Kontekst psychologiczny zmian edukacyjnych
Teza I
- próba narzucania własnego systemu wartości, pokusa ludzi szczególnie polityków, ideologów oraz administratorów
- zadaniem pedagogiki jest „inżynieria społeczna” , czyli wyposażanie ludzi w środki ochrony i obrony przed uwiedzeniem ideologicznym oraz jego skutkami
- otwartość na idee oraz wartości (nie popadając w wyobcowanie danego człowieka)
- w ładzie demokratycznym wykorzystywaniu systemu oświatowego do realizowania pokusy ideologicznego uwodzenia przeciwdziała dyskurs o edukacji, który respektuje zasady dyskusji racjonalnej, pozwalający na wielość roszczeń edukacyjnych (jednocześnie wymusza upublicznione uzasadnienie
Teza II
- ukrywanie lub fałszowanie przyjmowanych przesłanek wartościujących oraz marginalizowanie znaczenia faktu konieczności ich ujawniania
- Powoływanie się na oczywistość dobrych intencji poprzez stosowanie i powoływanie się na takie uzasadnienia jak: dobro dziecka, program nauczania, pismo ministra
- bezrefleksyjne stosowanie wielu kategorii pojęciowych
Trzy typy wiedzy wyróżnione przez Arystotelesa (wiedza racjonalna – filozofia)
- Episteme – Typ wiedzy najbardziej pewnej i prawdziwej, prawa powszechne i konieczne, takiej wiedzy oczekujemy dziś od nauk przyrodniczych
- Doxa – wiedza wytwarzana przez człowieka, ma bezpośredni związek z działaniem człowieka, wiedza uzasadniona i prawdziwa w kontekście przyjętych założeń, wiedza oczekiwana dziś od nauk humanistycznych, a w szczególności społecznych
- Techne – wiedza technologiczna, o charakterze praktycznym , ma charakter instrumentalny – służy interesom ludzi, którzy formułują cele oraz dysponują środkami przymusu (władzą, pieniędzmi, wpływami). Kryterium jej wytwarzania nie jest prawda ale skuteczność
Koncepcje przezwyciężenia kryzysu filozofii
a)pozytywistyczna koncepcja eliminacji filozofii – propozycja wyeliminowania filozofii, lub jej ograniczenia, zredukowania. Typ naukowości racjonalności wyraził się w scjentyzmie, którego założeniami były przekonania:
Jedyną drogą do wytworzenia wiedzy wartościowej jest poznanie nauklwe.
Nauka wytwarza taką wiedzę, że pozwoli ona ludziom na przezwyciężenie niedostatków, zagrożeń i nieszczęść.
Scjentystyczna wizja racjonalności wiedzy okazała się mitem i utopią.
b) koncepcja autonomii filozofii – wypracowanie modelu uprawiania filozofii, który był niezależny od nauk empirycznych. W uzasadnieniu tego dążenia były przekonania o inności, odrębności procesu poznania filozoficznego. Ta koncepcja filozofii w badaniach o edukacji nie znalazła zastosowania w pedagogice polskiej. Można ją jedynie odnaleźć w pedagogice o orientacji religijnej.
c)koncepcja integracji filozofii z dyscyplinami naukowymi
- paradygmatyczny model budowania i funkcjonowania nauki
paradygmat to „ powszechnie uznawane osiągnięcia naukowe które w pewnym czasie dostarczają społeczności uczonych modelowych problemów i rozwiązań”
opisując określony paradygmat naukowy musimy: zrekonstruować najogólniejsze i najważniejsze jego założenia, zdefiniować najważniejsze kategorie pojęciowe i wzajemne między nimi powiązania, określić pole epistemologiczne oraz jego problemami badawczymi, opisać typowe i uznane metody i techniki gromadzenia i przetwarzania (oraz wytwarzania) danych empirycznych, wskazać twierdzenia i teorie , które odpowiadają opisywanym wynikom badać empirycznym
- teoria – teorią nazywać będziemy: każdy taki i tylko taki rezultat badawczy, który pełni rolę eksplanacyjną
Kryteria rozpoznawania i klasyfikowania pracy umysłowej jako teorii: prawomocność, sprawdzalność empiryczna, prawdziwość, kompletność pragmatyczna, spójność semantyczna, zunifikowanie z innymi teoriami
W naukach społecznych dla uzyskania statusu teorii wystarczy gdy praca spełnia kryteria: ma określony przedmiot, zastosowane pojęcia tworzą hierarchiczną siatkę kategorialną, twierdzenia i hipotezy uporządkowane są pod względem merytorycznym i logicznym, twierdzenia są zweryfikowane i uzasadnione, określone jest miejsce tej teorii wśród innych teorii
Typologia teorii w myśleniu o edukacji (H. Turner)
Teorie ogólne – dostarczają zbioru założeń bardzo ogólnych o charakterze ontologiczno- epistemologiczno –metodologicznym
Teorie średniego zasięgu – opisują oddzielone fragmenty rzeczywistości edukacyjnej , np. teorie rozwoju człowieka, teorie uczenia się, teorie małych grup społecznych, teorie organizacji, teorie zachowań, teorie ról.
