TRANSPORT SAMOCHODOWY – daje możliwość dotarcia do niemal wszelkich siedzib ludzkich bez konieczności przesiadania się i przeładunku towarów, co znacznie obniża koszty i oszczędza czas. Nazywany transp. „od drzwi do drzwi”. Najczęściej wykorzystywany do przewozu pasażerów oraz ładunków na średnie i krótkie odległości. W masowej skali szkodzi środowisku przyrod. Wadą jest mniejsza ładowność w porównaniu z wagonem kolejowym, znaczne zużycie paliwa.

TRANSPORT KOLEJOWY – jest bardziej ekonomiczny w przewozach dużej ilości ładunków i dużej liczby pasażerów na znaczne odległości. Zaletą są również stosunkowo niskie koszty przewozu jednej tony ładunku, brak bezpośredniego zanieczyszczenia powietrza atomosf. Ten rodzaj przewozów jest korzystniejszy dla środow. niż zatłoczone drogi samocho., będące źródłem szkodliwych zanieczyszeń powietrza i uciążliwego hałasu. Wada – konieczność załadunku i wyładunku na stacji, kosztowna budowa linii kolejowych. Rola kolei w rozwoju nowoczesnego przemys. niestety jednak maleje.

TRANSPORT MORSKI – obsługuje ok. 65% handlu światowego. W niektórych krajach z szerokim dostępem do morza, jak Japonia, Brazylia, Chile, Włochy, W. Brytania, Norwegia, Grecja, Indonezja, Filipiny odbywa się żegluga kabotażowa – przewożąca towary między własnymi portami. Jest najbardziej opłacalnym transportem w przypadku przewozu na znaczne odległości dużej masy ładunku, jednak zajmuje dużo więcej czasu. Wadą jest pracochłonny załadunek w portach. Właścicieli statków nazywamy armatorami. Znaczny udział w transporcie mają kraje taniej bandery. Silnie rozwiniętą flotę handlową ma Norwegia, która specjalizuje się w świadczeniu usług transpor. w skali międzynar. Wadą sa warunki klimatyczne i pogodowe, a także długi czas przewozu przez konieczność opływania lądów. Ze względu na czas transport oceaniczny odgrywa coraz mniejszą rolę w przewozach pasażerów. Ogromne znaczenie dla żeglugi miało otwarcie kanałów: - Suseskiego w 1869 r. – połączył Morze Sródziemne z Morzem Czerwonym. –Panamskiego w 1914 r. – połączył Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym -Kilońskiego – łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym -Koryncki – łączy Morze Egejskie z Morzem Jońskim.

ŻEGLUGA PROMOWA – odbywa się między niezbyt oddalonymi od siebie portami. Żegluga śródlądowa korzysta z jezior, rzek, kanałów i sztucznych zbiorników wodnych. Przewozi ona barkami głównie towary masowe na średnie i dalsze odległości. Zaletą jest niewielki koszt przewozu, a wadą – niska prędkość. Z tego też powodu, nie nadaje się ona do przewozu pasażerów, jedynie w rejonach turystycznych, tzw. Biała flota – odbywa rejsy w celach wypoczynkowych. Wadą żeglugi śródlądowej jest konieczność regulacji rzek, budowy zbiorników wodnych, kanałów, śluz.

TRANSPORT LOTNICZY – służy do szybkiego przemieszczania pasażerów na znaczne odległości. Transportem powietrznym przewożone są przede wszystkim towary wymagające szybkiego dostarczenia, łatwo psujące się, bardzo cenne, lekarstwa, przesyłki pocztowe, itp. Samoloty obsługują gł. połączenia międzynarodowe i międzykontynentalne. Wadą jest koszt utrzymania nowoczesnych samolotów i urządzeń nawigacyjnych obsługiwanych przez wysoko wykwalifikowanych pracowników.

