27.02, wyk. 1
Pojęcie przestępczości
Jeśli mówimy o przestępczości to musimy to odnieść do naruszenia prawa.
Każde przestępstwo jest dewiacją, ale nie każda dewiacja jest przestępstwem (w dewiacji łamiemy normy społeczne).
Dynamiczny rozwój prawa w XIX w. (proces tworzenia się prawa nowoczesnego) nastąpił, ponieważ:
Nastąpiło rozerwanie społeczności lokalnych (które dawały silną kontrolę społ.)- migracje do wielkich miast
Brak nowych mechanizmów kontroli (niemożność kontroli nieformalnej w wielkich miastach)
Nastąpiły gwałtowne przemiany społeczne (prawo musiało być na bieżąco dostosowywane, zmieniane)
Brak spisanego prawa (ludzie czuli się zagubieni i bezkarni)
PRZESTĘPSTWO- łamanie określonych praw.
Przestępstwo czy przestępczość nie jest zjawiskiem jednolitym.
Przestępstwo w systemie prawno-karnym (zachowania społecznie niebezpieczne)
Organy prawne mają obowiązek wszczęcia postępowania karnego, nawet jeśli ofiara tego nie chce.
Przestępstwo jako wynik procesu
Przy nastawieniu na sprawcę przyjmuje się następujące założenia:
Ludzie dzielą się na przestępców i nieprzestępców, gdzie przestępcy wykazują cechy różniące ich od nieprzestępców
Owe cechy są przyczyną popełniania przestępstw, mogą mieć charakter: biologiczny, psychologiczny, społeczny (przypisanie statusu społecznego sprawcy)
Przestępstwo dla zabawy- wynika z syndromu „zimnego gniazda” (potrzeby ekonomiczne są zaspokojone).
Punkt widzenia-normatywny:
Przestępcą może stać się każdy, gdyż nie decyduje o tym jego zachowanie lecz zastosowanie odpowiedniej normy.
Żeby norma była przestrzegana musi wystąpić: poczucie powinności oraz odpowiedzialność jednostkowa.
Przestępstwa:
Malaperse (te które dotyczą naruszenia praw ustalonych przez Boga i naturę, czyli praw naturalnych; są porównywalne w społ.)
Malaprohibita (mają specyficzny charakter danego obszaru przestrzennego, społecznego, itp., są one zmienne w czasie i przestrzeni).
Te perspektywy nie zawsze są rozłączne.
Inny podział to:
P. instrumentalne (osoba, która naruszała prawo miała określoną intencję; osiągnięcie konkretnego celu; planowanie działania)
P. ekspresyjne/ekspresywne (pewna forma eksplozji emocjonalnej; rozładowanie emocji w wyniku czego dokonuje się przestępstwa)
Tu też nie zawsze możemy dokonać rozłącznej analizy przestępstwa.
Podział ze względu na przedmiot ochrony (dobro chronione)
Przestępstwa przeciw: zdrowiu, mieniu, wymiarowi sprawiedliwości, itd.
Najgroźniejsza forma przestępczości to przestępczość zorganizowana. Towarzyszy jej tzw. efekt organizacyjny, który pozwala jej na, przy niewielkim nakładzie, wyrządzeniu dużych szkód. Istnieje również efekt ochronny- maskowanie przestępstw członków. Członkowie takiej organizacji przestępczej potrafią wpływać na przebieg procesu, legalnie bądź nielegalnie. Są przekonani o swojej bezkarności i o micie wspaniałego życia. Posiadają duże nakłady finansowe więc maja duże możliwości korumpowania. Towarzyszy im też efekt demoralizacji.
Hierarchia aktów prawnych w Polsce
System prawny w Polsce określa co jest najważniejszym aktem prawnym i jak on generuje poniższe akty prawne.
W Polsce najwyższym aktem prawnym jest Konstytucja, co oznacza, że żaden akt prawny nie może być sprzeczny z Konstytucją.
Trybunał konstytucyjny sprawdza czy niższe akty są zgodne z Konstytucją.
Kolejnymi w hierarchii aktami są ustawy i kodeksy. Niższymi aktami są rozporządzenia, zarządzenia wydawane przez odpowiednie organy. Przepisy niższej rangi są wykonawcze i niepowinny określać prawa.
05.03, wyk.2
Struktura wymiaru sprawiedliwości
Cele systemu istnienia instytucji mających chronić obywateli:
Stwierdzenie zaistnienia sytuacji, działania lub zaniechanie działań
Zebranie informacji i innych elementów procesu, które w rozumieniu prawa maja wartość
Postawienie zarzutów domniemanemu sprawcy
Ocena zebranych dowodów i podjęcie decyzji o zaistnieniu przestępstwa i postanowienie o wymierzeniu kary
Wykonanie wymierzonej kary.
Cele te realizuje: policja (ujawnia, odkrywa, przyjmuje zgłoszenia o wydarzeniach, które mogą stanowić o przestępstwie; ma obowiązek zbierania dowodów będących pomocnymi w sprawie; musi ona tropić przestępców), prokuratura (działa w oparciu o materiał uzyskany od policji, prowadzi jednak również własne działania śledcze; zbiera dowody; przedstawia zarzuty; kwalifikuje przestępstwo- wskazuje jakie przepisy prawa zostały naruszone i jaka kara jest przewidywana- To wszystko zawiera akt oskarżenia), sądy (organ niezawisły; ocenia zebrane dowody; stwierdzenie czy przestępstwo zostało rzeczywiście popełnione, kto je popełnił i jaką karę otrzyma), organy wykonujące przez sąd karny, czyli system organów wykonawczych, np.: zakłady więzienne, kuratorzy zawodowi, urząd: skarbowy, sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny.
