11.1 PŁEĆ - ZACHOWANIA REPRODUKCYJNE

1. Oddziaływanie Hormonów Płciowych Na Organizm:

Narząd	Hormon	Działanie hormonu
Podwzgórze	Hormony uwalniające	Pobudzają lub hamują uwalnianie hormonów przysadkowych
Przedni płat przysadki	Hormon tyreotropowy (TSH) Hormon lutenizujący (LH) Hormon folikulotropowy (FSH) hormon adrenokortykotropowy (ACTH) Prolaktyna Somatotropina (hormon wzrostu - GH)	Pobudza tarczycę Zwiększa wydzielanie progesteronu lub testosteronu, wywołuje owulację Zwiększa syntezę estrogenu i dojrzewanie komórki jajowej u kobiet; pobudza wytwarzanie nasienie u mężczyzn Pobudza wydzielanie hormonów steroidowych przez nadnercza (np. w stresie) Pobudza wytwarzanie mleka Pobudza wzrost ciała, odpowiada za skok pokwitaniowy
Tylny płat przysadki	Oksytocyna Wazopresyna (hormon antydiuretyczny)	Kontroluje skurcze macicy, wydzielanie mleka, pewne aspekty zachowań rodzicielskich (imprinting), rozkosz seksualną, działanie euforyzujące, znoszenie bólu Powoduje skurcz naczyń krwionośnych i podwyższa ciśnienie krwi, zmniejsza objętość wydzielanego moczu
Szyszynka	Melatonina	Zwiększa senność, oddziałuje na cykl snu-czuwania, bierze udział w rozpoczęciu dojrzewania płciowego
Tarczyca	Tyroksyna, trijodotyronina	Przyspieszają metabolizm, przyrost ciała i dojrzewanie
Gruczoł przytarczyczny	Parathormon	Podwyższa stężenie wapnia we krwi i obniża stężenie potasu
Kora nadnerczy	Aldosteron Kortyzol, kortykosteron	Zmniejsza wydzielanie soli przez nerki Pobudzają wątrobę do podniesienia poziomu cukru we krwi, przyspieszają metabolizm białek i tłuszczów; zmieniają działanie ukł. immunologicznego, hamują reakcje alergiczne, zmieniają poziom cukru. Kortyzol działa długo - szybsza reakcja - układ współczulny - działanie na nadnercza, które wydzielają adrenalinę i NA do krwi - z krwi przechodzą do ukł. współczulnego, który pobudza inne organy - fight or flight. Taka reakcja trwa do kilku minut, bo ukł. współczulny się męczy, ale wtedy zdąży zadziałać kortyzol. Kortyzol - "hormon stresu"
Rdzeń nadnerczy	Adrenalina, noradrenalina	Efekty podobne do działania układu współczulnego
Trzustka	Insulina Glukagon	Wspomaga wnikanie glukozy do komórek i magazynowanie jej w postaci tłuszczów Pobudza przekształcanie zmagazynowanych tłuszczów w glukozę i uwalnianie jej do krwi
Jajnik	Estrogeny Progesteron	Wspomagają wykształcanie się żeńskich cech płciowych Podtrzymuje ciążę
Jądro	Androgeny	Stymulują wytwarzanie nasienia, wzrost owłosienia łonowego oraz wykształcanie się męskich cech płciowych
Wątroba	Somatomedyny	Pobudzają procesy wzrostowe
Nerka	Renina	Przekształca jedno z białek krążących we krwi w angiotensynę, która reguluje ciśnienie krwi i bierze udział w powstawaniu pragnienia hipowolemicznego
Grasica	Tymozyna (i inne)	Wspomaga reakcje odpornościowe
Komórki tłuszczowe	Leptyna	Zmniejsza apetyt, zwiększa aktywność, warunkuje początek dojrzewania płciowego

1. hormony tropowe - oddziaływanie na inne gruczoły

2. gonadotropiny - sterują wydzielaniem hormonów przez gonady

3. hormon melanotropowy - w dzieciństwie lub u kobiet w ciąży - aktywowanie metanocytów, które produkują melaninę

4. endorfiny - regulacja bólu

5. NA i DA – monoaminy

6. Hormony białkowe i peptydowe (z łańcuchów aminokwasów), stereoidowe (z 4 pierścieni węglowych)

1. Rodzaje płci:

   1. PŁEĆ CHROMOSOMALNA – pojęcie odnosi do zróżnicowania zestawu chromosomów płciowych; większość ludzi - zestaw XX (kobiety) lub XY (mężczyźni);

   2. PŁEĆ FENOTYPOWA – pojęcie odnosi się do zróżnicowania budowy wewnętrznych oraz zewnętrznych organów płciowych, a także zachowań płciowych; w większości przypadków zestaw chromosomów XX prowadzi do rozwoju jajników, jajowodów, macicy i pochwy, podczas gdy zestaw XY powoduje rozwój jąder, moszny, nasieniowodów i penisa

