderów społecznych.

9. RÓZNORODNOŚĆ I DOZNANIE WRAŻEŃ:

Dewiacja różnicuje życie społeczne i dostarcza mocnych przeżyć. Inne pozytywne zjawiska nie dają człowiekowi wystarczającego kwantum emocji, wszystko, co normalne może się znudzić. Uczestnictwo w starych sferach jest / staje się przyzwyczajeniem, uciążliwym np.: imieniny cioci. Dewiacyjność porusza opinie publiczną, tych emocji dostarczają dewianci.

Społeczeństwo, gdzie wszystkie jednostki byłyby jednakowe byłoby nudne, stabilne, zbyt konformistyczne, pozbawione wigoru

do zmiany i doskonalenia się. Nie można dzielić wszystkiego dychotomicznie na dobre i złe, wszystko się przenika.

T: STYGMATY W UJĘCIU GOFFMANA.

GOFFMAN określił cechy instytucji totalnej (ZK, ZP, wojsko, Domy Dziecka) jako te, które regulują wszystkie przejawy działalności człowieka.

GOFFMANA interesowały DEWIACJE w kategoriach NIETYPOWYCH FORM KONTAKTÓW LUDZKICH I ICH KONSEKWENCJI.

Jego zainteresowania dotyczyły codziennych relacji osób normalnych z „gorszymi” oraz zachowań dotyczących cech fizycznych,

cech psychicznych.

Relatywizował te rzeczy, odnosił do różnych sytuacji, osób, środowisk.

Nie zajmował się sekwencją wydarzeń, której konsekwencją było wejście w rolę dewianta.

Interesowało go spotkanie osoby normalnej z osoba dziwną, upośledzoną, dziwna, nietypową, ich oczekiwania, proces interakcji społecznych. Zajmował się nie tylko reakcjami społecznej widowni (to teoria naznaczenia społecznego), ale reakcjami dewiantów wobec widowni. Interesowały go techniki, według których osoby inne, gorsze radzą sobie ze stygmatami, gdy tych cech nie da się ukryć.

Wprowadził do socjologii pojęcie STYGMAT.

Ludzie spotykając nową osobę, zastanawiają się czy nie posiada cech gorszych, stanowiących zagrożenie, obawiają się tej sytuacji. Próbują rozpoznać tożsamość, oczekiwania wobec osoby (po stronie spotkanej osoby).

Istnieje różna, czasem przeciwstawna lub w pewnym sensie podobna do tożsamości rzeczywistej (jedna jest wirtualna, druga jest aktualna). Pojawia się oczekiwanie, to, czego wymagany od człowieka w pozytywnym sensie, ze będzie dobry, miły, mądry.

Zdarza się, że społeczne oczekiwania tożsamości nie pokrywają się z rzeczywistą. Możemy doznać pozytywnego lub negatywnego zawodu.

STYGMATY WYJĄTKOWO DESTRUKCYJNE:

a) STYGMATY FIZYCZNE: Ułomności ciała. Cechy zostały jednostce nadane, nie wybrała sobie ich.

Stygmat ten dotyczy sfery istnienia (tak jak stygmat plemienny).

b) WADY CHARAKTERU: Słaba wola, despotyczność, wybuchowość, nieuczciwość.

Charakter: zespól cech „wyrabiany” przez człowieka, bierze w nich aktywny udział. Są wynikiem jego zachowania może sobie „zapracować” na posiadanie niektórych stygmatów. Charakter związany jest z zachowaniem się jednostek.

c) STYGMATY PLEMIENNE: Stygmaty plemienne, należące do określonej rasy (czarni), narodowości (Żydzi),

wynikające z religii (islam). Plemienne mogą być przenoszone, rozciągane na wszystkich członków rodziny.

Stygmat ten dotyczy sfery istnienia (tak jak stygmat fizyczny).

Można być odrzucanym, potępianym, mimo, że nie zrobiło się nic złego, tylko. Można być odrzuconym ze względu na posiadane cechy, które nie są aprobowane w danej kulturze. Takie jednostki traktowane są jak „niepełni ludzie”.

Są też ludzie mający inny system wartości, wycofują się ze społeczności np.: Żydzi innych uznają za „nieludzi”.

Można posiadać stygmat będąc w pełni niewinny z punktu widzenia jednostki. Na przykład ze względu na to, że nasz bliźni popełnił coś zdrożnego (nie jest tak czysty jak plemienny), albo, że nasz bliźni ma pewne cechy np.: matka, brat cechuje się negatywnie cenionymi wartościami. Zaliczany jest do plemiennego, ale to nie czysty plemienny. Przykładem mogą być rodzice dziecka oligofrenicznego lub córka alkoholika do której nauczyciele mają uprzedzenia.

Są jeszcze takie STYGMATY DYSKREDYTUJĄCE, którymi określa się fakt, że jednostka zakłada, że posiada stygmaty o których społeczeństwo nie wie, ale sama wie, że je posiada np.: homoseksualizm, impotencja, głuchota, analfabetyzm, brak wykształcenia, niskie umiejętności intelektualne. One istnieją, ludzie o nich nie wiedzą, ich nosiciel wie, że mogą być ujawnione, że może być dyskredytowany, że otoczenie społeczne zmieni nastawienie. Pojawia się problem czy ujawnić stygmaty, uprzedzić reakcje społeczne. Dotyczy to raczej sytuacji a nie samych stygmatów.

DEWIACJA OSIĄGNIĘTA, PRZYPISANA.

MILTON MANKOFF rozwinął myśl Goffmana, że stygmat może wynikać nie tylko z zachowania ale również z faktu bycia kimś
innym. Mankoff wyróżniał dwa rodzaje dewiacji:
- DEWIACJA OSIĄGNIĘTA (złodziej, zabójcy, prostytutki, narkomani, członkowie sekt religijnych, homoseksualiści),
- DEWIACJA PRZYPISANA (osoby chore, kalekie).

MANKOFF mówi, iż normy moralne można naruszyć dwojako:

* przez zachowanie,

* przez posiadanie cech odbiegających od normy.

ISTOTA DEWIACJI OSIĄGNIETEJ: Status dewianta wynika z działania.

ISTOTA DEWIACJI PRZYPISANEJ: Status dewianta uzyskuje się niezależnie od działania, intencji (np.: osoba brzydka w danym społeczeństwie, karły, wady wymowy). Jednostka nie osiągnęła tego, ale zostało jej to przypisane przez grupę, ze względu na kryteria : estetyczne, sprawnościowe. W przypisanej dewiacji brak intencji ze strony jednostki. Istotną dewiacji przypisanej jest reakcja społeczna - to jest warunek konieczny.

Jeżeli otoczenie nie spostrzega ułomności nie można mówić o dewiacji przypisanej (np.: homoseksualiści), ponieważ dwiacja przypisana jest niezależna od osoby, zachowania są niezależne od społecznej widowni.

Skutki dewiacji przypisanej mogą być takie jak przy osiągniętej. Bez reakcji społecznej nie może wystąpić proces rozwoju kariery dewianta o dewiacyjnym statusie przypisanym. Zaetykietyzowanie stanowi początek kariery dewiacyjnej. Należy ustawić siłę, trwałość i zakres reakcji społecznej.

SAMONAZNACZENIE:

GOFFMAN zajmował się sytuacjami, że jednostki same są świadome faktu, ze coś je wyróżnia z otoczenia, jakaś cecha jest oceniana ujemnie. Dochodzimy do pojęcia SAMONAZNACZENIA. Dokonuje się ono wbrew lub pomimo reakcji społecznej. Otoczenie nie jest podmiotem naznaczenia. Skutki psychiczne samonaznaczenia: osoba sama odkryła niezdolności, swoją „inność”. Ta sytuacja rzutuje na całą jej psychikę, pojawia się „kompleks niższości”, nie ma powiązania z pierwiastkiem, przyczyna.

Goffman interesował się zjawiskiem jak ludzie mający świadomość piętna radzą sobie w codziennych sytuacjach, jakie techniki stosują, jak przezwyciężają stygmat, w celu kontrolowania informacji dotyczących ich „inności”.

Pominięcie aspektu samonaznaczenia a koncepcja społecznej widowni, co występowało w teorii naznaczenia społecznego w latach 60 oznaczało jednostronne i niepełne spojrzenie na dewiację.

Goffman wniósł wiele nowych teorii, wyjaśnił wiele niejasności, np.: odkrył samonaznaczenie.

BECKER:

BECKER używał pojęcia „DEWIANCI UKRYCI”

Był krytykowany, gdyż twierdzono, że główne założenie dewiacji mówi, że jest ona wynikiem reakcji społecznej.

Dopiero odkrycie samonaznaczenia wypełniło te założenia. „Dewianci ukryci” (Beckera) byli od tego momentu przedmiotem badań.

