UNIWERSALIA JĘZYKOWE
Uniwersalia językowe są to cechy wspólne wszystkim językom świata. Wynikają ze stosunku, jaki zachodzi miedzy językiem a myśleniem ludzkim, niektóre także ze stosunku między językiem a światem zewnętrznym (kulturą).
Do uniwersaliów językowych, których nikt nie kwestionuje, można zaliczyć, m.in.:
-konwencjonalny charakter języka
-dwuklasowość języka
-występowanie w języku nazw własnych i elementów deiktycznych (wskazujących)
-występowanie samogłosek/spółgłosek
RODZAJE UNIWERSALIÓW
-aprioryczne ( z łac. a priori- intuicyjnie, niezależnie od doświadczenia)
-empiryczne (oparte na doświadczeniu)
KLASYFIKACJA UNIWERSALIÓW
1.wg J.H Greenberga
-implikacyjne (cechy, które wynikają z innych cech języka i które określa się w kategorii implikacji)
-nieimplikacyjne ( to konwencjonalny charakter języka, dwuklasowość)
2.w/g R. Jakobsona
Wiążą się z wrodzonymi cechami umysłu ludzkiego (wrodzoność języka)
3. N. Chomsky
-substancjonalne (do nich zaliczamy typy kat. językowych, np. Fraza nominalna, werbalna, rzeczownik, zdanie)
-formalne( typy reguł , np. reguły frazowe, transformacyjne, fonologiczne)
Ogólny podział u.j
materiałowe ( fonetyka) i formalne ( struktura)
synchroniczne i diachroniczne (uniwersalia ewolucyjne)
lingwistyczne i pozalingwistyczne (logiczne, psychologiczne, socjologiczne, fizjologiczne, filozoficzne, matematyczne)
GENERATYWIZM
Teoria języka traktująca język jako nieskończony zbiór zdań, który można ściśle opisać za pomocą formalnych reguł gramatyki.
Z generatywizmem wiąże się pojecie generowania, co oznacza jednoznaczne wyznaczenie nieskończonego zbioru zdań jez. Za pomocą reguł gramatycznych. Od generowania utworzono nazwę gramatyki generatywnej, od której wymaga się, aby jednoznaczne i wyraźnie opisywała (określała, generowała) nieskończony zbiór zdań danego jezyka.
Teoria gr. Generatywnej powstała jako pewnego rodzaju reakcja w stosunku do założeń amerykańskiej szkoły strukturalistycznej. Głównym zadaniem gr. Generatywnej jest wyjaśnienie, w jaki sposób można za pomocą środków skończonych tworzyć i rozumieć (generować) nieskończony zbiór zdań.
Teoria generatywna nie jest gramatyką mówiącego (to jest systemem, który wyjaśnia sposoby kodowania przekazu przez nadawcę), ani też słuchającego (to jest systemem opisującym sposoby dekodowania otrzymanego przekazu). Jest ona neutralna względem rozróżnienia nadawca-odbiorca.
Generatywizm rozwinął się na przełomie lat 50/60 XX wieku i za twórcę uważa się N. Chomsky'ego. Według Chomsky'ego należy rozróżniać kompetencje mówiącego, czyli jego zdolność rozpoznawania i stosowania reguł gramatyki od realizacji aktu mowy (ang. performance). Gramatyka generatywna wyjaśnia kompetencje, lecz nie realizację.