Zestaw 1

Formy krasu podziemnego

Forma rozpuszczania i wymywania materiału skalnego przez wodę. Temu procesowie poddane są głównie wapienie które są niezwykle podatne na rozpuszczanie przez wodę z dwutlenkiem węgla. Jest to jeden z procesów wietrzenia chemicznego.

Procesowi krasowienia ulegają także dolomity, gips, anhydryt, halicyt.

Główne formy krasu podziemnego to jaskinie. Powstają przez proces krasowienia wewnątrz skały. Miejscami gdzie do jaskini wpływa woda nazywamy ponorami, a miejscem w którym woda wypływa nazywamy wywierzyskiem.

Istnieją 2 typy jaskiń krasowych: szczelinowe i przepływowe. Pierwsze powstają wskutek zwiększania objętości szczelin przez wody podziemne. A przepływowe powstają pod wpływem przepływu wód pod ciśnieniem. Jaskinie mogą być rozbudowane w kierunku poziomym lub pionowym.

Występują także kominy krasowe, łączą one jaskinie lub jaskinie w poziomem gruntu przez krasowienie skał pod wpływem wód opadowych.

Wewnątrz jaskiń występują formy naciekowe: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie naciekowe lub perły naciekowe. Powstające w skutek osadzania się węglanu wapnia.

Elementy morfologiczne doliny rzecznej

Dużymi formami morfologicznymi rzeki są terasy rzeczne. Mogą tworzyć się po obu stronach doliny rzeki lub tylko po jednej. Istnieje najczęściej kilka stopni teras rzecznych. równina terasowa – stanowi fragment płaskiego dna dolin, stok terasy – stanowi zbocze odmłodzonej częsci doliny, załom – oddielający równinę od stoku dawnej doliny. Istnieję kilka rodzajów teras rzecznych:

- terasy akumulacyjne powstają w osadów rzecznych w wyniku stopniowego obniżania się bazy erozyjnej rzeki.

- terasy erozyjne powstają w wyniku obniżania się bazy erozyjnej rzeczy, i są wycięte w skałach budujących dno doliny rzecznej

- terasy erozyjno-akumulacyjne powstają najczęściej w dolinach rzek górskich, zbudowane są zarówno z podłoża jak i osadów.

Pozostałe elementy morfologiczne to dno rzeki. Tworzą je skały lite lub skały klastyczne. Jej główna cecha jest nachylenie pomiedzy źródlem rzeki a ujściem.

Elementem dna doliny jest koryto rzeki, które tak jak terasa czy dno doliny ma spadek.

Koryto w profilu poprzecznym może być symetryczne lub asymetryczne. Większość koryt rzecznych ma kształt asymetryczny, ponieważ rzeki płyną kręto.

Trzęsienia ziemi

Trzęsienia są wywołane gwałtownym przemieszczeniem mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej i płaszcza ziemskiego. Przejawiają się one jako falowania powierzchni ziemi, uderzenia od dołu i zapadnięcia.

- Trzęsienia tektoniczne - ze względu na siłę sprawczą rozróżnia się trzęsienia tektoniczne (zaliczamy do nich wszystkie te, które związane są ze strefami spreadingu i subdukcji, czyli ze zjawiskami przemieszczania płyt).Wywołują duże zniszczenia. (90%)

- Trzęsienia wulkaniczne - związane z obszarami występowania zjawisk wulkanicznych. Są stosunkowo słabe. Przyczyną może być gwałtowna erupcja wulkanu eksplozywnego bądź też przemieszczanie się magmy w skorupie ziemskiej. (7%)

- Trzęsienia zapadliskowe - naturalne(zapada się strop jaskini bądź jakiejś pustki skalnej) bądź antropogeniczne(występują na obszarach górnictwa wgłębnego, tzw. tąpnięcia). Obszary krasowe.

- Tsunami jest wywołane przemieszczeniami dużych mas skalnych na obszarze dna morskiego. Fala do 30 m wysokości i 800km/h. 26.12.2004 Sumatra 8 stopni Richtera.

Zestaw 2

Działalność człowieka przekształcająca powierzchnię ziemi

Antropogeniczne formy, ukształtowanie powierzchni Ziemi, powstałe na skutek zakłócenia równowagi w naturze przez działalność (budującą lub niszczącą) człowieka. Wyróżnia się formy antropogeniczne wklęsłe - m.in.: kamieniołomy, kanały, glinianki, i formy antropogeniczne wypukłe - hałdy, nasypy kolejowe, wały przeciwpowodziowe. W Polsce najwięcej form antropogenicznych występuje na Górnym Śląsku. Człowiek może zmieniać także bieg rzeki przez wzmocnienie brzegów rzeki, tworzenie kanałów, lub tam i w związku z tym zalewaniem terenów przez zaporami. Działalność człowieka powoduje także wzmocnienie wietrzenia chemicznego.

