Sztuka Wschodu:
Zadziwiające bogactwo form sztuki Dalekiego Wschodu obejmuje szeroki wachlarz dzieł, poczynając od monumentalnych rzeźb a kończąc na misternych miniaturach. Na przestrzeni dziejów Indie, Chiny oraz Japonia wykształciły swój własny i niepowtarzalny styl.
Pierwsze ślady cywilizacji na terenie Indii, datowane na ok. 2500 lat p. n. e., związane są z doliną Indusu. Ślady tej kultury to przede wszystkim pozostałości miast i liczne rzeźby. Kultura doliny Indusu upadła w wyniku najazdu plemion aryjskich, które ostatecznie opanowały obszar północnych Indii. Arianie nie pozostawili zabytków kultury materialnej przez ponad 1000 lat. Dlatego rozwój indyjskiej sztuki można prześledzić dopiero od III wieku p. n. e.
Sztuka Indii:
Od samego początku sztuka Indii była przepojona wartościami religijnymi, stanowiącymi odzwierciedlenie idei i pojęć, których oddziaływanie przyczyniło się do powstania w tym kraju hinduizmu, dżinizmu i buddyzmu. Mieszkańców Indii cechowała niezwykle emocjonalna percepcja świata natury, a rzeźba była najpełniej rozwiniętą formą sztuki. Charakterystyczne dla niej były obfite i wspaniale uformowane postaci stanowiące wyobrażenie życia organicznego.
Wpływy surowej religii buddyjskiej powodowały, że nie było w pełni widoczne w pierwszym okresie rozwoju rzeźby indyjskiej. Początkowo istniał nawet zakaz portretowania Buddy. Kiedy jednak zakaz ten został zniesiony? Silne w płn.-zach. części prowincji Gandhara wpływy greckie przyczyniły się do powstania cieszącego się dużą popularnością, zhellenizowanego wyobrażenia Buddy w stylu „grecko-buddyjskim”.
Prostotę i skromność wyrazu artystycznego utrzymywano w okresie panowania Guptów (320-600 n.e.), mimo że buddyzm przejął już wówczas wiele elementów starszej mitologii, jak chociażby yakshi - żeński duch drzewa, który rzeźbiarze buddyjscy przedstawiali jako ponętną, obdarzoną dużym biustem tancerkę.
Charakterystyczna dla Indii świadomość przemijania znalazła swój wyraz także w importujących obrazach ściennych w jaskiniach Adżanty, gdzie niekończący się pochód postaci ożywia ściany w barwnym wyobrażeniu indyjskiego życia. Nawet architektura mogłaby być z powodzeniem zaliczana do rzeźby. Wiele sławnych świątyń nie zostało zbudowanych, lecz wykutych w skale. Z czasem przyozdobiono je rzeźbami.
Odnosi się to szczególnie do tysięcy świątyń budowanych w okresie hinduskiego renesansu, tj. pomiędzy 600 a 1200 r. n. e. Złożone z kilku kondygnacji, zwieńczone wieżycami będącymi imitacją gór i bogato zdobione reliefami świątynie, takie jak Mamallapuram czy Ellura, tworząc jedyną w swoim rodzaju, unikalną całość.
Sztuka hinduska i buddyjska sięgnęły swymi wpływami poza granice Indii. Angor Wat jest największą spośród wielu świątyń w stylu hinduskim wybudowanych w Kambodży na przestrzeni XI I XII w. Ogromna i otoczona forsą stanowi zespół gęsto upakowanych, przypominających piramidy „wzniesień”, z centralnym szczytem liczącym około 600 m wysokości. Wedle pierwotnego zamysłu budowla była połączeniem świątyni i pałacu boskiego króla Khmerów. Wśród świątyń buddyjskich największą jest wybudowana na wzgórzu Borobudur na Jawie, pokryta reliefami świątynia. Której początki sięgają IX w. Buddyzm, wszędzie gdzie dotarł, przyczyniał się do wykształcenia odrębnych, a zarazem zachowujących pewien wspólny rys tradycji artystycznych.
Wpływ islamu:
Dominująca w Indiach tradycja artystyczna uległa pewnej modyfikacji pod wpływem obcej religii - islamu. Wskutek podbojów arabskich stała się ona znana i Indiach już VIII w., ale popularna stała się dopiero za panowania dynastii Mogołów, która od XVI wieku władała większą częścią Indii. Zaznaczyło się to szczególnie za panowania Akbara (1556-1655) i jego następców: Jahangira i Jahana, za sprawą których powstały wspaniałe meczety i grobowce.