DAWIACJA UKRYTA: Występuje wtedy, gdy ktoś uznaje, że postępuje niezgodnie z kryteriami grupy odniesienia i że otoczenie będzie potępiało to zachowanie, mimo że będzie usprawiedliwione. Dewiant w obawie przed sankcjami (wie, że jest dewiantem) usiłuje postępować tak, by otoczenie dalej miało go za konformistę.

NAZNACZENIE SYMBOLICZNE: Dotyczy np.: homoseksualistów; mimo, że wielu nie spotkało się z negatywnymi reakcjami otoczenia, ujawniali DEWIACJĘ WTÓRNĄ (EDWIN M. LEMERT), co oznacza, że bycie homoseksualistą jest centralnym faktem w ich życiu

(w życiu homoseksualistów). To ich tożsamość, są dewiantami wtórnymi. Będąc dewiantami ukrytymi, zmienili swoją tożsamość.

Jaźń fasadowa i jaźń pierwiastkowa, która jest inna od fasadowej, będzie rzutować na zachowanie jednostki, mające wyprzedzać czyjąś reakcje, przeciwstawienie się czemuś, czego nie ma.

Jaźń fasadowa (info.net), która przyjęła nazwę od fasady ważnych budowli, przejawia się w reklamowaniu własnej osoby. Mało osób publicznie przyznaje się do posiadania takiej jaźni, ale samochwalstwo, tytułomania, powoływanie się na koligacje z ważnymi i wielkimi ludźmi (w sensie zasług), szminkowanie się, modny strój itp. są właściwością „normalnych ludzi”. Te i inne wzory zachowań w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie.

Jaźń pierwiastkowa (info.net) jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą inni ludzie i jak nas traktują. O jaźni pierwiastkowej wyrażamy się wówczas, gdy mówimy: ja wiem, na co mnie stać, znam siebie najlepiej i wiem, jak mogę postąpić w takiej a takiej sytuacji.

DEWIACJA WTÓRNA (EDWIN M. LEMERT): Zmiana tożsamości, przeciwstawienie się społeczeństwu.

Skutki dewiacji ukrytej są takie jak w przypadku dewiacji wtórnej, czyli „naznaczenie symboliczne”.

W „naznaczeniu symbolicznym” nie występuje zasadniczy element, któremu podporządkowany jest kierunek reakcji, nie ma reakcji społecznej.

Jednostki wiedzą, że w społeczeństwie istnieją takie zachowania (np.: że ludzie potępiają homoseksualizm), które w danej kulturze nie są aprobowane. Ta świadomość jednostki jest warunkiem uruchomienia samonaznaczenia.

WARUNKI SAMONAZNACZENIA:

1. Świadomość istnienia reguł społecznych.

2. Świadomość faktu, że takie jednostki, które naruszają normy są nisko oceniane.

SAMONAZNACZENIE to DEWIACJA OSIĄGNIĘTA.

Mogą pojawić się przypadki, że jednostka ma świadomość, że jej cechy są gorsze. Świadomość, błędne przekonanie, że w odczuciu społeczeństwa dane zachowanie lub cecha są nisko oceniane. Może to być podstawą samonaznaczenia, co powoduje zmianę obrazu samego siebie, wchodzenie w nową rolę społeczną, wchodzenie w nową „gorszą” tożsamość. Dokonuje się to niezależnie od społecznej widowni. Np.: homoseksualiści, nosiciele HIV.

Istnieją takie grupy społeczne, które domagają się naznaczenia ze strony innych. Sami się naznaczają i w związku z tym nie odczuwają przykrych przeżyć. Są nonkonformistami. Ten typ postaw musi się spotkać z reakcja społeczną, bo ci ludzie doznaliby zawodu. Ludzie ci dążą do negatywnych reakcji społecznych, chcą się sami naznaczyć i chcą odzwierciedlenia ze strony ludzi. Brak jakiejkolwiek reakcji to dla nich krzywda. Robią wszystko by społeczeństwo dostrzegło ich wysiłki, nagrodziło ich przez odrzucenie, potępienie. Nonkonformista, gdy sam się naznaczy jest zadowolony, potrzebuje potępienia.

(np.: podkultury; ich główną motywacją jest to, że członkowie podkultury chcą być zauważeni lub sufrażystki XIX w.; ostrzegła je kontrola społeczna).

W przestępczości dorosłych (podkultura więzienna): Przestępcy chcą być traktowani jako dewianci. Posiadają tatuaże, znamiona określające dany typ przestępstwa. Wówczas, gdy znajdą się w więzieniu, traktowani są przez podkulturę życzliwiej, znajdują w niej schronienie, co wpływa dodatnio na ich proces przystosowania. Dzięki cechom naznaczenia jednostka przez członków podkultury traktowana jest jako „swój człowiek”.

Powiązanie podkultury wolnościowej z więzienną to:

1. Transmisja (transpoting).

2. Deprywacja potrzeb tworzy podkulturę (ta koncepcja ma więcej zwolenników).

T: PROCES DESTYGMATYZACJI. POJECIE EXDEWIANTA.

TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO: Proces stawania się dewiantem, dewiacja wtórna i pierwotna (Lemert, Becker).

PROCES DESTYGMATYZACJI: Dewiant ma szanse wyjścia z roli dewiacyjnej.

EXDEWIANT może być traktowany jako DEWIANT POZYTYWNY. Pierwotnie stygmatyzowana jednostka naznaczona w sensie negatywnym, która usiłuje zmienić status. Myśli się o niej w kategoriach pozytywnej dewiacji.

ERDWIN H. PFUHL, STUART HENRY. DESTYGMATYZACJA:

DESTYGMATYZACJA: Proces negacji lub „kasowania” dewiacyjnej tożsamości oraz jej przekształcenie.

Nie ulega wątpliwości, że jednostka nie jest już dewiantem lub jest jednostką normalną.

To proces negacji, wykreślenia, kasowania dewiacyjnej tożsamości w relacji jednostki z grupa społeczną.

Zasadniczą rolę odgrywa sama jednostka, może podjąć nadludzki wysiłek wydobycia się z roli dewianta.

Proces resocjalizacji kończy się w najlepszym przypadku powstrzymaniem się od przestępstwa.

RESOCJALIZACJA ELITARNA: Sytuacja zmiany systemu wartości, kontroli, samooceny. Na zmianę wszystkich składników osobowościowych składających się na tożsamość jednostki (np.: Były więzień ZK. Piętno, które nadano mu w ZK jest nadane nie tylko przez instytucję sądową, ale także przez grupę. Po wyjściu z ZK nadal jest dewiantem. Role tę nadaje się jako rolę stałą, mimo, że jego sytuacja się zmieniła. Destygmatyzacja to nadzwyczajny wysiłek.

DESTYGMATYZACJA: Oczyszczenie, gdzie „ja” defektywne zamienione jest na „ja” moralne. Następuje transcendencja osobowości, uwalnianie z roli, która była centralną dla tożsamości jednostki i restytuowanie tożsamości w nowej roli, która bierze pod uwagę poprzednią.

Są role, które dają możliwość do stygmatyzowania, dewiant może być rehabilitowany w kierunku pozytywnym, np.: exwięzień, exprostytutka.

Decydujące są procesy wyjściowe.

STADIA DESTYGMATYZACJI:

1. Pierwsze wątpliwości lub myśli kwestionujące pierwotną rolę (rola dewiacyjna dawała natychmiastową

gratyfikację, dewiant przyzwyczaił się, pojawiają się jednak wątpliwości).

2. Szukanie i ocena alternatywnej roli (jeśli dotychczasowa rola jest odrzucona to czym ją zastąpić).

3. Zmiana poglądów odnośnie dotychczasowego życia.

4. Stanowienie exroli.

Takie przekształcenie jest pozytywnie oceniane, ale jednostka doświadcza pozostałości stygmatyzacji.

Droga od dewianta do exdewianta jest trudna, ale wyzwala pozytywna ocenę społeczną.

W przypadku więźniów można zaobserwować najbardziej dramatyczną zmianę ról.

Więzień na wolności styka się z trudnościami w przystosowaniu do świata. Wielu więźniów ponownie zostaje skazanych.

Czynniki wpływające na recydywę , utrudniające proces rehabilitacji:

* Trauma powrotu do świata wolnościowego po uwięzieniu w instytucji totalnej (świat obcy).

* Trudności w zatrudnieniu z powodu braku kwalifikacji, umiejętności zawodowych.

* Intensywność superwizji (zaostrzona kontrolą monitoringu) i kontroli prawnej.

* Zagrożenie narkomanią.

Żyje pod napięciem. Większość jednostek chce prowadzić konformistyczny styl życia, ale te trudności utrudniają przejście miedzy kryminalnością a opuszczeniem zakładu.