TRANSPORT PRZEWODOWY – polega na przesyłaniu energii elektrycznej za pomocą przewodów elektrycznych oraz substancji płynnych i gazowych rurociągami. Zaleta – brak zanieczyszczeń środowiska przyrod., nie wywołuje hałasu. Energia, ciecz lub gaz mogą być transportowane bezpośrednio od nadawcy do odbiorcy. Koszty przesyłania ropy naftowej i gazu rurociągami, są stosunkowe niskie a przede wszystkim niezależne od pogody. Wadą rurociągu jest możliwość przesyłania tylko jednego rodzaju ładunku.

WADY I ZALETY POSZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW TRANSPORTU KRYTERIA
Koszt transportu 1 tony ładunku na małą odległość.
Koszt transportu 1 tony ładunku na dużą odległość.
Koszt budowy linii.
Koszt budowy stacji.
Prędkość
Rodzaj ładunku
Zależność od środowiska przyrodniczego.
Zagrożenie dla środowiska przyrodniczego.
Konieczność regulacji rzeki
Hałas, zanieczyszczenie, spalinami

ŚRODKI TRANSPORTU: KOLEJ – 1. wysoki, 2. niiski, 3. wysoki, 4. wysoki, 5. średnia, 6. gł. towary masowe, 7. gł. od terenu rzeźby, 8. Małe SAMOCHÓD – 1. niski, 2. wysoki, 3. niski, 4. - 5. Średnia, 6. gł. drobnica, 7. gł. od pogody, 8. duże, b) RUROCIĄG - 1. niski, 2. niski, 3. wysoki, 4. Wysoki (przepompwnie) 5. -, 6. Wyłącznie towary masow, 7. - , 8. Małe STATEK RZECZNY - 1. Wysoki 2. niski, 3. wysoki, a) 4. Wysoki (porty rzeczne) 5. mała, 6. gł. towary masowe, 7. gł. od pogody i stanu wody, 8. Małe STATEK MORSKI - 1. wysoki, 2. niski, 3. -, 4. Wysoki (porty morskie) 5. mała, 6. Towary masowe i drobnica, 7. Głównie od pogody , 8. Małe SAMOLOT - 1. wysoki, 2. wysoki, 3. -, 4. Wysoki (porty lotnicze) 5. duża, 6. wyłącznie drobnica, 7. Głównie od pogody , 8. Duże, b)

ŁĄCZNOŚĆ dobrze rozwinięta jest warunkiem sprawnego funkcjonowania wszystkich dziedzin życia społ. I gospodarki. Rozwój łączności jest kosztowny, ale stosunkowo szybko następuje zwrot poniesionych nakładów. RODZAJE ŁĄCZNOŚCI: - poczta - telefon (wynaleziony prze A.G.Bella w 1876r. Pierwsze sieci telefoniczne powstały w USA i W.Brytanii. W 1882 r. przeprowadzono pierwszą międzynarodową rozmowę telefoniczą Paryż- Bruksela. Sieć telefoniczna pozwala na prowadzenie rozmów, a także przesyłanie informacji drogą elektroniczną między komputerami. – radiofonia – umożliwia nadawanie informacji z jednego źródła jednocześnie do ogromnej liczby słuchaczy mających odbiorniki radiowe. –telewizja – początki przed II wojną światową w W.Brytanii, USA i Niemczech. Telewizję kolorową wprowadzono w 1956 r. w USA. W Polsce czarno-białą w 1952 r., a kolorową w latach 70. –łączność satelitarna – rozwija się dzięki poprawie łączności telefonicznej, radiowej i telewizyjnej, związana jest z umieszczeniem na orbicie sztucznych satelitów Ziemi. Zaletą są doskonałe warunki odbioru z jednego nadajnika. –Internet – łączność teleinformatyczna, jest połączeniem komputerów na świecie, pozwala na szybki dostęp do informacji z całego świata. W rozwoju tej sieci przodują USA, Japonia, Korea Płd., kraje UE.

