Sygn. 2808 IV „Kadety. Ustawy porządku przez ks. A. Czartoryskiego i przepisy dla urzędników, pisane przez Larose, tj. ustanowienie porządku, który w brygadach rachowany być powinien” + „Regulaminy Korpusu Kadetów” + „Liste dererjenigen Herrn Cadets so nicht zu Officiers Chargen schieben” pol. fran. niem. 39x24,5 cm rkps

Ustanowienie Porządku który w Brygadach zachowany bydź powinien

1mo. Każdy Kadet zupełnie przewidywalny bydź powinien, że Subordynacja jest koniecznie potrzebna do dobrego Porządku w Czasie rozrywek i zabaw wszyscy staią się Kolegami y tak nie ich powinni mieć za swych starszych gotowych zawsze do zganienia naymnieyszych błędów, iako raczy za swych Przyjaciół, którzy mając więcej doświadczenia są wyznaczeni ażeby czuli około ich wychowania, y żeby im wbijali w pamięć miłość, Dobra, Cnoty, i prawdziwego Punktu Honoru, który iest pierwszym celem każdego, y z którego inne pochodzić zwykły. I takowe to zdania szczepić powinni w umysł każdego Kadeta, który ie rozważać y z powolnością przyiąć ma.

2do. Jchmę Panowie kadeci we wszystkich ogólnie swych potrzebach do swoich udawać się powinni Oficyerów, między innemi, co się tycze pozwolenia wychodzenia do Miasta. Ten zaś któryby skrycie starał się takowe otrzymać pozwolenie, w tym pierwey swych nie ostrzegłszy Oficyerow nie tylko, że go w ten dzień na który prosi nie otrzyma, ale też przez Miesiąc cały onegai nie dostanie, Gdyż żaden Kadet bez wiadomości swych Oficyerow nic czynić nie powinien, nawet co się tycze Nabożeństwa, albo też innych chwalebnych zamysłów, powinien ich o tym wprzód przestrzedz pewnym będąc że w tym co pochwały godnego pochwalonym, co nagany naganionym zostanie. Ten Artykuł do wszystkich ich stosuie się uczynków. Ponieważ swych Oficyerow iak za Guwernorow mieć powinni, którym Rodzice samego od natury nadanego nad niemi ustąpili Prawa. Co do powagi Jchmy Panowie Kommendanci tychże wyobrazaią Rodzicow do poki Ich dzieci w Akademy zostaią. Ale ze dobrego porządku y obyczayności na Oficyerow spuszczają się y że ci za Kadetów którzy im są powierzeni odpowiadać maią, więc część Powagi y władzy którą mieć powinni dla dobrego porządku y Ichmości daże im mor według wielkości występku każdemu niezwłocznie naznaczać kary.

3tio. Jest bardzo rzecz haniebna dla Imę Panow Kadetów że potrzeba im przypominać obyczayność, y żeby porzucili grubiaństwa w ich rozmowach, za naymnieyszą sprzeczką, która między niemi powstanie, żaden dugiego słowami szpetnemi zwoływa, któryby duże Gbury pisane swarząc się używał co się przeciwi uczciwego wychowania pospolitszym maximum. Prędzey lub poźniey nałog ten którego złą nabierają gdy się w tym poprawić niechce w młodości, niepomyślne za sobą pociąga skutki, y ten który przez swego Kolegę grubiańsko iest obelżony wprawia się w nieuczyność, która co raz pomnaża się y który ieżeli się przez to nie exponuie od każdego bydz znieważanym, to przynajmniey słusznie sposób myslenia w podeyrzenie podaie. Jeżeli napominania w tey okoliczności żadnego nie zjednają skutku ostrzega się Ichmę Panów Kadetów że surowie postępować będą z temi, którzy zechcą wzruszać pokuy i zgodę, która między kolegami zachowana bydz powinna, y w tym wyraźny iest rozkaz wyższey kummendy że za pierwszą razą ten który przeciwko temu wykroczy Artykułowi będzie powinien w Brygadzie klęcząc prosić o wybaczenie tego, którego znieważy y całą Brygadę, że w niey będąc wszystkich uraził tym sprawowaniem, za drugą razą uczyni to przeproszanie przed całym w Sali zgromadzonym korpusem, a za trzecią razą rózdze młodsi, fuktlom starsi podpadać będą. A ieżeliby się zdarzyło żeby który kadet drugiemu takowe wymawiał przeproszenie, dwoiakiey będzie podlegać karze. Gdyż nie iest wolą komendy takowego wyciągając zadosyć uczynienia upodlić kadeta, ale poprawić go w iego nieobyczayności.

