TEMAT 6.

DECYZJE POLITYCZNE   I   PROCES DECYZYJNY

 

I. DECYZJA POLITYCZNA

1. W ujęciu ogólnym decyzja jest wyborem dokonywanym przez jednostkę lub grupę osób dążących do osiągnięcia określonych celów. W takim podejściu najważniejszy jest cel, jako na konieczny warunek podejmowania decyzji. Decyzje bezcelowe nie są bowiem decyzjami, są natomiast zwykłymi działaniami politycz­nymi.

2. Uważa się też że decyzja to akt nielosowego wyboru działania, dokonany spośród co najmniej dwóch wariantów w związku przekształcaniem rzeczywistości ist­niejącej w rzeczywistość pożądaną.

3. Decyzja polityczna to nielosowy wybór działania łub zaniechania politycznego, dokonywany przez ośrodek decyzyjny w polu polityki.

4. W tej definicji decyzji politycznej wyróżnia się  cztery podstawowe elementy:

a/ element procesowy, a więc nielosowy wybór aktu społecznego wynikającego z analizy rzeczywistości;

b/ element podmiotowy czyli ośrodek decyzyjny danego spo­łeczeństwa;

c/ element przedmiotowy - pole polityki;

d/ element wykonawczy - decyzja.

5. Do cech charakteryzujących decyzje polityczne zaliczyć można:

a/ decydenta (decyzje polityczne podejmują jedynie decydenci "polityczni" w polu polityki).

b/ stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego (bardzo rzadko decydenci polityczni dysponują pełną wiedzą w zakresie przedmiotu decydowania.

c/ nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niż jednego celu (wybór określonego celu oznacza bowiem świadomą rezygnację z innych celów).

d/ wielowymiarowość (oznacza to, iż jeden cel można osiągnąć różnymi metodami).

e/ wieloetapowość urzeczywistniania (wprowadzanie w życie decyzji politycznych ma nieraz wieloetapowy i zarazem alternatywny charakter, co wymaga wyboru takiego wariantu, który zapewni możli­wie najszybsze, najmniej kosztowne i najbardziej zgodne z prefero­wanymi wartościami osiągnięcie celu).

6. Decyzje polityczne nie są zjawiskiem jednolitym, mogą być dzielone według pięciu następujących kryteriów:

a/ rangi i charakteru czasowego decyzji, np.  strategiczne (perspektywiczne), taktyczne (bieżące), operatywne (doraźne);

b/wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym, np. decyzje podejmowane w warunkach pewności, niepewności, ryzyka;

c/ adresata, np. ogólnospołeczne, partykularne, indywidualne;

d/ szczebla, na jakim jest wydawana decyzja, np. międzynarodowe, narodowe, lokalne.

7. Za najważniejsze i najczęstsze motywacje decy­zji politycznych można uznać:

a/ interesy polityczne grupowe i jednostkowe,

b/ dążenie do zdobycia i utrzymania władzy politycznej przez elitę rządzącą   lub opozycję,

c/ indywidualne ambicje polityków,

d/potrzeby wynikające z racji stanu,

e/ przypadkowe sytuacje posiadające duże znaczenie dla polityki.

f/ chęć lub konieczność zawierania kompromisów politycznych pomiędzy uczestnikami stosun­ków politycznych wewnątrz państwa lub na arenie międzynarodowej.

8. Decyzje polityczne, ich charakter i sposób realizacji warunkowane są wieloma czynnikami. Najważniejsze z nich to:

a/ uwarunkowania aksjologiczne, związane z systemem wartości uznawanych przez decydenta, w tym światopoglądowe, (w tym wprost religijne), ideologiczne (związane z ideologią polityczną), doktrynalne (związane z doktryną polityczną danego ruchu czy partii politycznej);

  b/ uwarunkowania aksjologiczne wynikające z postawy, charakteru i doświad­czenia życiowego polityka, który występuje w roli decydenta.

c/ uwarunkowania związane z dążeniem do zdobycia, utrzymania czy też od­zyskania utraconej władzy politycznej. Stanowi to często najważniejszy motyw podejmowania wielu decyzji politycznych, ale także niejednokrotnie zaniechania podjęcia lub zaniechania realizacji podjętych uprzednio decyzji.

d/ uwarunkowania ekonomiczne i społeczne.

e/ uwarunkowania międzynarodowe, /skutki zawiera­nych umów międzynarodowych dwustronnych i wielostronnych, umów i innych aktów prawnych ratyfikowanych przez państwo/.

f/ uwarunkowania subiektywne i nieracjonalne decyzji poli­tycznych jak stereotypy i wszelkie uprzedzenia o charakterze nacjonalistycznym i rasistowskim oraz postawy wynikające z dogmatyzmu, doktry­nerstwa, a nawet fanatyzmu ideologicznego.