Teorie empiryczne – to teorie szczegółowe o najwęższym zasięgu, wyniki badań empirycznych mogą mieć bezpośrednie zastosowanie w praktyce jak np. koncepcja nauczania wielopoziomowego, koncepcja nauczania integralnego.
Edukacja „ ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój jest określany między innymi poprzez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejsza kontrole własnych zachowań i większe sprawstwo wobec procesów wewnętrznych”.
Teorie opisujące i wyjaśniające problemy edukacyjne
Teoria potrzeb Masłowa i Obuchowskiego
rozwój człowieka skorelowany jest z rozwojem potrzeb, w ciągu życia człowieka mogą ukształtować się grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe – są to potrzeby biologiczne, które sa niezbędne do przeżycia organizmu dotyczą one wszystkich organizmów żywych. Należą do nich: potrzeby fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa
- potrzeby społeczne interakcji – są to potrzeby afiliacji, akceptacji, szacunku, prestiżu, zróżnicowanych relacji z innymi ludźmi opartych na podporządkowaniu i dominacji, na podstawach emocjonalnych ( miłość, przyjaźń, szacunek, opór wobec kogoś lub czegoś). Należą do nich: Potrzeby przynależności i miłości, potrzeba szacunku.
- potrzeby integracji osobowości – są to potrzeby osiągnięć i sukcesu, samorealizacji, nadania swemu życiu indywidualnego sensu. Związane są z możliwością zaspokojenia potrzeb: pragnienia wiedzy i rozumienia, potrzeb estetycznych.
Potrzeby według K. Obuchowskiego
- Potrzeby indywidualne.
- Potrzeby powszechne: fizjologiczne, seksualne, poznawania kontaktu emocjonalnego sensu życia dystansu psychicznego. Dystans psychiczny obejmuje stosunek człowieka nie tylko do świata, ale także do samego siebie.
Perspektywa poznawcza Obuchowskiego:
- Standard waluacji przedmiotowej:
w myśleniu o sobie i świecie dominują stereotypy co powoduje brak dystansu wobec siebie i świata oraz posiadanej wiedzy
jest formą przystosowania do świata i spostrzegania siebie jako spełniającego regułę oraz zasady narzucane z zewnątrz.
dychotomiczny typ wartościowania ( dobre – złe, prawdziwe – fałszywe, piękne – brzydkie)
- standard waluacji podmiotowej:
rozumienie siebie i świata, widzenie siebie i świata z dystansu, który jest konieczny aby pozbyć się stereotypów oraz do weryfikacji swojej wiedzy osobistej, nadania indywidualnego sensu swojemu życiu.
