W nowoczesnej socjologii w podejściu do koncepcji czł. I jego osobowości istnieją 3 różne tendencje i stanowiska(pisze o tym Paweł Rybicki w „Struktura społecznego świata, W-wa 1979, od str. 36):

1. konc. Abstrakcjonistyczna (Leopold von Wiese, Georg Simmel). Polega na abstrahowaniu od wszelkich biologicznych, psychologicznych i innych charakterystyk człowieka. Istotne jest tylko to, że czł., którym zajmuje się socjologia może zbliżać się i oddalać od innych ludzi, może wchodzić z nimi w stosunki wzajemnego oddziaływania. Przedstawiciele tej koncepcji skupiają się na różnych formach, w jakich występuje życie społ. jednostkę (stos. Społ., gr. Społ., proc. Społeczne). Koncepcję nazywamy abstrakcjonistyczną, gdyż abstrahuje się od postaw ludzi, motywów ich działania, wartości, którymi się kierują, a także od uwarunkowań historycznych i przestrzenno-czasowych.

2. Konc. Naturalistyczna (Neurath i Lundberg) – czł. jest przedstawicielem gatunku, indywiduum ukonstytuowane biologicznie i rozwijające się w czasie. Oznacza to, że reaguje on na bodźce idące ze świata zewnętrznego i w zasadzie to reagowanie nie różni się od reakcji roślin i zwierząt, przedstawia jedynie wyższy poziom organizacji i komplikacji. Inne koncepcja naturalistyczne kładą nacisk na wyposażenie psychiczne człowieka i jego psychiczne dyspozycje ujawniające się w czasie jego rozwoju.

Na bazie takiego rozumienia człowieka ukonstytuowała się socjobiologia, (choć tu szuka się korzeni osobowości w genach)

3. Konc. Humanistyczna (Max Weber, Florian Znaniecki), zwana niekiedy realistyczną. Osią zainteresowania jest kategoria wartości, która różni działającego człowieka od przyrodniczo rozumianego zachowania jednostki ludzkiej czy zwierzęcej.

Wg niej 1) jednostka nie mogłaby rozwinąć swoich specyficznie ludzkich cech, gdyby znajdowała się poza ludzkim środowiskiem społecznym, 2) człowiek staje się i urzeczywistnia pod wpływem społ. i kult.. tworzących określone postawy, dążenia, systemy wartości i wzory postępowania, 3) jednostka tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego

Wartość – to, ku czemu są skierowane działania ludzkie i znaczenia (tzw. subiektywne znaczenia) cechujące działania ludzkie.

Stanowisko antropologiczne na relację człowiek – społeczeństwo lub raczej osobowość – kultura (taka relacja jest częściej obecna w antropologii) jest dwojakie. Albo tę relację widzi się jako a) opozycję

b) harmonię

Ad a) istnieje sprzeczność między celami i interesami jednostki i zbiorowości, której wyrazem kultura (w kat. Przymusu, represji, wrogości, tłumienia).

Ad b) czł. Jest jednostkowym twórcą kultury I zarazem jest jej podporządkowany.

Takie stan. Przyjęła Ruth Benedict twierdząc, że społeczeństwo i jednostka nie są antagonistami. Kultura społeczeństwa dostarcza surowego materiału (gotowe wzory postępowania, myślenia, reagowania, bez których czł. w ogóle nie mógłby działać), z którego jednostka formuje swoje życie. Jeśli surowiec ten jest ubogi, cierpi na tym jednostka, jeśli bogaty, zyskuje szansę wykorzystania swoich możliwości.

Osobowość podstawowa (poj. Wyst. Np. u psychokulturalistów: Abram Kardiner, Ralph Linton, M. Mead)

. Wg Kardinera o.p. to głębinowa struktura osobowości. Inaczej mówiąc to zespół najgłębszych i najogólniejszych reakcji, z których wynika wiele reakcji konkretnych i szczegółowych. Są one wynikiem (efektem) działania instytucji podstawowych. W sensie statystycznym, to o. Modalna, czyli najczęściej występujący w danej zbiorowości kompleks cech osobowościowych. Kardiner twierdzi, że podobieństwo podstawowych mechanizmów osobowościowych w poszczególnych zbiorowościach wynika z podobnego postępowania między niemowlętami np. czuły kontakt, czas samotności dziecka, sposób odstawienia od piersi, łagodność treningu czystości.

