Diagnoza dojrzałości szkolnej dziecka
Dojrzałość szkolna
Skuteczność procesu dydaktycznego uwarunkowana jest przede wszystkim poziomem dojrzałości i przygotowania dziecka do podjęcia nowej formy działalności, jaką jest nauka szkolna.
Według Szumana (1970) dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowywanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej
Wyznaczniki dojrzałości szkolnej
Komponenty dojrzałości szkolnej, będące przedmiotem jej oceny wg J Parafiniuk- Sosińskiej to:
- sfera fizyczna ( wzrost, waga, sprawność motoryczna, funkcje zmysłów, stan zdrowia)
- sfera umysłowa (rozumienie symboli, orientacja w świecie, operacje myślowe)
- sfera społeczna (poczucie obowiązku, nawiązywanie kontaktów, samopoczucie w grupie)
- sfera emocjonalna ( kontrolowanie i kierowanie uczuciami, formy wyrażania uczuć, zmiany w nasileniu uczuć)
- sfera wolicjonarna ( wytrwałość w pracy, celowe działania, podejmowanie inicjatyw, doprowadzenie do końca rozpoczętej pracy)
Czynniki ułatwiające przystosowanie szkolne
- Wysoki poziom inteligencji
- Harmonijny rozwój psychiczny
- Równowaga procesów nerwowych
- Stosowny do wieku poziom analizy i syntezy wzrokowej ( np. nie umie rozpoznać i narysować trójkąta, nie wiec co się do niego mówi O-l-a)
- Lateryzacja nie wykazująca zaburzeń (strony)
- Prawidłowy stan opiek i organizacji życia rodzinnego
- Właściwy kierunek wychowania w rodzinie
- Prawidłowa współpraca rodziny i szkoły
- Oddziaływania mające na celu przyspieszenie rozwoju
Czynniki utrudniające szkolne przystosowanie
- opóźniony rozwój inteligencji
- dysharmonijny rozwój psychiczny
- zaburzenie dynamiki procesów nerwowych
- opóźniony poziom analizy i syntezy wzrokowo- słuchowej
- zaburzenia lateryzacji
- nieprawidłowości w dzieleniu opieki nad dzieckiem i zaburzenia organizacji życia rodzinnego
- niewłaściwy kierunek wychowania w rodzinie
- brak współpracy rodziny i szkoły
Wybrane narzędzia dojrzałości szkolnej
1. Test gotowości do podjęcia nauki szkolnej A. Szemińskiej.
- Narzędzie ocenia: poziom rozwoju procesów poznawczych, sprawność ruchową, czynniki warunkujące proces czytania i pisania, rozwój społeczny i emocjonalny, wiadomości i umiejętności dziecka niezbędne w przygotowaniu do szkoły.
- Badania przebiegają dwu etapowo: indywidualnie i grupowo
- Zadania obejmują: rysunek na podany temat (2 postaci), rysunek według wzoru(znaki literopodobne), układanie obrazka (6 części), liczenie (do 10), opis obrazka, rozmowa kierowana (wiadomości), zagadka (3 obrazki do ułożenia), analiza słuchowa ( kończenie przez dziecko wyrazów dwu- sylabowych.
- test powinny prowadzić 2 osoby: jedna zadaje pytania i zadania do wykonania, druga jest obserwatorem.
2. Kwestionariusz diagnozy dziecka rozpoczynającego naukę w klasie I
- Ocena wybranych umiejętności kształtowanych w grupie dzieci sześcioletnich i rozwijanych następnie w klasie I
- Obejmuje obszary diagnostyczne: zadaniowe, podstawowe wiadomości, lateryzację oraz orientację w schemacie ciała i przestrzeni, umiejętności matematyczne, czytanie, pamięć i myślenie, percepcja wzrokowa i sprawność manualna, komunikowanie się, zachowanie dziecka podczas badania, rozwój emocjonalno-społeczny, rozwój fizyczny
3. Test dojrzałości szkolnej (B Wilgocka- Okoń)
- Ocenia: myślenie operacyjne, rozwój sprawności percepcyjno- motorycznych, elementarna umiejętności matematyczne, rozumowanie.
- Składa się z trzech części: karta informacyjna o badanym dziecku, zestaw zadań, arkusz obserwacji zachowań i reakcji dziecka przy wykonywanych zadaniach
Zasady diagnozowania dojrzałości szkolnej wg E.Wysockiej
1. Zasada łącznego rozpoznawania rozwoju psychofizycznego dziecka i jego indywidualnych doświadczeń życiowych
2. Zasada rozpoznawania aktualnych osiągnięć rozwojowych i potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka
3. Zasada traktowania dojrzałości szkolnej jako procesu
4. Zasada oceny dojrzałości szkolnej w kontekście wymagań szkolnych
5. Zasada wieloaspektowego i interdyscyplinarnego rozpoznania poziomu dojrzałości, doświadczeń życiowych i warunków życia dziecka
6. Zasada łączenia badań testowych z obserwacją zachowania i emocji towarzyszących dziecku
7. Zasada łączenia różnych technik diagnozy (psychometrycznych, klinicznych, społecznych)
Rozpoznanie i identyfikacja trudności w uczeniu się
Niepowodzenia szkolne: „ Rozbieżność pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów, a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów” (Kupisiewicz 1964)
Niespecyficzne trudności w uczeniu się: „ Wszelkiego rodzaju trudności w uczeniu się, uwarunkowane różnorodnymi czynnikami, włącznie z upośledzeniem umysłowym, schorzeniami neurologicznymi, uszkodzeniami mózgu, uszkodzeniami narządu zmysłu i ruchu, a także zaburzeniami emocjonalnymi (Bogdanowicz 1996)
Specyficzne trudności w uczeniu się: „ Ma znacznie szerszy zakres i oznacza trudności w uczeniu się w takich zakresach jak: czytanie(dysleksja), pisanie (dysortografia), technika pisania i kaligrafii (dysgrafia), liczenie (dyskalkulia), muzyka (dysmuzja). Oznacza to, że występują one także u dzieci inteligentnych , które mają normalne, a nawet wybitne możliwości uczenia się, z wyjątkiem tych wąsko zakresowych” (Bogdanowicz 1994)
Klasyfikacja trudności w uczeniu się
Trudności w czytaniu i pisaniu i ich rozpoznawanie w warunkach szkolnych
Dysleksja: „ Jedna z wielu trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowany konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często prócz trudności w czytaniu , dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu umiejętności pisania i poprawnej pisowni” (Bogdanowicz 1999)
Klasyfikacja ICD- 10
Specyficzne zaburzenia czytania i pisania są rozpoznawane w sytuacji:
- wyraźnej dysproporcji wyniku testu czytania i pisania w porównaniu z ilorazem inteligencji oraz wieku kalendarzowego dziecka
- braku deficytu wzroku, słuchu czy zaburzeń neurologicznych
- posiadania przez dziecko typowych doświadczeń edukacyjnych i braku zaniedbań edukacyjnych
- co najmniej przeciętnego poziomu rozwoju intelektualnego
- występowania trudności w opanowaniu poprawnej pisowni od początku uczenia się
Klasyfikacja DSM- IV
Specyficzne zaburzenia czytania i pisania są rozpoznawane w sytuacji:
- poziom czytania i pisania istotnie poniżej wieku chronologicznego i umiejętności intelektualnych dziecka
- wpływ zaburzeń czytania na funkcjonowanie dziecka i jego codzienną aktywność
- trudności nie są bezpośrednio wywołane wadami narządów zmysłu
- Zaburzenia w pisaniu znacząco i niekorzystnie wpływają na osiągnięcia szkolne dzieci