4to. Zakaiąc obyczajność w podufałym obchodzeniu się z sobą Kadetom, przystoyność w obyczajach która za tym iść zwykła, równie się wszystkim zaleca, ieżeliby który Kadet w tym przestąpił, kara natychmiast nastąpi, która iak za główny występek wyznaczona będzie. Nieprzystoyność w Sprawach podłą pokazać duszę, która wprawiać może człowieka w sromotnych y hańbiących popełnianie uczynków.

5to. Ze wszystkich przywar ten, który naystrozszey podlegać będzie karze bez żadney odpuszczenia nadziej jest kłamstwo. Ten narow samą poniża ludzkość y niegodny iest człowieka dobrego urodzenia, nałog ten którego młodzi tak prętko nabywają w dwoistość wprawia umysłu, która prędzey czy pozniey zchańbia, y do wszystkich otwiera drogę występków przeciwnych społeczności.

6to. Nie mnieyszey podlegać będzie karze noszenie plotek które zawsze złego serca iest dowodem y podłą pokazuie duszę. Nic nie iest chaniebnieyszego po kłamstwie, y nie surowiey karane bydz nie powinno. Szpiegowanie do którego plotka mocno iest podobna wszędzie chaniebnie iest karane y choviażby plotki iego mogły bydz prawdziwe, nie mniey iednak są sromotne, ani mniey kary godne. Wielka iest rożność między plotką a słusznie y otwarcie zaniesioną skargą, y wzniesioną Publicznie, w tę uyrzawszy sprawiedliwość uczyniona będzie.

7mo. W obieraniu kar będzie wolno kadeta który co przewinił osądzić na ten dzień o chlebie y o wodzie. Ta kara będąc naznaczona strzedz powinien ażeby we wszystkim była wykonana bez naymnieyszego podstępu y oszukania strzegąc z pilnością ażeby żaden z Kolegow Jego lub Innych Ludzi, albo też z ordynansów Jemu skrycie iedzenia nie nosił.

8vo. Jeżeliby w Mieście który z kadetów iakowe popełnił grubiaństwo, albo przeciwko dobrey wykroczył manierze lub grzeczności oprócz tego, że przez cały miesiąc nigdzie nie wynidzie, ale też przez wzgląd na wielkość iego przewinienia, y na niesławę która ztąd na cały spływa korpus publicznie strofowany y karany będzie. Tudzież W Domach rozrywki w ogrodach publicznych y spacerach przystoynie zachować się powinni. Jest to przeciw Początkom dobrego wychowania dotknąć się lub wziąć, albo bydz zbyt chciwym tego co uważamy. Ukontentowanie z widzenia pochodzące dosyć iest dla tego który się mieni bydz dobrze wychowanym.

9no. Co się tycze aresztow które teraz za samą uchodzą igraszkę przykazuie się, że każdy kadet na niego sobie zasługujący przez ośm dni (rachując od dnia wyjścia z tegoż aresztu) do miasta nie wynidzie. Prócz tego, że to powinno wprawić w bojaźń tey kary to ieszcze podaie sposób ażeby ią nie przedłużać 2. niedzieli bez urlopu y dla tych którzyby na więzienie lub Turmę zasłużyli. Co zaś do tych kadetów którzyby na plagi zasłużyli przez 4. niedziele (rachując od dnia tey kary) do miasta nie wyidą.