KOMUNIKACJA W POLSCE Nasz kraj jest jednym z najważniejszych krajów tranzytowych na świecie, ponieważ brak istotnych przeszkód naturalnych na obszarze Polski. Najtrudniejsze są jedynie do przekroczenia grzbiety Karpat i Sudetów, ale istnieją liczne drogi kołowe i linie kolejowe. Duże natężenie przewozów wynika z rozmieszczenia wielkich ośrodków i okręgów przemysłowych wewnątrz kraju. Najbardziej obciążone przewozami towarowymi są magistrale kolejowe i drogowe łączące zagłębie górnośląskie z portami morskimi – Gdańskiem, Gdynią i Szczecinem. Duże natężenie przewozów jest także na tranzytowych szlakach równoleżnikowych: Franfurkt (nad Odrą) – Poznań – Warszawa – Terespol – Brześć i Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Medyka – Lwów. Miarą opisującą wielkość przewozów jest praca przewozowa (największą wykonuje żegluga morska (42%).)

ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA W POLSCE – ma korzystne warunki rozwoju, Wisła i Odra stanowią drogi transportowe i łączą one wielkie regiony kraju ze sobą oraz z portami nad Morzem Bałtyckim. Warunki klimatyczne umożliwiają korzystanie z nich prze ok. 9 miesięcy w roku. Wadą jest długość odcinków żeglownych (w 2002 r. wynosiła 3640 km). Gł. Drogą śródlądową jest Odra. Kanał Gliwicki łączy ją z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. Mniejsze znaczenie transportowe ma Wisła. Wśród ładunków dominuje piasek, żwir, węgiel kamienny, rudy, wyroby metalowe, nawozy.

TRANSPORT LOTNICZY W POLSCE – ze względu na rozmiary naszego państwa, transport lotniczy obsługuje głównie przewozy międzynarodowe. Przewozy pasażerskie stale rosną, a transport ładunków ma niewielki odsetek procentowy. Krajowe porty lotnicze zlokalizowane są w pobliżu wielkich miast, od kilku lat obsługują one również ruch międzynarodowy. Największy jest port lotniczy im. F.Chopina w Warszawie.

PORTY LOTNICZE I MORSKIE W POLSCE: a) Handlowe porty morskie – Gdańsk, Gdynia, Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin b) Porty lotnicze krajowe – Gdańsk, Olsztyn, Białystok, Bydgoszcz, Toruń,Gorzów Wlkp, Poznań, Zielona Góra, Łódź, Warszawa, Wrocław, Opole, Częstochowa, Kielce, Lublin, Katowice, Kraków, Rzeszów. C) Porty lotnicze międzynarodowe – Rębiechowo, Goleniów, Szczytno-Szymany, Biedaszkowo, Ławica, Babimost,Lublinek, im. F.Chopina (Okęcie), Strachowice, Pyrzowice, Jasionka, Balice.

TRANSPORT PRZEWODOWY W POLSCE – przez terytorium Polski przebiegają ważne międzynarodowe rurociągi. Naftociągiem Przyjaźń (Płock – Niemcy), transportuje się ropę naftową z Zagłębia Wołżańsko-Uralskiego w Rosji. Drugim ważnym jest naftociąg Gdańsk – Płock (przesyła się nim ropę naftową przywożoną do Gdańską drogą morską). Najważniejszy gazociąg został oddany do użytku w 1999 r. i łączy on regiony wydobycia gazu ziemnego na półwyspie Jamał w Rosji z Europą Zachodnią. Sieć drugorzędnych gazociągów służy dostarczaniu gazu do odbiorców w całym kraju. Sieć linii przesyłowych wysokiego napięcia, tworzy krajowy system energetyczny. Jego zadaniem jest zaopatrywanie w energię elektryczną obszaru całego kraju. Łączy się on na granicach państwowych z europejskim systemem energetycznym, pozwalając na import i eksport energii elektrycznej.

Niedorozwój sieci telekomunikacyjnej stanowi jedną z najpoważniejszych barier rozwoju gospodarczego naszego kraju. Przedsiębiorstwa zagraniczne niechętnie inwestują przez to w kraju.