Jak więźniowie osiągają status konformisty? Poprzez dobrą pracę, schronienie w świecie społecznym (rodzina, grupa towarzyska). Przez właściwy, indywidualny wysiłek. Pierwsza pomoc to proces readaptacji.

Nawet, gdy istnieją pozytywne czynniki, byli więźniowie spotykają się z przeszkodami, wypomina się im przeszłość.

PROCESOWI PRZEJŚCIA OD STATUSU NEGATYWNEGO WIĘŹNIA DO EXWIĘŹNIA TOWARSZYSZĄ DWA TYPY ZMIAN:

1. CZASOWE: Zmiana tożsamości w konfrontacji z kryminalnością, która okazała się klęską, sposoby pojmowania w czasie. Zorientowanie się, że dotychczasowe życie było nieudane a czas się jeszcze nie skończył.

2. INTERPARSONALNE: Zmiana poczucia znaczenia młodzieżowego pojmowania celów materialnych. Zmieniają się poglądy, które wpajała mu podkultura młodzieżowa co do wartości. Zmiana otoczenia, poczucia znaczenia rzeczy, które teraz już nie są wartościowe.

Człowiek odczuwa też poczucie zmęczenia związane z wiązaniem się ze systemem sprawiedliwości, ma dosyć konfrontacji z sądami, policją. Dodatkową kwestią jest zetknięcie się ze znaczącymi osobami np.: kurator sądowy, pracodawca (bezpieczne zatrudnienie, pracodawca staje się osoba znaczącą).

Chociaż ciągle może podlegać poprzedniemu statusowi, transcendencja może go uczynić jednostką normalną, kształtuje go w kategorii pozytywnej dewiacji.

T: PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA.

Pojęcie przestępczości zorganizowanej pojawiło się po II WŚ, oznaczało ono pewną przestępczość zbiorową, która była/jest szczególnie niebezpieczna.

PRZESTĘPCZOŚC ZORGANIZOWANA:

1. Rozprzestrzenianie się międzynarodowych powiązań miedzy przestępcami działającymi wcześniej

w poszczególnych krajach.

2. Przenikanie przestępców do świata biznesu (nielegalne zdobywanie pieniędzy)

i polityki (ułatwienie, wsparcie przestępczości).

W przestępczości zorganizowanej występuje PODZIAŁ ZADAŃ, z którego wynika specjalizacja w określonych aspektach oraz występuje ścisłe określenie wzajemnych powiązań. Współdziałanie przebiega w sposób zorganizowany.

Ten sposób organizacji jest zróżnicowany, ale pewne elementy organizacji występują zawsze.

Ludzie współdziałają w popełnianiu przestępstw. Ta organizacja komplikuje się z życiem społecznym, wciela się w nie.

W społeczeństwie współczesnym jej działania są mniej widoczne, są pośrednie, utopione w inne formy.

(do przestępstw zorganizowanych, biorąc pod uwagę współdziałanie, można zaliczać współpracę dwóch osób, jednak wtedy pojęcie przestępczości zorganizowanej byłoby bezużyteczne).

Od początku nie było jasne czy chodzi o instytucjonalizację przestępczości, pojawienie się norm, zasad przestępczych, utworzenie stałych struktur czy organizowanie zasad przestępczych bez względu czy prowadzi to do wystąpienia struktur.

Czy przestępczość zorganizowana jest trwała czy chodzi tylko o względnie trwałe struktury związane z organizacją przemijających przedsięwzięć.

Członkowie powiązani są WIĘZIĄ ułatwiającą im skuteczniejsze popełnianie przestępstw.

Możliwe są większe korzyści dla ludzi w niej (działalności przestępczej) uczestniczących, to zagrożenie społeczne.

DYCHOTOMIA DZIAŁALNOŚCI PRZESTĘPCZEJ:

a) „ + ” Interes ludzi należących do grupy społecznej.

b) „ - ” Społeczeństwo traci. Po stronie strat będą różne podmioty. Może to być czasem jedna osoba: właściciel korporacji czy całe społeczeństwo. Zależy to od warunków ustrojowych (gospodarki), organizacji życia społecznego.

NIE MA ROZSTRZYGNIĘĆ CO DO PODSTAW STRUKTUR PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ.

ISTNIEJĄ SPORNE KWESTIE DOTYCZĄCE:

1. STRUKTURY ZESPOŁU: Czy musi istnieć, co najmniej dwupoziomowa, hierarchiczna struktura, czyli

ośrodek dyspozycyjny i wykonawczy, czy wystarczy jednopoziomowa, czyli równe uczestnictwo w zyskach.

2. TRWAŁOŚCI ZESPOŁU: Czy konieczne jest nastawienie na ciągłe popełnianie przestępstw czy tylko chodzi o porozumienie się kręgu osób w celu popełnienia przestępstwa. Musi być system zabezpieczeń - trwały, członkowie muszą wiedzieć, że będą rozpoznawani, czasem popełniają przestępstwo, po czym rozchodzą się i rozjeżdżają np. za granicę.

3. ZAKRESU POWIĄZAŃ: Czy musi istnieć powiązanie z osobami ze świata polityki, administracji publicznej, gospodarki. Następuje utopienie się struktury przestępczej w normalne życie.

Ze względu na to, jak układają się te 3y kwestie, możemy wyróżnić DWA KLASYCZNE MODELE PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ:

1. MODEL WĄSKI, MODEL MAFIJNY, MODEL SYCYLIJSKI: Sycylia XVI w., zjawisko to napłynęło z Hiszpanii.

Zaczęło się od drobnych form zachowań: ludzie uprawiali na placach grę żetonową, „duch” przestępczości zorganizowanej zaczyna się od prostych form. Zaczęło się wszystko na Sycylii, ponieważ leży ona na skrzyżowaniu całego świata (północ, południe, wschód, zachód), jest tam największa aktywność i wymiana kultur. W latach 20ch, kiedy władzę objął Mussolini (który bał się komunistów, burżuazji, a najbardziej mafii), wiedział, że nie zrealizuje celów, więc mafia została wypędzona, przeniosła się do Stanów Zjednoczonych. To, co znamy jako mafię Al Capone w okresie wielkiego kryzysu wywodzi się z Sycylii. Te korzenie w okresie wielkiego kryzysu były stłumione a po wojnie powróciły.

To zespół o strukturze:

1. Hierarchicznej, gdyż jest szef.

2. Zespół powołany do prowadzenia ciągłej działalności przestępczej.

3. Z rozbudowanymi powiązaniami, powiązany ze sfera polityki i gospodarki.

2.MODEL SZEROKI, MODEL GRUPOWY:

Ma dowolną strukturę w celu dokonania choćby jednego przestępstwa, ma dowolny zakres powiązań.

Istnieją również modele pośrednie, które mają różne nasilenie wymienionych cech.

Mówiąc o przestępczości zorganizowanej używa się terminów: BANDA, GANG, MAFIA. Wywodzą się z lat 20,30.

W Ameryce badania prowadził FEDERIC TRASHER. Pojęcie gang służyło do wyjaśniania zachowań stwarzających przestępstwa.

BANDA:

*Grupa, której członkowie indywidualnie lub zbiorowo systematycznie naruszają prawo, mają wsparcie w grupie,

działają w przestępczej grupie.

*Zbiorowość nieletnich ,młodocianych, ale także dorosłych.

Możemy wyróżnić;

1. Bandy przestępcze przeciwko mieniu.

2. Konflikt, przemoc ,agresja.

3. Wycofanie (Cloward, Ohlin).

Polska lata 50te: Bandy chuligańskie nastawione na działanie niszczycielskie.

Gang, banda: Struktura hierarchiczna, w celu prowadzenia ciągłej działalności zorganizowanej

(na przykładzie przedsiębiorstw, gospodarstw).

Banda może mieć powiązania międzynarodowe (np.: kwartale narkotyczne w Ameryka południowa).

Szajka pochodzi z języka rosyjskiego, pochodzi z zaboru rosyjskiego.

SKUTKI PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ:

Mówiąc o przestępczości zorganizowanej, należy wspomnieć o jej skutkach.

1. EFEKT ORGANIZACYJNY: Rezultat właściwego podziału zadań, uprawnień, pozwalający na lepszy zysk i sprawność

działania przy nie zwiększaniu nakładu. Osiąga się cele niedostępne dla jednostek.

2. EFEKT OCHRONY: Lepsze zabezpieczenie sprawców przed wykryciem i osądzeniem.

Gang daje schronienie, możliwość zastraszenia świadków

3. EFEKT DEMORALIZACJI: Poddanie kontroli członków zespołu i zwiększenie wpływu na ich zachowania.

Negatywne oddziaływanie na osoby nie zaangażowane. Tworzenie pozorów bezkarności i atrakcyjności stylów życia.