10mo. Trzy razy na Tydzień u Brygadyera prywatna odprawi się schadzka, przy którey cała przytomna będzie Brygada; To zaś będzie w każdą niedzielę po przyjściu z kościoła, na który każdego pomnieysze przewinienia popełnione przez cały Tydzień, iemu przypomniane będą. Brygadyer każdemu wyrzuci na oczy iego wady y przyzwoite uczyni napomnienia, tym którzy przez złe sprawowanie się, niechludność, niedbalstwo, grubiańskie się obchodzenie, kłamstwo, niezgodność, albo iakąkolwiek ukrytą wadę zarzutu są godne, na tychmiast Kadet publicznie przez swych będzie strofowany Oficyerow. Jeżeli po upłynieniu ośm dni w też same wpadać będzie występki aresztem karany będzie. Po tych napomnieniach każdy kadet koleią czytać będzie głośno zwolna żeby się dał zrozumieć, y wzwyczaiać się do dobrego wymawiania Powinności y ustanowienia korpusu. Taż prywatna rozmowa skończy się za uderzeniem w bęben do parolu. A ponieważ pozwolenia wyjścia do Miasta dopiero po Parolu rozdawane będą, które do szóstey tylko godziny trwać maią, więc w Święta y niedziele aż Jchmę zgromadzą się znowu do swego Brygadyera gdzie przez puł (!) godziny czytanie pożyteczne koleią odprawi się, drugie zaś puł godziny na pytania każdego co z takowego pożytkował czytania obrócone będzie. Jchmę Panowie Oficyerowie na części takowe rozbiorą czytanie, własne do każdey przydając uwagi, ażeby każdemu tym większą w poufności uczynić łatwość. We Czwartek o godzinie szóstey wieczorem zgromadzą się do Brygadyera, podobnez y przez tyle czasu pożytecznych Xiążek będzie czytanie, a Jchmą Panowie Kicyerowie potrzebne do niego przyłączać będą uwagi. W Sobotę po rewizyi rzeczy toż czytanie odprawi się. Na końcu zaś każdego miesiąca każdy z Ichmę Panów Kadetów będzie powinien przynieść do Brygadyera zebranie krótkie tego co przez cały miesiąc czytane było, żeby zaś to nikomu cięszko nie widziało, nie wyciąga się tylko krótkie ułożenie przednieyszych uwag które się każdemu naybardziey podobać będą y iedna ćwiartka tych uwag byle dobrze ułożonych wystarczyć może, tudzież każdy własne do tych przyłączy uwagi. Dlaczego cało miesięczna praca we dwóch zamknąć się może ćwiartkach; Ci zaś którzyby obszerniey pracować chcieli to ich pilność poczytana będzie, y należyte za swe prace odniosą pochwały. Brygadyer ma rozkaz bydź surowym przeciwko tym, którzy innym własnych myśli y uwag udzielać albo wspólnie pracować będą, gdyż każdy choć najsłabszy w ięzyku Francuskim własne może podawać myśli, ile ze przez sześć pierwszych miesięcy Brygadyer zadnemu nie pokaże uwag y każdego omyłki w pisaniu poprawiać będzie. Nie iako Profesor lub Nauczyciel ale iako Przyjaciel który im pożytecznym bydź pragnie.

Powinności Codzienne

Artykuł 1.

Za uderzeniem w bęben każdy kadet powinien wstać, zaczesać się, zafryzować, upudrować, harcop sobie zrobić, umyć twarz y ręce, ubrać się, Suknie wychędożyć y boty i trzewiki, co wszystko w puł godziny zrobić powinien. Jeżeli przy Pacierzach Ichmę Panowie Kommendanci albo od inspekcyi Oficyer co nieczystego u kadeta postrzegą, za pierwszą razą śniadania, nie dostanie, za drugą aresztowany będzie, a za trzecią ieżeli z Starszych Tuktle, ieżeli zaś z młodszych 10. rózg dostanie.

Artykuł 2.

Po skończonych pacierzach wszyscy Panowie kadeci zeydą się do swoich Brygad na śniadanie które trwać będzie kwadrans po którym skończonym w skromności się zachowywać będą, gotując się do Klas które o osmey godzinie zaczną się. Jeśli zaś pod czas tego gotowania się do Klas Ordynans pościelaiąc łóżka co z bielizny lub sukin walaiących się postrzeże, onez do Brygadyera odniesie, a kadet przyszedłszy z obiadu aż do zaczęcia się Klas w Brygadzie klęczeć będzie, to za pierwszą razą; za drugą zaś przez trzy dni z Brygady nie wynizie , y przy zadnych zabawach znajdować się nie będzie, za trzecią razą przez dzień klęcząc o chlebie y wodzie będzie, za czwartą zaś plag 10 dostanie. Ponieważ iest koniecznie potrzebna do dobrego porządku y ochędostwa ażeby każdy strzegł swych sukien, kamizelek, spodni, kapeluszów, iako też y bielizny brudney która się po ziemi walać, a przez to ginąc nie powinna, y którą osobno w zamknięciach swych chować maią.

Artykuł 3.

