Socjologia rodziny - materiały do wykładów (folie)

Tendencje w obrębie socjologii rodziny:

1. Pozytywizm

2. Funkcjonalizm

3. Teoria konfliktu

4. Symboliczny interakcjonizm

5. Teoria wymiany

Sposoby rozumienia (i definiowania) rodziny:

1. Podejście strukturalne

2. Podejście funkcjonalne

3. Podejście inkluzywne (otwarte)

4. „Podejście uniwersalne”

Definicja syntetyczna:

Rodzina to jakiekolwiek połączenie dwóch lub więcej osób, które złączone są więzami wynikającymi z wzajemnej umowy, z urodzenia lub adopcji i które razem podejmują odpowiedzialność za:

1. zapewnienie przetrwania oraz opiekę nad członkami grupy

2. nowych członków pojawiających się w wyniku realizacji funkcji prokreacyjnej lub adopcji

3. socjalizację dzieci

4. społeczną kontrolę członków grupy

5. produkcję, konsumpcję i dystrybucję dóbr i usług

6. zapewnienie emocjonalności i zażyłości

(Vanier Institute of the Family w Kanadzie 1994)

Rodzinę można rozpatrywać jako:

1. grupę społeczną

2. instytucję społeczną

Zarówno grupy, jak i instytucje posiadają swoją strukturę.

Struktura - układ elementów i powiązań między nimi;

3 zasadnicze aspekty struktury rodziny:

1. psychologiczny

2. społeczny

3. kulturowy

Funkcje rodziny - klasyfikacja wg prof. Zbigniewa Tyszki:

1. Funkcje biopsychiczne

1. Funkcja prokreacyjna

2. Funkcja seksualna

2. Funkcje ekonomiczne

3. Funkcja materialno- ekonomiczna

4. Funkcja opiekuńczo- zabezpieczająca

3. Funkcje społeczno- wyznaczające

5. Funkcja stratyfikacyjna

6. Funkcja legalizacyjno- kontrolna

4. Funkcje socjopsychologiczne

7. Funkcja socjalizacyjna

8. Funkcja kulturalna

9. Funkcja religijna

10. Funkcja rekreacyjno- towarzyska

11. Funkcja emocjonalno- ekspresyjna

Przemiany rodzin w świetle teorii przejścia demograficznego

1. Społeczeństwo przedtranzycyjne:

• wysoki wskaźnik urodzeń

• wysoka śmiertelność

• niska średnia długość życia

2. Społeczeństwo w okresie przemian:

• proces modernizacji

• poddanie większej kontroli jednostki zarówno umieralności, jak i rozrodczości.

3. Społeczeństwo posttranzycyjne:

• niski poziom zgonów

• wydłuża się średnia długość życia

• ograniczenie urodzeń

„Drugie przejście demograficzne” - wskaźniki przemian modelu rodziny:

1. Spadek współczynnika dzietności ogólnej.

2. Spadek liczby ciąż przedmałżeńskich i małżeństw wymuszonych ciążą.

3. Opóźnianie urodzenia dziecka w małżeństwie; spadek płodności młodych kobiet, wzrost średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka.

4. Opóźnianie zawarcia związku małżeńskiego, które wiąże się z coraz częstszą kohabitacją przedmałżeńską.

5. Rozpowszechnienie się kohabitacji przedmałżeńskiej, powstrzymywanie się z zawarciem małżeństwa do czasu zajścia partnerki w ciążę.

6. Wzrost społecznej akceptacji kohabitacji w różnych fazach cyklu życia (także osób rozwiedzionych i owdowiałych)

7. Postrzeganie kohabitacji jako alternatywy dla małżeństwa i rodziny

8. Zwiększenie się zakresu dobrowolnej bezdzietności (DINKS Double Income, but No Kids)

9. Stabilizacja poziomu dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń.

Kierunki przemian rodziny w XX w:

1. Od rodziny dużej do rodziny małej (podstawowej)

2. Od rodziny biologicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej

3. Od rodziny produkcyjnej do rodziny nieprodukcyjnej

4. Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej

5. Od rodziny zinstytucjonalizowanej do rodziny podporządkowanej treściom humanistycznym

6. Od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej”

Pokolenie:

• w biologii - to wszyscy potomkowie pary rodzicielskiej lub większej grupy osobników, którzy w jednakowym stopniu wywodzą się od nich

• w genealogii - to ogół krewnych pochodzących w tym samym stopniu od wspólnego przodka (np. jedno pokolenie obejmuje wszystkich kuzynów), a szerzej także grupę osób wchodzącą w wiek dorosły (rozrodczy) w podobnym okresie czasu, np. pokolenie naszych rodziców, nasze pokolenie, pokolenie naszych dzieci itp.

• w socjologii - to grupa osób, które ze względu na podobny wiek, doświadczyły jakiegoś szczególnego wydarzenia lub wydarzeń.

