TEMAT 5

WŁADZA POLITYCZNA I JEJ LEGITYMIZACJA

 

I. WŁADZA POLITYCZNA

 

1.                Próby definiowania władzy mają długą historię. Ogólnie przyjmuje się, że jest to szczególny stosunek pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami (jednostkowymi lub zbiorowymi), polegający na prawie jednego podmiotu do żądania od drugiego podmiotu określonego zachowania się, przy czym ten pierwszy podmiot posiada zdolność do egzekwowania swoich żądań.

2.                Władza polityczna ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy posiada realną możliwość podejmowania społecznie ważkich decyzji, regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi, a także kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie.

3.                Zasadnicza różnica pomiędzy władzą polityczną a władzą w ogólnym rozumieniu polega na tym, że pierwsza z nich łączy się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami w ramach wielkich grup społecznych (np. narodów, grup wyznaniowych), wynikłymi na tle podziału różnorodnych dóbr mate­rialnych i niematerialnych.

4.                Kryteria wyróżnienia władzy politycznej są następujące:

a/ możliwość podejmowania decyzji politycznych istotnych dla społeczeństwa;

b/ możliwość użycia zorganizowanej przemocy w celu wymuszenia danego zachowania.

5. W kontekście władzy politycznej (rozumianej szeroko) można wyszczególnić:

a) władzę polityczną pozostającą w rękach partii, która zwyciężyła w wyborach, lub  koalicji rządowej;

b) władzę państwową, która przysługuje podmiotowi wskazanemu konstytucyjnie, której zakres określają normy prawne;

c) władzę publiczną, łączącą formalną władzę państwową z władzą polityczną.

6. Wg koncepcji Roberta Dahla "władza jest takim rodzajem zależności pomiędzy podmiotami społecznymi, że zachowania jednego lub więcej z tych podmiotów są uzależnione w określonych okolicz­nościach od zachowań innych podmiotów.

7. Wg K. Pałeckiego za władzę polityczną można uznać taką władzę, która poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr publicznych.

8. Definicja: władza polityczna to system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

9. Specyfiką władzy politycznej jest jej przedmiot, którym są dobra publiczne, a więc materialne i niematerialne wartości oraz cele, które:

a)     są w danym społeczeństwie (danej kulturze) powszechnie i względnie trwale uznane za takie;

b)    nie można ich pozyskać, ochronić ani pomnożyć przez działanie jedynie in­dywidualne a ich uzyskanie wyma­ga specjalnego sposobu zorganizowania się i podziału pracy;

c)     są uznawane w społeczeństwie za szczególnie cenne a hie­rarchii wartości zajmują poczesne miejsca.

10. Do podstawowych dóbr publicznych zaliczamy:

a/ bezpieczeństwo osobiste i pu­bliczne, dotyczące życia, zdrowia i własności;

b/ wolność;

c/ zabezpieczenie egzystencji w sensie ekonomicznym;

d/ zabezpieczenie egzystencji w sensie spełnienia niezbędnych potrzeb wyższych (religijnych, edukacyjnych, medycznych, estetycz­nych i innych).

11. Pozyskiwanie, ochrona i pomnażanie dóbr publicznych wymagają specjalnego sposobu zorganizowania się społeczeństwa (określonej zbiorowości), ustanowienia takiego porządku, w którym specjalnie do tego powołani i wyposażeni kompetencyjnie oraz materialnie ludzie (instytucje) będą podejmować za całą określoną zbiorowość i dla tej zbiorowości decyzje dotyczące:

a)    sposobu pozyskiwania, ochrony i pomnażania dóbr publicznych,

b)   sposobu dystrybucji i rozmiarów udostępnianych dóbr publicznych w obrę­bie zbiorowości,

c/ sposobu wykonywania kontroli w celu zabezpieczenia realizacji powyższych decyzji.

12. Zbiorowości tak zorganizowane nazywa się zbiorowościami politycznymi albo społeczeństwami politycznie zorganizowanymi. Najpowszechniejszą formą takich zbiorowości są we współczesnym świecie pań­stwa i organizacje quasi-państwowe (np. plemienne, tzw. organizacje narodowo­wyzwoleńcze i inne), a także inne podmioty prawa międzynarodowego.

13. Władza polityczna spełnia określone funkcje społeczne. Według kryterium ich szczegółowości wyróżniamy: 

a)                     funkcje władzy politycznej sensu largo, tj. o charakterze bardziej ogólnym;

b)                     funkcje władzy politycznej sensu stricte, tj.  bardziej szczegółowe.