4. EFEKT KORUPCJI: Polega na wciąganiu w działalność przestępczą funkcji administracji i publicznych instytucji gospodarczych.

• Przestępczość zorganizowana zaspokaja zapotrzebowanie części społeczeństwa na nielegalne usługi, istnieje popyt na tą działalność, na przemysł przestępczy.

• Przestępczość zorganizowana bierze pod uwagę najmniejsze ryzyko wykrycia i ukarania.

• Najmniejszy nakład kosztów, szybki zysk stanowi rdzeń przestępczości, otacza ją przestępczość towarzysząca.

• Grupa przestępcza stanowi solidarną wspólnotę interesu o wzajemnej zależności działalności dla zysku.

• W obrębie grupy: strategiczne działanie.

• Grupy kryminalne przestrzegają norm subkultury: niepisanego kodeksu, całkowita lojalność,

  w przypadku naruszenia zasad członkowie zostają wyeliminowani.

• Przemoc jest ostatecznym środkiem przestrzegania norm grupy kryminalnej.

• Wyniki osiąga się samym zagrożeniem użycia przemocy.

• Użycie przemocy, zagrożenie to cechy grupy kryminalnej.

• Istnieją: doradcy, protektorzy w policji, politycy gospodarczy, którzy tworzą bufor wokół grup kryminalnych.

  Bez nich przestępczość zorganizowana nie istnieje

• Grupę kryminalną charakteryzują międzynarodowe powiązania, ruchliwość międzyregionalna.

• Wykorzystywane są środki komunikacji, przetwarzania danych np.: komputery, lotnictwo.

Od 2003 roku przestępczość zorganizowana utrzymuje się na tym samym poziomie ok. 350 znaczących grup.

Niebezpieczne działania ich to dzisiaj: handel ludźmi (kobiety), fałszowanie banknotów, wytwarzanie narkotyków syntetycznych.

W swoim obrębie ma charakter hierarchiczny i elitarny, przechodzi przez proces demokratyzacji, uczestniczą w niej wszystkie warstwy społeczne od polityków do zakonników

Rozwojowi demokratyzacji towarzyszy regres sprawdzalności karnej. Zaledwie 6% uczestników podlega odpowiedzialności karnej.

Nie ma zasady nieuchronności kary. Społeczeństwo, które nabiera cech neurotycznych jest szczególnie podatne na uczestnictwo

i staje się ofiarą tej przestępczości, wiąże się to ze słabością policji.

Można mówić o specjalizacji poszczególnych krajów:

USA - prostytucja, kasyna, gry hazardowe.

Polska - lata 90 kradzież samochodów, alkohol, papierosy.

W SAMYCH ORGANIZACJACH MOŻE ISTNIEĆ RÓŻNA STRUKTURA, MOGĄ RÓWNIEŻ ISTNIEĆ RÓŻNE MODELE.

ORGANIZACJE MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:

a) GWIAŹDZISTY: Z centrum dyspozycyjnym powiązane są osoby lub zespoły osób.

b) SIATKOWY: Nie istnieje stałe centrum, równorzędne zespoły lub osoby.

c) LINOWA: Ciąg osób lub zespołów (1 związana z 2, 2 zw. z 3, 3 zw. z 4; 1 nie zna 4, pomiędzy 1 a ostatnią osobą nie ma kontaktu, istnieje kilka ogniw pośrednich).

KORUPCJA: Istnieją symptomy, które stanowią znamiona korupcji:

- dokumenty do użytku służbowego są znajdywane w domu sprawcy,

- akta sprawy karnej znikają w niewyjaśniony sposób,

- bieżący podsłuch telefoniczny bez widocznej przyczyny,

- termin poszukiwania przez sąd już wcześniej jest znany poszkodowanemu,

- zauważenie uderzających zmian w stylu życia czy w prywatnym lub służbowym zachowaniu,

- kontakt zwykłych ludzi z posłami, światem artystycznym.

W teorii podkreśla się, że mimo wprowadzania technik organizacyjnych, środków probacyjnych, środków profilaktycznych

to najważniejsze jest podnoszenie moralności. Ważna jest przebudowa moralna społeczeństwa.

Przestępczość zorganizowana dotyczy świata dorosłych, ale nie jest odizolowana pokoleniowo ,dociera do młodzieży i dzieci

(np. Mafia Sycylijska). Mówiąc o przestępczości młodzieży, grupach przestępczych młodzieży, możemy uznać je za „przedszkole”, forma dostarczającą przyszłego stanu przestępców.

T: ZAJWISKO PRZESTEPCZOŚCI A ZWIĄZKI SPOŁECZNE.

ZMIANA SPOŁECZNA A PRZESTEPCZOŚĆ. ZJAWISKO PRZESTEPCZOŚCI A ZMIANA SPOŁECZNA.

ZMIANA SPOLECZNA:

Funkcjonowanie społeczeństwa może dokonywać się w obrębie całości, wówczas mówimy o pewnej dynamice w obrębie systemu. Jednak społeczeństwa ulegają ciągłej modyfikacji: dynamika systemu, dzieje i historia społeczeństwa.

Wiąże się z tym pojecie ZMIANY SPOŁECZNEJ: różnica miedzy stanem systemu w jednym momencie a stanem systemu w innym momencie.

Stany mogą się różnic:

a) zmiana układu systemu (np.: osiedlenie się przybyszów z innych krajów, reforma systemu gospodarczego),

b) zmiana struktury systemu (np.: pojawiają się nowe struktury).

ZMIANY DEMOGRAFICZNE:

MIGRACJA:

Od II WŚ proporcje w Polsce zmieniały się na skutek ruchów migracyjnych. Przenikanie osób ze Wschodu, Zachodu, Północy, migracja ze wsi do miast, powstanie nowych centrów handlowych. Obecnie 30% mieszka na wsi, kiedyś mieszkało ok. 60%.

Migracja występuje nie tylko w kraju. Istnieje również migracja międzynarodowa, widoczna wyraźnie w dzisiejszych czasach.

Dzisiaj to dość istotny czynnik, przyjeżdżają do Polski ludzie z Ukrainy, Rosji nawet z Azji. Ludzie o różnych możliwościach ekonomicznych i kulturze

Migracja wewnętrzna:

1. Stała, ciągły dopływ ludzi ze wsi do miasta lub odwrotnie (np.: narkomani).

2. Okresowa, wahadłowa (związana z dojazdem do pracy).

FUNKCJE OKREŚLONYCH INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH:

Instytucje społeczne związane z gospodarką, systemem władzy, edukacją, religią czy ochroną zdrowia.

1) GOSPODARKA:

Instytucje gospodarcze:

- zatrudnienie w poszczególnych gałęziach przemysłu,

- gospodarka rynkowa, gospodarka wewnątrz sterowna,

- poziom zatrudnienia i bezrobocia.

2) SYSTEM WŁADZY:

- system instytucji, którym przysługuje prawo do używania siły do celów społecznych, instytucje mobilizujące zasoby dla osiągnięcia celu,

- w ramach państwa mogą się zmieniać formy rządzenia, ustrój, modele partyjne.

3) EDUKACJA:

- system oświaty, wychowania, instytucje kształcące, przekazujące dorobek kulturalny.

4) RELIGIA:

- system wspólnych wierzeń i rytuałów,

- mogą integrować lub być przyczyną konfliktu, przyciągać czy ograniczać, motywować czy hamować,

- wpływ ma również ateizacja,

- religia to ogólnie czynnik powstrzymujący przestępczość.

ZMIANY W ZAKRESIE STRATYFIKACJI SPOŁECZNEJ:

Układ warstw społecznych (Marksizm: robotnicy oraz inteligencja).

Zróżnicowanie społeczne pod względem dystrybucji dóbr: WŁADZA, DOCHÓD, PRESTIŻ, SZACUNEK, które różne są w każdej

z powstałych klas. Gdy istnieją wyraźne nierówności, tworzą się podziały, następuje zróżnicowanie kategorii społecznych. Stratyfikacja społeczna też się zmienia.

KULTURA:

Kształtuje życie społeczne, funkcjonuje w zakresie przekazu dziedzictwa, sztuki, wiedzy, przekonań, wartości czy oczekiwań normatywnych, które pomagają społeczeństwu w rozwiązywaniu problemów.

Systemy wartości upowszechnione przez kulturę informują o zakresie ograniczeń, pomagają odróżnić dobro od zła, zajmować postawy, kształtować opinie.

Normy społeczne zmuszają do odpowiedniego zachowania w konkretnej sytuacji.

Jeśli pomiędzy przekazywanymi wartościami, normami jest rozbieżność dochodzi do sprzeczności kulturowych, gdy są one widoczne musza pojawić się zmiany.