Sposób karania w Polsce
Pierwsze sankcje stosowane były już w społ. pierwotnych a rozwinęły się w średniowieczu. Opierały się na trzech sposobach:
Eliminowanie sprawcy ze społeczeństwa (najczęściej była to kara śmierci, a pod koniec średniowiecza wygnanie)
Odpłata dla sprawcy (odwet za dokonane przestępstwo)
Prewencja ogólna (upublicznianie sankcji eliminacji lub odpłaty- miały one odstraszać przyszłych przestępców)- dostarczała publiczności przekonania, że „sprawiedliwości stało się zadość”. 1
Kara spełniała kilka funkcji:
prewencji: ogólnej lub indywidualnej
f. izolacyjna
f. odwetowa
f. stygmatyzująca (działa do dzisiaj, tylko ma inny charakter- rejestr skazanych).
Koniec XVII/XVIII- dołącza się odnowa moralna. Rozpoczęto proces edukacji przestępców młodocianych (do 21 lat).
XIX/XX- dołączenie zadośćuczynienia: bezpośrednie (wobec ofiar przestępstwa), pośrednie. Kara Re-edukacyjna (nauka standardów moralnych).
Współcześnie obowiązujące kary i środki karne w Polsce:
kara grzywny
k. ograniczenia wolności
pozbawienie wolności do lat 15
pozbawienie wolności do lat 25
dożywotnie pozbawienie wolności.
Do roku 1995 w Polsce istniało moratorium na karę śmierci. Po 1995 r. karę zniesiono.
Dodatkowo możliwe są jeszcze inne kary: k. okresowego pozbawienia praw publicznych, zakaz zajmowania ………?………. stanowisk, obowiązek powstrzymania się od obecności w określonych środowiskach, zakaz prowadzenia pojazdów, nawiązki, podawanie wyroków do publicznej wiadomości.
Te środki karne wymierzane są dodatkowo do wymierzonej kary podstawowej.
Stan faktyczny kary pozbawienia wolności
Aktualnie w Polsce jest kryzys w systemie wymiaru sprawiedliwości związany z karą pozbawienia wolności.
Rosnące poczucie braku bezpieczeństwa w Polsce.
Ponad 25000 skazanych nie jest osadzonych z powodu braku miejsc.
Typy przestępczości:
Przestępczość rzeczywista- ogół czynów karalnych popełnionych w danym czasie na danym terenie
Przestępczość ujawniona- ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na tej podstawie wszczęły postępowanie przygotowawcze (inna nazwa to p. pozorna)
Przestępczość stwierdzona- ogół czynów, których przestępczy charakter został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego
Przestępczość osądzona- charakter przestępczy osądzony został przez sądy powszechne.
12.03, wyk. 3
Ofiara w ujęciu wiktymologicznym
Wiktymologia nauka, która zajmuje się ofiarami przestępstw. Dział kryminologii. Ma ona ustalić jakie osoby stają się najczęściej obiektami przestępstw, albo jakie zachowanie sprawia, że dana osoba padnie, bądź nie, ofiarą przestępstwa. Wyniki badań bardzo często wskazują, że zachowanie ofiary sprowokowało popełnienie przestępstwa.
Brunon Hołyst – wybitny, polski kryminolog. Mówi o potencjale wiktymologicznym. Nowa koncepcja wiktymologiczna (nauka wielodyscyplinarna, której zadaniem jest całościowa analiza zjawisk zapobiegania nieprawidłowym zachowaniom i procesom, których wynikiem są różnorodne formy pokrzywdzenia).
Ofiara (W Polsce to pokrzywdzony)- osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Za ofiarę uważa się konkretnego człowieka, który ponosi szkodę, cierpienie.
wiktymność skłonność, indywidualne predyspozycje, do stania się ofiarą przestępstwa.
wiktymizacja proces stawania się ofiarą. Zdarzenie w wyniku, którego człowiek doznaje pokrzywdzenia.
Charakterystyka osób najbardziej narażonych na stanie się ofiarą (osoby latentne, czyli bardziej podatne niż inne):
czynniki psychologiczne
Osoby: depresyjne, apatyczne, o skłonnościach masochistycznych, chciwe, lubieżne, potulne, nadmiernie towarzyskie.
czynniki biospołeczne
np.: bieg, płeć, zawód, status społeczny, sposób funkcjonowania w społeczeństwie.
czynniki wynikające z zaburzeń psychopatologicznych, niesprawności intelektualnej, osoby uzależnione.
predestynacja szczególna podatność do stania się ofiarą przestępstwa. Wyróżniamy następujące typy predestynacji:
zawiniona (np. alkoholicy, prostytutki)
niezawiniona (np. policjanci, strażacy, ekspedientki, taksówkarze)
bierna (człowiek unikający niebezpieczeństwa staje się ofiarą)
czynna (człowiek naraża się na niebezpieczeństwo i w ten sposób staje się ofiarą).
Stosunek między sprawcą a ofiarą
osoba jest najpierw sprawcą a później ofiarą lub odwrotnie (np. kobieta będąca ofiarą przemocy domowej zabija swojego oprawcę- partnera, męża)
osoba jest jednocześnie sprawcą i ofiarą (samobójca)
cecha osobowości lub przypadek decydujący o tym kto staje się ofiarą, a kto przestępcą (osoba: ma okazję do popełnienia przestępstwa, dokonuje przestępstwa w stanie zamroczenia lub pomroczności jasnej, ma nagły wybuch ukrytych skłonności do dokonania przestępstwa).
stosunek neurotyczny (powstaje w wyniku rozwoju i pogłębiania się pewnych sytuacji konfliktowych powstałych w dzieciństwie, głownie ma związek z rodzicami i rodzeństwem)
stosunek psychobiologiczny (wzajemna atrakcyjność dwóch przeciwstawiających się typów)
stosunek genobiologiczny (odnosi się do wypadków podobnej, wzajemnej atrakcyjności)
perspektywa psychospołeczna- ofiara jest przypadkowa i staje się pretekstem do popełnienia przestępstwa.