Koncepcje psychologiczne:

Najogólniej : osobowość to zbiór trwałych cech charakterystycznych dla danej jednostki i różniących ją od innych ludzi

Neobehawioryzm: osobowość – zespół zmiennych indywidualnych modyfikujących zależności między danym rodzajem bodźców stymulatorów (S) a odpowiednimi reakcjami (R)

S -- O -- R

 

Koncepcje psychoanalityczne (wyrosłe na bazie wyjaśnień chorób psychicznych)

osobowość to struktura sił regulujących postępowanie człowieka

Z. Freud : ID - EGO - SUPEREGO

orientacja POZNAWCZA

osobowość systemem, którego szczególną formę egzystencji stanowi wymiana informacji z otoczeniem i przetwarzanie informacji na czynności praktyczne, przy czym jest ona zarówno odbiorcą informacji, jak też ich twórcą – zakłócenie tej wymiany lub jej przerwanie prowadzi do zaburzeń, a nawet zniszczenia osobowości.

Eksperyment polegający na deprywacji sensorycznej (odcięciu zmysłów od recepcji informacji ze świata zewnętrznego) – pomieszczenie całkowicie ciemne, wygłuszone, w środku duża wanna z zasoloną wodą o temperaturze ciała ludzkiego, w wannie „leży” na wodzie badany.

Umysł badanego z braku zewnętrznych bodźców-informacji sam je wytwarza: wydobywa z podświadomości wspomnienia, obrazy, „niezałatwione” problemy, które wydają się rzeczywiste, realne i z ogromną siłą wpływają na świadomość powodując stany lękowe, a w skrajnych przypadkach niszczą osobowość.

Janusz Reykowski (regulacyjna t. osobowości) – podstawowe standardy regulacji to potrzeby, bez których człowiek nie mógłby normalnie funkcjonować.

Potrzeby :

-biologiczne (pokarm, sen itp.)

-psychospołeczne (informacyjne, kontaktu emocjonalnego)

-integracji osobowości i zachowania tożsamości (osiągnięć, poczucia sensu życia, samorealizacji)

 

2 poziomy mechanizmu regulacji: - popędowo -emocjonalne

- wyższe mechanizmy regulacji oparte o hierarchicznie zorganizowany system struktur poznawczych (to jest wg Kozieleckiego jądro osobowości)

2 aspekty wyższych mech. regulacji

 

sieć wartości sieć operacyjna

(syst. kryteriów i reguł) (mechanizmy przetwarzania informacji o

zależnościach między zjawiskami, porządkowaniu

ich w usystematyzowaną wiedzę o świecie

=PROGRAM DZIAŁANIA)

(wartości etyczne, logiczne,

ekonomiczne, estetyczne i inne)

Typologie człowieka:

HIPOKRATES (ok. 460 pne- ok. 370 pne.): Wyróżnił w organizmie cztery podstawowe soki (płyny, "humory"):, krew, żółć, śluz, czarna żółć, czego konsekwencją są różne temperamenty

Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna). Przewaga jednego z tych elementów miała również być przyczyną określonego typu temperamentu:

• sangwiniczny - (przewaga krwi) – osobowość o żywym i zmiennym usposobieniu

• choleryczny - (żółci) – czł. pobudliwy i mało wytrwały w działaniu

• flegmatyczny – (śluzu) – czł. mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu

• melancholiczny- (czarnej żółci) – czł. mało uczuciowy i mało aktywny

E. Kretschmer (1888-1964) – wg korelacji budowa ciała -osobowość

1. pyknik – niski o okrągłych kształtach i raczej łagodnym usposobieniu

2. astenik - wysoki o wystających kościach i mało życzliwy dla innych

3. atletyk – dobrze zbudowany i raczej zrównoważony psychicznie

4. dysplastyk – niekształtny 9anomalia w budowie fizycznej), co wpływa na usposobienie

C. G. Jung (1875 -1961) – kierunek i zakres społecznej działalności człowieka)

1. introwertyk – człowiek ukierunkowany na siebie i oszczędny w uzewnętrznianiu swoich przeżyć

2. ekstrawertyk - człowiek ukierunkowany na innych i ekspresywny w uzewnętrznianiu swoich przeżyć

E. Spranger (1882-1963) – usposobienie jako dominanta osobowości

1.czł. Teoretyczny (odnosi się do nauki i kieruje się teoriami wyjaśniającymi świat)

2. czł. Ekonomiczny

3. czł. Estetyczny

4. czł. Społeczny

5. czł. Polityczny (zabiega o władzę i panowanie nad zbiorowościami i jednostkami)

6. czł. Religijny

F. Znaniecki – typ osobowości zależy od tego, pod czyim przemożnym oddziaływaniem pozostawał człowiek w dzieciństwie i wczesnej młodości i kto w procesie socjalizacji był osobą znaczącą

1. ludzie dobrze wychowani (osobowość ukształtowana pod wpływem wychowawcy i instytucjo upowszechniających wychowanie)

2. ludzie pracy ( osobowość ukształtowana pod wpływem warsztatu pracy i funkcjonujące w nim zespoły pracownicze realizujące różne zadania gospodarcze)

3. ludzie zabawy

4. ludzie zboczeńcy a) nonkonformiści

b) ludzie marginesu społecznego

5. (potencjalna) – ludzie dobrzy a mądrzy – nie opierają się na zastanych systemach kulturowych i osobistym przystosowaniu się do środowiska ludzi przystosowanych, lecz na tworzeniu nowych systemów kulturowych i samodzielności osobistej w środowisku ludzi samodzielnych

J. Szczepański (w oparciu o styl życia i sposób manifestowania osobowości

1. twórcy

2. ludzie przeciętni – solidnie pracujący, realizują swoje zadania, ale niczego nie modernizują i nie dążą do istotnych zmian o charakterze poza osobistym

3. ludzie aktywni negatywnie

4. jednostki zdane na opiekę i pomoc innych

Czym jest więc osobowość społeczna?

Wg J. Szczepańskiego to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych I psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury I struktury zbiorowości, w których jednostka uczestniczy i w których uczestniczy.

Psychogenne: pamięć, inteligencja, temperament, charakter, zachowania, uczucia

Stanisław Siek (psycholog) kiedyś tak sformułował osobowość: jest to organizacja nabytych I wrodzonych dyspozycji I schematów reagowania jednostki (potrzeby, postawy, mechanizmy obronne, cechy obrazu siebie), względnie stałą, spoistą, specyficzna dla jednostki, powstałą jako wynik dojrzewania, uczenia sie I przystosowania, determinującą dalszy rozwój I przystosowanie jednostki.

Osobowość ma podłoże

a) biogenne,

b) psychogenne,

c) socjogenne

Psychogenne: pamięć, inteligencja, temperament, charakter, zachowania, uczucia

Stanisław Siek (psycholog) kiedyś tak sformułował osobowość: jest to organizacja nabytych I wrodzonych dyspozycji I schematów reagowania jednostki (potrzeby, postawy, mechanizmy obronne, cechy obrazu siebie), względnie stałą, spoistą, specyficzna dla jednostki, powstałą jako wynik dojrzewania, uczenia sie I przystosowania, determinującą dalszy rozwój I przystosowanie jednostki.

Socjogenne. Składaja się na nie

1. Socjalizacja

2. Kulturowy Ideał Osobowości,

3. wzory osobowe,

Socjalizacja:

1. nauka społecznie akceptowanej realizacji popędów I zaspokojenia potrzeb

2. nauka umiejętności posługiwania się przedmiotami

3. nauka budowy zdolności do interakcji z innymi (w danej zbiorowości) poprzez język, symbole kulturowe)

4. kształtowanie sposobów odczuwania I wyrażania emocji I sposobów spostrzegania I konceptualnego ujmowania rzeczywistości

5. jednostka uwewnętrznia upowszechnione w społeczeństwie wartości, aspiracje, cele działania.

W procesie socjalizacji wyróżniamy 2 fazy:

1. socjalizację pierwotną – dokonuje się pod wpływem interakcji dziecka z opiekunami/rodzicami, a następnie z innymi kręgami osób. Dziecko na drodze naśladownictwa, identyfikacji, a później przyjmowania ról innych ludzi ze swojego otoczenia, a przede wszystkim znaczących innych (osób często pojawiających się w otoczeniu dziecka np. przyjaciół, bliskich znajomych rodziców) uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania.