Pokolenie to „suma wszystkich należących do danego kręgu kulturowego osób, które na podstawie wspólnej sytuacji historyczno - społecznej wykazują podobieństwo postaw, motywacji, nastawień i systemów wartości”. (H. M. Griese)

Studium dystansu międzypokoleniowego M. Mead:

1. Kultury postfiguratywne

• Zorientowane na przeszłość

• Dzieci uczą się głównie od swych rodziców

• Starsze pokolenie nie dopuszcza zmian (bądź toleruje je w bardzo niewielkim stopniu)

• Wzory kulturowe i obyczajowe traktowane są jako oczywiste i niezmienne

• Tożsamość jednostki jest w pełni wyznaczona (przypisana) w momencie urodzenia

• Brak konfliktu pokoleń prowadzącego do zmian (przynajmniej w otwartej postaci)

• brak wyspecjalizowanych instytucji edukacyjnych oderwanych od kontekstu rodzinnego

• brak zmiany pod wpływem kontaktu z innymi kulturami

• Modelem kultury postfiguratywnej jest względnie izolowana kultura pierwotna (rdzenna; tradycyjna)

2. Kultury konfiguratywne

• Dominuje orientacja na teraźniejszość

• Zarówno dzieci, jak i ich rodzice uczą się od swych rówieśników

• „konfiguracja” - jako efekt zmian społecznych i migracji

• oderwanie średniego i młodego pokolenia od pokolenia dziadków

• dominujący wzór życia rodzinnego: rodzina nuklearna

• większa ruchliwość społeczna

• Młodzi ludzie sami muszą wynaleźć nowe style zachowania, oparte na ich osobistym doświadczeniu i przekazać je jako wzór innym rówieśnikom

• Pojawia się „przepaść międzypokoleniowa” (generation gap)

3. Kultury prefiguratywne

• Dominuje orientacja na przyszłość (która jest nieznana)

• Dorośli uczą się również od swych dzieci

• Intensywne przemiany cywilizacyjne - „naturalne” dla młodych, niezrozumiała dla ich rodziców

• Pokolenie rodziców jest podwójnie wyizolowane: od swoich dzieci oraz od swoich rodziców

• Narasta rozłam miedzy pokoleniem dzieci i rodziców - oba pokolenia czują się bardzo samotne

• Problemem staje się wyobcowanie: jednostki odcięte są od korzeni, a przyszłość jest niepewna

Ronald Inglehart - koncepcja orientacji prematerialistycznych, materialistycznych i postmaterialistycznych

1. Wartości prematerialistyczne - charakterystyczne dla społeczeństw tradycyjnych:

• służą utrzymaniu tradycyjnego porządku społecznego (mają wyraźnie odniesienie wspólnotowe)

• przywiązanie do tradycyjnych autorytetów (często połączone z zasadą bezwzględnego posłuszeństwa)

• rodzina i religia rozumiane przede wszystkim jako instytucje kontroli i regulacji zachowań

2. Wartości materialistyczne - charakterystyczne dla społeczeństw wczesnej nowoczesności

• związane z zaspokajaniem podstawowych potrzeb materialnych

• etos „ciężkiej pracy” i odroczonej gratyfikacji (cel: bogacenie się, a nie konsumpcja)

3. Wartości postmaterialistyczne - charakterystyczne dla społeczeństw ponowoczesnych („późnej nowoczesności):

• wolność,

• samorealizacja

• indywidualnej ekspresja

• zwrot w stronę tzw. „wyższych wartości” (np. ochrona praw mniejszości, ochrona środowiska)

2 hipotezy Ingleharta:

1. Hipoteza niedoboru: jednostki za najważniejsze uznają te dobra, poczynając od dołu hierarchii potrzeb według Maslowa, których brakuje w ich środowisku.

2. „Hipoteza o socjalizacji”: najważniejsze dla jednostki wartości to te, które zostały przyswojone w toku socjalizacji pierwotnej (w dzieciństwie i wczesnej młodości).

Reasumując: dla jednostek najważniejsze znaczenie mają te wartości, których brakowało im w dzieciństwie i wczesnej młodości. Np. pokolenia, które doświadczyły niedostatku i poczucia zagrożenia w czasie wojny bardziej cenią sobie podstawowe dobra materialne (pożywienie, dach nad głową) i bezpieczeństwo niż pokolenia, które wyrastały we względnym dobrobycie.

Czym jest dla Ciebie dom?

Dom jest miejscem, gdzie:	1994			1996
		chłopcy	dziewczęta	razem	chłopcy	dziewczęta	razem
Mnie kochają i rozumieją, gdzie jest mi najlepiej	45%	53%	49%	48%	54%	51%
Są ludzie, którzy mnie kochają, ale nie rozumieją	34%	33%	33%	30%	35%	32
Mieszkaniem, miejscem, gdzie jadam i śpię	16%	7%	12%	18%	9%	14%
Określił(a)bym to inaczej	5%	7%	6%	2%	4%	3%

Źródło: CBOS 1994 „Jaka jesteś rodzino”, 1996 „Dom rodzinny, rodzice, rówieśnicy w opiniach młodego pokolenia Polaków”

Stosunki młodzieży z rodzicami

Jak układają się Twoje stosunki	z matką	z ojcem
Bardzo dobrze	47%	31%
Dość dobrze	37%	29%
Różnie bywa	13%	23%
Raczej nie najlepiej	2%	9%
Nie mam matki/ojca	2%	8%