TRANSPORT KOLEJOWY – ROZWÓJ I ZNACZENIE Kolej przegrywa w transporcie na mniejsze odległości, jednak podwyżki cen ropy naftowej na świecie, wzrastające natężenie ruchu na drogach, hałas i zanieczyszczenie środowiska spalinami nie pozwalają zapomnieć o transporcie kolejowym. W krajach wysoko rozwiniętych sieć kolejowa jest gęsta i intensywnie unowocześniana. Modernizacja kolei polega na elektryfikacji linii, wprowadzeniu elektronicznych systemów bezpieczeństwa ruchu, zwiększeniu nośności torów i prędkości pociągów, rozbudowie stacji węzłowych, upowszechnianiu przewozów w kontenerach, a także samochodów ciężarowych i osobowych na specjalnych platformach. Równocześnie likwiduje się najmniej wykorzystywane linie. W wielkich aglomeracjach miejskich, gdzie natężenie ruchu pasażerów jest największe powstają sieci kolei podziemnych (metro) o podmiejskich. Dobrym rozwiązaniem są również tramwaje, które nie emitują szkodliwych zanieczyszczeń powietrza. Wadą jest duży kosz budowy torowisk. Pewnym rozwiązaniem są trolejbusy, napędzane energią elektryczną pobieraną z sieci trakcyjnej, lecz poruszające się pod drodze samochodowej jak autobusy. (w Polsce są w Lublinie, Gdyni i Sopocie). W najbogatszych państwach istnieją sieci szybkich kolei, która łączy wielkie miasta, pociągi osiągają prędkość ponad 200 km/h i dojeżdżają bezpośrednio do centrów miast.Istnieją one w Japonii – Shinkansen, Francja (TGV), Włochy (Pendolino), Niemcy (ICE) i Hiszpanii. PAŃSTWA, KTÓRE NIE DYSPONUJĄ LINIAMI KOLEJOWYMI: Bhutan, Czad, Jemen, Niger, Oman, Papua-Nowa Gwinea, Republika Środkowoafrykańska, Somalia.

TRANSPORT KOLEJOWY W POLSCE Polska należy do krajów stosunkowo dużej, lecz bardzo nierównomiernej gęstości sieci kolejowej. Zróżnicowanie tej gęstości wynika zarówno z przyczyn ekonomicznych jak i historycznych. Rozwój kolejnictwa w Polsce po II wojnie światowej odbywał się we dwóch kierunkach: - unowocześnienie głównych linii kolejowych – ich elektryfikacja,zwiększenie dopuszczalnej prędkości pociągów, rozbudowa węzłów kolejowych i wielkich stacji przeładunkowcych - likwidowanie odcinków o znaczeniu lokalnym – nieopłacalnych w utrzymaniu, zwłaszcza linii wąskotorowych. Do największych inwestycji kolejowych po II wojnie światowej należą: -linia Skierniewice – Łuków (długość 160km), zbudowana w celu usprawnienia transportu międzynarodowego na linii wschód – zachód z pominięciem Warszawy. –Centralna Magistrala Kolejowa (CMK) – na trasie Zawiercie – Grodzisk Mazowiecki (długość 224 km), łącząca zagłębie górnośląskie z Warszawą, usprawnia przewozy towarowe, przystosowana do szybkiego ruchu pociągów ekspresowych i InterCity, jedyna w Polsce bezkolizyjna linia kolejowa. –Linia Hutnicza Szerokotorowa (LHS) – od granicy z Ukrainą koło Hrubieszowa do Sławkowa w pobliżu Huty Katowice (długość 397km), linia o większej szerokości torów, pozwala to na import rudy żelaza i eksport węgla bez przeładunku. PRZESZKODĄ W MIĘDZYNARODOWYM TRANSPORCIE KOLEJOWYM JEST różna szerokość torów w Polsce i w krajach byłego Związku Radzieckiego. Z tego też powodu w Polsce powstały ogromne stacje przeładunkowe, tzw. Suche porty (Żurawica-Medyka koło Przemyśla, Małaszkiewicze koło Terespola), gdzie odbywa się przeładunek towarów z wagonów o różnym rozstawie kół. ____________________________________________________________

