Uniwersytet Łódzki
Wydział Nauk o Wychowaniu
Pedagogika w zakresie profilaktyki i animacji społeczno-kulturalnej
Semestr IV
Agata Marciniak
nr albumu: 280472
Diagnoza dysleksji
jako element diagnozy niepowodzeń szkolnych
Praca zaliczeniowa
napisana na zajęcia
mgr Marka Kuleszy
Pojęcie powodzeń i niepowodzeń szkolnych
Osiągnięcia szkolne można rozumieć jako rezultat celowej działalności szkoły (w tym celowego procesy kształcenia), mający charakter zadowalających wyników ucznia (w zakresie pochłanianego materiału oraz jego postaw, wynikających z przyjętego w danej szkole stylu wychowania) w stosunku do wymagań instytucji szkolnej.
Czesław Kupisiewicz definiuje niepowodzenia szkolne jako ,,[…] sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania […]”1. Rozwijające się niepowodzenia szkolne niejednokrotnie powodują tak zwaną drugoroczność, a czasem również odsiew szkolny. To z kolei skutkuje zaburzeniem prawie wszystkich sfer rozwojowych dziecka oraz niedostosowaniem społecznym, lub jest zarodkiem późniejszego rozwoju zjawisk patologicznych. Stąd wynika istotne znaczenie diagnozy, która – zastosowana w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących symptomów – w wielu przypadkach pozwala wykryć niepowodzenia szkolne we wczesnym ich stadium. Wówczas zastosowanie zindywidualizowanej pomocy, usprawnień metodycznych i treściowych oraz kompensacji pozwala na całkowite zlikwidowanie problemu.
Jednym z powodów niepowodzeń szkolnych może być niezdiagnozowana dysleksja, zaburzenie tak powszechne w dzisiejszych czasach.
Pojęcie dysleksji
Coraz częściej obserwowalne są braki umiejętności u dzieci w czytaniu i pisaniu. Mogą się one wiązać z deficytem wiedzy w tym zakresie oraz niewyćwiczeniem tych podstawowych czynności, jak i z występowaniem zjawiska dysleksji. Prawdopodobnie problem dysleksji, będącej – mówiąc najogólniej – zaburzeniem w opanowaniu umiejętności czytania, polegającym na niemożności powiązania dźwięku z prawidłowo rozpoznawaną literą, istnieje odkąd tylko ludzie zaczęli posługiwać się pismem w komunikacji między sobą. Podstawą do rozpoznania dysleksji jest wystąpienie następujących objawów:
Utrzymanie się czynności w czytaniu aż do okresu dojrzałości;
Rodzinne występowanie tych trudności;
Specyficzne występowanie błędów w czytaniu i pisaniu, na które składają się: czytanie ,,wymęczone” i ,,niepewne” (szczególnie podczas czytania na głos); pomijanie wyrazów lub ich dodawanie oraz częstokrotne zniekształcanie wyrazów; zastępowanie występujących wyrazów innymi, podobnymi brzmieniowo i graficznie; pomijanie linii lub odczytywanie jej ponownie; częste gubienie miejsca; trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby oraz dokonywaniu syntezy wyrazów we właściwym porządku (tj. niejednokrotne gubienie sylab); pomijanie interpunkcji; przestawianie liter w wyrazie; słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi; prace pisemne na niskim poziomie graficzno – estetycznym; niewłaściwe używanie małych i dużych liter, przy czym duże litery są używane znacznie częściej; tracenie wątku podczas pisania prac; ;
Brak oznak poważnych uszkodzeń mózgu oraz defektów narządów zmysłu;
Częste zaburzenia w rozpoznawaniu symboli (słownych i graficznych);
Rażące trudności z opanowaniem poprawnej pisowni;
Trudność w nauczeniu się działań matematycznych- szczególnie tabliczki mnożenie;
Trudność z zapamiętywaniem materiału jak i jego organizacją;
Niepowodzenia szkolne mimo prawidłowej motywacji i normalnej lub wyższej niż przeciętna inteligencji;
Niepowodzenia szkolne przy użyciu konwencjonalnych metod nauczania;
Niepewność w określaniu czasu i kierunku (brak prawidłowej orientacji w terenie);
