Koniunktura (z łaciny coniunctura) oznacza stan aktywności gospodarki mierzony wielkością produkcji, rozwojem gospodarczym, wielkością sprzedaży, stanem bezrobocia itp. Może dotyczyć stanu gospodarki kraju lub konkretnego rynku towarowego. W przypadku giełdy dobra koniunktura polega na ogólnym wzroście wartości akcji.
Cechy wahań koniunkturalnych:
obejmują zasięgiem całą gospodarkę,
mają charakter krótko i średniookresowy,
powtarzają się ze względną regularnością.
Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji, aktywności gospodarczej od jej trendu. Polega na wahaniach PKB, zatrudnienia, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźnikach rynku kapitałowego, nakładów inwestycyjnych i zapasów przedsiębiorstw, dochodów i wydatków ludności, obrotów i zysków przedsiębiorstw wokół długookresowych trendów. Gospodarka charakteryzuje się pewnymi stałymi tendencjami: wzrosty, spadki, stagnacja. Wytycza się sinusoidy. Ciągły wzrost byłby szkodliwy dla gospodarki.
Cykle zaczęły się pojawiać najpierw w krajach o najbardziej rozwiniętym systemie kapitalistycznym. Z tego powodu to w Anglii cykle koniunkturalne pojawiły się wcześniej niż w USA. W USA wczesne okresy prosperity i depresji związane były głównie z sytuacją w rolnictwie. Istnieją również dowody na to, że znane nam cykle wystąpiły dopiero w okresie silnego i charakterystycznego wzrostu uprzemysłowienia, który nastąpił po Wojnie Domowej. W dobie gospodarki światowej wahania koniunkturalne dotyczą wszystkich nieizolowanych gospodarek, jednak często nie odbijają się w równym stopniu na wszystkich dziedzinach gospodarki. Co więcej, nawet w trakcie głębokiej depresji (ogólnej recesji gospodarczej) może się zdarzyć, że pewna branża gospodarki w danym kraju prosperuje nadzwyczajnie dobrze.
Współczesne cykle koniunkturalne występujące w krajach wysoko rozwiniętych mają często własności różne w stosunku do właściwości cykli w gospodarkach, w których występują głębokie przemiany systemowe.
Fazy (etapy) cyklu koniunkturalnego:
Faza kryzysu
Spadek kursów papierów wartościowych
Zahamowanie wzrostu cen (a nawet spadek)
Ograniczenie kredytów inwestycyjnych
Zmuszanie do spłaty istniejących zobowiązań
Spadek ilości zamówień na urządzenia wytwórcze i rezygnowanie z kontraktów budowlanych
Faza depresji
Marża z zysków gwałtownie spada (trudności sprzedaży)
Małe i słabsze przedsiębiorstwa bankrutują
Maksymalne ograniczenie przez banki komercyjne kredytów
Inwestycje i konsumpcja osiągają swoje minimum (nigdy zero)
Pojawia się dno kryzysu
Faza ożywienia
Przedsiębiorcy, którzy przetrwali, dokonują renowacji swojego kapitału
Wycofanie starych maszyn i urządzeń zakupując nowocześniejsze, bardziej ekonomiczne
Rośnie zatrudnienie
Zwiększanie zysków
Banki komercyjne nagromadziły środki pieniężne, a szukając klientów obniżają stopę procentową
Tanie kredyty zachęcają przedsiębiorców do inwestowania
Rosną kursy akcji i obligacji
Ożywienie obejmuje coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego
W ciągu 2-3 lat osiąga nową fazę szczytowego rozwoju
Faza rozkwitu
Wysoki poziom wydatków inwestycyjnych doprowadza po pewnym czasie do wzrostu zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej
Inwestycje osiągają swój najwyższy poziom (przestają rosnąć)
Koszty produkcji rosną (w wyniku wykorzystania gorszych urządzeń wytwórczych, zatrudnienia pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększenia pracy w godzinach nadliczbowych)
Wzrost dochodów powoduje wzrost skłonności do oszczędzania (maleje skłonność do konsumpcji)
Stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen
Banki coraz bardziej ograniczają udzielanie kredytów inwestycyjnych
Wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców
Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Przebieg cykli jest nieregularny, różnią się one między sobą długością poszczególnych faz oraz amplituda wahań.
W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (ang. Expansion) i recesję (Contraction).
Krótkie (cykle Kitchina), trwające 2-4 lata, związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych
Średnie,
Cykle Juglara, trwające 8-10 lat, związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem
Cykle Kuznetsa, trwające od 15-23 lat, związane z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje)
Długie (cykle Kondratiewa), trwające 40-60 lat, związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, internet)
Cykle sezonowe to najbardziej trwałe i regularne wahania aktywności gospodarczej związane ze zmianami pór roku. Zmiany wielkości produktu w rolnictwie, przemyśle, budownictwie i turystyce mają niewątpliwie charakter sezonowy. Zmiany sezonowe zazwyczaj dominują nad wahaniami cyklicznymi koniunktury, podobnie zresztą jak zmiany produktu związane z dniami wolnymi od pracy, letnią i zimową pogodą, jak i okresem zbiorów.
Gospodarka nazywamy całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa). Działalność ta polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. Najprostszy podział gospodarki wyróżnia trzy sfery działalności ludzkiej: produkcja, handel, i usługi.
Rozwój gospodarczy to długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i innych wielkości ekonomicznych charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym (zmiany organizacji społeczeństwa).
Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest zwiększenie standardu życia, zwiększenie produkcji, lepsza sytuacja socjalna oraz większe bezpieczeństwo publiczne.
Wzrost gospodarczy oznacza sytuację, w której produkcja dóbr i usług, mierzona wzrostem PKB, rośnie z okresu na okres. Wzrost gospodarczy zależy od wielu powiązanych ze sobą czynników:
Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe. Tylko silny i bogaty kraj może sobie pozwolić na finansowanie badań naukowych, a następnie wdrożenie wyników tych badań. Jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.
Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości (na ogół okresy spadku liczby ludności odpowiadają okresom mniejszego wzrostu lub stagnacji ekonomicznej). Poziom wykształcenia polepsza jakość i zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i świadczenia socjalne). Kolejnym czynnikiem wpływającym na efektywność pracy jest zakres jej automatyzacji oraz stopień rozwoju technologicznego kraju. Im on jest wyższy tym wyższy jest wskaźnik efektywności wykorzystania czasu pracy i potencjału pracowników.
Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego. W gospodarkach rozwiniętych wolnym kapitałem finansowym (tj. możliwym do zamiany na kapitał rzeczowy) dysponują instytucje finansowe. Do instytucji finansowych zaliczamy banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne, pełniące funkcje instytucji pośrednictwa finansowego, ale także takie podmioty, jak giełda, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, czy inne wykonujące specyficzne funkcje na rynkach finansowych. Sposób organizacji tych instytucji, instrumenty finansowe, którymi dysponują, a także przyjęte w gospodarce zasady ich funkcjonowania tworzą system finansowy. System finansowy decyduje o zdolności gospodarki do efektywnego transformowania kapitału finansowego w kapitał rzeczowy. Słabo rozwinięty system finansowy ogranicza możliwości szybkiego powiększania rozmiarów kapitału rzeczowego. W ostatnich latach coraz większego znaczenia dla gospodarki nabiera kapitał intelektualny.
Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych.
Anna Schulz
Kl. IV TE