Związek moralno-prawny; 5 typów:
ofiara jest całkowicie niewinna (np. dzieci)
o. jest mniej winna niż sprawca (brak ostrożności, niedbalstwo)
o. jest winna tak samo jak sprawca (np. eutanazja)
o. jest winna bardziej niż sprawca
o. jest wyłącznie winna (sprawca zostaje ofiarą).
19.03, wyk. 4
Koncepcje wrodzonych predyspozycji do popełniania przestępstw.
Naukowa kryminologia rozwinęła się w XIX w. Kryminolodzy mieli świadomość tego, że czynniki środowiskowe mają wpływ na zachowania i działania przestępcze.
Większość przestępstw popełniana jest przez odsetek recydywistów. 1% mężczyzn(już skazanych za przestępstwo- chyba) popełnia 50% przestępstw w danej populacji.
Nurt biologicznych koncepcji przestępczości, które skupiają się na wrodzonych cechach kryminogennych grup lub jednostek.
wrodzonych- to znaczy, że jednostka w wyniku transmisji genetycznej otrzymuje określone geny(cechy).
Koncepcje:
*fizjonomika (wywodziła się już ze starożytności) Lambroso 1876r. – nawiązywał do darwinizmu i zakładał istnienie odrębnego typu antropologicznego (typu urodzonego przestępcy)- ten typ ma pewne antroponiczne cechy ( urodzony przestępca jest efektem regresu ewolucyjnego czyli nawrotem do wcześniejszej ewolucyjnej i prymitywnej istoty ludzkiej; człowiek upośledzony pod względem psychicznym i fizycznym).
Lambroso przebadał 3 tys. Osadzonych w więzieniu (badał obwody czaszki, mierzył nogi, ręce itp.) wykorzystał cechy fizyczne i antywistyczne i zdefiniował je jako wskaźniki degeneracji- uważał że odkrył sekret przestępczości.
*Rafaello Garafalo(pozytywizm)- uważał społeczeństwo jako organizm; uważał również że w społeczeństwie są predyspozycje do przystosowania do życia w środowisku. Podstawowymi cechami braku umiejętności do życia w społeczeństwie było brak uczciwości i umiejętności współczucia. Garafalo uważa też że przestępców trzeba więzić dożywotnio lub deportować.
Inkapacytacja- unieszkodliwienie przestępcy (przywrócenie do życia w społeczeństwie)
Eugenika- naprawa- pewne typy fizyczne mogą być naprawione poprzez farmakologie lub pozbawienie ludzi „popsutych genów”
1911-1939- w tych latach w Stanach Zjednoczonych obowiązywały ustawy eugeniczne.
Sterylizowano osoby które:
+popełniały przestępstwa
+nadużywali alkoholu
+utrzymywali stosunki….
+byli sprawcami gwałtów
Lobotomia- usunięcie, przecięcie płatu czołowego (człowieczeństwa)
W połowie lat 60 odkryto nową strukturę genotypową (odkryto syndrom anomalii chromosomowej, czyli u mężczyzn występował chromosom X i YY mężczyźni dzięki niemu są o wyżsi od pokolenia wcześniejszego i wykazują cechy super mężczyzny oraz cechę ociężałości umysłowej.)
* Ernest Krecchmer- zbudował typologię psychosomatyczą
Typy:
Pytnik
Astenik(typ schizotymiczny)
Atletyk(typ iksotemiczny)
Dysplastyk
Typologia ta łączy cechy somatyczne z temperamentem
*Wilson- stwierdził że przestępcy mają specyficzny typ budowy ciała (są bardziej mezomorficzni czyli muskularni i mniej mektomorficzni czyli smukli)
*badanie układu nerwowego, koniec XX w. Stwierdzono, że autonomiczny układ nerwowy reaguje na emocje.
antycypacja- fizjologiczna reakcja na sytuację, która mogłaby się zdarzyć przez zachowanie antyspołeczne. U przestępców próg antycypacji jest niższy, nie odczuwają oni emocji antycypacyjnych.
Eyzenck- połączył moralność z odruchami warunkowymi. Stworzył koncepcje sumienia jako odruchu.
Dziecko w wyniku stosowania kar dostaje wewnętrznego policjanta, który pomaga kontrolować impulsy.
Teoria odnosząca wrodzone zróżnicowanie stopnia pobudliwości autonomicznego układu nerwowego do przestępczości- Medick Sarno traktował to jako biospołeczna teorię nauki, postrzegania prawa. Podstawą był tu proces socjalizacji.
Cztery elementy modelu:
czynnik cenzorujący (rodzina)
adekwatna reakcja strachu
zdolność uczenia się reakcji strachu w antycypacji zachowania antyspołecznego
szybkie ustępowanie strachu wzmacniające odruch hamowania zachowania
Ta teoria jednak nie wyjaśnia przestępczości.
Teorie najnowsze
Gottfretson i Hirschi- koncepcja samokontroli. Istotą jest to, że sprawcy nie biorą pod uwagę długoterminowych konsekwencji swoich czynów (brak umiejętności antycypacji), nie biorą też pod uwagę reakcji instytucji. Charakterystyczne dla takich osób jest uwrażliwienie.
Według badaczy samokontrola jest zinternalizowana we wczesnym etapie socjalizacji (w dzieciństwie).
Resocjalizacja rzeczywista jest możliwa do maksymalnie 13. roku życia. Jeśli samokontrola jest niewłaściwie kształtowana we wczesnym dzieciństwie to później nie ma szans na jej właściwe ukształtowanie.
neurobiologia- rozwinęła się na przełomie XX/XXI w.- bada ona zależność: rozwój mózgu a zachowania człowieka.
