1. WPROWADZENIE

Po Mszy skończonej Ks. Dyrektor Duchowny kilka słów powie do wychodzącego z Nowicjuszów, przekładając mu świętość obowiązków, które bierze na siebie względem Ojczyzny, podwojone, prócz Obywatelstwa, obowiązkiem wdzięczności za wychowanie, które odbiera, potym przykładu, który winien Kolegom, po której skończonej Przemowie, ruszy się Korpus¹.

Autor Mowy przed uroczystym obrządkiem obleczenia Kadeta w mundur korpusowy, ksiądz Gabriel Jakubowski, choć nigdy nie pełnił funkcji dyrektora duchownego, doskonale zna przytoczony powyżej zapis z Formularza obleczenia Kadeta w mundur korpusowy, cytuje ustępy dotyczące charakteru mowy tradycyjnie wygłaszanej przez kapelana przed uroczystością obleczenia oraz obowiązków kadeta. Można z tego wnioskować, że dobrze przygotował się do zastępowania ówczesnego dyrektora duchownego, którym według Kamilli Mrozowskiej był od 1786 do 1794 r. ksiądz Adam Królikiewicz². Autorka Szkoły Rycerskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego. 1765-1794 nie wspomina księdza Gabriela Jakubowskiego, ale jego działalność związana ze Szkołą Rycerską musiała być na tyle ważna lub sama osoba kaznodziei królewskiego należącego wtedy „do najcelniejszych w stolicy kaznodziejów”³ na tyle prestiżowa, że w 1790 r. Dufour – dyrektor drukarni Korpusu Kadetów – wydaje nie tylko Mowę przed uroczystym obrządkiem obleczenia Kadeta w mundur korpusowy, lecz także Naukę o religii i obyczajności w czterech kazaniach daną JJ. PP. Kadetom powstałą w 1787 r.⁴ Tak więc wystąpienie księdza Jakubowskiego w korpusie nie było jednorazowe, a jego osoba w kontekście Szkoły Rycerskiej wydaje się godna odnotowania.

Michał Franciszek Hieronim Jakubowski, syn Jana i Anny podczaszych drohickich, urodził się w 1760 r. najprawdopodobniej w Sannikach koło Mościsk w Ziemi Przemyskiej. W 1776 r. wstąpił do zakonu karmelitów bosych w Krakowie, gdzie 28 kwietnia 1777 r. złożył śluby zakonne i otrzymał imię Gabriela od Opieki św. Józefa. Studiował teologię zapewne w seminarium domesticum karmelitów. W latach 1787-1794 był kaznodzieją królewskim⁵. W tym czasie był także ordynariuszem w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny księży karmelitów bosych na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie⁶. W styczniu 1795 r. zwrócił się o przeniesienie go na teren Galicji, co nastąpiło we wrześniu 1795 r. Jesienią 1795 r. został proboszczem w Żurawicy koło Przemyśla, pełniąc jednocześnie obowiązki kaznodziei katedralnego. W 1804 r. przeszedł na probostwo w Mościskach, na którym pozostał do śmierci. Od 1807 r. był w konsystorzu referentem i egzaminatorem prosynodalnym. W 1816 r. obejmował funkcję dziekana mościskiego. Zmarł 20 maja 1819 r.⁷

Mowa miała „przełożyć (…) pobudki doskonalenia kwitnącej młodości”. Ksiądz Jakubowski stosuje się w niej do obowiązującego charakteru przemowy – skupia się na powinnościach cywilnych, które dzieli na obowiązki cnotliwego obywatela, światłego patrioty, mężnego obrońcy ojczyzny. Karmelita wskazuje na pożytki z odbieranych nauk oraz zalety płynące z doskonalenia się. Moment, w którym znajdują się kadeci, tj. czas kształtowania się charakteru, uważa za niezwykle istotny. Istotny dla uczniów, ale także ojczyzny. Jej przyszłe losy zależą od kadetów, do zadań których należeć będzie: umacnianie szczęścia narodu, likwidowanie „przeszkód trwałego szczęścia” oraz „nieprzyjacielskiej natarczywości”. Przy tym ksiądz Jakubowski powołuje się na Boga i przodków –obserwatorów poczynań młodych kadetów – oraz historię. Życzeniem księdza jest to, by przodkowie nie musieli się wstydzić, a Bóg karać poprzez sumienie. „Nauczycielka obyczajów” natomiast powinna stanowić źródło wzorów do naśladowania, gdyż daje ona niezliczoną liczbę przykładów dobrego i złego postępowania, a także niesionych przez nie nagród i kar. Bóg, przodkowie i historia stanowią przeciwwagę dla wartości pozornych – urodzenia, majętności, szczęścia osobistego, sił i długiego życia.

Ksiądz Jakubowski przypomina kadetom powagę składanego przez nich przyrzeczenia. Oświadczenie stanowi zobowiązanie do „nabywania przyzwoitych Nauk”, których zalety wykazuje ksiądz Jakubowski, oraz wykształcenia w sobie mężności. Karmelita powołuje się na sumienie i honor kadetów oraz przypomina o sędziach – komendantach, obecnym na uroczystości księciu Adamie Kazimierzu Czartoryskim oraz królu Stanisławie Auguście Poniatowskim. Noszenie munduru korpusowego zostaje zaś przedstawione jako zaszczyt i traktowane jest jako wyraz zobowiązania podejmowanego podczas uroczystości obleczenia.

