Technika prawodawcza to umiejętność polegająca na celowym, racjonalnym, opartym na wiedzy formułowaniu przepisów prawnych i aktów normatywnych; sformułowanie to opiera się zwykle na określonych wskazaniach, stąd też częściej mianem techniki prawodawczej określa się zbiór takich wskazań skierowanych do podmiotów przygotowujących akty normatywne. W literaturze wyróżnia się 3 rodzaje reguł odnoszących się do czynności prawodawczych:

1. Reguły konstytutywne wyznaczające podmioty wyposażone w kompetencje prawodawcze, formy w jakich można stanowić prawo i procedurę prawodawczą; reguły te zaliczane są do reguł konstrukcji systemu prawnego;

2. Dyrektywy techniczne ,inaczej celowościowe, wskazujące co należy czynić aby osiągnąć określony cel;

3. Normy postępowania.

Reguły konstrukcji systemu prawnego tworzą tzw. normatywną koncepcję źródeł prawa. Przyjmuje się, że w pełni rozwinięta ta koncepcja powinna pozwalać na rozstrzyganie jakie normy należą a jakie nie należą do danego systemu prawnego. Na koncepcję tę składają się reguły dwojakiego rodzaju:

1. Reguły walidacyjne – dają podstawę obowiązywania,

2. Reguły egzegezy, dzielące się na :

3. Reguły wykładni,

4. Reguły wnioskowań prawniczych,

5. Reguły kolizyjne.

Dyrektywy techniki prawodawczej wskazują jak formułować normy składające się na poprawny system prawny. Mają one służyć pomocą redaktorowi tekstu, wskazywać mu jak rozwiązywać typowe problemy legislacyjne ze świadomością jednak, że zbiór tych wskazań nie może być ani wyczerpujący, ani też nie da się go sformułować w sposób bezwyjątkowy.

Wyróżnia się 5 grup dyrektyw techniki prawodawczej:

1. Dyrektywy języka aktu normatywnego, które mówią, że:

   • Tych samych terminów należy używać zawsze w tym samym znaczeniu,

   • Należy unikać używania terminów wieloznacznych,

   • Tekst aktu normatywnego powinien odpowiadać zasadom poprawności językowej,

   • Terminologia aktu powinna uwzględniać terminologię aktów już obowiązujących.

2. Dyrektywy oparte na założeniu, że regulacja prawna powinna być w zasadzie jednolita i wyczerpująca, tzn. że:

   • Akt normatywny powinien regulować cały zakres stosunków społecznych w sposób możliwie kompletny,

   • W akcie normatywnym należy unikać wyjątków,

   • Sprawy o drugorzędnym charakterze nie powinny przesłaniać zasadniczych regulacji

   • Akt normatywny nie powinien regulować stosunków różnego typu ani też zmieniać lub uchylać przepisów regulujących sprawy nie należące do jego zakresu,

3. Dyrektywy dot. systematyki zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego:

   • Systematyka wewnętrzna powinna się opierać na poprawnym podziale przepisów prawnych (w ramach 1 aktu). Natomiast systematyka zewnętrzna powinna polegać na trafnym oddzieleniu przepisów danego aktu od przepisów innych aktów.

4. Dyrektywy odnoszące się do adresata aktu normatywnego nakazujące aby sformułowanie aktu:

   • Było w optymalnym stopniu zrozumiałe dla jego adresatów,

   • Pozwalało adresatowi znaleźć w akcie wskazówkę jak powinien postąpić w określonej sytuacji,

   • Pozwalało rozstrzygać wszelkie nasuwające się wątpliwości.

5. Dyrektywy formy regulacji sprowadzające się do zalecenia aby tekst aktu normatywnego był możliwie zwięzły,

   • Stosowanie przepisów odsyłających.

BUDOWA USTAWY

Poszczególne elementy ustawy zamieszcza się w następującej kolejności:

1. Tytuł,

2. Przepisy merytoryczne, ogólne i szczegółowe,

3. Przepisy zmieniające,

4. Przepisy przejściowe i dostosowujące,

5. Przepisy końcowe – uchylające, o wejściu ustawy w życie oraz przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej ustawy.

TYTUŁ USTAWY:

W tytule ustawy w oddzielnych wierszach zamieszcza się:

• Oznaczenie rodzaju aktu – ustawa, rozporządzenie,

• Data ustawy,

• Ogólne określenie przedmiotu ustawy.

Datę ustawy poprzedza się zwrotem „z dnia”, następnie zamieszcza się wskazanie dnia zapisanego cyframi arabskimi, nazwę miesiąca określoną słownie (odmieniamy nazwę miesiąca), wskazanie roku zapisanego cyframi arabskimi ze znakiem „r.”.