TRANSPORT SAMOCHODOWY – ROZWÓJ I ZNACZENIE Samochód pozwolił nam na ogromną swobodę poruszania się. W wielu krajach wysoko rozwiniętych stał się dobrem powszechnego użytku. Każda rodzina posiada co najmniej jeden taki pojazd. Ważna jest przemyślana organizacja ruchu w tych państwach, lokalizjacja parkingów, budowa szerokich dróg przystosowanych do ruchu dużej liczby pojazdów. Bardzo ważną rolę w sprawnym funkcjonowaniu transportu samochodowego krajów wysokorozwiniętych pełnią autostrady. Dzięki autostradom ruch tranzytowy może odbywać się poza miastami – zwiększenie prędkości i wielkości przewozów, zmniejszenie zużycia paliwa. Wada – duzy wydatek (1km = ponad 1 mln zł.), dlatego część z nich jest płatna. Najlepiej rozwinięta sieć tych dróg mają : USA, Japonia, Kanada, Niemcy, Francja, Włochy, W.Brytania.

DROGI KOŁOWE: a) GRUNTOWE – nieulepszone, ulepszone (np. żwirowe) b) O NAWIERZCHNI TWARDEJ – nieulepszone (np. tłuczniowe, brukowe), ulepszone (np.asfaltowe, betonowe)

TRANSPORT SAMOCHODOWY W POLSCE Stan techniczny polskich dróg nie jest dostosowany do rosnącego natężenia ruchu. Największe spustoszenie powodują samochody ciężarowe o dużej ładowności. Większość dróg w Polsce wymaga remontu i modernizacji. Jednym ze sposobów unowocześnienia sieci drogowej Polski jest budowa autostrad i dróg szybkiego ruchu (ekspresowych). Ze względu na wysokie koszty tych inwestycji, finansowane są one częściowo z budżetu państwa. Za przejazd autostradą pobierane są od kierowców opłaty, mające na celu zwrot kosztów jej budowy i utrzymania.

GOSPODARKA MORSKA

Dostęp do morza pozwala na korzystanie z jego zasobów. Należą do _nich zasoby żywe (ryby, surowce mineralne). Porty morskie są oknem na świat dla handlu międzynarodowego. Wybrzeża morskie przyciągają ogromne rzesze turystów. Żegluga na oceanach, morzach, cieśninach i kanałach odbywa się zgodnie z regułami prawa morskiego. Zgodnie z obecnie obowiązującaą Konwencją Praw Morza obszary w pasie 200 mil (ponad 370 km) od brzegu uznanae są przez poszczególne kraje za ich narodowe strefy ekonomiczne, mają one prawo decydować o wszelkiej prowadzonej tam działalności. Ustanowienie stref ekonomicznych miało na celu m.in. ochronę łowisk przed zubożeniem wskutek wzrostu ilości odławianych ryb. Morskie strefy ekonomiczne są jednak przyczyną wielu sporów, ponieważ nie wszystkie państwa mają granicę morską, lub mają tylko dostęp do małych mórz, np. Morze Bałtyckie. Państwa mające szeroki dostęp do mórz otwartych wymagają do korzystania z nich często odpowiedniej licencji (od innych państw). Znaczenie rybołówstwa jest szczególnie ważne w krajach, które nie posiadają odpowiednich obszarów użytków rolnych: Islandia, Norwegia, Chile, Peru, Japonia, Korea Południowa.Duże możliwości zwiększenia produkcji żywności stwarza tzw. Marikultura, czyli uprawa mórz. Dostarcza ona znacznych ilości ryb, zwierząt i roślin wodnych.

NAJBARDZIEJ ŻYZNE AKWENY, które cechują się wysoką wydajnością łowisk, to obszary mieszania się wód ciepłych i zimnych prądów morskich, zwłaszcza takich, jak: -zimny Prąd Peruwiański i ciepły Równikowy Prąd Wsteczny na Oceanie Spokojnym -ciepły Prąd Zatokowy oraz zimne prądy: Labradorski i Grenlandzki na Oceanie Atlantyckim - prądy Kuro-siwo i Oja-siwo na Oceanie Spokojnym i ich odgałęzienia na morzach przybrzeżnych -Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy u wybrzeży Antarktydy

GOSPODARKA MORSKA W POLSCE

Z punktu widzenia żeglugi morskiej położenie Polski nie jest korzystne. Największe statki świata nie mają dostępu do Morza Bałtyckiego. Polska ma 4 duże porty handlowe: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście. Mniejszym jest Kołobrzeg. Świnoujście jest jawnym portem dla Szczecina. Największe statki nie mogą wpływać do portu w Szczecinie ze względu na małą głębokośc Zalewu Szczecińskiego. Aby umożliwiść ruch statków morskich między Świnoujściem i Szczecinem wybudowano specjalny, pogłębiony tor wodny między tymi portami. Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim łączy sieć połączeń promowych, przewożących pasażerów oraz samochody osobowe i ciężarowe. Na linii Świnoujście – Ystad przewozi się także wagony kolejowe. Najbardziej ruchliwym portem pasażerskim jest Świnoujście (ok. 50% całego ruchu pasażerskiego w polskich portach), następnie Gdynia i Gdańsk. Polskie rybołówstwo w ostatnich latach nie ma korzystnych warunków rozwoju wskutek ustanowienia przez państwa nadmorskie morskich stref ekonomicznych. Zmniejszyła się powierzchnia ogólnie dostępnych łowisk, wprowadzono limity połowowe. Wada jest również duże zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego. Bazą rybołówstwa dalekomorskiego jest Świnoujście,. Przetwórnie rybne są zlokalizowane w miastach nadmorskich: Gdański, Gdyni, Władysławowie, Ustce, Kołobrzegu, Szczecinie.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

POJĘCIA:

AUTOSTRADA – droga wielopasmowa, dwujezdniowa, przystosowana do szybkiego ruchu dużej liczby pojazdów, nie krzyżująca się na jednym poziomie z innymi drogami lub liniami kolejowymi.

BIAŁA FLOTA - pojęcie określające małe statki pasażerskie żeglugi przybrzeżnej lub śródlądowej.

BRT (brutto register tone) – tona objętościowa (czyli rejestrowa) brutto – objętość wszystkich pomieszczeń statku wodnego (1 BRT = 100 stóp sześciennych = 2,83 m3)

DWT (dead weight tone) – tona nośności całkowitej statku wodnego – ciężar ładunku i zapasów własnych, jakie statek może przyjąć.

KOMUNIKACJA – odbywa się między oddalonymi od siebie miejscami. Dzieli ona transport, który polega na przemieszczaniu osób, ładunków i energii, oraz łączność, która służy przekazywaniu informacji. KOMUNIKACJA umożliwia kooperację i specjalizację przedsiębiorstw produkcyjnych. Zapewnia dostawę surowców oraz dystrybucję i sprzedaż gotowych wyrobów. Łączy ludzi i poczynania gospodarcze, kulturalne i polityce. Dobrze rozwinięta komunikacja sprzyja turystyce i poznawaniu świata.

KRAJE TANIEJ BANDERY - niższe opłaty rejestracyjne i podatkowe, mniejsze wymagania techniczne i bezpieczeństwa statków, możliwość zatrudnienia obcokrajowców o niższych kwalifikacjach i mniejszych wymaganiach płacowych. Do państw taniej bandery należą: Liberia, Panama, Kostaryka, Cypr i Wyspy Bahama.

PRACA PRZEWOZOWA – waga ładunku pomnożona przez odległość, na jaką jest on przewożony. Pracę przewozową środków transportu wyrażamy w tonokilometrach (t x km).

TANIA BANDERA - to przenośne określenie państwa, które zapewnia armatorom niskie koszty obsługi statku wodnego. Zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej i istnieje do dziś.

TRANZYT – przejazd osób lub przewóz ładunków między dwoma krajami przez terytorium państwa trzeciego.

ŻEGLUGA KABOTAŻOWA – żegluga przewożąca towary między portami tego samego kraju.