Społeczeństwo jest zróżnicowane. W historii kryminologii były różne wpływy zmian społecznych na przestępczość. Większość prób wyjaśniania związku dotyczy zmian w systemie gospodarczym (cyklu koniunkturalnym, industrializacji, urbanizacji, kryzysem ekonomicznym) rzadziej brano pod uwagę zmiany demograficzne, a głównie migracje wewnętrzne, przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast.

Od niedawna zaczęto brać pod uwagę instytucje kontroli społecznej (działanie policji, prokuratury).

I różnica: Nastąpiło przesuniecie obszarów badawczych.

II różnica: W zakresie wyjaśniania

Kiedyś uwzględniano jedną zmienną np.: zmienna ekonomiczna.

Obecnie bierze się pod uwagę całe zespoły zmiennych np.: gospodarcze, demograficzne, system kultury.

Tworzy się modele statystyczne. Korelacje miedzy tymi zmiennymi a przestępczością.

Związek przyczynowy pomiędzy przestępczością a zmianami ekonomicznymi było to najbardziej popularne podejście do wyjaśniania przestępczości.

W przeszłości dominował tzw. determinizm ekonomiczny. Zachód XIX w. Wypływał z filozofii marksistowskiej

(byt określa świadomość).

Pierwsze badania w Polsce dyktowane były determinizmem ekonomicznym.

Eksperyment prof. Witolda Świdy i jego córki Hanny (obecnie prof. Hanna Świda - Ziemba) w Kaliszu, w okresie powojennym

a dokładnie w 1958r.

W Kaliszu, ponieważ to miasto po wojnie było takie samo jak przed, badania mogły zostać wykonane. Dlatego też można było uwzględnić zmiany demograficzne, polityczne. Podobnie zresztą było w Krakowie. Można było wykluczyć inne czynniki i wziąć pod uwagę zmienne ustrojowe.Przed wojna miała miejsce przestępczość mienia prywatnego, po wojnie społecznego.

Dawniej badano wpływ jednego czynnika na przestępczość, np.: polityki.

Kiedyś uważano, że dany czynnik determinuje przestępczość.

Obecnie mówimy o korelacji.KORELACJA: Współwystępowanie (nie wyjaśnia związku przyczynowego).

Kiedyś uważano, że jednej czynnik powoduje konkretna reakcję. Np. uważano, że przestępczość może powodować analfabetyzm, podczas gdy czynnikiem wpływającym na analfabetyzm mogło być ubóstwo.

Dzisiaj mówimy o zespołach czynników: demograficznych, politycznych, kulturowych.

Badania: Niemcy, Francja, Anglia; poziom industrializacji, powstania centrów przemysłowych, klasy robotniczej a przestępczość.

Badania w Anglii 1857-1913 odnośnie zależności pomiędzy poziomem przestępczości a dobrą koniunkturą gospodarczą.

Wpływ bezrobocia na przestępstwa przeciwko mieniu a nieznaczny przeciwko życiu i zdrowiu.

Dzisiaj wzrost konsumpcji powoduje wzrost przestępstw przeciw osobie.

Recesja gospodarcza powoduje wzrost przestępstw przeciw mieniu a spadek przeciw osobie.

Wzrost konsumpcji, wzrost przeciw osobie, spadek przeciw mieniu.

URBANIZACJA, INDUSRIALIZACJA:

POLSKA:

*Okres 1958-74: Szybkie uprzemysłowienie, nasilenie przestępczości, na etapie budowy obiektów przemysłowych, potem poziom przestępczości spadał przez kilkanaście lat. Były rejony, gdzie mimo industrializacji przestępczość nie wzrastała, należy wiązać je

ze zjawiskami, które towarzyszą uprzemysłowieniu (ruchliwość społeczna, zaspokajanie potrzeb).

Nie ma związku między poziomem uprzemysłowienia a przestępczością. To zafałszowanie.

Związek między przestępczością a uprzemysłowieniem występuje u nieletnich, w pewnych kategoriach.

*Okres 1975- 84: Wzrost poziomu urbanizacji, industrializacji. Mniejsze nasilenie skazań za najpoważniejsze przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu. Badania w województwie stołecznym warszawskim wskazują nasilenie przestępczości w związku ze stopniem rozwoju społeczno - ekonomicznego (okradanie domków letniskowych związane z powstawaniem ośrodków turystycznych wokół Warszawy), migracja, gwałtowne pojawienie się sektora prywatnego lata 90.

Dzisiaj ten związek bada się w formie KONTROLI SPOŁECZNEJ.

Zmiany w dynamice gospodarki mogą wpływać na zmiany w instytucjach kontroli społecznej.

Jeżeli sytuacja ekonomiczna jest zła, redukcja środków wpływa na kontrolę społeczną. Pojawia się przekonanie o potrzebie zwiększania nakładów.

Policja ma skłonność do zwiększania danych statystycznych dotyczących skuteczności.

Czasem zachodzą zjawiska, takie jak koncentracja wysiłku w kategorii określonych przestępstw w grupach społecznych.

To zależy od polityki.

Zmiany społeczne NIE DETERMINUJĄ (twardy determinizm) zmian w zjawisku przestępczości. Istnieją jednak dowody na istnienie KORELACJI miedzy pewnymi zmianami społecznymi a zmianami częstotliwości występowania pewnych rodzajów przestępstw

w określonych odcinkach czasowych.

T: ALIENACJA.

ALIENACJA:

Pojecie to rozwijało się w XX w. Najbardziej znany w kontekście alienacji był Karol Marks („Rękopisy ekonomiczno- filozoficzne”). 1844r. Karol Marks przejął od Ludwiga Andreasa Feuerbacha filozofie religii, który religie uważał za alienacje.

LUDWIG A. FEUERBACH: Pojęcie Boga jest wytworzone przez ludzi, człowiek odczuwa potrzebę bycia doskonałym, projektuje to na sferę idealną. Bóg odzwierciedla jego idealne stany, nierzeczywiste. Uważał, że to pojecie Boga to siła represyjna, unicestwia naturę ludzką. Religia rozumiana jako siła opresyjną, zniewalająca człowieka. Feuerbach był ateistą (podobnie Marks).

KAROL MARKS: Bóg to opium dla ludzi zajmował się.

Zajmował się jednak relacją człowiek - społeczeństwo. Tą relację widział w stosunkach społecznych. To społeczeństwo jest zniewalającą siłą wobec, której człowiek jest bezradny (wobec kapitalizmu). Pokazywał drogi wyjścia takie jak rewolucja, komunizm. Wg Marksa nie ma miejsca na upadłość np.: prostytucje ludzi.

„Rękopisy ekonomiczno- filozoficzne” nie były znane, były uważane za to dzieło, gdzie Marks zajmował się człowiekiem.

ADAM SCHAFF „Marksizm a jednostka ludzka” lata 60te.

Nawiązywano do rękopisów jako źródła humanistycznych aspektów marksizmu.

ADAM SUCHODOLSKI „Narodziny nowożytnej filozofii człowieka”. Suchodolski rozwinął pojęcie marksistowskiej analizy teorii wychowania.

Alienacja należy do najbardziej nadużywanych pojęć, tłumaczy się nią różne zjawiska: bestialstwo, gwałty, spodek efektywności

w pracy, narkomanie, bierność społeczną. Dochodzi do sporów.

Alienacji podlega człowiek i jego elementy składowe.

Wyalienowana i alienująca może być grupa społeczna, elita władzy.

Jest kilkadziesiąt sposobów jej rozumienia. Alienacji uległo samo pojęcie alienacji. Podobnie przedstawia się sprawa na gruncie empiryzmu. Autorzy rozumiejąc ją w zbliżony sposób konstruują różna narzędzia badawcze.

Obecnie rozumienie alienacji różni się.

ALIENACJA wg MARKSA: Specyficzna, obiektywna relacja do świata przedmiotowego. Cechowała się obcością i dominacją świata przedmiotowego nad człowiekiem. Tej relacji towarzyszy postradanie przez człowieka swojej natury - urzeczowienie człowieka, traktowanie go przez ten świat jako rzeczy nie istoty ludzkiej.

ALIENACJA w UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM: Samotność człowieka lub jego bezradność w świecie, samotny sprzeciw przeciwko rzeczywistości, indywidualizm intelektualny, wobec alienującego tłumu.

W sytuacji wielości definicji, ujęć występuje nadużywanie tego terminu.

Mając inne terminy, takie jak zewnątrz sterowność, bierność społeczna, nieprzystosowanie używa się alienacji.

Ważne jest uświadomienie sobie momentu sytuacji wyalienowania a tego nie ma. Ludzie tego nie widzą.

Uświadomienie sobie przez liderów tej sytuacji może zapoczątkować DEZALIENACJĘ: likwidowanie tego zjawiska- co przybierało formę propagandy.