Są dwie możliwości określenia przedmiotu ustawy:

1. Możliwość opisowa - rozpoczyna się od przyimka „o” pisanego małą literą,

2. Możliwość rzeczowa rozpoczyna się od wyrazów:

   • kodeks,

   • prawo,

   • ordynacja,

   • przepisy wprowadzające,

pisanych wielką literą.

ROZPORZĄDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW

z dnia 20 czerwca 2002r.

w sprawie „zasad techniki prawodawczej”

→ rozporządzenie zawsze „w sprawie”

PRZEPISY OGÓLNE zamieszcza się w nich:

1. określenie zakresu spraw regulowanych ustawą i podmiotów, których ona dotyczy lub spraw i podmiotów wyłączonych z pod jej regulacji,

2. objaśnienia użytych w ustawie określeń i skrótów:

   • definicja jest wyrażeniem, które wskazuje jak zastępować pewien wyraz (wyraz definiowany, zwany definiendum ) za pomocą słów znanych już osobie (definiens), której to znaczenie wyrazu chcemy dać poznać. Z uwagi na zadania jakie ma spełniać definicja dzielimy je na:

1. sprawozdawcze – wskazują jakie znaczenie miał wyraz definiowany w danym języku,

2. projektujące – informują o dopiero projektowanych znaczeniach wyrażeń, dzielimy je na:

   1. regulujące – ustalają na przyszłość znaczenie wyrażenia licząc się z jego dotychczasowym znaczeniem,

   2. konstrukcyjne – informują o projektowanych znaczeniach wyrażeń nie licząc się zupełnie z ich dotychczasowym znaczeniem.

W sytuacji, gdy ustawa zawiera wiele wielokrotnie powtarzających się określeń wymagających zdefiniowania w zasadach techniki prawodawczej dopuszcza się zamieszczanie ich definicji w wydzielonym fragmencie przepisów ogólnych ustawy oznaczając ten fragment nazwą „objaśnienia określeń ustawowych”.

Jeżeli definiowane wyrażenia są dostatecznie jednorodne zaleca się wprowadzenie tzw. definicji agregatowej. Definicje te polegają na tym, że jeden przepis jest złożony z kilku punktów, w których określa się poszczególne pojęcia.

• Definicje w stylizacji semantycznej – „ określenie a oznacza podmioty b”,

• Definicje w stylizacji słownikowej – „ określenie a znaczy tyle, co wyrażenie b”,

• Definicje w stylizacji przedmiotowej, w której używa się zwrotu łączącego „jest to” – „a jest to b”.

Skróty należy wprowadzać przy okazji redagowania przepisu, w którym skracane wyrażenie pojawia się po raz pierwszy. Skróty wprowadza się niejako poprzez wtrącenia używając formuły „zwany / zwany dalej”. W jednym przepisie nie wolno jednocześnie formułować definicji jakiegoś wyrażenia oraz wprowadzać jego skrótu.

• Skrót może się składać z pisanych wielkimi lub małymi literami pierwszych liter skracanego wyrażenia,

• Skrót może się składać z jednego z pośród wyrazów skracanego wyrażenia,

• Skrótem może być również wyraz nie wchodzący w skład skracanego wyrażenia,

• Skróty mogą także łączyć lub modyfikować w/w techniki.

PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE zamieszcza się w następującej kolejności:

1. Przepisy prawa materialnego,

2. Przepisy o organach, inaczej przepisy ustrojowe,

3. Przepisy o postępowaniu przed organami – przepisy proceduralne,

4. Przepisy o odpowiedzialności karnej.

Przepis prawa materialnego powinien bezpośrednio i wyraźnie wskazywać kto, w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować.

W przepisach ustrojowych zamieszcza się przepisy o utworzeniu organów lub instytucji, ich zadaniach, kompetencjach, organizacji, sposobie obsadzania oraz o tym jakim podmiotom podlegają lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór.

W przepisach proceduralnych określa się sposób postępowania przed organami lub instytucjami, strony i innych uczestników postępowania, ich prawa i obowiązki oraz rodzaje rozstrzygnięć, które zapadają w postępowaniu i tryb ich wzruszania.

Przepisy karne zamieszcza się tylko w przypadku, gdy naruszenie przepisów ustawy nie kwalifikuje się jako naruszenie przepisów kodeksu karnego, kodeksu karno skarbowego lub kodeksu wykroczeń, a czyn wymagający zagrożenia karą związany jest tylko z treścią tej ustawy.