Płaty przedczołowe mają duże znaczenie w regulowaniu zachowań. Uszkodzenie płatów może prowadzić do zaburzeń samokontroli.
26.03, wyk. 5
Wybrane teorie przestępczości kobiet
Przyczyn przestępczości należy doszukiwać się w konkretnej jednostce przestępczej. Kobieta, która popełnia przestępstwo musi się różnić od tej, która go nie popełnia.
koncepcja fizjologiczna (XVIII w. K. Lavater)- uważał, że kształt czaszki jest konsekwencją kształtu mózgu i to warunkuje czy jednostka popełni przestępstwo.
Lambrozo wyróżnił 3 typy kobiet zbrodniarek:
zbrodniarka z urodzenia (wrogość do macierzyństwa, zbytnia śmiałość, posiadająca cechy męskie)
zbrodniarka z przypadku (popełnia przestępstwo pod wpływem sugestii)
zbrodniarka z namiętności (zabija z zazdrości, miłości)
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym liczba zbrodniarek z przypadku będzie się zwiększać. Łatwo można nimi manipulować, są mniej silne fizycznie.
genetyka- badania genetyczne genealogiczne polegały na analizie rodów paru rodzin, które miały sprawdzić czy genetyka ma wpływ na to czy kobieta popełni przestępstwo.
Slater twierdził, że anormalność matek była tylko bodźcem do wystąpienia symptomów, a nie manifestacją odchyleń genetycznych wspólnych dla matek i córek.
Badania na bliźniętach- nie uwzględniono czynników środowiskowych.
Dziedziczy się pewne tendencje.
badania cyklów fizjologicznych kobiety. Badano związki między tymi cyklami a zachowaniami przestępczymi. Brano pod uwagę PMS, ciąże, okres po porodzie i okres menopauzy. Wychodzono z założenia, że u niektórych kobiet ten cykl wpływa/ może wpływać na ich zachowanie.
Badania Godena i de Goll’a- kobiety okradające domy towarowe były w okresie menstruacyjnym. Cykle te wpływają na psychiczny stan, który może wpływać na decyzję popełnienia przestępstwa.
seksualizm jest czynnikiem kryminogennym. Zdaniem badaczy (XIX/XX w.) kobieta jest próżna i ta próżność może doprowadzić do przestępstw. Życie miłosne dostarcza motywów do popełniania przestępstw.
Kobiety traktowane są łagodniej przez wymiar sprawiedliwości.
Kobiety popełniają tzw. przestępstwa ukryte (np. manipulacja do zrealizowania zbrodni, podżeganie do morderstwa).
Rola kobiet bardzo się zmieniła co może być przyczyną tego, że coraz więcej kobiet popełnia przestępstwa „zarezerwowane” dla mężczyzn.
Kobiety często porównują swoją sytuację z sytuacja innych, co może prowadzić do frustracji i popchnąć to może do popełnienia przestępstwa.
Niektóre kraje traktują kobiety łagodniej, a niektóre surowiej. W Polsce utarło się stwierdzenie, że kobiety traktuje się łagodniej. Teraz jest to mit, a bywa nawet odwrotnie.
Kobiety stojące na czele gangów odznaczają się niezwykłą inteligencją.
Zabójstwa dokonywane przez kobiety to najczęściej zabójstwa w obronie własnej lub dzieci, w stanie niepoczytalności.
Coraz większy udział w ogóle przestępczości mają młode kobiety (nieletnie).
02.04, wyk. 6
Koncepcje czynnikowe dlaczego ludzie wchodzą na drogę przestępczości:
czynniki osobowościowe
Freud- opis psychoanalityczny wyjaśniania przestępczości
*przestępca popełnia czyny zabronione prawem
*przestępca popełnia czyny zabronione gdyż jest jednostką antyspołeczną której socjalizacja przebiegła w sposób zanurzeniowy i ma nieprawidłowo ukształtowane ego-brak sytuacji normatywnej.
* jednostka popełnia czyny przestępcze by uzyskać rekompensatę która wynika z tego że w rodzinie nie ma możliwości zaspokojenia niektórych potrzeb
* jednostka popełnia czyny przestępcze ponieważ jest to aprobowany sposób działanie w jej środowisku
*jednostka popełnia przestępstwo gdyż cechują ją niemożność kontrolowania działań przestępczych.
Kontynuatorzy uważają że wszyscy ludzie są urodzonymi przestępcami, rodzą się z zestawem pewnych popędów które są przeciwstawne kulturze, obyczajowości.
Karl Jung- osobowość pewnych jednostek jest wynikiem powikłanych dróg które zbiegają się tak że mogą wytwarzać zachowania przestępcze(istnieje coś na kształt rdzenia kręgowego)
14 cech składających się na rdzeń przestępczości:
-agresywność
-egocentryzm
-pasywność
-brak zahamowań
-brak umiejętności przewidywania skutków działań
czynniki makrospołeczne
*zmiany społeczne
*kryzysy gospodarcze
*kryzysy ekonomiczne i polityczne
Każdy aspekt przestępczości należy rozpatrywać w aspekcie społecznym, kulturowym.
środowisko rodzinne
rodzina zapewnia właściwe zaspokojenie potrzeb ekonomicznych i psychicznych
zdecydowana liczba osób wchodząc w konflikt z prawem pochodzi z rodzin patologicznych(np. rodziny które max zaspokoiły potrzeby ekonomiczne)
możemy tutaj zauważyć wyznaczoną bezradność, częstym problemem jest tez alkoholizm.