9. Uwarunkowania decyzji politycznych mają różnorodny charakter, pozytywny i nega­tywny. O pozytywnym można mówić wtedy, gdy skłaniają do dynamicznego działania, a przede wszystkim wzmacniają motywację do podejmowania decyzji. Negatywne uwarunkowania skłaniają do podejmowania decyzji pochopnych, nie­przemyślanych, błędnych, często prowadzących do fatalnych, a nawet tragicznych skutków.

 

II. PROCES DECYZYJNY

 

1. Proces decyzyjny (za Z. J. Pietrasiem), to zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występują­cych wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia (sytuacją decyzyjną), strukturą ośrodka i celami decydentów.

2. Proces decyzyjny przebiega równocześnie na czterech poziomach:

a/ racjonalnym, kiedy ośrodek decyzyjny logicznie analizuje sytuację decyzyjną, swoje cele i możliwości;

b/ emocjonalnym, gdy ośrodek decyzyjny równocześnie z proce­sami myślenia racjonalnego ulega wpływom osobowości decydentów, ich emocjom oraz stresowi i frustracji;

c/ społecznym, kiedy kształt i treść decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich grup społecznych dążących do zaspoko­jenia swoich potrzeb i realizacji interesów oraz;

d/ organizacyjnym, stanowiącym otoczenie ośrodka podejmowania decyzji politycznych, który to poziom jest związany z podmiotowością organizacji politycznych wielkich grup społecznych, występujących jako podmioty działań politycznych.

3. Proces polityczny charakteryzuje się:

a/ pełną autonomią (podmioty polityki same wytyczają cele, me­tody i środki działania, które następnie w bardziej lub mniej obowiąz­kowej postaci wpływają na decyzje niższego szczebla);

b/ zakresem działania (decyzje i działania polityczne dotyczą głównie całego kraju jako jednostki politycznej, wpływają również na przebieg stosunków międzynarodowych);

c/ określonym systemem wartości (decyzje i działania polityczne mo­tywowane są określonymi wartościami aksjologicznymi, zmierzają do osiągnięcia celu uznawanego w danej ideologii za najważniejszy).

4. Schemat procesu decyzyjnego obejmuje:

a/ pojawienie się sygnału o nie zaspokojonych potrzebach spo­łecznych.

b/ dostrzeżenie problemu przez ośrodek decyzyjny, co staje się bodźcem do rozpoczęcia dalszych działań mających na celu podjęcie konkretnej decyzji.

c/ zbieranie informacji dotyczących tego problemu oraz warun­ków i możliwych sposobów jego rozwiązania.

d/ selekcja informacji dokonywana przez poszczególne ogniwa, pośredniczące pomiędzy społeczeństwem a ośrodkiem decyzyjnym.

e/ przygotowywanie alternatywnych wariantów decyzji.

f/ konsultacja tych wariantów z zainteresowanymi grupami społecznymi lub całym społeczeństwem.

g/ wybór jednego z możliwych działań (podjęcie decyzji).

h/ realizacja decyzji podejmowana niejednokrotnie z kontrolą wykonania poprzednich decyzji, czego wynikiem może być stwierdzen­ie, że decyzja odniosła pożądany skutek, korekta decyzji lub     nowej decyzji.

5. Na model podejmowania decyzji politycznych składają się następujące elementy:

    a/ Wybór celu, do którego realizacji się zmierza.

    b/ Określenie skutków pozytywnych związanych z realizacją wybranego celu i sposobów ich wykorzystywania.

c/ Określenie skutków negatywnych związanych z realizacją tego celu oraz sposobów ich uniknięcia lub pomniejszenia.

d/ Ustalenie środków najbardziej przydatnych do realizacji wybranego celu z punktu widzenia wykorzystania skutków pozytywnych i pomniejszenie skutków negatywnych.

e/ Podjęcie decyzji politycznej: to znaczy dobranie optymalnie korzystnych środków realizacji wybranego celu, które zapewnią większość przewidywa­nych skutków pozytywnych wobec możliwie najmniejszej liczby skutków ne­gatywnych.

6. Wg Z. J. Pietrasia pełny i prawidłowy proces podejmowania decyzji politycznej składać się powinien z sześciu ko­lejno po sobie występujących faz:

a/ powstanie problemu decyzyjnego oraz uświadomienie sobie tego problemu przez ośrodek decyzyjny.

b/ podjęcie ogólnej decyzji proceduralnej, dotyczącej tego, czy w ogóle należy podjąć decyzję w danej sprawie.

c/ podjęcie konkretnej decyzji proceduralnej, odnoszącej się do tego, czy w danej sprawie należy zadecydować natychmiast.

d/ podjęcie decyzji merytorycznej o charakterze teleologicznym, w której określone zostają cele działania w oparciu o przyjętą hierarchię wartości politycznych.

e/ podjęcie decyzji merytorycznej o charakterze metodologicz­nym, której treścią jest określenie metod i środków, za pomocą których dokonana zostaje zmiana rzeczywistości.

f/ implementacja, polegająca na realizacji decyzji, tzn. na przek­ształceniu istniejącej rzeczywistości w nową, pożądaną przez decydentów.