W NAUKACH SPOŁECZNYCH (PSYCHOLOGIA) ALIENACJA opisywana jest w kategoriach:

- Oczekiwań człowieka czy antycypowanych wzmocnień (będzie lepiej).

- W kategoriach przekonań czy uczuć.

- Uświadomiona cecha osoby lub relacji człowieka ze światem.

Zbliżona jest temu koncepcja anomii Durkheima (stan braku norm w społeczeństwie) .

Na gruncie psychologii rozwinięcie i transportowanie tego pojęcia na grunt badawczy, empiryczny.

W. Seeman dała początek przekonaniom badawczym.

Koncepcja Marksa mówiła o obiektywnym charakterze człowieka przez zrozumienie bytu społecznego, byt określa świadomość, należy zrozumieć na czym polega by był zrozumiały.

SEEMAN: ALIENACJA w kategoriach psychologicznych to SUBIEKTYWNY STAN CZŁOWIEKA.

Seeman odwołuje się do pewnych kategorii. WIELOWYMIAROWA KONCEPCJA ALIENACJI.

5 SKŁADNIKÓW- SPOSOBÓW ROZUMIENIA ALIENACJI;

1. BEZSILNOŚĆ,

2. BEZSENS,

3. ANOMIA,

4. IZOLACJA,

5. WYOBCOWANIE.

1. BEZSILNOŚĆ:

Oczekiwanie jednostki, że jej zachowanie nie wpływa na skutki bądź wzmocnienia jakich doznaje – nie spotyka się z nagrodami.

Brak pozytywnych wzmocnień. Poczucie bezsilności przypomina Rotterowskie zewnętrzne umiejscowienie kontroli (Julian Rotter). Wzmocnienie zależy od aktywności jednostki, przeciwieństwem jest poczucie wolności i kontroli czy brak poczucia bezsilności.

2. BEZSENS:

Odwołuje się do źródeł historycznych.

Sytuacja Niemców po II WŚ. Była przez nich samych oceniana jako beznadziejna, zawiniona, co wywołało ogólną depresję.

Ludzi opanował bezsens związany z klęską, kryzysem gospodarczym - za to obwiniali Żydów.

Źródło wskazuje na poczucie bezsensu.

Dochodzi do pojęcia osobowości autorytarnej.

OSOBOWOŚĆ AUTORYTARNA odczuwa bezsens, szuka oparcia w autorytecie, który może być błędnie przyjęty.

W tym przypadku (Niemcy) był to Hitler. Potrafił się narzucić społeczeństwu swoje racje. Ludzie, którzy go przyjęli mieli osobowość autorytarną. Ludzie tacy zazwyczaj tęsknią za takim autorytetem i są łatwo manipulowani przez osobowości makiawelistyczne.

Racjonalność:

1. Funkcjonalna: działanie członków społeczeństwa pod kątem celów.

2. Substancjonalna: zdolność do racjonalnego sądu.

Sądy zwiększają racjonalność funkcjonalną a zmniejszają substancjonalną.

Bezsens występuje wtedy, gdy jednostka nie posiada jasności w co powinna wierzyć, na co się orientować, kiedy nie ma minimum jasności do podejmowania decyzji. Niski poziom oczekiwań, że w sposób satysfakcjonujący można czynić przekonania co do przyszłych efektów wykonania.

Niski poziom oczekiwań, wskazuje na to, że satysfakcjonująco można przewidywać efekt działania.

BEZSILNOŚĆ: Niemożność działania.

BEZSENS: Niemożność przewidywania.

Na gruncie TEORII KONTROLI: Brak poczucia mocy działania i brak bezpieczeństwa prowadzi do niemożności przewidywania.

W KATEGORII PSYCHOLOGICZNEJ: Brak poczucia mocy.

W KATEGORII FILOZOFICZNEJ: Bezsilność.

Brak poczucia bezpieczeństwa, poczucie bezsensu, tego, że nie wiemy co się stanie.

Np. kobieta, która pada ofiara agresji nie wie co będzie dalej, zatraca możliwość przewidywania.

3. ANOMIA- POCZUCIE ANOMII:

PŁASZCZYZNA SOCJOLOGICZNA:

Kontynuacja teorii:

1. Durkheima, ANOMIA: To zanik norm moralnych w społeczeństwie na skutek rozwoju społeczeństwa, normy przestają obowiązywać a nowe się jeszcze nie wytworzyły.

2. Mertona, ANOMIA: To własność systemu społecznego.

DURKEIM: Brak norm w społeczeństwie.

MERTON: Odnosi to zjawisko do osoby, brak stałości bezpieczeństwa jednostki na skutek rozpadu grup pierwotnych

w społeczeństwach przemysłowych, brak zgodności między celami a środkami

PŁASZCZYZNA PSYCHOLOGICZNA:

SEEMAN: Oczekiwanie, że nieaprobowane zachowania są konieczne do osiągnięcia określonych celów np.: nie mogę osiągnąć celów bez łamania norm, tylko nielegalnymi środkami, amoralna norma służy celom, nie jest to zgodne z moralnością.

4. IZOLACJA:

Można się izolować od społeczeństwa, kultury.

Izolacja to przypisywanie niskiej wartości celom, przekonaniom, które są wysoko wartościowane w danym społeczeństwie.

Istnieje kultura, moralność, ale uważa się, że te kwestie nie są nic warte (nic się z tego nie ma).

Odrzucenie tych wartości, które są w kulturze i społeczeństwie. Partycypacja w kulturze i porządku społecznym.

Można się izolować od wartości społecznych i kultury.

5. WYOBCOWANIE:

E. FROMM: Rodzaj doświadczenia, w którym osoba przezywa się jako coś obcego

(gdy zatraci realność siebie, siebie nie rozumie np.: stany w okresie dojrzewania, wyobcowanie, które nie występuje sporadycznie, ale występuje stale i wzmaga się).

MILLS: Stawanie się przez osobowość instrumentem obcego celu i także od niego (tego instrumentu) jest wyobcowany.

SEEMAN: Stopień, w jakim zachowanie jednostki jest zależne od antycypowanych zewnętrznych wobec niego wzmocnień.

Niemożność zaangażowania jednostki w aktywność samonagradzającą się.

Zmuszanie do pracy - to musi być przezywane. Prowadziło do rozważań nad humanizacją pracy.

Teoretycy alienacji, którzy chcieli ja przenieść na grunt empiryczny, uważali, że alienacja pracy jest podstawowa.

Najwięcej badań: Jak człowiek odczuwa swoją pracę, jakie to doświadczenia dla zbiorowości i pojedynczych osób.

SEEMAN: Osoby wyalienowane uczą się zależności od innych, barku kontroli, bierności.

Wyuczoną bezradność przenoszą na inne sytuacje.

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ (info.net): Utrwalenie przekonań o braku związku przyczynowego między własnym działaniem (reakcją),

a jego konsekwencjami (wzmocnieniem). Termin został wprowadzony do psychologii przez Martina Seligmana w 1972.

CZŁOWIEK WYALIENOWANY: Zależny, odczuwa poczucie braku kontroli, przeżywa bierność. Ale wszystkie te odczucia nabył

(teoria społecznego uczenia się ),a następnie te efekty przenosi na inne dziedziny. Szuka się zastępczych źródeł satysfakcji, szukając sposobu podwyższania statusu społecznego (a to jest nieskuteczne), doświadczenie skutków patologii wzmacnia wyobcowanie

i jednostka się stacza.

Były badania psychologiczne dążące do scharakteryzowania jednostek wyalienowanych: Znalezienie zmiennych korelujących

z alienacją. Jednak z badań tych nie wynikało co jest przyczyną alkoholizm - alienacja (alkoholizm może być przyczyna alienacji

i alienacja może być przyczyna alkoholizmu).

Zmienne: poznawcze, emocjonalne funkcjonowanie jednostki

JEDNOSTKI WYALIENOWANE:

* Charakteryzują się niskim poziomem wiedzy społecznej, politycznej.

* Nie przejawiają zainteresowań kulturą i intelektualnymi formami aktywności.

* Zdradzają wiarę w zjawiska nadprzyrodzone - spirytualizm, wróżbiarstwo, interesują się proroctwem, astrologią.

* Myślenie takich osób jest mało spójne i mało logiczne, nie są tolerancyjni.

* W uporządkowanych sytuacjach przejawiają obsesyjność i sztywność.

* Świat widzą w wypaczony sposób, jest on dla nich niezrozumiały.

* Mają trudności z koncentracją uwagi, podejmowaniem decyzji.

* Posiadają wysoki poziom lęku, nieadekwatność własnej osoby, wykazują pogardę, niezadowolenie z życia, czują się samotnie, są sfrustrowane.

