Teorie etiologiczne – które podejmują próbę wyjaśnienia zachowań przestępczych poprzez wykrywanie czynników generujących.
Teoria anomii – Robert Merton (jak ludzie adaptują się do środowiska). Źródeł dewiacji poszukuje się bezpośrednio w strukturze społecznej. Dewiacja nie jest immanentną cechą natury ludzkiej. Dewiacja =/= patologia społeczna. Dewiacje tak samo funkcjonalne dla społeczeństwa jak i konformizm. Dewiacje powstają jako rezultat napięć w strukturze społecznej i kulturowej. Struktura społeczna – zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub całe grupy. Struktura kulturowa – zespół kierujących zachowaniem człowieka wartości normatywnych wspólnych dla całej grupy lub społeczeństwa. Istnieją dwa ważne elementy struktury kulturowej – cele warte zabiegów i środki pozwalające te cele osiągnąć.
| Zachowanie | Cele | Środki |
|---|---|---|
| Konformizm | + | + |
| Rytualizm | - | + |
| Innowatorzy | + | - |
| Wycofanie | - | - |
| Bunt | +- | +- |
Kierunek kulturowy – powstał jako efekt pracy Parka i Burges’a. Wiąże on rozkład zjawisk negatywnych z przestrzenią miejską. Przestrzeń wykształca pewne sposoby jej użytkowania. Perspektywa używana tylko do badania miasta. Park – jest autorem podejścia nazywanego darwinizmem społecznym. Uważał on, że społeczności ludzkie rządzą się takimi samymi prawami jak społeczności zwierząt czy roślin, głównymi cechami łączącymi jest organizacja terytorialna, powiązanie z zajmowanym obszarem, oraz trwałe więzi symbiotyczne. Silniejsze jednostki zajmują miejsca korzystniejsze – uprzywilejowane. Park wyodrębniał przestrzenie miejskie ze względu na 3 zasady – dominacji (na obszar zajmowany przez jakieś jednostki napływają ludzie o silniejszej przestrzeni), sukcesja (stopniowe przejmowanie dobrych terenów), inwazja (całkowite zagarnięcie korzystnego terytorium, wypchnięcie jednostek starszych na gorsze jakościowo terytorium). Burges – stwierdził on, że w wyniku walki o przestrzeń w Chicago oraz większości miast o charakterze przemysłowym można wyodrębnić kilka stref o różnej jakości przestrzeni i warunków zamieszkania. Centrum przemysłowo-handlowe, strefa przejściowa, strefa mieszkań robotniczych, strefa mieszkań warstwy średniej, strefa prywatnych rezydencji (suburbia, dzielnica willowa). Proces przekształcania strefy przejściowej – niski status społeczny, słabe więzi sąsiedzkie, zdominowana przez przestępczość, zróżnicowanie jednostek.
Konflikt kulturowy (Sellim) – uważał, że używanie kodeksowych definicji przestępstw jest nieuzasadnione, ponieważ niektóre zachowania nie są obecnie przestępstwem, a rozwój świata wprowadza nowe możliwości przestępcze. Norma to społeczna postawa grupy wobec określonych sposobów zachowania się w pewnych okolicznościach. O istotności normy wnioskujemy na podstawie sankcji jakie się stosuje za jej naruszenie.
Koncepcja zróżnicowanych powiązań – Sutherland – mówi się, że zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym.
Zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, więc nie jest czymś nabytym genetycznie. Jednostka nie wyszkolona w przestępczości nie umie dokonać czynności przestępczych.
Uczenie się zachowania przestępczego odbywa się w toku interakcji z innymi osobami.
Zasadnicza część wyuczania się zachowania przestępczego odbywa się w grupach pierwotnych.
Uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw, jak i kierunki, motywy, dążenia, itd. (uczenie się zachowania przestępczego musi być racjonalizowane – dlaczego w ten sposób się zachowuję i dlaczego nie ma innych możliwości zachowań?)
Uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu.
Jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjającej naruszaniu prawa nad definicjami niesprzyjającymi.
Zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania i intensywnością. (im częstsze kontakty z wzorami przestępczymi tym większa szansa na wyuczenie zachowań przestępczych)
Proces uczenia się zachowania przestępczego obejmuje te same mechanizmy co każde uczenie się.
Każde zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości. Nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości.
Nurt teorii podkultur - co to jest podkultura? Jest to podział kultury narodowej obejmujący kombinację mierzalnych sytuacji społecznych. Odnosi się tylko do pewnych odmienności, styli życia, wartości, norm postępowania. Podkultura – zespół norm zachowania połączony ze sobą w taki sposób, że można je wyodrębnić z szerszej kultury, której są częścią. Odrębność pewnych wartości i odrębność norm postępowania.
Teoria podkultur dewiacyjnych – Goren
Teoria kultury warstw niższych – Miller
Teoria zróżnicowanych możliwości – Cloward i Ohling
Teorie neutralizacji – Sykes i Matzy
Teoria kierunku kontroli społecznej – Durkheim (klasyczne), Hirschi, Rossa (współczesne)
Teorie reakcji społecznej – do rozwoju przyczynili się – Mead, Becker, Eriksson, Goffman.