→ ustawa może zawierać załączniki, odesłania do załączników zamieszcza się w przepisach merytorycznych,

Do przepisów szczegółowych zalicza się także przepisy odsyłające. Zasady techniki prawodawczej wyznaczają im dwie funkcje:

1. Definiowania – jest osiągana przez potrzebę osiągania skrótowości tekstu, realizując te funkcję przepisy odsyłające pozwalają unikać powtórzenia tych samych treści a tym samym ograniczają objętość tekstów prawnych; redaktor tekstu powinien jednak pamiętać o tym, aby nie nadużywać techniki odesłań, dążenie do skrótowości tekstu nie powinno przesłaniać komunikatywności tego tekstu i utrudniać korzystanie z niego;

2. Przepisy odsyłające pełnią także funkcję osiągania spójności regulowanych instytucji, chodzi o to aby podobne pod istotnym względem sprawy regulowane były w podobny sposób i aby nie powtarzać w każdym podobnym przypadku zbliżonych rozwiązań.

Charakterystyczną cechą przepisów odsyłających jest używanych przy ich redagowaniu zwrot „stosuje się odpowiednio”.

Zasady techniki prawodawcze stanowią, że nie odsyła się do przepisów, które już zawierają odesłania, są to tzw. odesłania kaskadowe.

PRZEPISY ZMIENIAJĄCE zamieszcza się w ustawie tylko wówczas, gdy zawarte w niej rozwiązania wymagają zharmonizowania z innymi, już obowiązującymi ustawami. Przepisy te mają za zadanie wprowadzenie zmian w przepisach ustawy zmienianej polegających na :

1. Uchyleniu niektórych przepisów ustawy zmienianej,

2. Zastąpieniu niektórych przepisów ustawy zmienianej przepisami o innej treści lub brzmieniu,

3. Dodaniu do ustawy zmienionej nowych przepisów.

PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I DOSTOSOWUJĄCE

W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy lub ustaw dotychczasowych. Jeżeli zamierza się zachować czasowo w mocy przepisy dotychczasowej ustawy, zaznacza się to wyraźnie w nowej ustawie nadając przepisowi przejściowemu brzmienie: „w sprawach… stosuje się art. … ustawy …”.

W przepisach przejściowych z wyłączeniem postanowień dotyczących przepisów karnych można wskazać również termin, do którego będą obowiązywały zachowane czasowo w mocy przepisy dotychczasowej ustawy, co wyraża się zwrotem „nie dłużej niż do dnia…”.

W przepisach dostosowujących reguluje się w szczególności:

1. Sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji tworzonych nową ustawą,

2. Sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzonych na podstawie dotychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez nową ustawę,

3. Sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki dotychczasowych pracowników.

W przepisach dostosowujących można wyznaczyć termin dostosowania organów lub instytucji do nowej ustawy.

PRZEPISY KOŃCOWE

Przepisowi uchylającemu ustawę lub poszczególne jej przepisy nadaje się odpowiednio brzmienie : „traci moc ustawa…” – cały akt prawny, „w ustawie … uchyla się art. …”.

Jeżeli wyjątkowo zachowuje się moc obowiązującą niektórych przepisów uchylanej ustawy wyraża się to zwrotem: „traci moc ustawa …, z wyjątkiem przepisów art. …”.

Przepisy o wejściu w życie (wprowadzające) mogą uzyskać następujące brzmienie:

• „ustawa wchodzi w życie z dniem…”,

• „ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia …”,

• „ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia”.

Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej - w większości przypadków ustawy nie określają daty do kiedy będą obowiązywały. Koniec obowiązywania takich ustaw przesądzają później ustanowione przepisy uchylające, wyjątkiem od tej reguły są przypadki, kiedy ustawa zawiera przepisu o wygaśnięciu mocy obowiązującej, wtedy ustawa określa zarówno początek jak i koniec swojego obowiązywania lub obowiązywania poszczególnych jej przepisów. Ustawy takie nazywamy epizodycznymi.

Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej może odnosić się do całej ustawy lub poszczególnych jej przepisów. W zależności od przypadku używa się formuły : „ustawa obowiązuje do dnia…” , „przepisy art. … tracą moc z dniem…” .

Niedopuszczalne są przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej odnoszące się do przepisów nowelizujących.

Nie powinno łączyć się przepisu o wygaśnięciu mocy obowiązującej z przepisem o wejściu w życie.

Jeżeli przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe nie są liczne można je zamieścić pod wspólną nazwą „Przepisy przejściowe i końcowe”.