14. Na funkcję władzy politycznej sensu largo składają się:

a/ funkcja integracyjna, polegająca na hamowaniu naturalnych w niektórych społecznościach tendencji odśrodkowych i na zapewnieniu władzy centralnej najważniejszego znaczenia. Przykładem takich tendencji w naszym kraju może być rozdrobnienie feudalne w wieku XII i XIII, które doprowadzało stopniowo do prawie całkowitego zaniku władzy centralnej. Ta funkcja może zostać zreali­zowana jedynie w takich systemach, w których istnieje tylko jeden niekwestionowany ośrodek władzy politycznej.

b/ funkcja dystrybucyjna, polegająca na podziale wartości i dóbr tworzonych w ramach i poza systemem politycznym. Takie znaczenie mają m.in. plany gospodarcze o znaczeniu makrostrategicznym;

c/ funkcja ochronna, realizowana może być w płaszczyźnie kontaktów zewnętrznych /np. zabezpieczenie bezpieczeństwa państwa poprzez kontakty międzynarodowe/ jak i wewnętrznych / zapewnienie bezpieczeństwa kosztem poddania się domi­nacji sprawującym władzę polityczną/.

d/ funkcja strukturotwórcza, polegająca na two­rzeniu na gruncie danego społeczeństwa mechanizmów, które umożli­wiałyby dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych.

15. Do funkcji władzy politycznej sensu stricto zalicza się m.in. takie szczegółowe kompetencje jak:

a/ ustanawianie prawa i norm których obywatele powinni przestrzegać;

b/ uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm;

c/ tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie w jaki sposób obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach;

d/ kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli;

e/ powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określanie ich kompetencji, struktury wewnętrznej i modelu funkcjono­wania;

f/ mianowanie personelu w aparacie państwowym i w instytucjach użyteczności publicznej;

g/ podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa: ściąganie podatków, ustalanie ich redystrybucji;

h/ podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie ne­gocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi;

i/ wpływanie na działalność naukową, kulturalną, oświatową i propagandową.

 

II. LEGITYMACJA (LEGITYMIZACJA)

 

1. Legitymizacja pochodzi od łacińskiego słowa legitimus czyli zgodny z prawem. Oznacza uprawomocnienie, rozumiane jako proces wiodący do legitymacji, oznaczającej prawomoc­ność, tj. pewien stan systemu politycznego lub ładu społecznego. Procesem od­wrotnym jest delegitymizacja, czyli erozja legitymacji, której powtórne uzyskanie nazywane jest relegitimizacją.

2. Pojęcie ma starożytną proweniencję, zostało potem rozwinięte przez J. Locka, M. Webera i jego kontynuatorów.

a/ w koncepcji tradycyjnej uzyskanie tytułu do prawomocności wymaga spełnienia war­tości lub warunków takich, jak: boskie pochodzenie, boskie powołanie, boska inspiracja, prawa natury, prawa historii, nieśmiertelna tradycja, prawa ludzkie itp.

b/ w koncepcji liberalnej tylko ta forma rządów jest prawomocna, która gwarantuje szeroką i świadomą partycypację obywateli w procesie politycznym oraz zdobywa aktywne poparcie obywateli.

c/ w koncepcji "makiawelskiej" i M. Webera, określającej "prawo­mocność jako przekonanie”, prawo­mocny porządek społeczny występuje wówczas, gdy co najmniej część społeczeństwa, zwłaszcza sama elita władzy, uznaje go za "wzorowy" i "obowiązujący", a inne grupy społeczne nie są zintegrowane przez alternatywną wizję porządku społecznego, uznawaną za bardziej "wzorową", "obowiązującą".

3. Według S. M. Lipseta legitymizacja to wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa.

4. Według Roberta Dahla, legitymizacja to wywołanie przekonania, że struktury, procedury, działania, decyzje, kierunki polityki, urzędnicy i przywódcy mają cechę "słuszności", właściwości moralnej i że winny być one akceptowane ze względu na te właściwości.

5. Z polskich autorów Krzysztof Pałecki uważa, że le­gitymizacja to autonomiczny akt indywidualny, do­konywany w warunkach nie zagrażających formułowaniu własnego osądu i przekonań czyli w warunkach gwarantujących realizowanie podmiotowości społecznej danej jednostki.