Czynnik sprzyjający alienacji w ŚRODOWISKU PRACY:

(Najwięcej badań: W środowiskach pracy. Relacje kadra zarządzająca – pracownicy. Styl pracy)

- biurokracja,

- regulacja wszystkiego za pomocą przepisów,

- niedemokratyczny styl zarządzania,

- komunikacja jednostronna,

- eksponowanie elementów kierowniczych,

- brak powiązań i rzeczywistych ludzkich stosunków między współpracownikami.

Czynnik sprzyjający alienacji w SZKOLE:

- biurokratyzacja,

- hierarchiczność,

- brak komunikacji,

Zadanie: poszukiwanie działań dezalienujących na szczeblu mikro i makro.

Badania pokazują, że sama organizacja pracy i demokratyczny styl potrafią to zlikwidować.

TEAMY PROBLEMOWE:

Tworzono „teamy” problemowe (grupy fachowców) do realizacji konkretnych zadań, ludzi o wysokich kompetencjach do wykonania tego zadania. Brak alienacji, zespoły są zmienne i maja określone zadanie. Nadaje się to do wykorzystania w biurach projektu, szkole, profilaktyce, resocjalizacji.

T: PRZESTĘPCZOŚĆ KOBIET.

RYS HISTORYCZNY:

* Zagadnienie przestępczości i zachowań dewiacyjnych kobiet w kryminologii traktowano drugorzędnie, większe zainteresowanie tym tematem przejawiała pedagogika.

* Dzisiaj temu zagadnieniu poświęca się coraz więcej uwagi, ponieważ występują emancypacja, ruchy kobiece, feminizm itp.

* Prekursor był C. Lombroso, ok. XIX w. Stosował te same metody i poglądy badawcze jak w przypadku mężczyzn,

KONCEPCJA DELINCUENTE NATAL, antropologiczne podejście do przestępczości (obecnie obalona).

* Kontynuatorzy: Thomas, Sheldon, Pollak. Do II WŚ.

* Lata 80te. Wzrost zainteresowania przestępczością kobiet – feminizm. Freda Adler, Simon, Harlan (teorie kontroli społecznej), Robert Agnew (teoria napięcia) (teorie bliżej opisane w „Zaburzenia dewiacyjne” B.U.). Jednak nadal badania uważane były za kontrowersyjne.

* Problematyka traktowana drugorzędnie - dlaczego?:

**Kobiety spostrzegane na drugim miejscu w udziale w życiu społecznym. Odgrywały ograniczoną rolę, nie pracowały zawodowo, siedziały w domu (kuchnia, dzieci, kościół - niemieckie 3xK). Nie miały okazji wykazać się w przestępczości.

**Mężczyźni kontrolują informacje dotyczące przestępczości w ogóle i kolektywnie podtrzymują przesąd o udziale

kobiet w przestępczości. Względy moralne, upowszechnianie działań stabilizujących.

** Uwarunkowania biologiczne i socjokulturowe (Sutherland). Trzeba rozważyć bazowe cechy wynikające z:

płci, ról płciowych, ruchu kobiet, emancypacji oraz na płaszczyźnie teorii kontroli i teorii napięcia.

PERSPEKTYWA BIOLOGICZNO - PSYCHOLOGICZNA:

Zachowanie jest w ostateczności produktem naturalnych, wrodzonych cech czy predyspozycji.

Odnosi się do wszystkich zachowań ludzkich, ras, narodowości itp.

1. LOMBROSO (1 z prac poświęcił kobietom):

- Kobiety jako kategoria, pozbawione są wrażliwości, są bardzo dziecinne, zazdrosne, mściwe.

- Przyjmuje się, że cechy mściwości i okrucieństwa są równoważone przez macierzyństwo, brak namiętności i niską inteligencję

(nie był szczególnym miłośnikiem kobiecości). Takie cechy posiada większość kobiet, reszta jest pozbawiona tych neutralizatorów. Wyzwalają się okrutne tendencje, co prowadzi problemy kryminalne.

- Większość kobiecych przestępstw może być sklasyfikowana jako okazjonalne, gdyż cechy fizyczne nie wskazują na degenerację.

- Cechy moralne podobne do większości kobiet: przestępstwa są wyzwalane przez wysoką frustrację z powodu niskiego wykształcenia.

- Uczeń Lombroso, FERN, wspierał te poglądy. Lombrosizm.

- Lombroso swoje poglądy wyprowadzał z badań antropologicznych. Jednak badania te atmosfera naukowości tylko otaczała, miały one raczej charakter spekulacyjny, fantazyjny, nie naukowy.

2. FREUD:

- Kobiety mają naturalną tendencję do nienawidzenia symboli męskiej dominacji w społeczeństwie.

- Kompleks kastracji: Kobiety zazdrosne o biologiczne męskie atrybuty. Zazdrość z powodu ich dominującej roli w życiu społecznym (u dzieci: kompleks Edypa, Elektry). U kobiet zazdrość jest silniejsza niż u mężczyzn.

- Czasem dziewczyna staje się seksualnie normalna, spokojnie przechodzi odrzucenie ze strony matki, ale niektóre stają się zahamowane i męska identyfikacja w okresie dzieciństwa może tworzyć problemy behawioralne, czyli przestępstwa.

Kompleks męskości u kobiet objawia się poprzez homoseksualizm, przestępczość.

- Freud przyznawał, że jego poglądy w tej sprawie są tylko spekulacjami.

3. THOMAS:

Kombinacja rozwoju teorii Lombroso i Freuda, „Seksualność i społeczeństwo”.

KOBIETY ANABOLICZNE:

- Kobiety nastawione na akumulację różnych czynników.

- Kobiety są bardziej pasywne, zdolne do adaptowania się do stresu, walki z nim.

- Przez kulturę kobiety przeznaczone są do innego stylu życia, do przestrzegania norm i zasad społecznych

MĘŻCZYŹNI KATABOLICZNI:

- Mężczyźni nastawieni na ekspresję, wydalanie produktów człowieka w sensie psychologicznym.

- Mężczyźni są bardziej energiczni, mniej odporni na stres.

- Mężczyzna jest zarówno bohaterem, jak i przestępcą.

„Nieprzystosowana dziewczyna” 1925r. Thomas + Ferrero: Ludzie zachowują się zgodnie z 4 życzeniami (zasadami):

* Dążenie do nowych doświadczeń.

* Dążenie do bezpieczeństwa.

* Reaktywność.

* Poznanie, orientacja w świecie.

- Początkowo przestępczość kobiet traktowana była jako dążenie do nowych doświadczeń i przeżyć.

Dziewczęta uczą się możliwości osiągania tych doświadczeń poprzez wykorzystanie jej głównych atutów (seksualności).

Zamiłowanie do przestępczości jest wyższe u dziewczyn z niższych klas społecznych (są one amoralne).

- Przestępczość kobiet to rezultat problemów przystosowania (jak u Freuda), ale bez przyjmowania procesu kompleksu kastracji.

- Thomas podkreśla znaczenie ról seksualnych w takim zachowaniu, w zachowaniu przestępczym.

4. PÓŹNIEJ:

Badacze posługują się paradygmatem, ale nie wyszukują innych czynników, np.:

- Chromosomy.

- Wzrost wagi ciała.

- Nadmierny rozwój.

- Problemy biologiczno-psychiczne zw. z dojrzewaniem.

- Rytm seksualny.

- Badania okresu, jego rytmu i zachowań w tym czasie.

- Konopka 1960, Pollak: wykorzystanie podejścia Freuda.

Pewne fazy seksualności wzmagają niepokój dziewcząt związany z identyfikacją społeczną, co wpływa na ich zachowanie.

5. ISTOTA TEJ PERSPEKTYWY: Akcentowanie wrodzonych różnic między kobietami i mężczyznami, które uwidaczniają się w typie przedstawianych zachowań.