2. Socjalizację wtórną – dokonuje się ona w wieku dorosłym i czyni to sama jednostka poprzez własną świadomość i czyny pod wpływem tzw. uogólnionego innego.

Uogólniony inny to wg amerykańskiego socjologa Georga Herberta Meada to wiązka ról społecznych realizowanych i akceptowanych jako właściwe w środowisku, grupie, społeczeństwie, w którym jednostce wypadło żyć. Tak pojęta socjalizacja wtórna polega na uczeniu się przez jednostkę ról rodzinnych, zawodowych pełnionych w różnych grupach społecznych i instytucjach (np. małżeństwo, rodzina, szkoła, partia polityczna, wojsko, klasztor itp.).

Dzięki socjalizacji jednostka staje się zdolna do odgrywania różnych ról społecznych, przyswaja określone wzory osobowości i KIO.

KIO to model właściwości i dyspozycji szczególne wysoko cenionych w społeczeństwie. Jest to pewien ideał wychowawczy propagowany w danej epoce historycznej po to, by młodą jednostkę wychować na dobrego członka danej społeczności.

Jakie były KIO w średniowieczu?

Wzór osobowy – wg Marii Ossowskiej – to dla jednostki lub grupy postać ludzka, która powinna być lub faktycznie jest dla jednostki lub grupy przedmiotem aspiracji (postać ta może być fikcyjna, jak I realna).

Wzory osobowe mogą się różnić od KIO nie tylko większą konkretnością, mniej uroczystym charakterem, ale tym, że mogą być a) pozytywne, b) negatywne (antywzory) np. Al Capone, mieszczanin na przeł. XIX I XX w. na ziemiach polskich  patrz dulszczyzna

Wzory osobowe socjalizmu: Pawka Morozow, kobieta pracująca, społecznik, kapitalizmu: biznesman, człowiek sukcesu (idol filmowy, rockowy)

Wzory bywają

Propagowane

Akceptowane

realnie werbalnie

Procesy socjalizacji zachodzą na drodze:

• spontanicznego naśladownictwa

• identyfikacji

• wychowywania

• świadomych osobistych decyzji samowychowawczych

Koncepcja 4 rodzajów jaźni wg Adama Podgóreckiego (rozwinięcie koncepcji Charlesa H. Cooleya):

 

1) j. Pierwiastkowa (samoświadomość jednostki, to, że może ona być sama dla siebie obiektem)

2) j. Odzwierciedlona (obraz siebie, który jednostka uzyskuje z własnej interpretacji sposobu postrzegania ją przez innych)

3) j. Fasadowa (prezentowanie przez jednostkę różnych swych właściwości lub cech, często nie posiadanych, ale które mogłyby być pozytywnie odbierane przez innych)

4) j. Zobiektywizowana (samowiedza jednostki o sobie, oparta o długotrwały proces socjalizacji, wiele aktów samokontroli. Jest to najbardziej trafne spojrzenie na siebie samego, niejako globalna ocena)

W wyniku procesów kształtowania się osobowości i socjalizacji człowiek buduje swoja tożsamość :

- Indywidualna (omówiłem problem szerzej na przykładzie transseksualizmu);

- Społeczna (zajmowanie określonej pozycji (związanego z nią statusu społecznego w społeczeństwie i pełnienie określonych ról społecznych)

Socjologów interesują raczej cechy jednostek powtarzających się w danej zbiorowości i charakterystycznych dla niej.

 

 

5 rodzajów relacji jednostki ludzkie – zbiorowości, które tworzą

1.zależności statystyczne (badania charakteru narodowego, osobowości autorytarnej)

2.społeczna geneza (np. silna identyfikacja narodowa tam, gdzie trwała długa walka o niepodległość)

3.zależności funkcjonalne ( np. badanie osobowości tradycyjnej i nowoczesnej)

4.relacje strukturalnej odpowiedniości między osobowością a kulturą

5.układ wzajemnych relacji między jednostką a społeczeństwem (pozycje w strukturze władzy, role przywódców, bohaterów, wynalazców, twórców)