6. Przez klasyka teorii prawomocności, M. Webera, legitymacja ujmowana jest jako:

a) roszczenie do władzy;

b) akceptacja roszczeń do władzy;

c) uzasadnienie dla istniejących form dominacji politycznej;

d) obietnice (rzeczywiste czy fałszywe), że dany system przyczyni się do realizacji potrzeb (politycznych, eko­nomicznych, religijnych, psychicznych) podstawowych grup spo­łecznych;

e) samouzasadnienie grup rządzących ich szczególnej pozycji i uprzywilejowania w dostępie do szczególnych wartości, praw, przywilejów i sytuacji w społeczeństwie.

7. Na treść legitymizacji składają się:

a) argumenty;

b) działania;

c) pro­cedury;

d) symbole.

8. Działania legitymizacyjne, stanowiąc charakterystyczną dla poszcze­gólnych systemów politycznych formułę legitymizacyjną, tworzą  uzasadnienia dla:

a/ roszczeń legitymizacyjnych (co i w jakim stopniu grupy rządzące chcą prawomocnić/;

b/ tytułów do rządzenia, na które rzeczywiście powołują się rządzący,

c/ uznawanej wizji dobrego systemu.

              9. Wśród argumentów uzasadniających tytuły do rządzenia, na które powołują się rządzący, wskazuje się na:

a/ genezę władzy, która może być uzasadniana m.in. takimi argumentami jak: pochodzenie władzy od niepodważalnego zwierzchniego autorytetu, pochodzenie władzy z należycie zawartej umowy.

b/ cechy władzy, wśród których wymienia się m.in.: zbieżność (zgodność) władzy z naturalnym porządkiem rzeczy, jej odwieczność, obowiązujące normy, jej bezalternatywność, kierowanie się wzniosłymi i szlachetnymi ideałami, wartości intelektualne i informacyjne władzy, przewaga aktualnej władzy nad poprzednią, dawne sukcesy.

10. Oprócz argumentów na rzecz aktualnego stanu rzeczy w całościowej formule legitymizacji wskazuje się także na:

a/ Uznawaną oficjalnie wizję dobrej władzy, systemu czy ustroju.

b/ Otwarcie przez władze perspektywy na przyszłość.

c/ Sukcesy w realizacji celów społecznych.

d/ Tożsamość interesów władzy i wielkich grup społecznych oraz jedno­stek.

11. Próbom legitymizacji podlegają przede wszystkim:

a/ ogólne zasady ładu społecznego, wartości i formuły ideologiczne systemu,

b/ podstawowe zasady stosunków politycznych, m.in.:  ogólne cechy struktury władzy politycznej, zasady i metody (sposób) rządzenia, kształt i sposób działania poszczególnych instytucji politycznych uwa­żanych za wyjątkowo ważne (np. rząd, parlament, partie polityczne, ad­ministracja państwowa, organizacje społeczne itp.), osoby pełniące role przywódców instytucjonalnych i pozainstytucjonal­nych.

12. Z punktu widzenia władzy posiadanie legitymacji jest ważne gdyż:

a) jest niezwykle nobilitujące;

b) sprzyja trwałości porząd­ku społecznego, jego integracji i stabilizacji politycznej, szczególnie wtedy, kiedy nastąpi wyczerpanie innych jej źródeł;

c) powoduje zmniejszenie materialnych nakładów związanych ze sprawowaniem władzy bez konieczności utrzymywania nadmiernego aparatu przy­musu;

d) umożliwia skuteczne operowanie środkami sprawowania władzy, nie wymagając zastosowania przymusu;

e) rozszerza zakres realnej władzy, umożliwiając oddziaływanie w nowych dziedzinach życia społecznego;

f) zwiększa pewność realizacji celów władzy, jej siłę i efektywność poprzez zwiększenie posłuchu i prawdopodobieństwa treści poleceń.

13. Z punktu widzenia społeczeństwa zalety legitymacji systemu politycznego uzależnione są najczęściej od rodzaju systemu. W systemie demokracji formalnej np. już same procedury demokratyczne zaspoka­jają aspiracje obywateli. W systemie niedemokratycznym roszczenia władzy politycznej do legitymacji mogą być korzystne dla obywateli, którzy za cenę podporządkowania usiłują "związać ręce" władzy, re­spektującej pewne wyższe racje, np. wymogi legalności, tradycji czy choćby charyzmy.

 

---