FILOZOFIA PLATONA
W ujęciu Platona, filozofia wyodrębniła się od innych nauk, z którymi dotąd koegzystowała. Z uwagi na fakt, że znalazł się dla niej odrębny przedmiot: idee i odrębna metoda: dialektyka. Wyróżniła się nie tyle jako równa innym, ile jako najdoskonalsza
z nauk, bo ona jako jedna - w przekonaniu Platona - miała za przedmiot byt prawdziwy
i ona jedna miała metodę niezawodną.
Cała filozofia Platona zawiera się w tzw. dialogach myśliciela, pogrupowanych stosownie do okresu ich powstawania. Warto zwrócić uwagę na fakt, że z wyjątkiem Praw Platon konsekwentnie przypomina oblicze swojego mistrza - Sokratesa - wykazując tym samym przywiązanie do jego Osoby. Dorobek literacki Platona składa się z 35 dialogów
i Listów. Twórczość filozofa została pogrupowana w dziewięć tetralogii, a dialogi podzielono na trzy grupy:
· Dialogi wczesne - zwane sokratycznymi, z uwagi na osobę głównego bohatera.
W skład tej grupy wchodzi Obrona Sokratesa.
· Dialogi średnie - ilustrują teorię idei. Sokrates nie jest tutaj postacią pierwszoplanową, choć pojawia się w każdym z poszczególnych dialogów. Istotnym dziełem tej sfery jest Państwo, gdzie Platon prezentuje własne poglądy polityczne. W tym właśnie miejscu pojawia się pytanie Co to jest sprawiedliwość?
· Dialogi późne / krytyczne - Platon zdaje się tutaj wycofywać w części z teorii idei. Uwagę zwraca dialog Prawa - jako jedyny, którego bohaterem nie jest Sokrates.
Zamierzeniem uczonego było wykreowanie indywidualnej klasy „filozofów-władców”. W tym przypadku, edukacja tychże osób miała opierać się na stricte platońskich poglądach z zakresu filozofii i polityki. W konsekwencji, ów wielki myśliciel pozostawił nam w spadku pokaźny i znaczący system, nazywany dziś idealizmem platońskim. Owa koncepcja przechodziła wiele zmian, i tak naprawdę nigdy nie udało osiągnąć pewnej spójności, konsekwencji i wytrwałości w teorii, ponieważ rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu. Platon świadom powyższej tezy napisał w jednym z listów:
O tym, na czym naprawdę mi zależy (...) nie ma i nie będzie żadnego mego pisma, bo nie jest to racjonalne, jak matematyka, i nie daje się ująć w słowa. Ale gdy długo zmagałeś się z rzeczą, nagle zapala się w duszy jakby światło. Kto nie jest wewnętrznie zrośnięty
i spokrewniony z tym, co moralne i piękne, ten (...) nigdy nie pozna prawdy o dobru i złu.
System filozoficzny Platona to próba zmierzenia się z dylematami wcześniejszych filozofów, a więc spór w kwestii - znaczenia bytu. Przypominając słowa Parmenidesa, który twierdził, że Byt jest, a niebytu nie ma, można dokonać zaprzeczenia zdania: Byt jest stały
i niezmienny, z uwagi na ciągłą ewolucję, rozwój otaczającego nas świata.