3 aspekty w rozwoju zaburzeń młodych związane z alkoholem:
^zaburzenia procesu socjalizacji
^dewiacyjne formy zachowań były uwarunkowane upijaniem się dzieci
^przestępczość młodocianych może być efektem upijani się rodziców ale tez ich.
czynniki wynikające ze środowiska szkolnego
*częściej u młodych przestępców pojawia się problem w szkole
* częściej młodzi ludzie pochodzący z marginesu powtarzają klase
środowisko rówieśnicze
grupa rówieśnicza- dzieci w tym samym wieku o podobnym statusie, na pozycje musza walczyć. Socjalizacja przebiega w konsekwentny sposób jest tutaj pełna spontaniczność. Środowiskiem które krystalizuje zachowania młodych są rówieśnicze czynniki przekształcania grupy rówieśniczej w przestępczą
* przejmowanie elementów podkultury przestępczej
Proces kryminalizacji- powstaje w grupie rówieśniczej; brak kontroli nad grupa rówieśniczą przez rodziców
*wzmacniana jest rola grupy rówieśniczej i budowanie własnych autorytetów.
16.04, wyk. 7
Jeżeli zjawisko jest patologiczne to jest ono, przez społeczeństwo, oceniane jako jednoznacznie negatywne, jeśli natomiast chodzi o dewiację to możemy tu mówić o wymiarze negatywnym lub pozytywnym.
Teorie etiologiczne (wyjaśnienie zachowań przestępczych poprzez szukanie czynników generujących te zachowania)
Grupy problemowe:
Teoria anomii (Merton)
Kierunek kulturowy ( Park, Burgess)
Teoria konfliktu kultur (Selin)
Koncepcja zróżnicowanych powiązań (Sutherland)
Teorie podkultur (Cloward)
Teoria podkultur dewiacyjnych (Cohen)
Teoria kultury warstw niższych (Miller)
Teoria zróżnicowanych możliwości (Ohlin)
Teorie neutralizacji (Sykes, Matzy)
Kierunek kontroli społecznej (Durkheim)
Współczesne teorie kontroli społecznej ( Hirschi, Ross)
*teorie reakcji społecznej (Mead, Becker, Ericsson, Goffman)
Teoria anomii (Merton)
Zakłada, że społeczeństwa umieją się dostosować do nowych warunków, gwałtownych zmian.
Źródeł dewiacji poszukuje się bezpośrednio w strukturze społecznej. Dewiacje są tak samo funkcjonalne jak konformizm powstają jako rezultat napięć w strukturze społecznej i kulturowej.
Struktura społeczna-zorganizowany zespół społ. zależności, w który uwikłani są poszczególni członkowie społeczeństwa lub całej zbiorowości.
Struktura kulturowa-zespół, kierujących zachowaniem człowieka, wartości wspólnych dla całej zbiorowości.
Kierunek kulturowy (Park, Burgess)
Park (darwinizm społeczny):
Społeczności ludzkie rządzą się tymi samymi prawami jak społeczności zwierząt i roślin
Cechy:
^organizacja terytorialna
^powiązanie z zajmowanym obszarem
^trwałe więzi symbiotyczne
3 Zasady Parka:
dominacji
sukcesji (przejmowania)- dobrych terenów
inwazji- całkowite zagarnięcie dobrego terytorium i wypchnięcie jednostek słabszych na obszary gorsze.
Burgess:
W wyniku walki o przestrzeń (w miastach) można wyodrębnić kilka stref:
^centrum przemysłowo-handlowe
^strefa przejściowa
^strefa mieszkań robotniczych
^strefa mieszkań warstwy średniej
^strefa prywatnych rezydencji (suburbia)
Kluczowe znaczenie ma strefa przejściowa. Tam znajdują się imigranci, tanie hotele, mieszkania do wynajęcia. To tam najczęściej dociera przestępczość.
Teoria konfliktu kultur (Selin)
Selin uważał, że używanie kodeksowych terminów przestępstw jest nieuzasadnione, ponieważ (nie)jest relatywne; te terminy powinny być dopasowane do danej kultury.
Jednostką analizy socjologicznej przestępczości powinna być norma zachowań.
Norma zachowań-społeczna postawa grupy wobec określonych sposobów zachowań w pewnych okolicznościach.
O istotności norm wnioskujemy na podstawie sankcji.
Teoria zróżnicowanych powiązań (Sutherland)
9 twierdzeń:
1. Zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym a nie wrodzonym; człowiek nie ma żadnych, wrodzonych predyspozycji do stawania się przestępcą.
2. Uczenie zachowania przestępczego odbywa się w toku interakcji z innymi osobami, czyli w procesie komunikowania się.
3. Zasadnicza część procesu uczenia się zachowania przestępczego odbywa się w grupach pierwotnych np. w rodzinie.
4. Uczenie się zachowania przestępczego obejmuje techniki popełniania przestępstw oraz kierunki i motywy. (To zachowanie musi być racjonalizowane, muszą istnieć zasady).
5. Uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego ukierunkowania, definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu.
6. Jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji niesprzyjającym prawu nad definicjami sprzyjającymi prawu.
7. Zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania i intensywnością.
8. Proces uczenia się zachowania przestępczego obejmuje te same mechanizmy co każde uczenie się.
9. Chociaż każde zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości to nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nie przestępcze jest wyrazem takich samych potrzeb i wartości.
Sutherland zakłada, że w społeczeństwie obowiązuje jeden system wartości.
Ta teoria nie daje jasnej genezy przestępczości.
Teorie podkultur (Cloward)
Podkultura- podział kultury narodowej obejmujący kombinacje mierzalnych sytuacji społecznych (odnosi się tylko do pewnych odmienności w stylach życia, wartości).
Podkultura- zespół norm zachowania połączony ze sobą w taki sposób, że można je wyodrębnić z szerszej kultury, której są częścią. (Odrębność pewnych wartości i norm postępowania).