Źródło: CBOS 1999 „Rodzice i rówieśnicy w opiniach młodego pokolenia”

Tabl. II.1. Rodziny według typów w latach 1988 i 2002

Typ rodziny	1988	2002	1988	2002
		w tysiącach		W odsetkach
Ogółem	10226,2	10457,6	100,0	100,0
Małżeństwa bez dzieci	2329,1	2369,8	22,8	22,7
Małżeństwa z dziećmi	6323,2	5860,3	61,8	56,0
Partnerzy bez dzieci	x	86,7	x	0,8
Partnerzy z dziećmi	x	110,7	x	1,1
Samotne matki	1395,6	1798,3	13,7	17,2
Samotni ojcowie	178,2	231,8	1,7	2,2
Miasta	6364,3	6596,9	100,0	100,0
Małżeństwa bez dzieci	1418,4	1542,6	22,3	23,4
Małżeństwa z dziećmi	3873,8	3511,2	60,9	53,2
Partnerzy bez dzieci	x	69,9	x	1,1
Partnerzy z dziećmi	x	78,1	x	1,2
Samotne matki	957,8	1241,3	15,0	18,8
Samotni ojcowie	114,3	153,8	1,8	2,3
Wieś	3861,8	3860,7	100,0	100,0
Małżeństwa bez dzieci	910,7	827,2	23,6	21,4
Małżeństwa z dziećmi	2449,4	2349,1	63,4	60,8
Partnerzy bez dzieci	x	16,8	x	0,4
Partnerzy z dziećmi	x	32,6	x	0,9
Samotne matki	437,8	557,0	11,3	14,4
Samotni ojcowie	63,9	77,9	1,7	2,0

Alternatywne formy życia rodzinnego - rodziny monoparentalne:

Portret statystycznej samotnej matki:

• tworzy jednorodzinne gospodarstwo domowe bez osób trzecich (np. bez swoich rodziców lub innych krewnych) - ponad 80% samotnych matek

• posiada jedno dziecko (62%) w wieku 7 - 24 lat

• jest w wieku 30 - 49 lat (66%)

• ma wykształcenie średnie lub zasadnicze zawodowe (67%, w tym średnie 41%)

• jest zamężna lub rozwiedziona (66%; choć większość - to kobiety rozwiedzione)

• pracuje głównie w sektorze publicznym lub prywatnym, w zawodach niezwiązanych z rolnictwem

• mieszka samodzielnie, najczęściej w mieszkaniu kwaterunkowym, spółdzielczym lub zakładowym

Źródło: K. Slany 2002

Alternatywne formy życia rodzinnego - kolabitacja:

„Kohabitacja to związek tworzony przez dwie osoby płci przeciwnej, wspólnie zamieszkujące przez dłuższy czas, prowadzące gospodarstwo domowe i utrzymujące związki seksualne. Partnerzy takiego związku tworzą małżeństwo, które nie jest formą zinstytucjonalizowaną” (Jan Trost 1979).

„Kohabitacja oznacza, że dwie osoby płci przeciwnej żyją razem jak mąż i żona, nie będą c jednak małżeństwem.” (Margaret Matlin 1996)

Zadania, które stoją przed osobami żyjącymi w związku nieformalnym:

1. utworzenie wspólnego miejsca zamieszkania, które można nazwać domem

2. utworzenie wspólnego, wzajemnie satysfakcjonującego systemu ekonomicznego

3. wynegocjowanie podziału ról (wg opcji tradycyjnej bądź egalitarnej)

4. utworzenie wzajemnie satysfakcjonującego pożycia seksualnego przy wynegocjowaniu sposobów regulacji poczęć;

5. utworzenie intelektualnej o komunikacyjnej wspólnoty, co pomoże rozwiązywać konflikty

6. utworzenie efektywnych relacji z krewnymi obojga partnerów

7. utworzenie efektywnych relacji z kręgami przyjacielskimi, koleżeńskimi, sąsiedzkimi, organizacjami, instytucjami itd.

8. planowanie rodziny, przyjścia na świat dziecka

9. Utworzenie wspólnej filozofii życia jako para

Główne kierunki badań nad kohabitacją:

1. definiowanie grup i kategorii ludzi, wśród których kohabitacja jest popularnym wariantem życia

2. dobór partnerów

3. Porównywanie kohabitacji z małżeństwem i życiem w samotności

4. wpływ kohabitacji na trwałość i jakość małżeństwa

5. dzietność i sytuacja ekonomiczna dzieci ze związków nieformalnych

„Syndrom opóźniania”

• opóźnianie zawierania małżeństwa

• opóźnianie w związku z tym realizacji zadań prokreacyjnych

• wydłużanie edukacji

czyli - opóźnianie społecznej dorosłości polegającej na podjęciu ról zawodowych i stabilizacji życia małżeńsko - rodzinnego oraz wydłużenie okresu zależności młodych ludzi od rodziców.

