Temat 6: Nauczanie zintegrowane - integracja kształcenia językowego i literackiego.
J. Kowalikowa, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, Witold Bobiński, Konteksty kulturowe nauczania literatury [w:] Polonista w szkole red. Anna Janus - Sitarz
Nauczanie zintegrowane - to proces dydaktyczny łączący kompetencje i treści nauczania wielu przedmiotów oraz uwzględniający cele wychowawcze; jest przeciwieństwem wąsko pojętego nauczania przedmiotowego, odnoszącego się jedynie do dorobku akademickiego jednej dziedziny naukowej.
Język jako medium pełni rolę integratora za pośrednictwem swoistego słownictwa, struktur składniowych, stylu. Użycie języka owocuje tekstem. W nauczaniu języka polskiego jest to często tekst artystyczny. Stanowi on płaszczyznę, na której w sposób naturalny spotykają się kształcenie literackie i językowe - pełni on zatem funkcję integranta. Ilekroć mamy do czynienia z tekstem stykamy się więc z językiem jako jego tworzywem. Zadaniem nauczyciela jest zwracanie na to uwagi ucznia, tak aby zarówno jako odbiorca, autor i nadawca wypowiedzi uświadamiał sobie, że jest ona utworzona z języka, za którego pośrednictwem ujawniają się cechy gatunkowe. W nim została też wyrażona zdeterminowana przez realizowany akt mowy funkcja tekstu nieliterackiego: prośba, życzenie, polecenie, obwieszczenie i generalnie lokucja.
Integrowanie języka nie może sprowadzać się np. do liczenia określonych części mowy w danym utworze, czy też porównywania liczby zdań pojedynczych i złożonych. Można to robić jedynie w uzasadnionych przypadkach np. wyszukiwanie przymiotników opisujących wygląd Zosi w Panu Tadeuszu ma sens w kontekście pytania o rolę koloru w obrazie (portrecie) bohaterki. Podobnie zasadna okazać się może analiza składniowa wypowiedzi mieszkańców zaścianka dobrzyńskiego w kontekście ich odautorskiej charakterystyki, czy narracji M. Białoszewskiego oddającej dramat dni powszednich w okresie powstania warszawskiego.
Na środki językowe należy patrzeć z perspektywy warsztatu interpretatora oraz autora tekstu wychodząc poza gramatykę ku obrazom, nastrojowi, jakościom estetycznym, ideom istniejącym w dziele, a ściśle konkretyzowanym przez jego czytelnika dzięki językowi i poprzez język.
Można by zaryzykować stwierdzenie, że zwłaszcza na poziomie liceum istnieje minimalna potrzeba organizowania odrębnych lekcji poświęconych w całości wybranym zagadnieniom językowym. Oczywiście pod warunkiem, ze zarówno nauczycielowi, jak i uczniom, będzie zawsze towarzyszyć świadomość, że mają do czynienia z językiem jako tworzywem, jako medium, narzędziem. W roli integranta występuje również uczeń. Mając do dyspozycji język odbiera i nadaje on różnorodne przekazy odczytuje cudze intencje i stara się realizować własne cele, sięgając po argumentację i perswazję. Z zapośredniczonej w tekstach wiedzy przejmuje tyle ile potrzebuje i ile zdoła przyswoić. Poprzez filtr językowy poznaje świat i w języku dokonuje jego projekcji i rekonstrukcji.
Język polski jako przedmiot nauczania jest ze swej natury dziedziną synkretyczną. Obejmuje kształcenie językowe, literackie i kulturowe integrując pojęcie języka jako narzędzia komunikacji międzyludzkiej i kodu wpisanego w percepcję każdego dzieła sztuki. Literatura - jako element kultury - jest uwikłana w sieć zależności i powiązań z innymi gałęziami sztuki, także dyscyplinami nauki i rozmaitymi dziedzinami aktywności ludzkiej. Kształcenie literackie musi też uwzględniać specyficzną rolę literatury jako zwrotnika ludzkich doświadczeń w kontakcie ze sztuką, nauką, naturą, historią i wieloma innymi obszarami. Kształcenie literackie nie może więc ograniczać się tylko do analizy tekstu jako zjawiska izolowanego, lecz musi obejmować również poszukiwanie, analizowanie i interpretowanie wielorakich powiązań literatury z innymi obszarami ludzkiej aktywności.
Synkretyzm kształcenia literacko - kulturowego został usankcjonowany w dokumentach oświatowych, gdy wprowadzono do nich pojęcie kontekstu. Kontekst oznaczał blok tekstów proponowanych nauczycielom i uczniom do wyboru, były to teksty z zakresu filozofii, eseistyki, krytyki literackiej oraz sztuki. Kontekst pozwala mądrzej, szerzej i wnikliwiej interpretować utwory zamieszczone w kanonie. Sztuka interpretacji polega między innymi na szukaniu kontekstu, czyli na odnoszeniu dzieła do jakiegoś systemu poglądów, na odwołaniu się do skojarzonej z utworem sytuacji, na wskazaniu podobieństw lub różnic między utworem literackim a dziełem przynależnym do innego rodzaju sztuki. Konteksty pozwalają na myślenie równolegle o literaturze, historii, filozofii, sztuce, kulturze epoki, w której tkwi dzieło jako utwór określonego czasu.
Kontekst ma uczniów najpierw zaciekawić, potem zdziwić, a więc wywołać emocje i pobudzić do refleksji, nauczyć stosowania myślowych eksperymentów, często ułatwić zrozumienie czegoś trudnego, wyzwalać nowe skojarzenia, wielostronnie oświetlać problemy, ale przede wszystkim lokować poznawane w systemie odniesień by tworzyć w umyśle ucznia siatkę kulturowych znaków.
2