Władcy ci przenieśli na grunt indyjski znaną uprzednio w Persji sztukę wykonywania miniatur. Pojęcie „miniatura” nie zawsze odnosi się do przedmiotów o niewielkich rozmiarach. Termin ten oznacza po prostu dowolnego rozmiaru, ręcznie malowane ilustracje do książek. W celu upowszechnienia tej formy sztuki Akbar zatrudnił artystów - w tym wielu Hindusów - z całych Indii. W efekcie powstał styl bardziej nasycony pojęciami świata doczesnego i dynamiczniejszy niż dekoracyjny styl perski. Olśniewająco bogate i ekscytujące miniatury stanowiły przepiękny obraz życia Indii sprzed panowania Aurangzeba (1658-1707), który jako nietolerancyjny i ortodoksyjny wyznawca islamu, przyczynił się do upadku tej, i wielu innych dziedzin sztuki.
Sztuka Chin:
Spośród wszystkich wielkich cywilizacji świata Chiny najdłużej zachowały ciągłość rozwoju kulturowego. Chińskiej tradycji kulturowej nigdy nie zniweczyły najazdy obcych ludów, w wpływy z zewnątrz jedynie ożywiły i wzbogaciły sztukę Chin, nie przyćmie3wając jej oryginalnego charakteru. Pewne charakterystyczne rysy chińskiej tradycji artystycznej, jak chociażby zamiłowania do ozdób z gładzonego nefrytu odznaczającego się delikatną powierzchnią i subtelnymi barwami, sięgają czasów prehistorycznych. Lata świetności sztuki chińskiej przypadają na czasy panowania dynastii Shang, tj. od około 1500 p.n.e., kiedy znane już było pismo, a władca zaczął uważać się za „syna niebios”.
Brąz, nefryt, laka:
Tradycje sztuki okresu Shang przetrwały za panowania dynastii Czou i Warring (1027-221 p.n.e.). W tym czasie w Chinach wyrabiano brązowe posążki ludzi i innych stworzeń do złudzeń przypominające realne postaci. Rozwinęła się także sztuka obrabiania nefrytu i lakowania. Towary te były drogie. Nefryt trzeba było sprowadzić z zagranicy, a poza tym był on trudny w obróbce. Z kolei lakowanie jest nadzwyczaj pracochłonnym procesem. Zwykle polegało ono na powlekaniu drewnianych przedmiotów przetworzonym sokiem drzewa lakowego. Kolejne warstwy laki nakładało się na suche podłoże, a dla uzyskania właściwego efektu należało nałożyć wiele, nieraz około stu takich warstw.
Po kilkusetletnim rozbiciu, Chiny zostały zjednoczone przez bezwzględnego cesarza Chin (221-209 p.n.e.). Opinię o nim, jako o władcy chorobliwie żądnym chwały i uwielbienia potwierdzili archeolodzy, którzy w 1974 roku odkopali terakortową armię żołnierzy o naturalnych rozmiarach. Pochowani wraz z władcą mieli pełnić rolę straży przybocznej w życiu pośmiertnym cesarza.
Dynastia Han:
W czasach dynastii Han (209 p.n.e.-270 p.n.e.), Chiny były ogromnym imperium o wysoce zróżnicowanym systemie stosunków społecznych. Ogromny wpływ na rozwój chińskiej tradycji artystycznej wywarł konfucjanizm - system etyczny podkreślający konieczność zachowania postawy umiarkowanej oraz obowiązki wobec rodziny i państwa. Był on szczególnie popularny wśród uczonych urzędników państwowych, z których wielu w wolnych chwilach zajmowało się sztuką i poezją. Inspiracją dla artystów był także taoizm - w większym stopniu niż konfucjanizm oparty na intuicji i przepojony elementami magii.
Sztukę okresu dynastii Han znamy przede wszystkim dzięki pozostałościom wyposażenia grobowców, na które składały się odzież, biżuteria i kosmetyki, także figurki z brązu i gliny, kamienne reliefy i odlewane kafelki. Pojawiły się również pierwsze monumentalne rzeźby kamienne, które upowszechniły się wkrótce po przyjęciu buddyzmu. Ten wywodzący się z Indii system religijny był źródłem nowatorskich - w odniesieniu do Chin - rozwiązań artystycznych. Dotyczy to szczególnie świątyń i rzeźb w Yunkang, wykutych - na modłę indyjską - bezpośrednio w skale.
Pomimo, że dysponujemy niewielką ilością dzieł pochodzących z tego okresu, można uznać, że malarstwo chińskie stało na wysokim poziomie, już wtedy zdradzając pewne charakterystyczne dla siebie cechy, np. swobodny i delikatny sposób nakładania farby. Malarstwo stało się z czasem bardzo popularne, a jego rozwój doprowadził do wyodrębnienia wielu szkół i stylów. Na szczególną uwagę zasługuje odznaczające się niezwykłym wyczuciem tematu chińskie malarstwo krajobrazowe, zwłaszcza krajobrazy górskie. Malarstwo często służyło ilustracji poezji i innych pism, których przepiękna kaligrafia była również uważana za formę sztuki. Malarstwo chińskie zawsze przestawia realnie istniejące rzeczy i ludzi, ale celem jego jest raczej uchwycenie ducha czy nastroju danej sytuacji niż dbałość o szczegóły.