Konsekwencje „syndromu opóźniania”:

• obniżenie poziomu dzietności par

• zależność ekonomiczna i psychiczna od rodziców

• zmniejszenie zabezpieczenia socjalnego w postaci składek emerytalnych (opóźnione wkroczenie na rynek pracy)

Modele przeciwdziałania efektom „syndromu opóźnienia”:

1. Model ekologicznej interwencji

2. Model ekonomicznej interwencji

3. Model prawnego statusu polityki

4. Model zorientowany na działania aktywizujące jednostki

Rodzina w ujęciu systemowym

Podstawy filozoficzne systemowej teorii rodzin:

1. Arystoteles: całość nie jest tym, co suma jej części

2. Kant: ludzie to wynalazcy świata

3. konstruktywizm

4. symboliczny interakcjonizm

Ogólna teoria systemów:

1. System to układ wyższego rzędu złożony ze zbioru oddziałujących na siebie elementów

2. Oddziaływanie to nie ma charakteru linearnego, lecz cyrkularny - przebiegający na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

3. Systemem rządzą dwie zasady:

• ekwipotencjalności

• ekwifinalności

System jest tworem dynamicznym

System dąży do homeostazy (dynamicznej równowagi) - wykształca mechanizmy samoregulujące

Odmiany podejścia systemowego:

1. Podejście komunikacyjne (szkoła z Palo Alto: Bateson, Jackson, Haley i szkoła mediolańska: Selvini Palazzoli)

2. Podejście strukturalne (Minuchin)

Podejście komunikacyjne:

1. Każde zachowanie jest komunikatem

2. We wszystkich komunikatach można wyodrębnić dwa poziomy:

• treściowy

• relacyjny

W nieprzerwanej sekwencji zdarzeń zachodzących w interakcji, jej uczestnicy mają skłonność do postrzegania tylko pewnych zdarzeń. W rzeczywistości każde zdarzenie jest równocześnie:

• bodźcem (dla następnego zdarzenia)

• reakcją (na poprzednie zdarzenie)

• wzmocnieniem (dla poprzedniego zdarzenia)

• Zachowania w interakcjach są:

• symetryczne

• komplementarne

• wzajemne

• Podwójne wiązanie komunikacyjne - czynnik patogenetyczny

Podejście strukturalne:

1. System rodzinny składa się z podsystemów (których najważniejszą rolę odgrywa podsystem małżeński, który Wraz z pojawieniem się dzieci zyskuje nowy wymiar: podsystemu rodzicielskiego)

2. Są też inne kryteria wyodrębniania podsystemów: np. zróżnicowanie funkcjonalne (np. pracujący - niepracujący); zróżnicowanie płci: kobiety - mężczyźni.

3. Każdy z członków rodziny może należeć do różnych podsystemów i pełnić różne role.

4. Struktura rodziny może charakteryzować się różnym stopniem elastyczności - przejawiającym się:

1. dystansem pomiędzy poszczególnymi podsystemami:

• nadmierny dystans: to z jednej strony kontakt agresywny (przemoc fizyczna lub werbalna), z drugiej natomiast określający unikanie jakiejkolwiek formy kontaktu

• zbyt krótki dystans oraz nadmiar kontroli; „kontakt uporczywie korygujący”, „postawa nadopiekuńcza”

• dystans optymalny: wyraźne, ale przepuszczalne granice między podsystemami

2. szczelnością granic pomiędzy rodziną a światem zewnętrznym:

• granica zbyt szczelna - rodzina zamknięta na świat zewnętrzny

• granica rozmyta - zbyt duża przepuszczalność

• granica optymalna - wyraźna, ale przepuszczalna

3. tolerancją systemu na zmianę - np. czy system zmienia się wraz z dorastaniem dzieci?

Cykl życia rodziny:

Faza	Charakterystyka - zadania	Zagrożenia
1. Narzeczeństwo	uczenie się kontaktu z partnerem separacja od rodziny pochodzenia	nieumiejętność stworzenia trwałego związku zbyt silne więzi w rodzinie pochodzenia
2. Wczesny okres małżeństwa	rytuał ślubny ma znaczenie społeczne podjęcie nowej roli społecznej (żony/męża, synowej/zięcia) zadanie połączenia różnych tradycji wypracowanie sposobów rozwiązywania konfliktów uzyskanie niezależności bytowej i emocjonalnej od rodzin pochodzenia ustalenie relacji z rodzinami pochodzenia	pojawienie się (nasilenie) problemów nierozwiązanych wcześniej przyzwolenie na „prawdziwe oblicze” rozczarowania oczekiwanie zmian od partnera uzależnienie od rodziców
3. Narodziny dziecka (rodzina z małym dzieckiem)	obawy, „czy damy radę”, na ile można liczyć na drugą osobę podjęcie nowych ról: rodziców wyznaczenie roli dzieciom wypracowanie wspólnej postawy wobec zadań wychowawczych wyjście dziecka na zewnątrz jest rodzajem „sprawdzianu kompetencji rodzicielskich”	dziecko jako element „rodzinnej gry”, posługiwanie się dzieckiem w walkach z małżonkiem brak czasu na bycie razem partnerów frustracja „matek zamkniętych w domu”
4. Dzieci w wieku szkolnym (średnia faza)	wzrasta możliwość realizowania własnego rozwoju Satysfakcja z dzieci jeśli były trudności - stanięcie wobec decyzji o rozstaniu bunt nastolatka - zmiany w strukturze rodzinnej	przeoczenie przez rodzica (rodziców) zmian sztywne wzorce rodzinne (rodzina funkcjonuje cały czas tak, jakby dziecko było małe; dziecko może być traktowane jako medium)
5. Rodzice oddzieleni od dzieci	potrzeba określenia granicy (dorosłe dziecko - rodzic); opuszczenie przez dziecko domu (także w sensie psychicznym) zmiana układu między pełnionymi rolami (młody dorosły wchodzi w role partnera / małżonka i rodzica); pojawia się nowa rola - dziadków	jeśli rola rodzica była podstawową rolą danej osoby - trudności z rozstaniem się z dzieckiem dziecko może przez symptom dalej pełnić rolę stabilizatora systemu rodzinnego
6. Emerytura i starość	czas podsumowań życiowych (satysfakcja lub jej brak); Erikson: integralność vs rozpacz okres niepokoju o własne zdrowie i małżonka perspektywa śmierci swojej lub partnera zadanie dla dorosłych dzieci: opieka nad starzejącymi się rodzicami	utrata celów życiowych poczucie nieodwracalności czasu powrót do starych pretensji; wybuch konfliktów (dużo czasu razem)

