Zmęczenie fizyczne jest stanem fizjologicznym objawiającym się przejściowym zmniejszeniem sprawności ruchowej organizmu. Zmęczenie stanowi mechanizm zabezpieczający organizm przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym zaburzeniem homeostazy ustroju.

Spowodowane jest intensywną pracą mięśni, w następstwie której zachodzą określone zmiany biochemiczne. Zmiany czynnościowe dotyczą także układu nerwowego i humoralnego przez co zakłócona zostaje homeostaza.

Zmęczenie jest spowodowane następującymi czynnikami:

1. niedotlenienie pracujących tkanek;

2. gromadzenie się metabolitów beztlenowej przemiany materii;

3. wyczerpanie się zasobów glikogenu w mięśniach;

4. odwodnienie miocytów;

5. przesunięcia jonowe;

6. hipoglikemia;

7. zmiany w stanie czynnościowym OUN (znużenie neuronów → indukcja hamowania impulsu).

Rodzaje zmęczenie:

1. Zmęczenie wywołane umiarkowanym i cyklicznym wysiłkiem

Objawem zmęczenia jest spadek stężenia glukozy we krwi.

1. Zmęczenie wywołane wysiłkiem cyklicznym intensywnym

Przy wysiłku intensywnym zmęczenie ośrodków nerwowych, hipoglikemia, obniżenie wydajności układu oddechowego i krążenia zachodzą szybciej niż przy wysiłku umiarkowanym. Zużycie tlenu wzrasta maksymalnie, a samo zapotrzebowanie tkanek na tlen nie jest zapewnione. Praca mięśni odbywa się przy niedoborze tlenu; w związku z tym dług tlenowy wzrasta.

1. Zmęczenie wywołane wysiłkiem cyklicznym maksymalnie intensywnym

Tego typu wysiłki powstają przy wyścigach krótkodystansowych. Trwają one do 5 minut. Im większa jest częstotliwość i siła skurczów tym szybciej występuje zmęczenie. Gromadzą się metabolity szkodliwe i zbędne. Zaburzeniu ulega przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe. W mięśniach narasta dług tlenowy.

1. Zmęczenie przy wysiłkach statycznych

Powstaje przy wykonywaniu półprzysiadu, zwisu na ramie, wspieraniu się na poręczy. Czas trwania ćwiczeń statycznych jest ograniczony pojawieniem się stanu zmęczenia. W trakcie tego typu wysiłku w układzie nerwowym procesy pobudzania mięśnia trwają nieustannie, bez rytmicznego hamowania.

Powoduje to szybkie znużenie neuronowe i neuronowo-mięśniowe. Dopiero po wysiłku obserwuje się tzw. zjawisko wysiłku statycznego, którego objawami są: znaczne przyspieszenie wentylacji płuc i czynności serca. Zespół wysiłku statycznego jest wywołany znużeniem nerwowym oraz chwilowym osłabieniem wentylacji płuc i krążeniem krwi w mięśniach jakie maja miejsce podczas napięcia mięśniowego.

Przy braku odpowiedniego treningu powstaje niepożądane napięcie statyczne niektórych mięśni powodujące szybkie uczucie zmęczenia i lokalne odczuwanie bólu mięśniowego.

1. Ośrodkowe – aktywność bioelektryczna mięśni, szybkość przekazywania impulsu

2. Obwodowe – ból mięśniowy, zmiana siły mięśniowej, drżenie

Znużenie jest subiektywnym objawem zmęczenia.

Stopień znużenia najczęściej odpowiada stopniowi rzeczywistego obniżenia zdolności do ruchu i pracy. Istnieją jednak sytuacje w których te relacje są zaburzone. Znużenie wywołane jest bowiem przez czynniki psychiczne . Człowiek ma zdolność wywołania u siebie stanu znużenia przy równoczesnym braku zmęczenia rzeczywistego , np. brak psychicznej motywacji do wysiłku fizycznego przy równoczesnej jego realizacji.

Znużenie jest wówczas powodem małej wydajności i efektywności ruchu.