PODEJŚCIE BIOLOGICZNO - KULTUROWE:

Do 1960r. - dominuje podejście freudowskie

Od 1960r. - rola płci – kobiety działają i myślą zgodnie z rolami społecznymi – oczekuje się ich pasywności, dyscypliny, spokoju, macierzyństwa, ich odpowiedzialność nie wykracza poza obowiązki domowe, ale jeśli kobiety są ambitne – chytrość i spryt

1. - nie ma wyraźnego rozróżnienia natura – kultura → role społeczne jako wyuczone, a jednocześnie pozostające pod wpływem czynników biologicznych

- różnice biologiczne między mężczyznami i kobietami istnieją, a zachowanie jest oczekiwane, ale niekoniecznie wrodzone, wspierane przez warunki kulturowe, społeczne; jednostka uczy się ról we wczesnym dzieciństwie

- męskość i żeńskość są wrodzone, ale role społeczne wyuczone w społeczeństwie

1. - Pollak – przestępczość kobiet jest większa niż podają to statystyki – jest maskowana, ukrywana

- kobiety traktowane przez urzędy sądownicze bardzo rycersko, postawy protekcyjne, izolowane od opinii publicznej

- w niektórych przypadkach zachowania przestępcze kobiet – ich własna sprawa

- kobiety często uczestniczą w przestępstwach materialnych jako wspólnicy, doradcy, pomocnicy

• przestępstwa gwałtowne (przeciwko życiu i zdrowiu) – w warunkach prywatności, stosują metody trudne do wykrycia

3. Ferdinand – lata 70.- zachowania dziewcząt zw. z rolami społecznymi, będącymi pod wpływem klas społecznych i i etnicznych uwarunkowań:

• wśród dziewczyn z klas niższych wartości zw. z seksualnością i rodziną są z biegiem czasu szczególnie wystawione na próbę → pomieszanie wyobrażeń dot. właściwej kontroli i stosownego zachowania

• problem wznawiany w grupach rówieśniczych, szczególnie wśród samych dziewcząt – zdobywanie doświadczenia → prestiż:

- przyjęcie nowych ról społecznych

- nowe konflikty z rodziną i rodzicami, koleżankami → przestępczość

• dewiacja wynika ze społecznych oczekiwań dot. seksualności i moralności – to samo zachowanie bardziej akceptowane u młodych kobiet z warstw niższych – większe przyzwolenie, większa tolerancja dewiacji (ale np. Włosi – bardziej rygorystycznie przestrzegają norm seksualnych i moralnych → mniej przestępczości kobiet

4. Pollak – przestępczość kobiet = czynniki biologiczne (Freud) + Groser, Reisch – socjologiczna eksplanacja roli przestępstwa – chłopcy angażują się w kradzieże (traktowane jako odważne), męska rola dostarczyciela

EMANCYPACJA:

• 60./70. - ruch wyzwolenia kobiet – przestępczość kobiet jako negatywny aspekt tego ruchu

• przedstawicielka – Freda Adler – zmiana pozycji społecznej prowadzi do przestępstwa, zmienia funkcjonowanie rodziny; aspiracje kobiet takie same jak mężczyzn, ale kobietom brak siły do przeciwstawiania się – ciemna strona ruchu feministycznego

• statystyki – 1960-1972 – odsetek aresztowań kobiet za kradzieże wzrósł o prawie 300%
  (u mężczyzn o 180%), za defraudacje o 280% (u mężczyzn o 50%) - gwałtownie wzrósł udział kobiet w przestępczości

• niektóre kobiety nie zgadzały się z tymi statystykami, ale zgadzały się że wzrosła liczba przestępstw gwałtownych'

• teoria maskulinizacji – nabieranie męskich cech - w przestępczości kobiet nie sprawdziła się

• różnice pomiędzy kobietami białymi a czarnymi – różna praca, wykształcenie

• ankiety – dziewczyny przestępcze miały taki sam stosunek jak dziewczyny nieprzestępcze

• przestępstwa gwałtowne – skutek frustracji, odbija się na mężu i dzieciach, nie na szerszym społeczeństwie

• poszerzenie możliwości zatrudniania i edukacji kobiet → nowe role, wiktymizacja i eksploatacja, mniej czynów karalnych

• wzrost przestępczości – różnice płciowe, wykonywanie podrzędnych zadań i ról, mniejsze zarobki

• na podstawie badań:

- brak zatrudnienia przyczyną przestępczości kobiet, nie ograniczenia w jego dostępności

- kobiety przestępcze nie należą do kobiet wyzwolonych, mają bardzo tradycyjne poglądy

• badania przestępczości:

- mężczyzn – wieloczynnikowe

- kobiet – poszukiwanie jednego czynnika różnicującego

KONCEPCJA HAGA – teoria władza (siła) – kontrola:

• w zakresie teorii kontroli (Hirshi – więź społeczna decydującym czynnikiem ograniczającym zachowania dewiacyjne) – przywiązanie, zaangażowanie, zaabsorbowanie

• lata 80. - Haga – badania kontroli rodziców nad dziećmi na tle uwarunkowań rozwojowych, cywilizacyjnych → struktura klasowa rodziny odgrywa znaczącą rolę w reprodukcji zachowań dewiacyjnych – rozkład władzy w rodzinie oparty na pozycji, jaką zajmują rodzice w domu i poza nim → jak społeczne role płci będą interpretowane i odtwarzane przez dzieci – struktura klasowa rodziny

|

konfiguracja władzy między małżonkami – wypływa z zajmowanych przez nich pozycji i pracy wykonywanej w domu i poza nim

- społeczna reprodukcja relacji płci odnosi się do aktywności instytucji i relacji mających zw. z utrzymaniem relacji w rodzinie i poza nią, kształtuje społeczny rozkład przestępczości

- władza – relacja pracodawca – pracobiorca

kontrola – rodzice kontrolują dzieci

struktura zawarta w społeczeństwie – ludzie kontrolujący i kontrolowani

- socjalizacja:

- decydującą rolę mają matki, szczególnie w stosunku do córek

- zależna od ekonomicznej sytuacji i pozycji, jaką zajmuje głowa rodziny w miejscu pracy

- jeśli rodzic sprawuje władzę w miejscu pracy → on i współmałżonek skłonni do kontrolowania dzieci w domu; z racji sprawowanej kontroli są bardziej tolerancyjni w stosunku do zachowań przestępczych dzieci i potęgują u swego potomstwa (szczególnie u chłopców) popęd do zachowań ryzykownych

- władza i kontrola bezpośrednio związane z rolą społeczną:

- chłopcy mają więcej wolności niż dziewczęta

- chłopcy z warstw wyższych mają większą skłonność do zachowań dewiacyjnych

|

badania na 458 nastolatkach kanadyjskich, podział rodziców na pracodawców i robotników – nie potwierdziły związku między statusem socjo-ekonomicznym a przestępczością, ale istnieją istotne różnice w przestępczości chłopców i dziewcząt w rodzinach pracodawców, chłopcy mają większą tendencję do przestępczości niż dziewczyny, są bardziej narażeni na przestępczość – są mniej kontrolowani przez matki i mniej karani

|

porównanie z teorią Millera – matka chce by chłopiec był twardy → zaszczepia dewiację

- chłopcy – przestępstwa traktują w kategorii rozrywki zarezerwowanej dla mężczyzn

- Zależność między pozycją zawodową małżonków a rolą kobiety jako głowy rodziny – podział rodzin:

• patriarchalne – ojciec na kierowniczym stanowisku, matka nie pracuje

• egalitarne – ojciec i matka na stanowiskach kierowniczych

|

więcej przestępstw kobiet w rodzinach egalitarnych, a jej poziom zrównuje się z poziomem przestępczości chłopców – matki w rodzinach egalitarnych są bardziej tolerancyjne w stosunku do zachowań dziewcząt

Relacja narzędzie (rodzice) – przedmiot (dzieci):

• w patriarchalnej – córki bardziej kontrolowane przez matki

• w egalitarnej – na jednym poziomie, dziewczyny podejmują zachowania ryzykowne

Teoria wielokrotnie weryfikowana i podtrzymuje się jej główne tezy, ale też jest krytykowana – feministki nie zgadzają się z cechami dziewcząt – trzeba uwzględnić wpływ edukacji, kultury itp.

TEORIA NAPIĘCIA – Agnew:

– nawiązanie do Mertona, Howarda, Ohlina – krytyka, bo nie uwzględniają one czynnika napięcia:

• tam – wzrost aspiracji prowadzi do przestępstwa

• tu – napięcie psychiczne wynika nie tylko z czynników materialnych (obiektywny brak), ale z relatywnej deprywacji (gdy porównuje się z innymi) → dewiacja nie tylko w warstwach niższych, ale też w warstwach wyższych

Źródła napięć:

• rezultat niepowodzeń w osiąganiu pozytywnych wartości i celów – pieniądze, status, szacunek, autonomia itp.

• rezultat pozbawienia pozytywnie pojmowanej stymulacji, np. śmierć bliskiego

• rezultat prezentacji negatywnych bodźców, np. porzucenie, wykorzystywanie, niepowodzenia szkolne, bezdomność

Wnioski:

- kobiety i mężczyźni doświadczają różnych typów napięć:

- u mężczyzn – do przestępstw agresywnych, kradzieże

- u kobiet – do przestępstw rodzinnych, ucieczek, narkotyków

- różne reakcje emocjonalne na napięcia u kobiet i mężczyzn:

- kobiety – depresja, poczucie winy, niepokój → autodestrukcja, ucieczki

- mężczyźni → agresja

- relatywna deprywacja częściej u młodzieży z warstw niższych

- dziewczyny – bardziej interpersonalny model przeżywania napięć (opinia innych)