Cechy „rodzin anorektycznych”:

• jedzenie odgrywa specyficzną rolę (składnik systemu kar i nagród lub sposób wyrażania uczuć rodzicielskich);

• zaburzenia realizacji funkcji kontrolnej (zarówno deficyt, jak i nadmiar kontroli rodziców nad dziećmi)

• sztywność struktury i brak elastyczności we wzorach pełnienia ról rodzinnych,

• nadmiernie szczelne bądź rozmyte granice pomiędzy poszczególnymi podsystemami rodziny oraz pomiędzy rodziną a światem zewnętrznym,

• nadopiekuńczość

• zbyt bliski lub zbyt daleki dystans emocjonalny pomiędzy członkami rodziny oraz

• dysfunkcjonalne wzory interakcji i komunikacji: podwójne wiązanie; komunikacja pośrednia

• zaburzenia dystansu pomiędzy rodzicami a dziećmi (zarówno nadmierny, jak i zbyt mały dystans)

• konflikt pomiędzy rodzicami - włączanie dziecka (dorastającej córki) w konflikt; (triangulacja)

• odwrócenie ról społecznych w ten sposób (dziecko pełni rolę opiekuna wobec rodzica)

• „rodzina skoncentrowana na wyglądzie zewnętrznym”

Współuzależńienie jako dysfunkcjonalny wzorzec zachowania

Wg Wegscheider - Cruse współuzależninenie występuje u wszystkich osób, które pozostają w związkach (partnerskich lub małżeńskich) z alkoholikiem lub, które mają jedno lub więcej rodziców lub dziadków alkoholików.

Definicja (Cermak): z osobą współuzależnioną mamy do czynienia wówczas, gdy jej psychologiczno - fizyczne funkcjonowanie jest zależne bądź podlega kontroli przez osoby, które same są zależne od alkoholu (lub innych substancji psychoaktywnych), zachowań kompulsywnych (np. nałogowy hazard lub zakupy) lub cierpią z powodu innej chronicznej choroby.

Objawy współuzależnienia wg Cermaka:

1. Poczucie własnej wartości jest uzależnione od spostrzeganej zdolności kontrolowania i wywierania wpływu na uczucia i zachowania własne oraz innych ludzi - pomimo powtarzających się w tej dziedzinie niepowodzeń.

2. Lęk i zaburzenia granic własnego „ja” w kontaktach interpersonalnych:

• trudności w określeniu własnych potrzeb i opinii (przyjmowanie na siebie potrzeb i opinii innych ludzi)

• równocześnie -lęk przed utratą autonomii (ambiwalencja w relacjach interpersonalnych)

• Co najmniej 3 objawy spośród poniższych:

• zaburzenie regulacji procesów emocjonalnych - polegające na: nadmiernym tłumieniu negatywnych emocji (brak ekspresji emocjonalnej); możliwe okresowe epizody utraty kontroli - wybuch złości, żalu itd.

• stany depresyjne

• nadmierna czujność, stan „pogotowia” emocjonalnego

• tendencje do zachowań kompulsywnych (np. kompulsywne jedzenie, zakupy, pracoholizm id.)

• niepokój i stany lękowe

• nadużywanie środków chemicznych (np. leków uspokajających, nasennych itd.)

• zaburzenia psychosomatyczne jako skutek długotrwałego stresu (np. migreny, bóle kręgosłupa, problemy z żołądkiem itd.)