Litologia moreny dennej

Rodzaj moreny powstającej przez wyrywanie materiału skalnego pod lodowcem w skutek jego przesuwaniu, oraz przez materiał wytopionego z lodowca. Transportowane przez lodowiec w jego dolnej części. Po stopnieniu lodowca następuje odsłonięcie moreny dennej w postaci lekko falistych równin, charakterystycznych np. dla Niżu Środkowoeuropejskiego. Morenę denną  tworzy masa gliniasto- gruzowa mieszanina pyłu, iłu, piasku, okruchów głazów i bloków skalnych pochodząca z niszczenia podłoża skalnego. Jest to forma powstała wskutek działania procesów budujących. Glina jest to zatem skała złożona z minerałów ilastych, kwarcu, skaleni.

Miejsca występowania działalności wiatru

????????

Zestaw 3.

Deflacja i formy

Deflacja jest to wywiewanie materiału skalnego (piasku lub pyłu) Czyli materiału drobnego. Występuje głównie na pustyniach, wybrzeżach mórz, oraz na przedpolu lodowca. Wywiewanie tworzy charakterystyczne formy jak misy deflacyjne, ostańce deflacyjne i bruk deflacyjne. Misy deflacyjne tworzą się za wydmą poruszającą się. Ostańce deflacyjne to formy skalne powstające w skutek nierównomiernego wywiewania. Rynny deflacyjne to dlugie i waskie zagłębienia w materiale piaszczystym. Bruk deflacyjny to pokrywy z grubszych okruchów zabezpieczających material piaszczysty przed wywiewaniem.

Formy akumulacyjne lodowca

Moreny, boczna, czołowa denna i srodkowa. Drumliny, - garby z gliny zwałowej, głazy narzutowe .

Gleby

Best! Mady (osady rzeczne dna dolin lub delty, rzezne. Wymagaja nawodniania) Rędziny na podlozu skal weglanowych. Czarnoziemy, na lessach duza warstwa prochniczna. Brunatne na powierzniach pokrytych lasami liściastymi. Czarne ziemie – na starych jeziorach czy bagnach które zarosly i duzo prochincy. zle! Bielice – piach, czerwonoziemy – tez sam piach ale czerwony bo SA kwasne

Zestaw 4.

Procesy kształtujące powierzchnie ziemi.

Procesy endogeniczne – procesy zachodzące pod działaniem sił wewnętrznych, których źródłęm jest energia wnętrza ziemi. Powodują powstanie nierówności przez wypiętrzanie gór, wyżyn, grzbietów oceanicznych, oraz tworzenie rowów i zapadlisk tektonicznych. Ruchy płyt litosfery (prądy konwekcyjne, zjawisko subdukcji i spreadingu oraz kolizji), trzęsienia ziemi, zjawiska wulkaniczne, plutoniczne (lakolity batolity lapolity fakolity sille i dajki), ruchy izostatyczne (pionowe ruchy litosftery) epejrogeniczne.

Procesy egzogeniczne, wietrzenie (fizyczne, chemiczne i biologiczne), ruchy masowe (odpadanie, obrywanie, osuwanie, spełzywanie spłukiwanie, splywanie), procesy eoliczne (deflacja i korazja), zjawiska krasowe, dzialanosc rzek, morza, lodowców i lądolodów.

Lodowiec i lądolód podobieństwa i róznice

Najważniejsza różnicą pomiędzy lodowcem a lądolodem jest to że lodowiec wpasowuje się w forme terenu w jakiej się tworzy, ewentualnie powoduje jego erozje ale w porównaniu do lądolodu który potrafi powodować ruchy izostatyczne skorupy ziemskiej jest to erozja bardzo niewielka. Wspolnymi cechami lodowca i lądolodu są, tworzenie się powyżej linii wiecznego śniegu, oraz wymaga odpowiednich opadów śniegu i niskich temperatur aby snieg mógł cały czas się utrzymywać. Oczywiście lądolody tworzą się niezależnie od wysokości na terenach subpolarnych i polarnych na których musi panować temperatura poniżej 0.

Rola klimaty a kształtowanie terenu.

Klimat wpływa na prędkość wietrzenia. Klimaty zimne wietrzenie mrozowe. Oraz suche gorące (zwrotnikowe i podzwrotnikowe) duze skoki temperatur, wietrzenie insolacyjne.

Chemiczne w strefie umiarkowanej, w lecie i na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych, a około równikowa przez cały rok (gorąco, wilgotno).

Zestaw 5.

Podstawowe typy skał

Magmowe, osadowe i metamorficzne.

Magmowe powstaja w skutek zastygania lawy na powierzchni ziemi lub wewnątrz skorupy ziemskiej (granit, bazalt, porfirt (na nagrobkach takich czerwonych), dioryt)

Osadowe to skały powstające z nagromadzenia się materiału przez czynniki zewnętrzne, (wode lodowiec wiatr), lub wytrącania się z wody. (ił , piasek, wapienie , dolomit, węgle kopalne)

Metamorficzne powstałe z przeobrażenia skał pod wpływem wysokich temperatur i ciśnień (marmur, gnejs)

Erozja boczna i jej następstwa

Erozja boczna jest to rozmywanie brzegów przez wodę płynąca w rzece. Najbardziej zauważalna w środkowym biegu rzeki, doprowadza to do tworzenia meandrów oraz z czasem do tworzenia teras zalewowych. Erozja spowodowana jest ruchem wirowym wody. Powstaje klif rzeczny (nie wolno budowaac blisko bo powoduje oberwania), z erozja laczy się akumulacja rzeczna, tworzą się łachy, plaże.