   3. PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA (gender) – odnosi się do charakterystyki tożsamości płciowej, indywidualnego subiektywnego poczucia przynależności do określonej płci lub orientacji seksualnej

2. PŁEĆ CHROMOSOMALNA A PŁEĆ FENOTYPOWA:

   1. Chromosomy XX (kobiety) lub XY (mężczyźni) nie determinują charakterystyki płci fenotypowej –najistotniejszy wpływ wywierają na ten proces hormony płciowe oraz inne substancje (w tym inne hormony), których działanie zaburza ten proces

   2. Chromosomy płciowe determinują rozwój i charakterystykę gonad (jajników i jąder). Gonady wytwarzają odpowiednie zestawy hormonów, które determinują charakterystykę rozwoju organizmu: wygląd fizyczny, reaktywność na różnego rodzaju substancje oraz rozwój mózgu

3. Rodzaje hormonów:

   1. HORMONY ŻEŃSKIE – estradiol (z grupy estrogenów) - max. sporo przed owulacją oraz progesteron (pochodna cholesterolu) - max. po owulacji. Poziom kortyzolu podnosi się w trakcie owulacji. U kobiet w okresie płodowym relatywnie niski poziom wszystkich hormonów Alfa-fetoproteina wiąże estrogeny i zabezpiecza przed maskulinizacją podwzgórza

   2. HORMONY MĘSKIE

      • testosteron (z grupy androgenów) oraz dihydrotestosteron (5-alfa-dihydrotetosteron) U mężczyzn w okresie płodowym początkowy wyrzut androgenów – hormony mają dwojakie działanie: TST i DHT –maskulinizacja; MIH (hormon antymullerowski) – defeminizacja (3-4 miesiąc)

      • Androgeny - sterydy anaboliczne- stymulują rozrost mięśni- oddziaływanie na DNA, tworzenie mRNA - synteza nowych białek [Kortyzol - steryd kataboliczny - powoduje rozpad mięśni]

      • Przewody Wolffa - zawiązki męskich narządów rozrodczych; Przewody Mullera - zawiązki żeńskich narządów rozrodczych

      • To już ciekawostka, ale ‘’przezorny zawsze ubezpieczony’’, więc zamieszczam:

4. ZABURZENIA PŁCI CHROMOSOMALNEJ:

   1. ZESPÓŁ TURNERA (XO) –nie rozwijają się jądra (brak Y); nie rozwijają się jajniki (brak drugiego X); ogólny rozwój budowy wewnętrznej i zewnętrznej w kierunku żeńskim; bezpłodność; psychologicznie kobiety

   2. ZESPÓŁ KLINEFELTERA (XXY) –genetycznie zarówno kobiety (XX) jak i mężczyźni (XY); rozwój jader i męskich struktur (XY) hamowany przez drugi X –narządy nie w pełni wykształcone; niepłodni; wysocy; obniżony intelekt; psychologicznie mężczyźni

   3. ZESPÓŁ XYY – męskie narządy wykształcone, nieco wyżsi niż przeciętnie; obniżone zdolności intelektualne; silne skłonności agresywne – nadreprezentacja w więzieniach

5. RÓŻNICE W BUDOWIE PODWZGÓRZA:

   1. SDN - POA (sexually dimorphic nucleus of preoptic area) – zróżnicowane płciowo jądro pola przedwzrokowego – różnice w liczbie oraz ilości komórek; jądro związane z funkcjami seksualnymi; jego budowa zależna od poziomu androgenów

   2. badania na szczurach – problem odmiennego wpływu androgenów i estrogenów

   3. INAH (interstistial nuclei of anterior hypothalamus) –jądra śródmiąższowe przedniego podwzgórza –

   4. INAH-1 & INAH-2 zmieniają się z wiekiem (różnice międzypłciowe w zmianach); INAH-3 2x większe u mężczyzn

   5. heteroseksualnych niż u homoseksualnych

   6. SCN (suprachiasmatic nucleus) –jądra nadskrzyżowaniowe –2x większe u mężczyzn homoseksualnych niż u heteroseksualnych

   7. BNST – jądro łożyskowe blaszki krańcowej –2x większe u mężczyzn; wśród transseksualistów wielkość jak u kobiet

6. ENZYMY - produkcja hormonów; bez enzymów produkowana jest zła ilość hormonów - mogą rozwinąć się narządy niezgodne z genotypem