Rażące trudności w przyporządkowaniu dźwięków mowy do symboli (na przykład głosek do liter);
Trudność w przypominaniu sobie nazw i terminów;
Oburęczność;
Mylenie nazw kierunków (prawy z lewym);
Trudność w logicznym szeregowaniu symboli;
Opóźnienie w nauce pisania i czytania;
Występowanie lustrzanego pisma- czyli zapisywania liter, wyrazów czy całych tekstów w kierunku od prawej do lewej, co powoduje, że w stosunku do prawidłowo napisanych są one odwrócone o sto osiemdziesiąt stopni. Przyczyny występowania pisma zwierciadlanego są różnorodne. Jedną z nich jest niedojrzałość percepcji wzrokowej i orientacji w przestrzeni (do 6 roku życia) i traktowane jest wówczas jako objaw naturalny. Kolejną przyczyną mogą być zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych i orientacji w przestrzeni (zaburzenia rozwoju psychoruchowego) i rozumiane są wówczas jako objaw patologiczny. Może być ono również spowodowane leworęcznością, gdyż dla leworęcznego dziecka taki sposób zapisu jest wygodniejszy pod względem technicznym (występuje do wieku wczesnoszkolnego i traktowane jest jako zjawisko naturalne).
Trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;
Trudność z zapamiętywaniem materiału występującego w formie sekwencji, na przykład kolejnych nazw miesięcy;
Szybsza męczliwość;
Problem ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji.
Typy dysleksji
Ze względu na odrębne patomechanizmy trudności w czytaniu i pisaniu, jak i różnorodne objawy zaburzeń nie wyróżnia się jednego typu dysleksji. W zależności od przyjętego kryterium (jak i danego autora) mamy do czynienia z różnorodnymi typologiami.
Rysunek . Typologia dysleksji (opracowanie własne).
Dysejdetyzm - cechą charakterystyczną tego zaburzenia pismo i czytanie fonetyczne, związane z niezdolnością prawidłowej percepcji wyrazu.
Dysfonetyzm – cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest czytanie wzrokowe oraz pisanie oparte o obraz pamięciowy słów.
Typ mieszany- łączący cechy dysejdetyzmu i dysfonetyzmu.
Dysleksja lingwistyczna – związana z nadmierną aktywnością prawej półkuli, objawiającą się w formie bardzo powolnego, dokładnego i prawidłowego czytania bez zrozumienia treści.
Dysleksja percepcyjna - związana z nadmierną aktywnością lewej półkuli, objawiającą się w formie szybkiego czytania z występowaniem wielu błędów i brakiem zrozumienia treści.
Rysunek . Typologia dysleksji (opracowanie własne)
Dysleksja głęboka – cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest niska zdolność rozpoznawania wyrazów- dziecko radzi sobie wyłącznie z prostymi wyrazami o konkretnym znaczeniu.
Dysleksja powierzchniowa – cechą charakterystyczna tego zaburzenia jest zapis fonetyczny i niższa - niż wskazywałyby to normy rozwojowe – zdolność czytania.
Dysleksja fonologiczna – cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest czytanie oparte na wzrokowych rozpoznaniu wyrazów. Trudności dotyczą czytania wyrazów mało znanych.
Dysleksja ,,litera po literze” – cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest konieczność powtarzania izolowanych głosek, niezbędna do identyfikacji danego wyrazu.
Hiperleksja – zaburzenie to dotyczy poziomu zrozumienia pisma, abstrahowanego od rozpoznawania pisma jako sekwencji znaków graficznych.
Rysunek . Typologia dysleksji rozwojowej (opracowanie własne).
Postać ,,wzrokowa”- główną przyczyną tego zaburzenia są nieprawidłowości percepcji wzrokowej, zaś typowym objawem popełnianie błędów w czytaniu (mimo prawidłowego tempa), co wiąże się z mniejszym zrozumieniem treści. Łączy w sobie dysleksję właściwą, dysortografię i dysgrafię, przez co jest trudna w terapii.