Przepisy upoważniające do wydania rozporządzenia wskazuje się:

1. Organ właściwy do wydania rozporządzenia,

2. Rodzaj aktu,

3. Zakres spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu,

4. Wytyczne dot. treści rozporządzenia.

Przepis upoważniający formułuje się w jednym artykule tak aby można było powołać go jako podstawę prawną wydania rozporządzenia. Przepisowi takiemu nadaje się brzmienie:

1. „… (nazwa organu) określi w drodze rozporządzenia …” – jest to upoważnienie obligatoryjne,

2. Upoważnienie fakultatywne – „… (nazwa organu) może określić w drodze rozporządzenia...”.

W przepisie upoważniającym do wydania uchwały albo zarządzenia wskazuje się:

1. Organ właściwy do wydania tego tekstu,

2. Rodzaj aktu normatywnego,

3. Ogólnie zakres spraw, które w akcie normatywnym muszą albo mogą zostać uregulowane.

Oznaczanie przepisów ustawy i ich systematyzacja

Podstawowa jednostką redakcyjną jest artykuł. Każda samodzielną myśl ujmuje się w odrębny artykuł. W miarę możliwości powinien być on jednozdaniowy. Jeżeli samodzielną myśl wyraża zespół zdań dokonuje się podziału artykułu na ustępy, paragrafy. W obrębie artykułu bądź ustępu zawierającego wyliczenie wyróżnia się 2 części:

1. Wprowadzenie do wyliczenia,

2. Punkty.

W obrębie punktów można dokonać dalszego wyliczenia wprowadzając litery. W obrębie liter można dokonać kolejnego wyliczenia. Wyliczenie może mieć charakter wierszowy lub kolumnowy. Można je podzielić na koniunkcyjne, alternatywne i enumeracyjne.

Wyliczenie koniunkcyjne to takie, które dot. łącznie wszystkich elementów wyliczenia. W wyliczeniu można nadać charakter koniunkcyjny poprzez odpowiednie sformułowanie wprowadzane do wyliczenia albo poprzez użycie spójnika „i”, „bądź”, „oraz”.

Wyliczenie alternatywne to takie, które polega na rozłącznym ………. Wyliczonych elementów. W wyliczeniu można nadać charakter alternatywny przez użycie spójnika „albo”.

Wyliczenie enumeracyjne to takie, które może dot. zarówno jednego z elementów wyliczenia, kilku z nich jak i wszystkich łącznie jeżeli jest to możliwe w danych okolicznościach. Przy stosowaniu takiego wyliczenia nie używa się spójników.

Artykuł oznacza się skrótem art. i cyfrą arabską z kropką, z zachowaniem ciągłości numeracji artykułów w obrębie całej ustawy, a przy powoływaniu skrótem art. oraz cyfrą arabską bez kropek.

Ustęp oznacza się cyfrą arabską wraz z kropką. Przy powoływaniu skrótem ust. Oraz cyfrą arabską bez kropki.

Punkt oznacza się cyfrą arabską z nawiasem, a przy powoływaniu skrótem pkt. Oraz cyfrą arabską bez nawiasu. Każdy punkt kończy się średnikiem a ostatni kropką.

Tzw. litery oznacza się małymi literami alfabetu łacińskiego z nawiasem a przy powoływaniu skrótem lit. Oraz literą bez nawiasu. Każdą literę kończy się przecinkiem a ostatnią średnikiem lub kropką. Gdy zabraknie liter stosuje się oznaczenie najpierw dwuliterowe, a następnie wielkoliterowe dopisując do ostatniej litery alfabetu najpierw pierwszą a następnie kolejne litery tego alfabetu.

Tiret ( pozioma kreska -) kończy się przecinkiem, a ostatnie przecinkiem, średnikiem lub kropką. Przy powoływaniu tiret oznacza się wyrazem tiret i wyrażonym słownie numerem porządkowym tego tiret(tiret pierwsze).

Każdą jednostkę zapisuje się od nowego wiersza i poprzedza jej oznaczeniem używanym w tym samym wierszu.

Artykuły i ustępy rozpoczyna się od akapitu, punkty, litery i tiret rozpoczyna się na wysokości początku wprowadzenia do wyliczenia. W celu systematyzacji przepisów ustawy artykuły można grupować w jednostkach systematycznie wyższego stopnia. Artykuły grupuje się w rozdziały, a rozdziały w działy, a działy łączą się w tytuły. Tytuły można grupować w księgi a księgi łączyć w części.

Rozdziały numeruje się cyframi arabskimi, a jednostki systemowe wyższego stopnia cyframi rzymskimi. Nazwa jednostki systemowej wyższego stopnia składa się z wyrazu „część”, „księga”, „tytuł”, „dział”, „rozdział” z odpowiednią cyfrą porządkową oraz ze zwięzłego określenia przedmiotu lub zakresu regulowanych spraw rozpoczętego wielką literą zapisanego od nowego wiersza.