• doświadczanie obecnie lub w przeszłości przemocy lub nadużyć seksualnych

• utrzymywanie bliskich relacji z osobą uzależnioną przez okres co najmniej 2 lat bez szukania pomocy z zewnątrz

Cechy zachowania osoby współuzależninej wg Beattie:

1. Obsesyjna kontrola innych

2. Obsesyjne pomaganie i opiekowanie się innymi

3. Koncentracja na potrzebach i uczuciach innych z równoczesnym pomijaniem i zaniedbywaniem własnych

4. Silna zależność od określonych ludzi (najczęściej z różnymi zaburzeniami)

5. Duża tolerancja na nieprawidłowości w relacjach interpersonalnych

6. Niskie poczucie własnej wartości

7. Nasilenie uczuć złości i poczucia winy

8. Problemy seksualne

Reguły i role rodzinne w rodzinie alkoholowej Wegscheider - Cruse

Najogólniej:

• Alkoholizm jednego z członków rodziny wpływa na funkcjonowanie całego systemu rodzinnego i staje się „chorobą rodzinną”

• Alkoholik wywiera coraz większy wpływ na życie pozostałych członków rodziny

• Picie alkoholu przez osobę uzależnioną jest najważniejszą sprawą w życiu rodziny. Wokół niego koncentrują się względnie trwałe interakcje i działania wszystkich

Role w systemie alkoholowym:

1. Partnerzy:

1. „Uzależniony”

2. „Pełnomocnik”

2. Dziecięce role systemowe:

3. „Heros”

4. „Kozioł ofiarny”

5. „Zapomniane dziecko”

6. „Maskotka” („Błazen”)

Rozwody:

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego:

1. Liczba rozwodów systematycznie wzrasta:

• rok 2000: 43 tys.

• rok 2001: 45 tys.

• rok 2002: 45 tys.

• rok 2003: 49 tys.

• rok 2004: 56 tys.

• rok 2005: 67 tys.

2. Przyczyny rozwodów w 2004 r.:

• niezgodność charakterów: 32%

• zdrada: 24%

• alkohol: 23%

• naganny stosunek do członków rodziny: 9%

• problemy finansowe: 9%

• inne: 3%

• W 75% przypadków powództwo wnosiła kobieta.

• 70% rozwodów nie kończy się orzekaniem o winie. Jeżeli jest inaczej, to wina najczęściej jest po stronie mężczyzny.

Staż małżeński rozwodzących się małżeństw w 1999:

Staż małżeński w latach	0-4	5-9	10 - 14	15 - 19	20 - 24	25 - 29	30 i więcej	Ogólna liczba rozwodów: 42 020 = 100%
Liczba rozwodów	8 536	10 027	7 542	6 752	4 959	2 601	1 603
Procent w ogólnej liczbie rozwodów	20,3	23,3	17,9	16,1	11,8	6,2	3,3

Źródło: Gawlina Z. (2006) „Małżeństwo i rozwód w opinii młodzieży” (w:) „Roczniki socjologii rodziny”; na podstawie danych GUS.

5 typów rozwodu wg Bohmanna:

1. rozwód emocjonalny

2. rozwód rodzicielski

3. rozwód ekonomiczny

4. rozwód środowiskowy

5. rozwód psychiczny

Stadia radzenia sobie z kryzysem związanym z rozwodem:

1. faza zaprzeczania,

2. faza żałoby,

3. faza gniewu

4. faza rekonstrukcji

Adopcja a rodzina zastępcza:

Adopcja:

• prawnie łączy rodziców z dzieckiem, które przysposabiają

• daje takie same prawa i odpowiedzialność jak te, które istnieją miedzy dziećmi i ich naturalnymi rodzicami

• zmieniony zostaje akt urodzenia dziecka - w miejsce danych rodziców naturalnych wpisane zostają dane rodziców adopcyjnych

• dziecko przyjmuje nowe nazwisko, możliwa jest także zmiana imienia

• rodzina adopcyjna nie podlega kontroli żadnej instytucji, tak jak to ma miejsce w przypadku opieki zastępczej.

• rodzina adopcyjna nie otrzymuje także środków finansowych na utrzymanie adoptowanego dziecka. (Z mocy prawa staje się ono po prostu dzieckiem nowych rodziców)

Rodzina zastępcza

• jest formą pomocy dziecku i jego rodzinie.

• rodzice zastępczy jedynie czasowo "zastępują" rodziców naturalnych w codziennej opiece

• rodzice zastępczy otrzymują z opieki społecznej środki finansowe na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka

• sposób sprawowania przez opieki przez rodziców zastępczych podlega kontroli zarówno sądu jak i organu finansującego

• rodzice zastępczy są zobowiązani do umożliwienia dziecku kontaktu a także spotkań z rodzicami naturalnymi, o ile sąd nie postanowi inaczej

• opieka zastępcza nie rodzi więzi prawnych.