Postać ,,słuchowa” – główną przyczyną tego zaburzenia są nieprawidłowości percepcji słuchowej, zaś typowymi objawami trudność w rozróżnieniu i identyfikacji głosek podobnych fonetycznie, powolne, niepoprawne czytanie bez zrozumienia tekstu, problemy z zapamiętywaniem tekstów, tabliczki mnożenia. Łączy w sobie dysleksję właściwą i dysortografię.
Postać mieszana - obejmuje w sobie dysleksję właściwą, dysortografię i dysgrafię oraz jest złożona pod względem patomechanicznym.
Dysgrafia- zaburzenie, będące skutkiem izolowanego upośledzenia poziomu graficznego pisma – pismo takich dzieci jest nieczytelne.
Dysortografia – polega na izolowanym upośledzeniu zdolności stosowania zasad poprawnej pisowni i ich utrwalaniem.
Zasady diagnozy dysleksji
Zaburzenia dyslektyczne muszą być diagnozowane wieloaspektowo i interdyscyplinarnie. Ze względu na złożoność owego upośledzenia w czytaniu i pisaniu konieczne jest również podejście indywidualne. Diagnosta powinien koncentrować się zarówno na dysfunkcjach, jak i mocnych stronach dziecka, to jest łączyć diagnozę pozytywną z negatywną, a także uwzględniać dynamizm objawów dysleksji i jej dynamikę rozwojową. Konieczne jest również uprzednie rozpoznanie symptomów ryzyka wystąpienia dysleksji, pozwalającego na kompensację dysfunkcji dziecka. W swojej ocenie diagnosta powinien zwrócić uwagę na doświadczenia szkolne dziecka, jak i na jego poziom intelektualny, co pozwala mu wyeliminować ewentualne inne źródła trudności w czytaniu i pisaniu. Kolejnymi istotnymi aspektami, których nie można ominąć są: uwzględnienie konsekwencji przejawianych przez dziecko trudności, charakteru interakcji w środowisku rodzinnym, wykorzystywania różnorodnych źródeł informacji. Badania powinny przebiegać w miłej atmosferze, aktywizować dziecko i korzystać zarówno z metod ilościowych jak i jakościowych.
Etapy i aspekty diagnozy dysleksji
Rysunek . Etapy diagnozy dysleksji (opracowanie własne).
Główne aspekty diagnozy to: ocena poziomu czytania poprzez sprawdziany obejmujące znajomość liter i umiejętność głośnego czytania; ocena poziomu pisania, za pomocą sprawdzianów umiejętności pisania ze słuchu, z pamięci, przepisywania i sprawdzianów znajomości zasad ortografii; ocena analizy i syntezy słuchowej, poprzez na przykład kartę badania słuchu fonemowego Bogdanowicz i Haponiuk; diagnoza środowiska rodzinnego.
Do szczegółowych aspektów diagnozy zaliczamy natomiast: analizę skierowania ze szkoły, analizę danych z wywiadu z rodzicami dziecka, analizę danych z wywiadu z nauczycielami dziecka, analizę samodzielnych wypowiedzi pisemnych ucznia, analizę danych z rozmowy z uczniem, analizę aktualnych wytworów szkolnych i z młodszego wieku, wstępną ocenę pamięci słuchowej dziecka, ocenę umiejętności pisania na podstawie sprawdzianów ortograficznych, badanie poziomu graficznego dziecka.
Bibliografia
Bogdanowicz Marta, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu- odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Popularnonaukowe ,,Linea”, Lublin 1994;
Bogdanowicz Marta [red.], Uczeń z dysleksją w szkole, Wydawnictwo OPERON, Gdynia 2004;
Fontana David, Psychologia dla nauczycieli, Zysk i S - ka Wydawnictwo, Poznań 1995;
Jarosz Ewa, Wysocka Ewa, diagnoza psychopedagogiczna- podstawowe problemy i zagadnienia, Wydawnictwo Akademickie ,,ŻAK”, Warszawa 2006;
Matusewicz Czesław, Wprowadzenie do psychologii, Lublin 2005;
Ziemski Stefan, Problemy dobrej diagnozy, Wydawnictwo WP, Warszawa 1973.
E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna- podstawowe problemy i rozwiązania, Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”, Warszawa 2006, s. 208.↩