14.05, wyk. 8
Podkultury dewiacyjne
Koncepcja Cohena, np. Młodzieżowe grupy dewiacyjne.
Każde działanie człowieka zorientowane jest na rozwiązywanie problemów. Rozwiązywanie problemów polega na wymianie jednego bądź więcej czynników.
Człowiek jest świadomy problemów w normalnie funkcjonującym świecie. Świat to miejsce, w którym jesteśmy usytuowani. Cohen uważa, że w większości współczesnych społeczeństw wyznacznikiem statusu jest kultura klas średnich. Młodzież klasy średniej ma zinternalizowane cechy, których nie posiadają klasy niższe. Te cechy to: ambicja, indywidualna odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, umiejętność rezygnowania z natychmiastowej gratyfikacji, racjonalność, świadome kształtowanie wyglądu zewnętrznego, uprzejmości i maniery, kontrola agresji fizycznej i niestosowanie przemocy, pożyteczny wypoczynek, poszanowanie własności. Te cechy właśnie generują to jaki status osiągniemy w życiu. Zachowania dewiacyjne są reakcją pozorowaną.
Młodzież z klas niższych nie może konkurować z młodzieżą klasy średniej. M.k. niższych odrzuca wartości i przejawia antytezę w stosunku do młodzieży k. średniej.
Cechy klas niższych: bezcelowość (zawiera się w negacji klas średnich), złośliwość (wynika z wrogiej postawy wobec reszty społ., brak możliwości współzawodnictwa z klasami wyższymi), negatywizm (podkultura składa się z norm i wartości, które nie są spójne z wartościami i normami uniwersalnymi dla reszty społ.)
Największe znaczenie ma poczucie odrzucenia 9instytucje, społ. nie jest zainteresowane taką trudną młodzieżą)- izolacja.
Koncepcja kultury klas niższych W. Millera
Neguje koncepcje Cohena (że niższe kultury negują, z założenia, klasy średnie)
6 cech warstw niższych:
kłopoty
twardość (największe znaczenie ma siła fizyczna i psychiczna, jak np. męskość, odwaga, odporność na ból, brak skrupułów, antyintelektualizm, brak akceptacji dla jakiejkolwiek odmienności)
spryt (np. umiejętność manipulowania ludźmi, osiągnięcie celu przy minimalnym nakładzie wysiłku)
emocje
przeznaczenie
niezależność (silne podkreślenie sprzeciwu wobec zewnętrznej kontroli, jawny sprzeciw wobec autorytetów)
Krytykuje się w tej koncepcji to, że jest ona tylko opisem wartości, a nie teorią.
Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina
Wytworzenie się dewiacyjnych podkultur młodzieżowych jest uzależnione od tego czy obwinia się za swoje niepowodzenia społeczeństwo czy własną ułomność.
Typologia podkultur dewiacyjnych:
podkultury przestępcze- powstają, gdy żyją w środowisku nasyconym dorosłymi kryminalistami, pod których kontrolą pozostają i mogą się nauczyć zachowań dewiacyjnych.
p. konfliktowe- formują się w środowiskach zdezorganizowanych.
p. wycofania- powstają, gdy nieletni, niezdolni są zaspokoić swoich aspiracji przy pomocy środków legalnych, a mający dostęp do środków nielegalnych. Ta podkultura koncentruje się na narkotykach.
Teoria neutralizacji Sykesa i Motzyego
Punktem wyjścia jest teza, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Można wspomnieć o istnieniu jedynie podkultur przestępczych czy podkultur dewiacji.
Istnieją dwa rodzaje systemów wartości:
oficjalne (nauka, praca, zaangażowanie społeczne)
podskórne (dewiacyjne)
Każdy człowiek lubi być czasami dewiantem, ale te zachowania ujawnia tylko w czasie wolnym i w warunkach, które temu sprzyjają.
Ludzie wytworzyli system technik neutralizacji zachowań żeby zmniejszyć sferę zachowań dewiacyjnych.
Uważają, że młodzież, która popełnia przestępstwa internalizuje mechanizm. Usprawiedliwiają oni te zachowania. Zmniejszamy za nie odpowiedzialność.
Techniki neutralizacyjne
kwestionowanie odpowiedzialności- przekonanie siebie, że podlega się działaniom norm zewnętrznych, na które nie ma się wpływu.
kwestionowanie szkody- pomniejszenie ewentualnej szkody.
kwestionowanie ofiary
potępienie potępionych- odbieranie prawa, potencjalnym, sędziom prawa do wydawania wyroku.
odwołanie się do wyższych racji
21.05, wyk. 9
Koncepcje wyjaśniające przyczyny zachowań przestępczych z perspektywy socjologicznej
Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa? – cecha motywacyjna.
Co ludzi „popycha” do popełniania przestępstw? – zakłada się, że nie powinniśmy zajmować się tym dlaczego ludzie popełniają przestępstwa, ponieważ szukanie powodów nie zawsze ma „genezę” racjonalną. Człowiek jest z natury amoralny. Ludzie zawsze mają uzasadnione powody, żeby popełnić przestępstwo. Zatem dla jednej osoby korzystne jest zabranie czegoś innym (czego ta osoba nie ma), ale tylko wtedy, kiedy może uniknąć kary. Człowiek jest skonstruowany tak, by zachowywać się dewiacyjnie.
Co ludzi powstrzymuje od zachowań dewiacyjnych? – Ludzie zachowują się konformistycznie.
Zwolennicy podejścia kontroli społecznej – w społeczeństwie istnieje jedność normatywna. Wszyscy działają na zasadzie stosowania się do norm.
Cztery założenia:
Ludzie znajdą zawsze uzasadnienie dla zachowań dewiacyjnych.
