Tektonika:
Jest dziedziną geologii zajmującą się ruchami (przemieszczeniami) zwartych skał (mas skalnych) w litosferze
Nauka o przyczynach, przebiegu i rezultatach tych ruchów
Ciała skalne
Warstwa – ciało skalne w dwóch kierunkach znacznie bardziej rozległe niż w trzecim, określamy jako miąższość warstwy. Warstwy niektórych skał osadowych, zwłaszcza tych będących surowcami kopalnianymi (węgiel, sól kamienna) określa się jako pokłady. Warstwy w trakcie powstawania są zazwyczaj ułożone poziomo. W wyniku późniejszych ruchów tektonicznych warstwy zmieniają swe położenie i nachylenie. Górną część warstwy nazywamy stropem, dolną spągiem warstwy.
Stopniowe cienienie warstwy, aż do jej zaniku nazywamy wyklinowywaniem. Wiele warstw leżących jedna na drugiej i związanych ze sobą genetycznie określamy jako serię skalną.
Diastrofizm – procesy mechanicznego deformowania litosfery.
Budowa geologiczna – sposób przestrzennego rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej. Wyróżniamy:
Budowę monoklinalną
Budowa fałdowa
Budowa platformowa
Odkształcenia:
Ciągłe – bez utraty ciągłości odkształcanego ośrodka
Nieciągłe – przerwanie ciągłości
Elementy tektoniki fałdowej
Fałd:
Wygięcie warstw bez przerwania ich ciągłości
Wygięcie, które składa się z dwóch sąsiadujących ze sobą struktur fałdowych: antykliny i synkliny
Klasyfikacje fałdów:
Kinematyczna – najpopularniejsza, podstawą jest położenie powierzchni osiowych i skrzydeł fałdu. Wyróżniamy fałdy:
Stojący
Pochylony
Obalony
Leżący
Przerwany
Mechanizmy fałdowania:
Fałdowanie ze zginania – oddziaływanie często sprężyste, nikła wartość odkształcenia (maksymalnie kilka procent), fałdy bardzo szerokopromienne
Fałdowanie z płynięcia
Fałdowanie ze ścinania – przemieszczenie mas skalnych następuje wzdłuż gęstej sieci
Deformacje tektoniczne nieciągłe
Uskok – przerwanie ciągłości warstw i przesunięcie dwóch sąsiadujących ze sobą bloków skalnych. Elementy: skrzydło wiszące, skrzydło zrzucone, powierzchnia uskokowa.
Klasyfikacja uskoków:
Pod względem wielkości kąta upadu powierzchni uskokowej (α):
Uskok pionowy (α = 90O)
Uskok stromy (45O < α < 90O)
Uskok połogi (0O < α < 45O)
Uskok poziomy (α = 0O)
Pod względem kierunku ruchu uskokowego w stosunku do orientacji powierzchni uskokowej:
Normalny
Progowy
Odwrócony (inwersyjny)
Uskok przesuwczy:
Lewoprzesuwczy (lewoskrętny)
Prawoprzesuwczy (prawoskrętny)
Uskok zrzutowo – przesuwczy:
Normalno-przesuwczy
Inwersyjno-przesuwczy
Progowo-przesuwczy
Struktury towarzyszące powstawaniu uskoków:
Lustro tektoniczne – wygładzona przez tarcie powierzchnia uskokowa
Rysy tektoniczne – drobne formy urzeźbienia tarciowego powierzchni uskokowej wydłużone w kierunku osi ruchu
Zadziory tektoniczne – drobne formy urzeźbienia tarciowego powierzchni uskokowej wydłużone prostopadle do kierunku ruchu
Systemy uskoków:
Zrąb tektoniczny – struktura ograniczona przynajmniej z dwóch przeciwnych stron przez uskoki i wypiętrzona względem otoczenia
Rów tektoniczny – struktura o kształcie wydłużonym ograniczona co najmniej z dwóch przeciwnych stron przez uskoki i obniżona względem otoczenia
Zapadlisko – rozległy, nieforemny obszar obniżony uskokowo
Nasunięcie – przemieszczenie mas skalnych wzdłuż połogiej powierzchni o dużej amplitudzie (często jest to uskok poziomy).
Płaszczowina:
Masy skalne tworzące pokrywę o rozmiarach regionalnych, przemieszczone poziomo na odległość co najmniej kilku kilometrów
Często oderwana od swojej strefy macierzystej, czyli korzeniowej
Budowa wewnętrzna skomplikowana; fałdy, uskoki
Spękania – powierzchnie nieciągłości mechanicznej utworzone przez pęknięcia, czyli przerwanie ciągłości skały bez przemieszczenia wzdłuż tych powierzchni.
Zbiór spękań seryjnych wykazuje pewne uporządkowanie geometryczne o odstępach co najmniej paru cm.
System ciosu - dwa lub więcej zespołów związanych wspólną genezą:
Ortogonalny (prostokątny)
Rombionalny (romby)
Radialny (wspólny punkt)
Koncentryczne
Kulisowe
Pierzaste
Typy ciosu – związane z genezą:
Tektoniczny – naprężenie, rozciąganie – tensja
Kompresja – zgniatanie, zginanie
Termiczny – kurczenie się skał wulkanicznych i magmowych podczas stygnięcia