Wyroby z gliny i porcelana:
Chociaż garncarstwo było w Chinach od tysięcy lat, do dopiero w okresie Tang (618-906) stało się oryginalną i dynamicznie rozwijającą się dziedziną sztuki. Innowacją była barwna glazura, dzięki której naczynia nabierały zupełnie innego charakteru. Do najwspanialszych dzieł sztuki okresu Tang zalicza się pomniki grobowe, zdobione rzeźbami przedstawiającymi ludzkie postaci lub zwierzęta (z tego okresu pochodzą wspaniałe posągi koni).
We wczesnej fazie okresu Tang w Chinach opracowano metodę produkcji porcelany. Cienka, twarda, śnieżnobiała i opalizująca należała do wyrobów o niepowtarzalnym uroku i elegancji. W okresie Song (960-1260) i za panowania późniejszych dynastii jakość wyrobów porcelanowych jeszcze wzrosła dzięki zastosowaniu nowych form zdobnictwa. Słynna biało-niebieska porcelana osiągnęła najwyższy poziom wyrazu za panowania mongolskiej dynastii Yuan (1260-1368).
W okresie Song w Chinach zaczęto kolekcjonować dzieła powstałe za panowania poprzednich dynastii, a artyści często powtarzali rozwiązania wypracowane w poprzednich epokach. Chociaż stopniowo zamierała twórcza aktywność artystów, sztuka Chin, zwłaszcza w okresie Ming (1368-1644) i we wczesnym okresie Qing (1644-1912) stała na bardzo wysokim poziomie.
Sztuka Japonii :
Na rozwój Japonii niemały wpływ wywarła fakt, że kraj ten oddalony był od wszystkich, z wyjątkiem Chin, ważnych ośrodków cywilizacyjnych. Od V i VI wieku, kiedy w Japonii przyjęła się pochodząca z Chin doktryna władzy państwowej, a także pismo, sztuka i religia buddyjska, wpływy kultury chińskiej w tym kraju odgrywały znaczną rolę. Nie było to jednak proste naśladownictwo, gdyż Japończycy korzystając z obcych wzorów, nadawali im oryginalny, rodzimy charakter, a rzeźba japońska w niedługim czasie osiągnęła poziom wyższy niż miało to miejsce w Chinach.
Mistrzostwo wykonania :
Malarstwo japońskie przedstawiało często wydarzenia i sceny pełne przemocy nieznane chińskiej tradycji artystycznej. Głęboki zmysł artystyczny Japończyków znajdował odbicie niemal we wszystkich dziedzinach życia codziennego, poczynając od rytualnego picia herbaty po sztukę układania kwiatów (ikebany). Charakterystyczne dla Japończyków umiłowanie piękna przejawiło się także w dbałości o wygląd przedmiotów codziennego użytku, czego wyrazem są misternie grawerowane netsuke - niewielkich rozmiarów szpile służące do mocowania innych przedmiotów na jedwabnych szarfach.
W malarstwie przeważały wyraziste barwy i dynamiczny rysunek postaci. Przyozdobiono w ten sposób tapety i parawany stanowiące jeden z najważniejszych elementów wyposażenia surowego wnętrza japońskiego domu. Ogromnych rozmiarów złote listowie umieszczone na parawanach dodatkowo potęgowało efekt.
Na Zachodzie najbardziej popularnym i podziwianym przykładem sztuki japońskiej są, wyrabiane od XVIII wieku, kolorowe ryciny. Były to odbitki wykonanych na drewnianych płytkach przedstawień plastycznych. Wyżłobiony i nasączony atramentem szkic rysunku stanowiły jakby matrycę, z której można było uzyskać większą ilość dynamicznych obrazków, co z kolei stwarzało możliwości sprzedaży na dużą skalę. Drzeworyty japońskie wyrażają wartości płynące ze spokojnego życia ery Tokugawa, kiedy to kwitło miejskie i nastąpiło wyodrębnienie stanu średniego, codziennego życia. Przedstawiciele klasy wyższej nie byli zainteresowani tą dziedziną sztuki, gardzili tanimi i szeroko rozpowszechnionymi sztychami. Drzeworyty japońskie wywarły natomiast wpływ na malarstwo europejskie dziewiętnastego i dwudziestego wieku.
Sztuka Wschodu
SZTUKA Strona 5