6. Z.J. Pietraś wyróżnia cztery poziomy procesu decyzyjnego, a mianowicie:

a/ racjonalny, wynikający z nagromadzonej wiedzy o problemie będącym przedmiotem decy­zji.

b/ emocjonalny, związany z uwarunkowaniami tradycjonalnymi, światopoglądowymi i kulturowymi

c/ społeczny, wynikający z interesów politycznych (obiektywnych i subiektywnych) grup społecznych, z którymi związany jest decydent

d/ organizacyjny, określany możliwościami kadrowymi, finansowymi, rzeczowy­mi, odnoszącymi się do realizacji ewentualnych decyzji,  

7. Proces polityczny nie przebiega nigdy bez żadnych zakłóceń. Odgrywają one niejednokrotnie poważny wpływ na sam przebieg tego procesu, a niekiedy i na skutki podjętych decyzji. Niweczą również starannie nieraz realizowane plany polityczne. Można wskazać na pięć najpoważniejszych zakłóceń w przebiegu procesów politycznych:

a) rozbieżności formy i treści w przebiegu procesu, to znaczy podejmowanie decyzji politycznej niezależnie od sformułowanych wariantów i wyników ich konsultacji ze społeczeństwem;

b) podporządkowanie decydentowi instytucji, w których przygo­towuje się warianty decyzyjne;

c) podejmowanie decyzji, które są zgodne z wariantami opra­cowanymi przez tylko jedno z ogniw społeczeństwa, bez względu na to, czy jest ono zdolne do przekazania potrzeb i interesów społeczeństwa jako całości, czy też nie;

d) zakłócenia w procesie zbierania informacji przez poszczególne ogniwa, wynikające z niedoskonałości metod, istniejących ograniczeń formalnych i praktycznych lub ze świadomego zafałszowania infor­macji;

e) brak w procesach decyzyjnych prób podejmowania rozwiązania 'problemów wysuwanych przez społeczeństwo, a zajmowanie się jedynie problemami dostrzegalnymi (lub też sztucznie tworzonymi) przez ośrodek decyzyjny.

              8. Aby wybrać racjonalny wariant decyzji politycznej, decy­dent powinien spełnić następujące warunki:

a/ poznać wszystkie cenione przez społeczeństwo wartości i umieć je uporządkować.

b/ poznać wszystkie możliwe do zastosowania opcje decyzyjne.

c/ poznać wszystkie możliwe konsekwencje każdej alternatywnej opcji.

d/ porównać każdą opcję z przewidywaniami relacji korzyści do kosztów.

e/ wybrać najbardziej korzystną decyzję.

9. W li­teraturze przedmiotu wymienia się następujące kryteria klasyfikacji decyzji politycznych:

a/ Kryterium rangi i charakteru decyzji, tj. decyzje strategiczne (perspektywiczne), bieżące (taktyczne), operatywne (doraźne).

b/ kryterium wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym, tj. decyzje podejmowane w warunkach pewności,  w warunkach niepewności,  w warunkach ryzyka.

c/ kryterium adresata, tj. decyzje ogólnospołeczne, partykularne, indywidualne.

  d/ kryterium szczebla wydawania decyzji, tj. decyzje międzynarodowe, narodowe, decyzje lokalne.

e/ kryterium stopnia doskonałości, tj. decyzje całościowo optymalizowane, częściowo optymalizowane, zadowalające, niezadowalające, nietrafne.

f/ kryterium stopnia wiedzy dostępnej decydentom oraz zamiaru realizacji decyzji, tj. decyzje realne, symboliczne, pozorne.

 

10. Kreatorami procesu decyzyjnego są ośrodki decyzyjne, które można podzielić na następujące grupy:

a/ narodowe, tj. wszystkie ośrodki decyzyjne zaró­wno będące jak i nie będące organami państwa,

b/ międzynarodowe, tj. gremia kierownicze organizacji politycznych, mili­tarnych i ekonomicznych międzynarodowych (ONZ, NATO, UE, UZE, WNP, itd.), ale także konferencje międzynarodowe, jeśli podejmują ważne decyzje poli­tyczne.

c/ będące organami państwa (parlament, prezydent, rząd),

d/ nie będące organami państwa (centralne instancje partii politycznych)

e/ nieformalne, na przykład reprezentujące nielegalną opozycję danego społeczeństwa

 

8

 

---