1. WYKAZ ZNAKÓW I SKRÓTÓW

< > – nawiasy kątowe w tekście sygnalizują koniektury

[ ] – nawiasami kwadratowymi oznaczono uzupełnienia o charakterze redakcyjnym

popr. wyd. – poprawka wydawcy

(bł.) – błąd

1. OPIS ŹRÓDEŁ

Tekst mowy nie ma odmian. Za podstawę edycji przyjęto przekaz drukowany wydany w Warszawie w 1790 r., drukowany w drukarni Korpusu Kadetów znajdujący się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (sygn. 4g.20.6.56./XVIII/I: s. lb. 23, s. nlb. 1). Druki Mowy zachowały się m.in. w zbiorach następujących bibliotek:

• Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. 216120

• Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, sygn. 5.8.12.188/1, 4g.1.9.92./XVIII/I, 4g.20.6.56./XVIII/I, 146113, 18.36.4.91./1

• Biblioteka Jagiellońska Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, sygn. 32688

• Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego, sygn. XVIII, 247 adl.

Utwór nie był do tej pory przedrukowywany.

[karta tytułowa; antykwa:] MOWA / PRZED / [kursywa:] UROCZYSTYM OBRZĄDKIEM / [antykwa:] OBLECZENIA KADETOW / W MUNDUR KORPUSOWY / MIANA. / PRZEZ X. GABRYELA od OPIEKI S. JOZEFA / KARMELITĘ BOSEGO KAZNODZIEIĘ J.K. MCI, / I ORDYNARYUSZA W KOŚCIELE WARSZAW- / SKIM WW. XX. KARMELITOW. / [kursywa:] Dnia 8. Września 1790. Roku. / [antykwa:] W KAPLICY KADETOW. / [winietka] / [kursywa:] W WARSZAWIE / [antykwa:] n P. DUFOUR Konsyliarza Nadwornego J. K. Mci. Dyrektora Drukarni Korpusu Kadetow. / [linia podwójna] / M. DCC. XC.

1. BŁĘDY TEKSTU

w. 5 dlatego – popr. wyd.; dla tego (bł.)

w. 13-14 by<ć> do usług … by<ć> do dania … by<ć>do boju – popr. wyd.; był do usług … był do dania … był do boju (bł.)

w. 32 jeżeli – popr. wyd.; jeźeli (bł.)

w. 154 przykładu – popr. wyd.; drzykładu (bł.)

w. 154 godne – popr. wyd.; gogne (bł.)

1. ZASADY TRANSKRYPCJI:

W transkrypcji przyjęto następujący tryb postępowania:

Modernizacji uległa interpunkcja oraz pisownia łączna i rozdzielna.

Ze względu na charakter tekstu tylko częściowo zmodernizowano pisownię wielkich i małych liter. W przypadkach niekonsekwentnej pisowni wielkich i małych liter ujednolicono zapis.

Zastosowano współczesne reguły pisania głosek i, j, y (np. mieysce → miejsce, Oyczyzna → Ojczyzna, tey → tej, ie → je, nieprzyiacielski → nieprzyjacielski). Uwspółcześniono również pisownię grupy -yi- (historyi → historii, applikacyi → applikacji, Artyleryi → Artylerii, materya → materia).

Zaniechano pisowni, w której nie oznacza się o kreskowanego (ó), wymawianego jak u (np. mowienie → mówienie, ktore → które, Obrońcow → Obrońców, pozwolcie → pozwólcie, błędow → błędów).

Uzupełniono braki znaków diakrytycznych (scisłym → ścisłym, swiatło → światło, cwiczeń → ćwiczeń).

Uwspółcześniono pisownię głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (rostropnym → roztropnym, bespiecznemi → bezpiecznemi, zabeśpieczyć → zabezpieczyć, ztąd → stąd, bydź → być).

Nie uwspółcześniono form fleksyjnych wyrazów (Obywatelów, bogaczów, właścicielów, Rycerzów, Nauczycielów, wzniesionemi, przekonanemi, użytecznemi, cnotliwemi, Naszemi, światłemi, mężnemi, innemi, bezpiecznemi, szczęśliwemi, sławnemi, godnemi, własnemi, któremi, będziem, zastanowiemy, zetrzyć, zamilczyć, talenta, potrafiają, jednę, potym). Ze względu na istnienie form obocznych należyć || należeć, ujednolicono pisownię do formy należeć.

Zaniechano pisowni grup spółgłoskowych -śrz, -źrz (źrzódła → źródła, śrzodki → środki, wśrzód → wśród).

Zmodernizowano pisownię wyrazów obcego pochodzenia, likwidując pozostałości alfabetu łacińskiego: x → ks (Xiążąt → Książąt, W.X. Lit. → W. Ks. Lit., Maxymy → Maksymy). Zlikwidowano spółgłoski podwojone (affektu → afektu, applikacyi → aplikacyi, Kommendantów → Komendantów).

---

1. Formularz obleczenia Kadeta w mundur korpusowy.↩

2. K. Mrozowska, Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego. 1765-1794 , Wrocław 1961, s. 178.↩

3. J. Bartoszewicz, Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym, Warszawa 1855, s. 120.↩

4. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, sygn. 146112.↩

5. Por. Słownik polskich teologów katolickich pod red. ks. H.E. Wyczawskiego OFM, t. 2, Warszawa 1982, s. 124-125.↩

6. Por. Mowa przed uroczystym obrządkiem obleczenia… przez ks. Gabriela od Opieki S. Józefa, karmelitę bosego, kaznodzieję J.K. Mci i ordynariusza w kościele Warszawskim ww. ks. ks. karmelitów.↩

7. Por. Słownik polskich teologów…, dz. cyt., s. 124-125.↩