Należy dążyć do wyjaśniania konformizmu, nie dewiacji.
Przyczyną dewiacji jest osłabienie mechanizmów kontrolnych.
O jedności aksjo-normatywnych społeczeństwa.
Klasyczna koncepcja kontroli społecznej- E. Durkheim
Analizowanie związku między załamaniem się mechanizmów kontroli społecznej a wzrostem zachowań dewiacyjnych. Wg Durkheima można postrzegać człowieka w kategorii dwoistości (homo duplex), człowiek to istota rozdarta między dwiema strefami:
Instynkty
Moralność/Myślenie/Racjonalność
Dla Durkheima najważniejsze było zrozumienie jak wymiar społecznego oddziaływania na jednostki powstrzymuje od popełniania czynów dewiacyjnych.
Istnieje pewien okres stabilności rozwoju społecznego – względny ład społeczny – jest to możliwe, kiedy społeczeństwo jest zintegrowane (stan równowagi między popędami a kontrolą społeczną).
Zdarza się, że ta równowaga ginie – proces destabilizacji społeczeństwa – część jednostek czuje się zagubiona (skłania ku dewiacji). Kontrola społeczna określa miejsce, możliwości i zachowania jednostki. W wyniku gwałtownych zmian społecznych dochodzi do destabilizacji, zaczyna źle funkcjonować kontrola społeczna, a dzieje się to w wyniku zjawiska anomii (stan w którym brak poczucia związku z istniejącymi normami).
Hossa bardzo mocno rozbudza aspiracje ludzi – sukces przestaje cieszyć, zostaje zastąpiony przez następne cele.
Brakuje sił do zaspokajania aspiracji – następuje stan zmęczenia za tą pogonią.
Bessa – sprzyja zachowaniom przestępczym, ponieważ rodzi konieczność rezygnacji z niektórych dążeń.
By badać zjawiska społeczne jako rzeczy (jako te, o których nic nie wiemy). Zjawiska, które istnieją obiektywnie i nie dają się zredukować do subiektywnych odczuć badacza. Należy je rozpatrywać w kontekście roli, jakie odgrywają w społeczeństwie.
Durkheim twierdził, że zachowania dewiacyjne i przestępcze są normalne, przestępstwa są wręcz pożądane. Jeśli osiągniemy taki stopień kontroli społecznej, że wyeliminujemy przestępstwa to i tak nic nie da, bo powstaną nowe.
Społeczeństwo nie może istnieć bez sfery zachowań przestępczych. Istnienie dewiacji pozwala na definiowanie tego, co przestępstwem/dewiacją nie jest. Istnienie dewiacji powoduje wzrost integracji grupowej – podtrzymują one więzi między członkami społeczeństwa.
Współczesne koncepcje kontroli społecznej
Reiss
Dwa centralne pojęcia:
Pojęcie kontroli wewnętrznej – umiejętność powstrzymywania się jednostek od popełniania czynów niezgodnych z normami. (My wiemy, że nie możemy tak czy inaczej realizować swoich celów życiowych)
Kontrola zewnętrzna – zdolność grupy do egzekwowania zachowań zgodnych z normami i regułami życia społecznego. Należy przede wszystkim wymienić społeczność w której jednostka żyje (rodzina, ponieważ to w rodzinie jednostka najpełniej internalizuje normy)
Najbardziej znacząca dla Reissa jest kontrola wewnętrzna. Najbardziej skuteczna w prewencji zachowań przestępczych. Wzrasta ono w takich sytuacjach gdy zespół mechanizmów kontrolnych ulega osłabieniu, gdy brak jest jasnych reguł i norm, lub gdy jednostka nie przyswoiła sobie owych reguł i norm.
Dewiacja może być wynikiem zarówno osłabienia kontroli wewnętrznej (samokontroli) jak i zewnętrznej.
Nyo
Badacz ten wyróżnia 3 rodzaje kontroli społecznej i jeden element quazi kontrolny (pośredni):
Kontrola wewnętrzna jest tożsama z internalizacją normy. Przyjęte przez jednostkę normy tworzą coś na kształt sumienia.
Kontrola pośrednia – związana z uczuciami wiążącymi z rodzicami, oraz innymi osobami, które są do nas nastawione konformistycznie.
Kontrola bezpośrednia – zewnętrzne elementy (sformalizowanej i niesformalizowanej) kontroli społecznej, np. ostracyzm społeczny, instytucjonalne wymiary „wywołania” dezaprobaty.
T. Hirschi
Zasadnicza teza – jednostka popełnia czyny przestępcze wtedy gdy następuje rozerwanie więzi między nią a społeczeństwem (kiedy zrywa z porządkiem konformistycznym).
Najważniejszym elementem, który stoi na straży konformizmu jest siła więzi społecznych. Koncepcja więzi społecznej.
Stwierdził, że można wyodrębnić 4 komponenty więzi społecznych.
Przywiązanie – najważniejszy element więzi, oznacza emocjonalne związki jednostki z jej otoczeniem. (jednostka czuje moralne zobowiązanie do przestrzegania norm) Jest to przywiązanie mierzalne. Miarą tego przywiązania jest wystąpienie/nie wystąpienie dewiacji.
Przekonanie – jednostka musi być przekonana o konieczności przestrzegania norm, im bardziej będzie przekonana, tym bardziej pewne, że nie będzie ich naruszała.
Zaabsorbowanie – jeżeli człowiek jest zaangażowany, ma dużo zajęć, ma dużo do zrobienia, to ma mało możliwości dokonywania czynów dewiacyjnych (nie ma czasu na głupoty). Jednostka jest związana, terminami, godzinami pracy, celami, zadaniami.