Podstawowe typy klimatów

Polarny, subpolarny, umiarkowany, podzwrotnikowy, zwrotnikowy, podrównikowy, rownikowy.

Zestaw 6.

Osuwisko i formy powstałe na osuwisku.

Osuwisko to miejsce szybkiego przesuwania się zwietrzeliny po stoku. Ze względu na rodzaj materialu osuwiska dzielimy na ziemne, zwietrzelinowe i skalne. Skalne są głębokie ale o mniejszej powierzchni a zwietrzelinowe płytkie ale na duzej powierzchni. Powstaje nisza deflacyjna miejsce po osunietym materiale oraz jezor czyli oberwany materiał polozony nizej. Zagrożeniami spowodowanymi osuwaniem jest głównie infrastruktura drogowa, która traci stabilność i drogi przez to zostają zniszczone. Oczywiście mogą zostać naruszone fundamenty domów i grozi to zawaleniem. Dlatego trzeba sporządzać mapy w których miejscach ma miejsce osuwanie i uważnie obserwowac te miejsca, aby nie było zagrożenia dla życia człowieka.

Istnieje kilka czynników przeobrażających,

ze względu na nie wyróżnić można metamorfizm:
kontaktowy- pod wpływem wysokiej temperatury, powstającej przy stykaniu się skały z magmą, na przykład marmur powstały z wapienia
dynamiczny- czynnik to ciśnienie, które jest wysokie , na przykład w ten sposób powstają łupki
regionalny- występują tu i wysokie ciśnienie i wysoka temperatura, a skały przeniesione z innych warunków klimatycznych wskutek ruchów płyt tektonicznych, przykład to gnejs, który powstaje z granitu. Skały mogą być wykorzystywane przez człowieka na wiele sposobów, zaliczyć można do użytków: Budownictwo- skały przeobrażone jak na przykład gnejs; charakteryzują się wysoką odpornością oraz walorami estetycznymi. Surowiec budowlany mogą stanowić  także pewne rodzaje skał osadowych, do których zalicza się  na przykład piaski, piaskowce czy żwiry. Ceramika- wykorzystuje na przykład gliny czy iły czy pewne skały osadowe. Cementownictwo- stosowane są  na przykład margle czy też wapienie. Energetyka- ropa naftowa oraz węgiel brunatny i kamienny. Przemysł spożywczy- najważniejszy surowiec to sól kamienna. 

Wybrzeża wysokie, procesy kształtujące

Procesami kształtujące wybrzeża wysokie jest abrazja czyli zdzieranie i podmywanie dolnej czyęsci wybrzeża przez uzbrojone w gruz fale przyboju. Nastepnym procesem jest obrywanie i osuwanie przez zakłócenie równowagi grawitacyjnej stoku. Taka działalność powoduje cofanie się brzegu i powstawanie platformy abrazyjnej. (Jastarnia, Normandia)

Typy – wybrzeza fiordowe, szkierowe, riasowe, dalmatuynskie, limanowe, klifowe.

Zestaw 7.

Różnice miedzy łożyskiem a korytem.

Koryto jest to fragment łożyska rzeki, płynąca rzeka powoduje stałe zmienianie się koryta, erodowanie lub akumulacja, a jeśli meandruje dochodzi do erozji bocznej. Natomiast łożysko obejmuje dodatkowo tereny zalewowe w których woda występuje tylko w czasie wysokich stanów rzek. Łozysko zmienia się na skutek meandrowania, podcinania brzegów oraz powodzi. W wyższych obszarach łożyska nie da się odróżnić od koryta.

Formy akumulacji wiatrów

Polega na akumulowanie luźnego materiału przenoszonego przez wiatr. Powstają wówczas następujące formy : zmarszczki eoliczne, wydmy – które dzilą się na ciągi wydmowe (podłużne poprzeczne i wiazdziste) oraz wydmy pojedyncze. (barchany i paraboliczne). Zmarszczki zwane są również ripplemarkami, są to drobne fałdki na powierzchni piaszczystej. Wydmy to piaszczyste wzniesienia usypoane przez piatr. Stoki dowietrzne są łagodne a zawietrzne strome. Duża forma akumulacyjna wiatru są pustynie piaszczyst oraz pylaste.

Zestaw 8.

Jakie skały to węgiel brunatny i kamienny?

Są to skały osadowe, powstałe w wyniku gromadzenia się i przeobrażenia szczątków roślin. Węgiel brunatny to młodszy od węgla kamiennego węgiel, posiada mniej kalorii oraz jest mniej twardy. Pochodzi z 3 rzedu, Wegiel kamienny to pochodzący z karbonu węgiel o dużych ilościach kalorii.

Czynniki wplywajaca na GP?

;/;/;/;/;/;/;/;/;/

Pradoliny jak powstały i gdzie są w Europie?

Pradoliny to dlugie doliny którymi płynęły wody wypływające z lądolodu oraz wody płynące z południa.. Bięgną one równolegle do czoła lodowca, z pochyleniem zgodnym z nachyleniem ogólnym kontynenty europejskiego. Dna pradolin są płaskie a zbocza strome z licznymi terasami. Pradoliny, toruńsko-eberswaldzka, warszawsko-berlinska, barycko-głogowska.

Zestaw 9

Rodzaje transportu eolicznego

pełzanie powierzchniowe - polegające na pchaniu przez wiatr oraz przesuwaniu przez ziarna uderzające –  bombardowanie (ziarna grube)
saltacja - polega na skokowym przemieszczaniu ziaren piasku, przy czym rodzaj podłoża określa wysokość i długość skoku (ziarna drobne)
suspensja – utrzymywanie się w zawieszeniu na przestrzeni od kilku metrów do kilku tysięcy kilometrów (ziarna bardzo drobne)

Typy wybrzeży

Dzielmy na narastające oraz cofające się.

Wybrzeża Mierzejewo (oddzielone mierzejami od morza). Lagunowe (wattowe), piaszczysty wał tworzy bariera dla odciętej od morza zatoki laguny. Można wpływać podczas przypływu. Watt to laguna odlosnita w czasie odpływu. Wybrzeża koralowe. Na skutek rośnięcia kralowco. Tworza się atole. Wybrzeza deltowe, wspolna dzialanosc rzeki i morza. Namorzynowe, porosnieta przez drzewa mangrowe. Plazowe akumulacja piasku na wybrzeżu.

Wybrzeza cofające się fiordowe(Norwegia), zalane doliny polodowcowe, szkierowe, zatopienie mutonów, (szkocja) riasowe gór prostopadle to wybrzeza,(Irlandia,, Portugalia) dalmatyńskie , rownolegle pasma Gorskie, (Chorwacja)

Wyróżniamy wiec jeziora pochodzenia:

1kosmicznego2. tektoniczne3. wulkaniczne4. reliktowe – pozostałości dawnych mórz5. deltowe6. krasowe7. zakolowe (starorzecza)8. przybrzeżne9. bagienne10. osuwiskowe11. biogeniczne ( stwarzają je bobry)12. polodowcowe:

 

Zestaw 10

Wybrzeża akumulacyjne i powstałe formy

- Wybrzeża płaskie – powstały wskutek wynurzenia płaskiego przybrzeża , zanurzenia obszaru nizinnego lub dalekiego cofnięcia klifu.

Plaża – strefa brzegowa wybrzeża płaskiego / stanowi ją prawie płaski pas brzegu morskiego zbudowany ze żwirów, piasków lub mułów deltowych zalewany przez fale morskie lub oceaniczne/ w obrębie plaży i płytkiego odbywa się  stałe przemieszczanie materiału żwirowego i piaszczystego.Nabrzeżny wał burzowy –  budowany jest z materiału (głównie piasków lub żwirów) wyrzuconego daleko przez fale sztormowe, który nie jest zabierany przez falę  powrotną/ ma asymetryczny profil od strony lądu są bardziej strome ich wysokość może wynosić na brzegach mórz 2-6 m , i na brzegach oceanów 10-12m Z piasku tych wałów budowane są  wydmy nadmorskie 
W obrębie plaży tworzone są 
a) sierpy plażowe (wiązane z zawirowaniami prądów przybrzeżnych )
b) zmarszczki symetryczne i niesymetryczne  

Wiry

Wiry poziome:

a) powierzchniowe – poniżej podnóży progów wodospadowych,

b) przydenne – poniżej załamów progów wodospadowych. Tworzą się misy eworsyjne.

Wiry pionowe:

a) wstępujące – zaznaczają się nad brzegami (depozycja osadów).

b) zstępujące – zaznaczają się lejkami (powodują erozyjne pogłębianie dna i podcinanie brzegów).

3) Zawirowania poprzeczne o ruchu spiralnym.

Wiry są niebezpieczna dla budownictwa z powodu podmywania brzegów rzeki, jeżeli będziemy budowac nad brzegiem rzeki musimy liczyć się z podmyciem i zawaleniem budynku.

Różnica między obrywaniem i odpadaniem. Właściwości stoku dla tych procesów.

Między odpadaniem o obrywaniem zachodzi różnica ilościowa, różnią się one wielkością  przemieszczanego materiału, gdyż odpadanie to przemieszczanie okruchów skalnych od frakcji piaszczystej do bloków skalnych. Proces ten odbywa się przez toczenie okruchów po powierzchni stoku lub drogą powietrzną. Okruchy skalne biorące udział w odpadaniu pochodzą z wietrzenia fizycznego. A obrywanie to gwałtowne przemieszczanie się dużych mas skalnych drogą powietrzną. Warunkiem powstawania obrywów jest duża stromość zboczy. Obrywy powstają w miejscach podciętych przez rzekę, lodowiec, kipiel morską , wskutek zmniejszania tarcia międzywarstwowego  .

Zestaw 11

Rodzaje wulkanów z uwzględnieniem wydobywających się substancji.

• lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na:

• tarczowe (hawajskie) – niskie i rozległe (lawa z nich wypływająca jest zasadowa, bazaltowa, o małej lepkości), osiągają szerokość nawet do 40 kilometrów;

• kopuły lawowe (bardzo gęsta, kwaśna, krzemionkowa lawa), które wyglądają jak pół sfery (kuli);

• stratowulkany (mieszane) – wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową; ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (kąt nachylenia ok. 30 stopni, np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocatépetl);

• eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i najbardziej kwaśne lawy ryolitowe;

Spływanie co to jest i jakie zagrożenia dla działalności człowieka

Spłukiwanie – proces przemieszczania materiału zwietrzelinowego przez wodę spływającą  powierzchniowo. Po stoku spływają wody deszczowe i roztopowe. Woda spływa po powierzchni stoku, gdy natężenie opadu deszczowego lub szybkość topnienia śniegu przewyższa wielkość wsiąkania (infiltracji). By wystąpiło spłukiwanie pokrywa roślinna musi być bardzo skąpa bądź nie istnieć wcale 
Rozmiary spłukiwania zależne są od:
a) nachylenia stoku, b) długości stoku, c) ilości i intensywności opadów, d) litologii – rodzaju skał, e) pokrycia skał roślinnością, f) działalności człowieka.
Formy ze spłukiwania:
a) żłobki deszczowe, b) rozdoły – gęsto rozgałęzione wcięcia. Profil poprzeczny w kształcie litery V, do kilku metrów głębokości (Bad landy), c) debrze – niegłębokie wcięcie dolinne o dużym spadku i profilu V-kształtnym, d) wądoły – dolinki o płaskim, cieknącym dnie, oraz o stromych stokach. wyst. na obszarach zadarnionych, e) wąwozy – doliny suche, o wąskim nierównym dnie, i stromych zboczach. wyst. na lessach lub glinach pylastych oraz o ubogiej roślinności. Np. Wyżyna Miechowska (bardzo niekorzystnie), Opatowska, Lubelska. f) parowy.

Spływanie powoduje niebezpieczne przesuwanie się budynków oraz dróg i słupów wysokiego napięcia. Grozi to zawaleniem. Soliflukcja. Lub wieczna zmarzlina która roztapia się pod budynkami i spływa.

Formy krasu powierzchniowego

Żłobki krasowe – bruzyd utworzone przez spływające strużkami wode. Lejki krasowe – zamknięte zakłębienia o średnicy kilku metrów utworzone na powierzchni ziemi w wyniku wpadającej sdo szeliny wody. Ostańce krasowe – izolowane wzniesienie bedace pozostałością odporniejszych skał.Ospa krasowa – drobne zagłębienia skupione na niewielkiej przestrzeni. Dolina krasowa – znaczne zapadniecie terenu o wydłużonym kształcie i wyrównanym dnie. Mogoty – kopulaste wzniesienia wypreparowane ze skał wapiennych, wystające ponad powierzchnie zrównania, występują w poludniowych Chinach.

Zestaw 12

Skały eoliczne i ich zastosowanie

Skały powstałe przez osady naniesione przez wiatr. Materiałem budującym skały eoliczne jest najczęściej bardzo drobny pył kwarcowy z nieznacznymi domieszkami pyłu kalcytowego i frakcji ilastej. Najbardziej rozpowszechnioną skałą pochodzenia eolicznego jest less. Są to skały porowate, nie wykazującą warstwowania. Jego struktura jest gruzełkowata, dominuje frakcja pyłowa. Barwa lessu jest żółta lub żółtokremowa. W głębszych partiach profilu widoczne są podłużne kanaliki będące śladami roślinności, wśród której się on osadzał. Powstaje w wyniku nagromadzenia pyłów niesionych przez wiatr.

Denudacja

Procesy prowadzące do wyrównania powierzchni litosfery. Jest to całość procesów prowadzących do obnizania podloza skalnego. Wyróżniamy stadia: inicjalne – świeżo wypietrzony obszar ponad plaska powierzchnie woda eroduje, młodociane- szybko postepujaca erozja wglebna przez rzeki. Waskie doliny. Stadium dojrzałe – rzeki uzyskuja profil równowagi. Poglebianie się dolin rzecznych wraz z wysokością wzniesien. Erozja boczna bradziej lagodne stoki. Stadium poznej dojrzałości – grzbiety wododziałowe obniżają się stopniowa. Zbocza pokruywaja się zwietrzeliną. Zgrzybiale – formy przbvybieraja formy faliste. Nieliczne niewysokie wzniesienia. Peneplena efekt koncowy. Plaski teren bez wyraźnych załamań, miejscami lagodne wyniesienia.

Miejsca wystepowania lodowców i lądolodów.

Lądollod na Grenlandii, lodowce to wysokie gory. Wazne żeby powiedziec ze powyżej linii wiecznego śniegu. Typy lodowców: alpejski (kilka Pol firnowych wspolny jezor) dolinny (jedno pole i jeden jezor) fieldowy (1 pole firnowe kilka jezorow) himalajski jeden lodowiec zasilany wieloma. ( nie jestem pewien)

Alpy, Himalaje, Gory Skandynawskie

Zestaw 13

Następstwem jakiego ruchu jest dzien i noc.

Ruch obrotowy ziemi. Przez to dodatkowo Sila Coriolisa. Rownonoce 21 III i 23 IX , przesilenie letnie 22 VI i zimowe 22 XII (w sumie to polaczone z obiegowym). Czas słoneczny i przez to 360 1 stopien ma 4 minuty dlatego co 15 stopni jest czas strefowy różny.

Morena czołowa

Morena czolowa to ciąg wzgórz lub wał przed czołem lądolodu, zbudowany gliny zwałowej nagromadzonej z materiału wytapiającego się z lądolodu.

Co to jest glina.

Glina – ilasta skała osadowa, w czwartorzędzie, z nagromadzenia osadów morenowych. Skład: kwarc, materiały ilaste, skaleń. Ale też żelaza manganu które nadają jej kolor.

Wyrób ceramiki.

Wymień i przedstaw urodzajne gleby.

Ogólnie można kulnąc z czego się składają na początek. No to warstwami. Na gorze całe gówno czyli drzewa ptaki i inne liscie. Podspodem jest prochnica czyli jak się wszstko ze sobą przeżre ładnie. Pozniej poziom wymywania tam się rozne minerałki spierdalają. Później wzbogacania to tu spierdalaja minerały. Pozniej glejowy to tam chuj. Pozniej murszowy to tylko dla bagien wiec chuj. Pozniej bagienny to jeszcze wiekszy chuj. I jest pozniej skała macierzysta . Musi być zwietrzona żeby było troche piachu w glebie,. Ale zamiast tej skały może być podloze mineralne w glebach astrefowych. I podloze skalne – czyli lita skała.

No i tutaj kulniemy pare gleb – czarnoziemy – zajebiste w chuj, można powiedziec ze buraki z Ukrainy ja marnują bo za głęboko ryją w ziemi. Ale jest zajebista bo była na stepach tam jest duzo traw i innych myszy i one ladnie gniją. I jest na lessach. Pozniej brunatne. Troche chujowsze ale tak fajne można chodowac przesnice ale trzeba nawozic i dbac. Były tu lasy liściaste wiec tez fajnie. I gleby astrefowe: Mady – w deltach tworza się na osadach rzecznych. Ale wymagaja nawadniania. Czarne ziemie. I tutaj przy udziale roślinności w miejscach o duzej wilgotności na zarośniętych bagnach lub jeziorach czyli jeszcze zajebistsze czarnoziemy. Ale trudno je się uprawia.

Transport rzek.

Działalność transportowa polega na przenoszeniu rozdrobnionego materiału ( pochodzącego z niszczenia zarówno stoków jak i koryta ) i odprowadzeniu go poza obszar dorzecza do mórz i oceanów lub zagłębień bezodpływowych.

Woda rzeczna większą  część energii zużywa na pokonywanie tarcia zewnętrznego i wewnętrznego, pozostałą część na transport materiału różnego pochodzenia. W miarę wyczerpywania energii osadza niesiony materiał  – sedymentacja.

Zależnie od swej siły rzeka transportuje produkty wietrzenia i erozji w postaci

Transport materiału rozpuszczonego

- materiał rozpuszczony znajdujący się w roztworze mineralnym, jest dostarczany do rzek przez wody podziemne oraz ścieki komunalne i przemysłowe jest transportowany w całym przekroju, na całej długości rzeki. Materiał dostarczany przez procesy denudacyjne głównie spłukiwanie, jest transportowany w całym przekroju rzeki . Jest on utrzymywany w zawieszeniu dzięki turbulencji, która przeciwdziała grawitacyjnemu opadaniu cząstek. W początkowej fazie wzrostu przepływu transportowane są frakcje piaszczysto-pylaste dalszy wzrost prędkości wody w korycie powoduje ruch niestabilnego żwirowego rumowiska dennego a następnie powszechny transport na całej szerokości koryta. Transport materiału dennego odgrywa główną rolę w procesach przekształcenia koryt.. Ziarna i okruchy podlegają  podlegają w zależności od prędkości płynięcia 
a) wleczeniu i toczeniu- trakcji   
b) przemieszczaniu skokowemu – saltacji
c)przemieszczaniu w zawieszeniu  - suspensja

Wieloletni śnieg

Przyczyny powstawania:
położenie pewnych obszarów powyżej strefy, gdzie rozpoczyna się gromadzenie śniegu (przez cały rok);
natura astronomiczna - spadek temperatury, powstawanie pól firnowych;
zmiany klimatu;
granica wieloletniego śnieg (wiecznego) – jest to strefa oddzielająca obszary, gdzie następuje akumulacja mas śnieżnych, gdzie przyrost masy śnieżnej jest większy od ablacji.

• Położenie strefy wieloletniego śniegu: wysokie szerokości geograficzne (poziom morza lub nieco powyżej) – podnosi się ku zwrotnikowi, na zwrotnikach osiąga największą wysokość nad poziomem morza (nad zwrotnikiem strefa ta jest położona najwyżej). Granica obniża się do równika (ok. 5 tys. m n.p.m.).

• Na stokach wystawionych na działanie promieni słonecznych granica strefa wieloletniego śniegu znajduje się wyżej a niżeli na stokach na które nie padają bezpośrednio promienie słoneczne. Jest ona czasami niższa o kilkaset metrów. Na położenie granicy wieloletniego śniegu wpływają także prądy morskie, które albo ocieplają pewne obszary powodując podniesienie albo wpływają oziębiająco, co powoduje obniżenie położenia granicy strefy wieloletniego śniegu.

• Aby wystąpiły zlodowacenia górskie czy kontynentalne muszą zostać spełnione odpowiednie warunki orograficzne, a więc muszą być powierzchnie mniej lub bardziej płaskie, na których mogą gromadzić się opady śnieżne.

Wietrzenie fizyczne.

Wietrzenie fizyczne podstawy to wahania temperatur i woda. Zmiana własciowosci fizycznych a nie składu chemicznego. Są wietrzenia mrozowe: - woda zamarza w szczelinach bla bla bla i bam są gołoborza. Albo dziury w drogach. Insolacyjne – ciemne ziarenka się powiększają jasne nie zmieniaja pozniej wszystkie się kurcza i zostają małe dziurki i pozniej wszystko się rozpada. Pecznienie materiałow ilastych. No ilaste materialy pęcznieją i odległość miedzy minerałami się zmienia jak już wyschna. I ostatnie to nie rozumiem tylko wypisze krystalizacja mineraów w szczelinach skalnych.

Sprzyja klimat subpolarny i umiarkowany. Z duzymi wahaniami temperatur i jeszcze podzwrotnikowyy i zwrotnikowy.

Skały klastyczne:

Skały okruchowe, skały klastyczne – odmiana skał osadowych. W ich składzie dominuje materiał allogeniczny.
Nagromadzenie materiału okruchowego (okruchów skalnych, ziarn) prowadzi do powstania skały okruchowej luźnej. Jeśli materiał ten w wyniku działania diagenezy i lityfikacji zostanie scementowany, to powstaje skała okruchowa zwięzła. Diageneza i lityfikacja to ogolnie zlepianie się malych okruchów powstaje np. piaskowiec z piasku.

Zlepience i brekcje, piasek kwarcowy o spowiei wapnistym lub żelazistym (roznica koloru). Mułowce

Działalność akumulacyjna rzek

Akumulacja boczna tworzenie się plaż. Akumulacja przez natrafienie na wieksze przeszkody tworzenie się łachów , bruk gdy rzeka zwalnia i nie może już nieść, tworzenie się ujść deltowych. Wyżej jesto transporcie.

Rynny glacjalne.

Powstające pod lodowcem, na skutek erozji rzek podlodowcowych pod ciśnieniem. Po roztopieniu lodowca były wypełnione martwym lodem co spowodowało zapobieganie zasypaniu moreną. W najnizych rynnach powstają jeziora rynnowe np. Gopło ,Wigry.

Wietrzenie chemiczne

Utlenianie -Pierwiastek łączy się z tlenem przez co związki beztlenowe przechodza w tlenowe. Wiaze się z to ze zmiana koloru czarny hematyt w czerwony hematyt, a żelazo nadaje rdzawy kolor. Rozpuszczanie (solucja) mineral przechodzi do roztworu wodnego. Hydroliza rozpad mineralu na czesc zasadowa i kwaśną. Uwodnienie mineral z woda tworzy inny mineral np. czerwony hematyt tworzy zolty limonit a anhydryt tworzy gips. Uweglanowienie – weglany wapnia lacza się z woda i powstaja latwo rozpuszczalne kwasne wygalany wyplukiwane z wodą (kras). Najlepiej w klamacie umiarkowanym latem i okolrownikowa.

Geneza skał organicznych.

Skały organogeniczne - inaczej też skały biogeniczne, to skały osadowe powstałe ze szczątków roślinnych lub zwierzęcych, w szczególności z ich części twardych: kości, muszli, skorupek itd. Organizmy, których części twarde budują te skały, noszą nazwę organizmów skałotwórczych. Pierwotny skład chemiczny skały zależy w znacznym stopniu od składu chemicznego budujących ją szkieletów organicznych. Organizmy obdarzone szkieletami krzemionkowymi mogą tworzyć skały krzemionkowe. Ze szkieletów organizmów obdarzonych częściami twardymi z węglanu wapnia utworzone są biogeniczne skały węglanowe. Najbardziej znane z nich to wapienie krynoidowe, muszlowce, wapienie biohermalne oraz kopane muły węglanowe. Wapienie krynoidowe są złożone z fragmentów szkieletów lilowców, szczególnie z elementów szkieletów ich łodyg. Przykłady: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf.

Procesy eoliczne zależa od:

Charakteru podloza : rodzaj skal budujących podlzoe i jego nachylenie. Klimat : najlepsze klimaty suche, stopien pokrycia szata roslinna im mniejsze tym lepiej, sila wiatru i częstość jego wystepowania i kierunku wiania, działalność człowieka np. wycinanie lasow osuszanie terenow i uprawa roslin.

Występowanie wulkanów.

Strefy subdukcji, i spreadingu,. W Japonia, Fudzi San, Afryka Kilimandzaro, Ameryka, Sw Helana, Europa Hekla, Wezuwiusz, Etna, Beerenberg.