   1. Najpierw produkcja gonad, potem wydzielanie hormonów

   2. FSH –hormon folikularny (folitropina); LH –hormon luteinizujący (lutropina)

   3. Wpływ hormonów: organizujący (faza I), aktywizujący (faza II - dojrzewanie)

7. HORMONY PŁCIOWE I STRATEGIE DOBORU PARTNERA

   1. KRÓTKOTERMINOWA STRATEGIA MĘSKA:

      • partnerka powinna być dostępna, młoda i zdrowa (większe szanse na przeżycie potomstwa)

   2. DŁUGOTERMINOWA STRATEGIA MĘSKA:

      • inna być wierna, płodna (WHR), młoda i zdrowa (większe szanse na przeżycie potomstwa i jego dużą liczbę)

   3. KRÓTKOTERMINOWA STRATEGIA KOBIECA:

      • powinien być zdrowy i posiadać wyraźne cechy męskie (wysoki poziom testosteronu), powinien też być zasobny

   4. DŁUGOTERMINOWA STRATEGIA KOBIECA:

      • partner powinien być zasobny, zaradny, opiekuńczy, mało agresywny (umiarkowany poziom testosteronu), oddany, wierny itp.

   5. ATRAKCYJNOŚĆTWARZY MĘSKICH A POZIOM HORMONÓW U KOBIET

      • faza niepłodna cyklu – wybór partnera, którego cechują bardziej ‘’łagodne, miękkie’’ rysy twarzy (długoterminowa strategia doboru partnera –gooddad)

      • faza płodna cyklu – wybór partnera o znacznie ostrzejszych rysach (krótkoterminowa strategia doboru partnera –goodgenes) –szczególnie wyraźne u kobiet w stałym związku

      • (u kobiet stosujących doustne hormonalne środki antykoncepcyjne –brak większych różnic między fazami –generalnie większa atrakcyjność strategii pierwszej oraz mniejsza drugiej, ale to jest to bardzo nieznaczna różnica)’Alkohol, marihuana i haloperydol blokują testosteron i mogą prowadzić do feminizacji

      • Białko alfa-fetoproteina - u rozwijających się ssaków - wiąże się z estrogenem - inaktywacja estrogenu w okresie krytycznym.

   6. Zespół Napięcia Przedmiesiączkowego (PMS) : Myślę, ze tu nie potrzeba nic pisać… same doskonale wiecie (moja wiedza <jako mężczyzny> w tej materii jest nikła, podręcznikowa również… a zresztą… na pewno odpowiecie poprawnie na pytanie o tej treści .

   7. Zachowania nieseksualne:

      • Testosteron nasila zachowania agresywne, a jego aktywność objawia się głównie w okresie godowym.

      • Estrogen i Testosteron wpływają również na obszary mózgu o zróżnicowanych funkcjach.

      • Pozytywne strony Estrogenu:

        • stymuluję rozrost kolców dendrytycznych w hipokampie (zmniejsza ryzyko choroby Alzheimera)

        • wzmaga syntezę receptorów dopaminergicznych typu D2 oraz receptorów serotonicznych typu 5-HT2A

        • wysoki poziom chroni zdolności pamięciowe i intelektualne w późnym wieku (to samo androgeny)

        • zwiększa płynność wypowiedzi, pamięć słowną, kontrolę uwagową oraz zdolność sterowania ruchami precyzyjnymi

      • Negatywne strony Estrogenu:

        • poziom estrogenu wpływa jednaj negatywnie na np. typ zadań w których wymagane jest rozpoznawanie przedmiotów na niekompletnych rysunkach, obracanie w wyobraźni trójwymiarowych brył

        • kobiety zażywające hormonalne suplementy po okresie menopauzy wykazywały częściej zapadalność na zawał serca, udar mózgu, raka piersi

8. Zachowania Rodzicielskie:

   1. zmiany hormonalne przygotowują organizm do zachowań rodzicielskich. Hormony działają przez nasilenie aktywności w polu przedwzrokowym, przyśrodkowym i bocznej części podwzgórza. (np. nagły wyrzut prolaktyny i oksytocyny owocuje poświęceniem więcej uwagi potomstwu)

   2. matka przebywająca z młodymi przyzwyczaja się do zapachu dziecka (wrażliwość na pewne substancje chemiczne)

   3. Zachowanie ojcowskie jest bardzo proste: u większości ssaków ojciec nie opiekuje się potomstwem. Jednak gdy ojciec uczestniczy w opiece nad potomstwem, przechodzi on również swoistą zmianę hormonalną jak matka.

      • gdy ciąża dobiega końca, poziom testosteronu rośnie ( być może wiąże się to z obroną ‘’gniazda/domu’’)

      • gdy młode zostają wydane na świat poziom testosteronu maleje, a rośnie poziom prolaktyny (pojawienie się w efekcie nieagresywnych zachowań rodzicielskich w stosunku do potomstwa)