• dziecko zachowuje swoje nazwisko

• jeśli władza rodzicielska rodziców naturalnych jest zawieszona bądź ograniczona wszystkie ważne decyzje dotyczące dziecka muszą być podejmowane w porozumieniu z nimi

• jeżeli sytuacja życiowa rodziny naturalnej ulegnie trwałej poprawie sąd może orzec powrót dziecka do własnej rodziny

Ustawa o Pomocy Społecznej (obowiązująca od dnia 1 maja 2004 roku) rozróżnia kilka rodzajów rodzin zastępczych:

1. spokrewnione z dzieckiem

2. niespokrewnione z dzieckiem

3. zawodowe niespokrewnione z dzieckiem:

• wielodzietne

• specjalistyczne

• o charakterze pogotowia rodzinnego

Główne nurty terapii rodzinnej:

1. Psychoanalityczne terapia rodzinna

2. Behawioralno-poznawcza terapia rodzinna

3. Terapia rodzinna bazująca na doświadczaniu

4. Systemowo - komunikacyjna terapia rodzin

5. Systemowo - strukturalna terapia rodzin

6. Systemowo - strategiczna terapia rodzin:

Ad. I. Psychoanalityczna terapia rodzinna

1. Założenia teoretyczne:

• osobowość („ja”) jednostki kształtuje się w interakcji z osobami znaczącymi (na najwcześniejszym etapie - są nimi rodzice/opiekunowie);

• patologia jest lokalizowana w sferze intrapsychicznej

• relacje, w które wchodzą ludzie w dorosłym życiu, są zdeterminowane charakterem związków z ważnymi postaciami we wczesnych etapach rozwoju oraz konfliktami wewnętrznymi doświadczanymi przez partnerów

• z psychoanalitycznego punktu widzenia jakość małżeństwa i rodziny, jaką stworzą dorośli ludzie, jest zdeterminowana rozwojem osobowości w rodzinach pochodzenia; jeżeli małżonkowie są zdrowi i dojrzali, ich rodzina będzie zdrowa i harmonijna;

• wybór partnera jest nieprzypadkowy, chociaż istotne motywy wyboru partnera są nieświadome; nierzadko każde z małżonków pragnie, by jego partner był wyidealizowanym rodzicem. Potrzeba posiadania idealnego rodzica była blokowana w dzieciństwie;

• wybór partnera może odbywać się według kilku zasad:

• partner podobny do osoby opiekującej się w okresie dzieciństwa,

• partner dobrze wyczuwający i rozumiejący potrzeby,

• partner spełniający standardy „ja idealnego”,

• partner uzupełniający braki „ja” oraz

• partner jako przedłużenia własnego „ja”;

1. Cele i przebieg terapii:

• zmiana osobowości członków rodziny tak, aby byli oni zdolni do kontaktowania się ze sobą jak ze zdrowymi osobami, na bazie aktualnych realiów, a nie na podstawie wyobrażeń z przeszłości;

• przepracowanie emocjonalnych związków w rodzinie pochodzenia (uzyskanie psychicznej autonomii od rodziny pochodzenia)

• warunkiem terapii psychoanalitycznej są przeniesienie i wgląd. Przeniesienie: doświadczenie w relacji z terapeutą uczuć, które towarzyszą klientowi w bliskich relacjach emocjonalnych i przepracowanie tych relacji. Wgląd - uświadomienie tego, co wcześniej pozostawało nieświadome;

• na ogół terapia długoterminowa

• najczęściej terapia indywidualna - możliwa indywidualna terapia obojga małżonków u tego samego terapeuty (lub u dwóch różnych terapeutów); inna forma: grupowa terapia małżeńska

Ad. II. Behawioralno-poznawcza terapia rodzinna

1. Założenia teoretyczne

• Zaburzenie jest lokalizowane: (1) na poziomie zachowań, (2) na poziomie przekonań jednostek

• Człowiek traktowany jest jako istota reagująca na bodźce o charakterze społecznym oraz - będąca źródłem bodźców dla drugiego człowieka. Przedmiotem zainteresowania jest wymiana bodźców i reakcji w diadzie (przede wszystkim w dziadzie małżeńskiej oraz w diadzie rodzice - dzieci) oraz systemy przekonań osób pozostających w związku.

• Człowiek uczy się zachowań na drodze warunkowania i modelowania. Ważnym dla człowieka źródłem wzmocnień pozytywnych i negatywnych są inni ludzie.

• Małżonkowie traktowani są jako dwie osoby, które stymulują się w równym stopniu, wzajemnie dostarczają sobie nagród i kar.

• Każdy człowiek przypisuje określone znaczenia zachowaniom drugiej osoby - na tej podstawie tworzy sądy o jej trwałych właściwościach, intencjach, nastawieniach, motywacji i myślach.

• Podstawą zachowań stwarzających problemy w diadzie jest: specyfika stymulacji nagradzającej i karzącej (przewaga bodźców awersyjnych nad nagradzającymi) oraz fałszywe przekonania wynikające błędów poznawczych (np. przypisuje się partnerowi złe intencje, podczas gdy partner działa w dobrej wierze, ale np. popełnia błędy wynikające z braku określonych umiejętności).

• Pary usatysfakcjonowane funkcjonują w oparciu o schemat pozytywnej wymiany: starają się maksymalizować nagrody i minimalizować koszty związku. W związkach niesatysfakcjonujących partnerzy koncentrują się na minimalizacji kosztów związku i nie oczekują wysokich nagród.

