Tektonika:

• Jest dziedziną geologii zajmującą się ruchami (przemieszczeniami) zwartych skał (mas skalnych) w litosferze

• Nauka o przyczynach, przebiegu i rezultatach tych ruchów

Ciała skalne

Warstwa – ciało skalne w dwóch kierunkach znacznie bardziej rozległe niż w trzecim, określamy jako miąższość warstwy. Warstwy niektórych skał osadowych, zwłaszcza tych będących surowcami kopalnianymi (węgiel, sól kamienna) określa się jako pokłady. Warstwy w trakcie powstawania są zazwyczaj ułożone poziomo. W wyniku późniejszych ruchów tektonicznych warstwy zmieniają swe położenie i nachylenie. Górną część warstwy nazywamy stropem, dolną spągiem warstwy.

Stopniowe cienienie warstwy, aż do jej zaniku nazywamy wyklinowywaniem. Wiele warstw leżących jedna na drugiej i związanych ze sobą genetycznie określamy jako serię skalną.

Diastrofizm – procesy mechanicznego deformowania litosfery.

Budowa geologiczna – sposób przestrzennego rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej. Wyróżniamy:

• Budowę monoklinalną

• Budowa fałdowa

• Budowa platformowa

Odkształcenia:

• Ciągłe – bez utraty ciągłości odkształcanego ośrodka

• Nieciągłe – przerwanie ciągłości

Elementy tektoniki fałdowej

Fałd:

• Wygięcie warstw bez przerwania ich ciągłości

• Wygięcie, które składa się z dwóch sąsiadujących ze sobą struktur fałdowych: antykliny i synkliny

• Klasyfikacje fałdów:

  • Kinematyczna – najpopularniejsza, podstawą jest położenie powierzchni osiowych i skrzydeł fałdu. Wyróżniamy fałdy:

    • Stojący

    • Pochylony

    • Obalony

    • Leżący

    • Przerwany

Mechanizmy fałdowania:

• Fałdowanie ze zginania – oddziaływanie często sprężyste, nikła wartość odkształcenia (maksymalnie kilka procent), fałdy bardzo szerokopromienne

• Fałdowanie z płynięcia

• Fałdowanie ze ścinania – przemieszczenie mas skalnych następuje wzdłuż gęstej sieci

Deformacje tektoniczne nieciągłe

Uskok – przerwanie ciągłości warstw i przesunięcie dwóch sąsiadujących ze sobą bloków skalnych. Elementy: skrzydło wiszące, skrzydło zrzucone, powierzchnia uskokowa.

Klasyfikacja uskoków:

• Pod względem wielkości kąta upadu powierzchni uskokowej (α):

  • Uskok pionowy (α = 90^O)

  • Uskok stromy (45^O < α < 90^O)

  • Uskok połogi (0^O < α < 45^O)

  • Uskok poziomy (α = 0^O)

• Pod względem kierunku ruchu uskokowego w stosunku do orientacji powierzchni uskokowej:

  • Normalny

  • Progowy

  • Odwrócony (inwersyjny)

• Uskok przesuwczy:

  • Lewoprzesuwczy (lewoskrętny)

  • Prawoprzesuwczy (prawoskrętny)

• Uskok zrzutowo – przesuwczy:

  • Normalno-przesuwczy

  • Inwersyjno-przesuwczy

  • Progowo-przesuwczy

Struktury towarzyszące powstawaniu uskoków:

• Lustro tektoniczne – wygładzona przez tarcie powierzchnia uskokowa

• Rysy tektoniczne – drobne formy urzeźbienia tarciowego powierzchni uskokowej wydłużone w kierunku osi ruchu

• Zadziory tektoniczne – drobne formy urzeźbienia tarciowego powierzchni uskokowej wydłużone prostopadle do kierunku ruchu

Systemy uskoków:

• Zrąb tektoniczny – struktura ograniczona przynajmniej z dwóch przeciwnych stron przez uskoki i wypiętrzona względem otoczenia

• Rów tektoniczny – struktura o kształcie wydłużonym ograniczona co najmniej z dwóch przeciwnych stron przez uskoki i obniżona względem otoczenia

• Zapadlisko – rozległy, nieforemny obszar obniżony uskokowo

Nasunięcie – przemieszczenie mas skalnych wzdłuż połogiej powierzchni o dużej amplitudzie (często jest to uskok poziomy).

Płaszczowina:

• Masy skalne tworzące pokrywę o rozmiarach regionalnych, przemieszczone poziomo na odległość co najmniej kilku kilometrów

• Często oderwana od swojej strefy macierzystej, czyli korzeniowej

• Budowa wewnętrzna skomplikowana; fałdy, uskoki

Spękania – powierzchnie nieciągłości mechanicznej utworzone przez pęknięcia, czyli przerwanie ciągłości skały bez przemieszczenia wzdłuż tych powierzchni.

Zbiór spękań seryjnych wykazuje pewne uporządkowanie geometryczne o odstępach co najmniej paru cm.

System ciosu - dwa lub więcej zespołów związanych wspólną genezą:

• Ortogonalny (prostokątny)

• Rombionalny (romby)

• Radialny (wspólny punkt)

• Koncentryczne

• Kulisowe

• Pierzaste

Typy ciosu – związane z genezą:

• Tektoniczny – naprężenie, rozciąganie – tensja

• Kompresja – zgniatanie, zginanie

• Termiczny – kurczenie się skał wulkanicznych i magmowych podczas stygnięcia