Różnice między skałami wylewnymi a głębinowymi.

Skaly magmowa w skutek zastygania magmy. Skaly wylewne , szybko zastygające drobne niewidoczne okiem krysztaly np. kwarc skalenie, bazalt. Gdy magma zastyga wolno powstaja skaly głębinowe jawnokrystalincze np. granit. Inna budowe ma porfir który zaczyna krystalizowac pod powierzchnia ziemi a zastyga na powierzchni. Dlatego jego budowa jest różna. Jest jeszcze pumeks. Powstaje gdy goraca magma ostygla bardzo szybko w zetknieciu z woda i gazy uwiezione są w srodku skały. Sa skały magmowe kwaśne i obojętne oraz zasadowe.

Korazja eoliczna.

Korazja (rodzaj abrazji eolicznej) - proces polegający na szlifowaniu, żłobieniu, zdzieraniu i wygładzaniu powierzchni skał (podłoża skalnego) wskutek uderzeń ziaren piasku niesionego przez wiatr.

Formy korazyjne: * grzyby skaln * graniaki (m. in. w Polsce, np. "Skałki Piekło pod Niekłaniem" w Górach Świętokrzyskich) - odłamki litej skały o średnicach dochodzących do kilkudziesięciu centymetrów, oszlifowane przez przewiewany piasek * bruzdy eoliczne - wydłużone zagłębienia w miękkich skałach * wygłady eoliczne - powierzchnie skalne oszlifowane przez wiatr (w miejscach silniej szlifowanych powstają zagłębienia, w słabiej - tworzą się garby)

Rodzaje transporu eolicznego.

Akumulacja eoliczna - (inaczej akumulacja wiatrowa) najbardziej podstawową formą akumulacji eolicznej jest wydma. Jej stok zwrócony w stronę wiatru jest łagodnie nachylony, natomiast przeciwny stok jest stromy. Istnieje kilka rodzajów wydm, które powstają zależnie od kierunku i siły wiatrów, ilości materiału piaszczystego, wilgotności oraz obecności roślinności.* Barchany są typowe dla pustyń, na których przeważa jeden kierunek wiatru. Środek wydmy jest bardziej zwięzły i przesuwa się wolniej od ramion wydmy. - Wydmy paraboliczne powstają na terenach o nieco większej wilgotności, gdzie roślinność lub wilgoć podłoża unieruchamia ramiona wydm. * Wydmy nieregularne powstają przy zmiennie wiejących wiatrach. Na obszarach o dużej ilości piasku przy umiarkowanych wiatrach barchany łączą się ramionami, tworząc wydmy poprzeczne, zaś przy silnych wiatrach łączą się tworząc wydmy podłużne, biegnące zgodnie z kierunkiem wiatru. * Ripplemarki ("zmarszczki eoliczne"), czyli równoległe piaszczyste garby w odległościach kilku centymetrów. Ich stoki są asymetryczne, podobnie jak w wydmach

Formy dolin rzecznych.

Rozróżniamy doliny: * V-kształtne - przekrój w kształcie litery V - strome zbocza i wąskie dno, występują w górnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji wgłębnej * U-kształtne - przekrój w kształcie litery U, występują w środkowym i dolnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji bocznej lub działania lodowca na dolinę V-kształtną * Dolina płaskodenna * zapadliskowa - powstała w rowie tektonicznym * fałdowa - powstała w wyniku fałdowania (synklina)

Rozwój lądolodów i zlodowacenia w Polsce.

Pierwsze zlodowacenie - podlaskie miało najmniejszy zasięg. Objęło ono północno - wschodnie obszary kraju. Kolejne - krakowskie, było najpotężniejsze, lodowiec oparł się o Karpaty i Sudety, dotarł do obniżeń śródgórskich. Na skutek obniżenia granicy wiecznych śniegów, również w górach powstawały lodowce, dowodem na to są cyrki jezior polodowcowych.

Następnym zlodowaceniem było środkowopolskie, którego ślady są obecnie już nieco zatarte, jednak wciąż widoczne na obszarze Niżu Polskiego, w postaci np. moren, czy pradolin. Jest to rzeźba staroglacjalna, czyli wykształcona przed zlodowaceniem północnopolskim. Charakteryzuje się terenem nizinnym, czasem lekko pofalowanym. Nie ma tu jezior polodowcowych.

Ostatnim zlodowaceniem było północnopolskie, które objęło swym zasięgiem tylko północną Polskę. Dzięki temu, że nastąpiło ono stosunkowo niedawno, mogły zachować się liczne, bardzo ciekawe i urozmaicające krajobraz formy rzeźby polodowcowej. Jest ona zwana inaczej młodoglacjalną. W miejscach, gdzie zachował się ten typ rzeźby, dominuje teren wysoczyznowy, pagórkowaty, co wiąże się z pozostawieniem materiału morenowego. Wody lodowcowe wyżłobiły w nim rynny, często wypełnione wodą (są to jeziora polodowcowe - rynnowe). Kolejną formą rzeźby są kemy i ozy, czyli różnego rodzaju pagórki, różniące się kształtem i materiałem budulcowym.