Zaangażowanie – jednostka musi stosować się do reguł obowiązujących w danym społeczeństwie, ponieważ ma świadomość, że jeśli nie będzie się do nich stosowała, to czekają ją przykre konsekwencje. Konformizm się opłaca, dewiacja przynosi straty.
Przekonanie, że prawidłowo przebiegający mechanizm relacji i kontroli społecznej prowadzi w konsekwencji do tego, że jednostka wie do czego jest zobowiązana.
Teorie reakcji społecznej
Jak społeczeństwo określa pewne zachowania?
Jakie są reakcje społeczne wobec osób, które naruszają owe normy?
Jakie konsekwencje owe reakcje powodują?
Dlaczego tę osobę uważa się za naruszającą normę?
Zmienia się nasze myślenie dot. ludzi, którzy dokonują aktów dewiacyjnych. Nie osoby dokonują przestępstw, a ludzie decydują o tym kto jest albo nie jest dewiantem.
28.05, wyk. 10
Nurt reaktywny
symboliczny interakcjonizm (G.Mead)
Osobowość człowieka kształtuje się w toku interakcji z innymi. Reakcje zachodzą w procesie komunikowania się. Ważną rolę w tej komunikacji odgrywają gesty. Wyróżnia się gesty:
nieznaczące (występują w reakcji na bodziec)
znaczące (świadome, celowe)
Żeby nasi partnerzy interakcji mogli odebrać prawidłowo nasze gesty muszą postawić się na naszym miejscu (odnieść się do naszej roli); własną jaźń traktować jako przedmiot obserwacji.
Dzięki temu ujawnia się w nas to co kreatywne.
Cechy interakcjonizmu symbolicznego:
interakcja jest konstruowana
działanie dokonuje się na podstawie definicji konkretnych sytuacji (nie działamy impulsywnie)
interakcja jest symboliczna
interakcja zachodzi poprzez dopasowanie wzajemnych działań
interakcja ma charakter wyłaniający (tworzona jest w trakcie procesu komunikowania)
Postrzeganie rzeczywistości jako symboli. Jej interpretacje i reinterpretacje.
Nie traktuje norm społecznych jako stałych, są zmienne.
Pytanie: „Dlaczego dane zachowanie nazywamy dewiacyjnym?”
Dewiacja jest uzgadniana.
Trudno mówić o normach ogólnych. Pytanie czy dewiacja w ogóle istnieje? To co dla jednych jest normalne i dobre dla innych może być anormalne.
Przedmiotem analizy powinien być sposób w jaki grupy reagują na zachowania innych osób i w ten sposób definiować to zachowanie jako dewiacyjne bądź nie.
Dewiacja nie jest więc stanem, jest procesem- jest tworzona.
3 koncepcje:
Erikson (koncepcja etykietowania)
Dewiacja i dewiant to zachowania, dla których przypisane są odpowiednie klasy zachowań.
Etykietę dewianta przypisuje, danej osobie, społeczeństwo. Kluczowe znaczenie więc odgrywa społeczna widownia, która określa dane zachowanie.
Od społeczeństwa zależy czy taka etykieta zostanie przypisana, społeczność jest filtrem.
Dewiacja jest potrzebna, bo każde społeczeństwo, by zachować poczucie odrębności, tożsamości musi posiadać granice kulturowe, społeczne. I ważne jest stałe budowanie tych granic, zwłaszcza kulturowych.
Dewiacja pełni rolę informacyjną, ponieważ uświadamia ludziom jaki jest zakres reguły tolerancji, czego społeczeństwo nie jest w stanie znieść.
Celem instytucji kontroli społecznej nie jest całkowite wyeliminowanie dewiacji, zatem społeczeństwo dostosowuje definicję problemu w taki sposób, by jego wielkość mogła zostać przepracowana.
Dewiacja i konformizm jest twórczością tego samego społeczeństwa.
Rola dewiacyjna jest przejściowa, ale im dłużej jest się dewiantem tym trudniej z tej roli wyjść.
Becker (naznaczenie)
Kreowanie roli dewianta (etapizacja).
Zachowanie staje się dewiacyjne dopiero kiedy dochodzi do społecznej reakcji na to zachowanie. Dewiacja nie jest cechą czynu popełnianego przez jednostkę, ale jest skutkiem stosowania przez innych reguł i sankcji wobec dewianta.
Reakcja społeczeństwa ma znaczenie z perspektywy tego jak owe społeczeństwo funkcjonuje.
Typologia zachowań dewiacyjnych:
zachowania zgodne z regułami, ale postrzegane jako dewiacyjne
Zach. zgodne z regułami i niepostrzegane jako dewiacyjne
Zach. sprzeczne z regułami i oceniane jako dewiacyjne, tzw. dewiacja czysta
Zach. sprzeczne z regułami, ale nie postrzegane jako dewiacyjne, tzw. dewiacja ukryta
Stopnie kariery dewianta:
popełnienie nonkorfomistycznego czynu
nazwanie tego czynu jako dewiacyjnego, przez widownie- społeczeństwo
naznaczenie dewianta (bycie dewiantem staje się stylem życia)
generalizacja zachowań dewiacyjnych
wejście do podkultury dewiacyjnej
Goffman (stygmatyzacja)
Skoncentrował się na codziennych kontaktach osób normalnych z osobami o zachowaniach dewiacyjnych.
3 typy dewiacji:
d. plemienna
d.
d.
Stygmaty:
fizyczny (odnosi się do ułomności ciała)
plemienny (pochodzenie)
charakteru (wady osobowościowe)
Duża rola sfery istnienia- rola cech niezależnych od jednostki.
Według teorii Goffmana dewiantem stać się można mimo, iż nie popełniło się żadnego czynu dewiacyjnego.
Vocanda zwolnienie warunkowe po przebyciu 50% + 1. dzień kary, przy karze do 15 lat pozbawienia wolności.↩