W przód niżeli do klasy poydą dadzą baczność Ichmę Panowie Kadeci żeby wszystkie Sexterny potrzebne, Ksiąszki, y, piora z sobą pozabierali , ponieważ przez cały czas do poki klasy trwają, Brygada dla nikogo otworzona nie będzie, y dla zabiezenia tym zwyczaiom któreby się w tym przytrafić mogły Ordynans powinien będzie zamknąwszy Brygadę klucz do izby Bygadyera odwieść.

Artykuł 4.

Po wyjściu z klas Gefreyterowie od swoich Brygad pobiorą klucze z izby Brygadyera, y że przy sobie mieć będą do poobiednieyszych klas, y dla tego strzedz będą razem z Ichmę Panami Oficyerami ażeby pod czas obiadu y Brygady pozamykane były, y przy sobie zatrzymają klucze.

Artykuł 5.

Żadnemu kadetowi w Brygadzie nie wolno będzie za swego kolegę podeymować się warty, za słuszną możnaby mieć tę wzaiemną sobie usługę gdyby w tym nie chodziło o zdrowie y prócz tego iest ro przeciwko dobremu porządkowi y złe za sobąpociąga zwyczaje. Na potym więc żadnego w tym nie będzie pozwolenia ani też odmiany y każdy swoiey kolei patrzeć będzie powinien, y każdy kadet wprzód niżeli na wartę wyidzie, stawi się przed swoim kapitanem, który zobaczy ieżeli czysto wychodzi, y ieżeli mu niczego nie braknie.

Artykuł 6.

Powtórzyć tu potrzeba, co tyle razy w różnych Ustanowieniach korpusowych iest przykazane. A naprzód co się tycze przystojności y obyczaynego zachowania się przy stole, że żaden kadet łokciów na stół kłaść nie powinien, proto się trzymać bez żadney wytworności y przymusu, przyzwyczaiać się brać Serwetę, Potraw żadnych, które mu są dane nazad na Pułmisek nie składać, tudzież przeciwko przystoyności iest z Półmisków nie wziąwszy na talerz ieść, albo też iakąkolwiek Potrawę w palcach trzymać, tym bardziey raz wyiętą łyżkę lub widelce z gęby nazad w półmisek kłaść. Na ostatek ieść powinien przystoynie, y bez chciwości, toż się samo w kolacyi rozumieć powinno.

Artykuł 7.

Po obiedzie przez trzy kwadranse bawić się będą, o wpuł do drugiey zaś każdy swoye lekcye przeyrzy, żeby się do klasy mógł przygotować, które o drugiey godzinie zaczynaią się a za uderzeniem w bęben Gefreyterowie zamknąwszy Brygady klucze do swego kapitana odniosą.

Artykuł 8.

O piątey godzinie wyszedłszy z klas Gefreyterowie wezmą klucze od Brygadyera a Censorowie doniosą mu skargi Profesorów y Metrów na kadetów Jego Brygady którzy pod czas godziny od piątek do szostey do zabaw naznaczoney uczyć się będą, albo też podług wielkości skarg znacznieyszą odbiorą karę codziennie o godzinie od piątey do szostey na którego Rapport pisać da baczność, ażeby czysto po niemiecku ieden miesiąc, drugi po Polsku był napisany który da do podpisania swemu Sous Brygadyerowi lub w niebytności tego Brygadyerowi któremu go zawsze pokazywać będzie powinien. Każdy Kadet który tegoż nie napisze Rapportu y swym go do podpisania y widzenia nie da Oficyerom w godzinie od piątey do szostey w Sali Jadalney o chlebie y wodzie klęczeć będzie.

Artykuł 9.

O godzinie szostey wszyscy z Starszych do swoich zeydą Brygad, do powtarzania y uczenia się w klasach wyznaczonych nauk. Brygadyer y Sous Brygadyer iako też Gefreyterowie wszelakiey przestrzegać będą skromności, a Censorowie od siódmey y szostey klasy doniosą Brygayerowi tych którzyby się przed kolacyą nie uczyli, swych powinności nie wypełniali, lub iakowe czynili zamieszanie.

Artykuł 10.

Po Kolacyi przez puł godziny niżeli się położą wszyscy bawić się będą, każdy włosy sobie zawinąć powinien, przy tych zaś zabawach Oficyerowie przytomni bydź maią. Powtarza się po tyle kroć Ichmę Panom Kadetom że w czasie do zabaw wyznaczonym wszyscy sobie są równi, każdemu zupełna iest wolność do przystoynego bawienia się PP Oficyerowie dla tego szczególnie przytomnemi bydź maią ażeby przestrzegali wszelkiey zachowania przyzwoitości wszyscy na ten czas staią się kolegami, y do poki granice przystoynego bawienia się nie przestępuią mogą pozwolić swoiey żywości, y rostropnym igraszkom żeby tylko nie były grubiańskie ani uszczypliwe. Pod czas zabaw wieczornych które w Brygadzie odprawiać się maią można rostropnie bawić się y dać pole swoim myślom y wyobrażeniom zawsze ile czas pozwoli takowe zabawy zawsze na dworze odprawiać się będą prócz zimy y kiedy deszcz pada, na ten czas żaden kadet na łóżko igrając lub innym sposobem kłaść się nie powinien, nie tylko że to iest przeciwko dobremu Porządkowi, ale też przeciwko zachowaniu ochędostwa, zaleca się mocno Ichmę Panom kadetom ażeby przy zabawach swoich na to pamiętali przysłowie, że ręczne żarty są żarty podłych Ludzi.

Artykuł 11.

Zaleca się y czego ściśle doglądać będą ażeby każdy kadet który lat nie ma dwanaście raz przynaymniey na Tydzień Kobiecie do tego wyznaczoney myć, y czesać się dał, który w tym wykroczy pod czas obiadu w Sali Jadalney o chlebie y wodzie klęczeć będzie.

Artykuł 12.

W Zimie Ichmę Panowie Kadeci dadzą baczność ażeby się opartemi o piec plecami nie grzali, ponieważ nie tylko przez to Suknie spalić mogą ale też pospolity ten zwyczay nie małą w krzyżach sprawuie słabość, która u wielu się znayduie, y która wydaie się przy fektowaniu y tańcowaniu.

Artykuł 13.

Ichmę Panowie Oficyerowie dopilnuią ażeby żaden z Kadetow w Brygadzie , w Sali Jadalney, przy zabawach, ani między sobą po Polsku nie mówił będąc rozkazano ażeby tylko po Francusku lub po niemiecku mówić wolno było, przestępujący znakiem niedbalstwa karani będą a 12 tych znaków na przykładną zarobią karę która nieodwłocznie wykonana będzie. Będąc raz na zawsze przykazano ażeby żaden po Polsku mówić nie ważył się wyiąwszy do ordynansów, albo też oczyszczając się z iakowego obwinienia, y to bez wyraźnego pozwolenia stać się nie powinno.

Artykuł 14.

Żaden kadet nie będzie ważył się własnych drugiemu pożyczać rzeczy w tym pierwey swego nie ostrzegłszy Oficyera, a gdyby ten któremu rzecz iaka iest pożyczona iąż zgubił, na tych miast dwojako karany będzie, gdyż to iest podeyrzliwe niedbalstwo.

Artykuł 15.

Żaden Kadet nie powinien wydatków nie iedzenie czynić, albo na insze niepotrzebne rzeczy wprzód swemu nie opowiedziawszy Brygadyerowi. Naywiększa część na złe używają tych Pieniędzy których im Rodzice z łatwością dodaią, y na nie potrzebne obracają rzeczy, ażeby zaś zapobiedz tey wielkiey wolności którą Ichmę Panowie kadeci maią w zadosyć uczynieniu ich nieuważny chętkom, Ichmę Panowie Brygadyerowie maią moc w każdym czasie ich otwierać Kufry, dla przeyrzenia nowych rzeczy któreby sobie sprawić mogli. Przestrzega się z tym wszystkim Ichmę Panów kadetów że im wolno będzie przysposobić sobie pomnieysze lecz potrzebne rzeczy podług ich woli byle tylko wprzód niżeli że kupią swych przestrzegli Oficyerów, a gdyby nie uczynili aresztowani będą.

Artykuł 16.

Każdy Kadet który się za chorego doniesie, Jego Kapitan każe zawołać korpusowego Felczera który ieżeli potwierdzi chorobę, Kadet nie będzie mogł bydz przymuszonym wstać ale do Lazaretu aż po zobaczeniu Doktora przeniesiony będzie. Jeżeliby zaś ten choroby iego nie potwierdził, na tych miast Oficyer rozkaże mu poyść do Klasy, a za zmyślenie aresztowany będzie.

[Podpisał] Adam Czartoryski

Komendant Korpusu Kadetów