Fundamentem idealizmu platońskiego jest twierdzenie, że wieczny byt to idee,
a rzeczywistość, która okazuje się naszym oczom jest jedynie odbiciem idei - ponadczasowych, trwałych, zastygłych. Platon konfrontuje ze sobą dwa pomysły. Pierwszym z nich jest relacja jaka zachodzi pomiędzy światem idei a światem rzeczywistym. Drugim zaś, to zależność danych przedmiotów z ich odbiciem w świetle świecy. Ten mechanizm jest niewątpliwie omylny i niewyraźny, z uwagi na odbicie obiektów w mętnym świetle. Jednakże - według Platona - dobrze uzasadnia niestałość i ułomność rzeczywistości. Filozof opierając się po części na teorii Heraklita twierdzi, że zmiana jest czymś złym, a stałość doskonałym. Zatem Idee dzięki swojej niezmienności są doskonałe, a ich odbicia, czyli rzeczywistość są złe. Świat idei, wedle wizji Platona, staje się czymś namacalnym. Zespala bowiem nieskończoną liczbę trwałych obiektów mających ewidentną specyfikę, tzn. Nigdy nie zostały stworzone i nigdy nie mogą zostać zniszczone. Zdaniem filozofa w świecie idei istnieje bezpieczna hierarchia. Najwyższymi absolutami są pojęcia: dobra, piękna
i prawdy. Jeśli zastosować poglądy myśliciela w rzeczywistości, wydają się mieć one pewne sprawdzalne potwierdzenia. Zakładając, że istnieje idea piłki - wieczna, niezmienna, niezniszczalna. Piłki, które istnieją w rzeczywistości są jej odbiciami - nie są idealne, są zmienne (mogą być np.: napompowane, pęknięte, pomalowane). Odbicia są różne - jak różne są piłki, jednak żadna nie jest idealna. Zdaje się to potwierdzać domysły Platona.
Platoński system ma jednak pewne wyjątki. Mimo nieprzenikania się świata idei
z rzeczywistym - istnieją dwa odstępstwa: ludzka dusza i Demiurg - budowniczy świata.
Według filozofa tym, co odróżnia ludzi od świata materialnego jest posiadanie duszy, która jest wprost ze świata idei - czyli jest wieczna, trwała i niezmienna. Dusza istniała przed narodzeniem człowieka i została uwięziona w ciele - swoim grobie. Jednakże dąży do uwolnienia się z niego poprzez śmierć i powrót do świata idei. Dusza może jednocześnie poznawać nowe idee oraz poruszać się sama z siebie
Częścią systemu filozoficznego Platona jest także teoria poznania, zgodnie z którą dusza egzystując przed zamknięciem w ciele, w świecie idei traci wiedzę o nim. Uczenie się jest więc jedynie przypominaniem sobie znanych niegdyś idei. Platon doszedł do przekonania, że zmysły nie tylko nie sięgają idei, ale też nie wystarczają do poznania rzeczy. Musi tu
z nimi współdziałać myśl. Zapewne, aby poznać rzeczy, trzeba je widzieć, słyszeć czy ich dotykać. Ale niektóre postrzeżenia, np. postrzeżenia kształtów, wzywają, jak Platon powiada, na pomoc myśl. Co więcej, nie wszystkie własności rzeczy dadzą się postrzec zmysłami. Barwy poznajemy oczami, dźwięki uszami; ale różność, jaka zachodzi między barwą
a dźwiękiem nie jest widziana ani słyszana; tak samo tożsamość, liczba i wiele innych własności "wspólnych". Nie posiadamy dla nich właściwego organu zmysłowego; pozostaje więc przyjąć, że dusza sama przez się ogląda we wszystkich rzeczach te wspólne własności, że poznaje się myślą, a nie zmysłami.
Równie intrygująca jest platońska wizja idealnego państwa, w której to myśliciel wyraża swoje uprzedzenia co do samej intencji demokracji. Platon uważa, że idealne państwo polega na podziale społeczeństwa na trzy stany:
· stan uczonych (władców-filozofów) - dbających o skuteczne administrowanie państwem;
· stan strażników (wojskowych) - troszczących się o bezpieczeństwo obywateli;
· stan żywicieli - zapewniających społeczeństwu ważne dobra materialne.
Platon jest przekonany, że w arystokracji nie powinno być żadnych podziałów, ponieważ już z samej zasady fragmentacja - to zmiana, a ta wedle platońskiego systemu jest zła. Można zauważyć także pewną rozbieżność pomiędzy ideologią Platona a Sokratesa, co do kwestii osoby filozofa. Dla Sokratesa - filozof jest postacią pragnącą zdobywać wiedzę, natomiast Platon - uważa go za posiadacza mądrości.
Reasumując, warto podkreślić, że Platon jest filozofem o poglądach oryginalnych, ciekawych i co najważniejsze wyprzedzających ówczesną epokę myśliciela (dusza). Idealizm platoński ma intrygującą wizję idealnego państwa oraz rozumienia pojęcia bytu.