Przemęczenie i przetrenowanie

Zmęczenie fizyczne występuje w następstwie jednorazowego wykonania czynności ruchowej. Wielokrotne wykonywanie czynności ruchowej bez należytego odpoczynku doprowadza do sumowania się stanów zmęczenia i wystąpienia zespołu przemęczenia. Przemęczenie jest więc przewlekłym stanem zaburzenia homeostazy ustroju.

Przemęczenie powstałe na skutek wielokrotnego treningu fizycznego lub wielokrotnych zawodów sportowych nosi nazwę przetrenowania. Innymi słowy, przetrenowanie powstaje na skutek zsumowania się objawów zmęczenia wywołanego wielokrotnym treningiem, w trakcie którego nie zastosowano właściwego odpoczynku.

Przetrenowanie występuje przy naruszeniu dyscypliny treningu, monotonii zajęć treningowych, słabym przygotowaniu emocjonalnym sportowca i osłabieniu organizmu. W rozwoju przetrenowania uczestniczy aktywnie OUN, w którym następuje przeciążenie cyklów pobudzania i hamowania.

Objawy przetrenowania są następujące:

• utrata chęci do wykonywania danej czynności ruchowej (pracy, ćwiczeń fizycznych);

• senność;

• brak łaknienia;

• utrata uczucia radości mięśniowej;

• nerwice wegetatywne;

• chwiejność emocjonalna;

• spadek masy ciała;

• obniżenie pojemności życiowej płuc;

• zaburzenia czynności serca;

• zaburzenia koordynacji ruchów.

Wypoczynek

Wypoczynek jest to ogólnoustrojowy zespół procesów i czynności zmierzających do przywrócenia homeostazy ustroju. Celem wypoczynku jest zatem zniesienie stanu zmęczenia.

W czasie wypoczynku nasileniu ulegają procesy anaboliczne, regeneracyjne, których zadaniem jest uzupełnienie materiałów zapasowych, usunięcie z tkanek metabolitów toksycznych i zbędnych, przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Procesy anaboliczne pochłaniają znaczne ilości energii, zatem wypoczynek jest procesem metabolicznie bardzo aktywnym, wymagającym prawidłowego odżywiania organizmu.

Wypoczynek może być bierny lub czynny.

Wypoczynek bierny polega na zaniechaniu wszelkich wysiłków fizycznych (sen) lub ograniczeniu ich do normalnych, codziennych (koniecznych) czynności życiowych.

Wypoczynek czynny to proces przywracania homeostazy przy zastosowaniu optymalnego ruchu (rekreacja – aktywny wypoczynek). Ruch powinien dotyczyć innych grup mięśni niż te zmęczone. Zasadą takiego wypoczynku jest przełączanie pracy jednych mięśni na pracę innych mięśni.

Dług tlenowy

Nadwyżka w poborze tlenu po zakończeniu wysiłku w stosunku do spoczynku.

Restytucja powysiłkowa

Procesy restytucji powysiłkowej charakteryzują się, ogólnie biorąc, trofotropowym nastawieniem wegetatywnego układu nerwowego. Ponieważ jednak, przynajmniej w pierwszej fazie restytucji, mają miejsce nasilone procesy metaboliczne, to przestrojenie organizmu można odsunąć nieco w czasie poprzez lekki ruch po znacznych obciążeniach fizycznych, w konsekwencji czego ustrój, nastawiony uprzednio na wyczyn, powoli przyzwyczaja się do warunków spokoju. Wypoczynek należy uzupełnić wystarczającym snem, ponieważ komórki zwojowe ośrodkowego układu nerwowego cechuje endogenna zmiana aktywności, a dla restytucji ich pełnej wydolności czynnościowej konieczny jest sen.

Zadaniem narządu krążenia w fazie wypoczynku jest wystarczające zaopatrzenie narządów i tkanek w tlen i związki energetyczne, odstransportowanie produktów przemiany materii, jak też przesyłanie ogólnych informacji (zmiany w poziomie hormonów). I dlatego częstość akcji serca po zakończeniu wysiłku jest jeszcze przez dłuższy czas przyspieszona w porównaniu z okresem przedwysiłkowym.