• Tezy wyjaśniające zaburzenia: W początkowych fazach trwania związku zachowania małżonków mają największą wartość wzmacniającą. Partnerzy zwykle spodziewają się, że taki stan będzie trwał niezależnie od upływu czasu. Jest to oczekiwanie nierealistyczne. Ponadto na początku znajomości często następuje idealizacja partnera. Jej podstawą są zniekształcenia poznawcze polegające na wyolbrzymianiu cech dodatnich, a ignorowaniu takich cech, które dla związku mogą być niepożądane. Mankamenty zaczynają być dostrzegane wraz z upływem czasu. Ponadto obie strony zwykle mają takie oczekiwania wobec związku i partnera, które nigdy nie zostały głośno i jednoznacznie wypowiedziane. Zwykle natomiast zakłada się, że druga osoba powinna je znać (tzn. „czytać w myślach”). Oczekiwania, które nie zostały spełnione, nie są omawiane i nie zostały skorygowane. Niezgodność między nimi a realnością staje się pierwszym, najbardziej powszechnym powodem braku satysfakcji w małżeństwie.

Mechanizmy doprowadzające do zaburzenia relacji małżeńskiej wg Jacobson i Margolin:

NA POZIOMIE ZACHOWAŃ:

• Erozja wzmocnień

• Deficyty w zmianach zachowania

• Deficyt kontroli bodźców

• Brak umiejętności interpersonalnych. Najbardziej powszechne braki polegają tu na:

• przerywaniu wypowiedzi partnera,

• nieumiejętności uważnego słuchania i potwierdzania odbioru komunikatów,

• niezdolności do adekwatnego wyrażania emocji pozytywnych,

• brak umiejętności wyrażania uczuć negatywnych w sposób, który nie rani partnera

NA POZIOMIE PRZEKONAŃ:

• widzenie tunelowe

• postrzeganie selektywne

• arbitralne wnioskowanie

• nadmierne uogólnienia

• myślenie spolaryzowane

• wyolbrzymianie

• Negatywne atrybucje

• „Czytanie w cudzych myślach”

• Rozumowanie emocjonalne

2. Cele terapii:

• Zmiana zachowań i przekonań.

• Techniki stosowane w terapii:

• „dzień miłości dla partnera

• pozytywne zachowania na prośbę małżonka

• ćwiczenia umiejętności komunikacyjnych

• trening rozwiązywania problemów

Ad. III. Terapia rodzinna bazująca na doświadczaniu

1. Założenia teoretyczne:

• Nurt ten wyrasta z założeń filozoficznych egzystencjalizmu i fenomenologii;

• wizja człowieka: każdy człowiek jest potencjalnie zdolny do rozwoju i samorealizacji.

• dysfunkcjonalne rodziny mogą przyczyniać się do blokowania potencjalnych możliwości rozwoju swoich członków; (np. gdy rodzice nie postrzegają dziecka jako indywidualnej jednostki, tylko „każą mu” urzeczywistniać ich fantazje i pragnienia)

• kryterium zdrowia psychicznego może być jedynie jakość doświadczania (tu i teraz). Terapeuci zorientowani na doświadczenie - koncentrują się na „tu i teraz” (a nie koncentracja na przeszłości - jak w przypadku terapeutów o orientacji psychoanalitycznej);

1. Cele terapii i metody pracy:

• terapia polega na pomaganiu członkom owych rodzin w wejściu na drogę rozwoju;

• terapeuta pracuje w sposób niedyrektywny - raczej dzieli się z członkami rodziny własnymi uczuciami, spostrzeżeniami, fantazjami, przedstawia własne doświadczenia z przeszłości, zwłaszcza wtedy, gdy mogą być one podobne do tego, co czują i myślą członkowie rodziny - pomaga to członkom rodziny w rozwoju ich wrażliwości i świadomości.

• terapia bazująca na doświadczeniu w większym stopniu niż inne szkoły uznaje odrębność i indywidualność pojedynczej osoby

Ad. IV. Systemowo - komunikacyjna terapia rodzin (zob. zajęcia dot. systemowych teorii rodzin)

Ad. V. Systemowo - strukturalna terapia rodzin (zob. zajęcia dot. systemowych teorii rodzin)

Ad. VI. Systemowo - strategiczna terapia rodzin:

1. Założenia teoretyczne

• Skoncentrowana głownie na strategiach działania wypracowanych przez daną rodzinę - w przypadku rodzin dysfunkcjonalnych są t strategie dezadaptacyjne - często polegają na błędnym kole- dla utrzymania homeostazy członkowie rodziny utrzymują destruktywną grę.

1. Cele terapii i sposoby interwencji:

• Główny cel: przerwanie błędnego koła zachowań i zastąpienie ich funkcjonalnymi strategiami; członkowie rodziny często nie potrafią zrozumieć, co utrwala dysfunkcjonalne rozwiązywanie problemu.

• Główne techniki:

• pytania cyrkularne (np. pytanie do rodziców: „A jak to wygląda z perspektywy waszych dzieci?”)

• pozytywne oznaczanie zachowań (np. skrajne wycofanie psychotycznego członka rodziny określane jest jako niezwykłe poświęcenie dla utrzymania spójności rodziny)

• Zadania domowe (klienci mają ćwiczyć elementy nowych strategii działania)

• Paradoksalne dyrektywy (np. polecenie, by kontynuować objaw)

22

---