Edukacja w kontekście teorii kształcenia Brunera:
Kształcenie to proces edukacyjny, w wyniku którego jednostka nabywa i doskonali umiejętności związane ze zdobywaniem wiedzy
Ważne są kompetencje ujawniające się w:
- poszukiwaniu, docieraniu do informacji, odpowiednim gromadzeniu
- kodowaniu informacji we własnym umyśle
- przetwarzaniu informacji i wytwarzaniu z nich wiedzy
- dystrybucji wiedzy i informacji
Dla procesu edukacji możemy przyjąć, że najważniejszymi obszarami znaków tworzących i wytwarzających uniwersum symboliczne jest:
- cielesność człowieka
- wytwory nauki i kultury naukowej
- technika
- komunikacja werbalna i niewerbalna
- role społeczne, funkcjonowanie człowieka w świecie zorganizowanym
- czas, przestrzeń, sztuka, moralność
Wychodzenie poza dostarczone informacje związane jest z opanowanie umiejętności:
- stosowanie różnych postaci stosowania ( definiowanie pojęć)
- poznawanie struktury świata
- posługiwanie się schematami formalnymi kodowania informacji
Edukacja w kontekście koncepcji inteligencji emocjonalnej Golemana:
Inteligencja jest tym co mierzą testy inteligencji – jednak te testy mówią jedynie o :
Poziomie umiejętności logicznego myślenia, umiejętności rozumowania zadań arytmetycznych, wyobraźni przestrzennej.
Pojęcie inteligencji zostało rozszerzone o następujące zdolności/teoria inteligencji emocjonalnej:
- zdolność do rozpoznawania i nazywania własnych emocji, rozumienia ich przyczyn oraz objawów i skutków
- zdolność kierowania emocjami
- umiejętność rozpoznawania uczuć u innych ludzi – rozwijanie empatii
- sztuka nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych by zaspokoić potrzebę przynależności
Edukacja w kontekście teorii tożsamości Eriksona:
Założenia teorii Eriksona:
- Erikson odwołuje się do psychoanalizy i Freudowskich faz rozwoju psychoseksualnego dziecka
- w płaszczyźnie ego widzi nie tylko źródło cierpień ale również możliwość dobrego samopoczucia
- rozwiązywanie kryzysów jest centralnym zadaniem kolejnych 8 faz rozwoju, dotyczy całego ludzkiego życia
- pojęcie tożsamości rozumianej jako wysiłek autorefleksji podmiotu wiąże się z kategorią ego jako instancją pośredniczącą spomiędzy id a superego
- FAZA I: – Oralno – czuciowa okres niemowlęcy, ufność vs. Nieufność, dziecko w tej fazie potrzebuje spójnej i trwałej opieki i troski, aby mogło przezwyciężyć zakłócenia homeostazy wywołane przyjściem na świat.
- FAZA II – mięśniowo – analna, wczesne dzieciństwo, autonomia vs. wstyd i zwątpienie, dziecko zaczyna doświadczać wolności wyboru, poszukuje dróg uniezależnienia się i autonomii.
- FAZA III – lokomotoryczno – genitalna, okres przedszkolny inicjatywa vs. poczucie winy, inicjatywa i potrzeba aktywności wywołują stany, które są odbierane jako upór, pojawia się dziecięca zazdrość i rywalizacja.
- FAZA IV – latencja, okres szkolny pracowitość vs. poczucie niższości, uczenie się od dorosłych umiejętności, kompetencji, poczucie kompetencji i osiągania sukcesu
- FAZA V – dojrzewanie, okres dorastania, tożsamość vs. niepewność roli przeciwstawianie się dotychczasowym wzorcom i ideałom, poszukiwanie nowych, osoba staje się wrażliwa na opinie innych w tym najbardziej swoich rówieśników, silne identyfikacje partnerski9e i grupowe łącza się często z radykalnymi wykluczeniami.
- FAZA VI – wczesna dorosłość , intymność vs izolacja, człowiek kształtuje bliskie i trwałe związki z innymi, lęk przed utratą ego w tych związkach prowadzić może do unikania kontaktów z innymi i osamotnienia, nawiązywanie intymnych relacji z innymi opartych na emocjach
- FAZA VII – dorosłość kreatywność vs stagnacja, wyrażać się może w powołaniu i wychowaniu potomstwa, pracy, twórczości, kontaktach z innymi ludźmi, zdolność do opieki i troski do innych w szerokim znaczeniu, brak rozwoju może prowadzić do nadmiernej koncentracji na sobie, nudy.
- FAZA VIII – dojrzałość, późna dorosłość, integralność ego vs rozpacz, poczucie satysfakcji z własnego życia i pogodzenia się z faktem śmierci, lęk przed śmiercią powiązany z poczuciem niespełnienia oraz straconych szans, nadawanie sensu faktom, zjawiskom, zdarzeniom, wierność normą i zasadą wcześniej wyznawanym.
Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami.
Jednostka musi w czasie swego życia pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie.