Budowa i rozwój układu stomatognatycznego
I Czym jest układ stomatognatyczny?
-Jest to Zespół elementów i struktur anatomicznych i czynnościowych twarzoczaszki, które biorą udział w funkcji pobierania pokarmu, mówienia, mimice twarzy oraz oddychania.
-Tworzą go kości, zęby, mięśnie, naczynia krwionośne, nerwy, więzadła i stawy.
II Rozwój i wzrost twarzy
Opiera się na 3 grupach zjawisk:
1)rozrost, czyli zmiany związane ze zwiększeniem wymiarów i masy ciała,
2)różnicowanie, obejmujące procesy prowadzące do zmiany struktur takich jak: przebudowa komórek i tkanek, zmiany ich składu chemicznego, grupowanie tkanek w układy i zespoły oraz zmiany proporcji ciała.
3)dojrzewanie, czyli doskonalenie funkcji poszczególnych narządów oraz ich dostrajanie się do całego organizmu.
Procesy rozwojowe są ze sobą ściśle powiązane. Następują w określonej kolejności .
Rozwój można podzielić na kilka charakterystycznych faz:
Przedurodzeniowy okres wzrostu i rozwoju :
Wzrost twarzy:
Rozpoczyna się między 21,a 25 dniem życia zarodkowego
Z mezenchymy powstaje 5 wyrostków twarzowych: czołowy, dwa szczękowe i dwa żuchwowe. W miarę ich wzrostu rozwija się pierwotna jama ustna
W 5 tyg. parzyste wyrostki nosowe, przyśrodkowe i boczne pojawiają się na wyr. Czołowym
Z górnej części pierwszego łuku skrzelowego wykształca się wyrostek szczękowy, z dolnej żuchwowy, mięśnie żwacze, główna część języka, młoteczek i kowadełko.
Z drugiego łuku skrzelowego powstają: kość gnykowa , wyr. Rylcowaty, więzadło rylcowo-gnykowe, strzemiączko oraz mięśnie mimiczne
Wyrostki zbliżają się do siebie, tworząc podniebienie pierwotne
Rozwój twarzy
Zaczyna się od 6 tyg. od rozwoju oczu, uszu i szyi.
7 tydz. z pierwszego łuku wyodrębnia się chrząstka Meckla( czyli chrząstka żuchwowa, na podstawie której powstaje żuchwa)
8 tydz. zaczyna się kostnienie czaszki pierwotnej ( w obrębie kości czołowej, kości potylicznej, kości ciemieniowej, kości skroniowej).
W środkowej części podstawy czaszki są zlokalizowane 3 spojenia ( są to chrząstkozrosty: klinowo-czołowy, klinowo-sitowy i klinowo-potyliczny.
Części twarzowa czaszki zaczyna rozwijać się szybciej niż część mózgowa
Rozwój mięśni
Z mezenchymy 1 łuku skrzelowego rozwijają się mięśnie: skroniowy, skrzydłowy przyśrodkowy i boczny, żwacz, żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego, napinacz podniebienia i błony bębenkowej. Wszystkie te mięśnie są unerwione przez gałęzie ruchome nerwu trójdzielnego.
5 tydz. życia płodowego- powstają zawiązki mięśni języka( z komórek zlokalizowanych pomiędzy 1,a 2 łukiem skrzelowym powstaje guzek nieparzysty, który jest początkiem trzonu języka)
6 tydz. życia płodowego -z drugiego łuku skrzelowego rozwija się powierzchniowa oraz głęboka warstwa mięśni mimicznych twarzy
8 tydz. życia płodowego -zawiązki łuk skrzelowego łączą się ze sobą, tworząc język- unerwiony ruchowo przez nerw podjęzykowy, czuciowo przez nerw językowy, językowo-gardłowy i błędny
Pojawiają się zakończenia nerwów czuciowych. Pod koniec 8 tyg. Zarysy wszystkich mięśni są widoczne.
Wzrost szczęki i żuchwy
Szczęka rozwija się z połączenia wyrostków szczękowych z wyrostkiem czołowym
Warstwy nabłonka nakładają się na siebie tworząc podniebienie pierwotne
Płytki węchowe -> jamki nosowe ->kanaliki węchowe
5 tydz. Wytworzenie się nozdrzy pierwotnych
Od 7-12 tydz. uformowanie wtórnego podniebienia
8 tydz. Kostnienie obszaru szczęki ( które zaczyna się od kości podniebiennych).
Powstaje wyrostek zębodołowy.
Szczęka zmienia kształt na bardziej szerokokątny.
Pomiędzy 41,a 45 dniem wykształca się chrząstka Meckla, która stanowi szynę kierunkową dla procesu kostnienia( z której powstają: część bródki, młoteczek, kowadełko, więzadło klinowo-żuchwowe).
Przed 24 tyg. zanika gł. Część chrz. Meckla .Powstają pierwsze strefy kostnienia żuchwy. Wtedy wapnienie postępuje w kształcie litery U wokół nerwów, formuje się nieckowaty twór ,w którym powstają związki zębów.
Rozwój zębów
30-40 dzień- rozwój zębów rozpoczyna się wytworzeniem listewki zębowej.
Do 17 tyg. Wytwarza się dzwon szkliwny poprzez stadia pączka i czapeczki.
z zagęszczającej się mezenchymy( wraz z rozwojem narządu szkliwo twórczego)powstają brodawki zębowe i woreczki zębowe, razem tworząc zawiązek zęba. Wraz ze wzrostem zawiązka wydłuża się listewka zębowa
Zawiązki ustawiają się schodkowato wzdłuż listewki
14-15 tyg. powstają zawiązki stałych zębów trzonowych ,które są ustawione dystalnie względem zębów trzonowych mlecznych
24tydz. zawiązki stałych pierwszych zębów trzonowych osiągają stadium dzwonu, na krótko przed porodem zaczynają wytwarzać zębinę
6 mies. zawiązki drugich zębów trzonowych osiągają stadium dzwonu, a zębina wytwarzana jest miedzy 2,a 3 r.ż.
6 lat zawiązki trzecich zębów trzonowych osiągają stadium dzwonu, a zębina wytwarzana miedzy 7,a 10 rokiem
Zawiązki stałych zębów trzonowych rozwijają się w okolicy guza szczęki lub gałęzi żuchwy.
5 miesiąc-rozwój zębów stałych(-siecznych, kłów i przedtrzonowych )
17 tydz. Życia płodowego- mineralizacja zębów siecznych mlecznych.
20 tydz. –mineralizacja mlecznych zębów trzonowych.
Do czasu porodu korony mlecznych zębów siecznych i kłów są prawie całkowicie wykształcone, korony zębów trzonowych do połowy.W tym czasie mineralizują się szczyty guzków pierwszych zębów trzonowych stałych
Kostnienie
Kości rosną przede wszystkim przez apozycję(nadbudowę) na powierzchniach zewnętrznych kości( okres rozwojowy)
Nadbudowa postępuje równolegle z resorpcją(niszczeniem) skutkiem tych procesów jest wzrost wymiarów kości, odsuwanie się od siebie sąsiadujących kości przez wzrost ich masy.
Trzy TYPY KOSTNIENIA
1)Kostnienie śródchrzęstne- kość jest tworzona wstępnie jako chrząstka, następnie zastępowane tkanką kostną
2)K. ochrzęstne- zaczyna się w ochrzęstnej. Rozpoczyna się w wytworzeniem pierwotnej kości gąbczastej(przemiana chondroblastów w chrząstkę pęcherzykowatą i odkładaniem się wapnia w matrycy międzykomórkowej)
Naczynia krwionośne wnikają do mezenchymy , której komórki różnicują się w osteoblasty i chondroklasty
3) K. łącznotkankowe- komórki mezenchymalne przekształcają się w sposób chaotyczny w osteoblasty odkładające kostninę. Układają się stopniowo w równe szeregi, wytwarzają kostninę, aż do ułożenia się ciągle zwapniającą się matrycę kostną. Kostnina oddziela nową kość od osteoblastów.
Bardzo aktywne strefy wzrostu (guzy szczęki, wyrostki zębodołowe i chrząstkozrosty) określa się mianem ośrodków lub centrów wzrostu
III Pourodzeniowy okres wzrostu i rozwoju
Wzrost twarzy
Szczęka oraz żuchwa intensywnie rosną po urodzeniu.
U noworodka żuchwa składa się z dwóch kostnych części połączonych chrząstką. Już w 1 r.ż. zmienia się ona w kościozrost.
Wraz z wyrżnięciem się pierwszych zębów mlecznych wyraźnie zwiększa się cała twarzowa część czaszki.
5 r.ż. wyraźna dominacja wzrostu twarzowej części czaszki
Czaszka ulega pneumatyzacji przez rozrost przestrzeni powietrznych (wyrostek sutkowaty, zatoki przynosowe).
Kobiety 18 r.ż. Mężczyźni 21 r.ż.(zakończenie wzrostu) Ustalenie stosunku części twarzowej czaszki do mózgowej. Wynosi 2,5:1
Wzrost zębów
Trzy fazy rozwoju uzębienia:
1)okres zgryzu mlecznego
2)okres zgryzu mieszanego
3)okres zgryzu stałego
Dziecko rodzi się z bezzębnymi wałami dziąsłowymi.
Mają one kształt półkola i są pokryte błoną śluzową, która na grzbiecie wału dziąsłowego tworzy grzebień dzielący je na części: przedsionkową i językową. Na powierzchni wału dziąsłowego widoczne są uwypuklenia- odpowiadające poszczególnym mlecznym zębom.
Wał zębodołowy żuchwy jest słabiej zaznaczony.
Ssanie w trakcie karmienia piersią jest czynnikiem pobudzającym doprzedni wzrost żuchwy.
Za zawiązkami górnych i dolnych kłów, na błonie śluzowej wałów dziąsłowych znajdują się bruzdy zębowe policzkowe .Dla bezzębnych wałów dziąsłowych stanowią one punkty orientacyjne do ustalenia wzajemnego położenia szczęki i żuchwy.
Wały dziąsłowe stykają się tylko w bocznych odc. szczęk ,w odcinku przednim widać szparę niedogryzową
W położeniu spoczynkowym wały dziąsłowe są od siebie oddalone, w szparze tej znajduje się język.
Wał szczęki w przekroju ma kształt czworokąta, wał żuchwy- stożka.
Okres wyrzynania się zębów mlecznych. cechy uzębienia 3-letniego dziecka.
U noworodka zawiązki zębów mlecznych nie są pokryte warstwą kości.
Zęby mleczne wyrzynają się między 6,a 30 m. ż.
Na początku dolne zęby sieczne ( 6 m.ż.)
Następnie górne zęby sieczne
A później boczne zęby sieczne oraz pierwsze zęby trzonowe mleczne
Wyrznięcie kłów, a następnie drugich mlecznych zębów trzonowych kończy okres formowania się zgryzu mlecznego.
Rozwój korzeni zębów mlecznych trwa jeszcze 1 rok do 1,5 od momentu wyrznięcia się ostatniego zęba.
Cechy uzębienia (pełnego mlecznego) dziecka 3 letniego.
Łuki zębowe mają kształt półkolisty.
20 zębów( 4 sieczne, 2 kły, 4 zęby trzonowe w każdym łuku zębowym).
Pomiędzy zębami siecznymi istnieją szpary( przygotowane miejsce na wyrżniecie się zębów siecznych stałych).
Płaski przebieg płaszczyzny zgryzu.
W ciągu następnych lat w wyniku żucia korony zębów ścierają się, a bruzdy spłycają.
Okresy wyrzynania się zębów stałych- cechy uzębienia stałego
32 zęby(po 4 zęby sieczne, 2 kły, 4 zęby przedtrzonowe i 6 zębów trzonowych w każdym łuku zębowym)
6 rok życia- wyrzynanie się zębów stałych- początek wymiany uzębienia.
Zęby stałe wyrzynają się od 3-6 mies. Wcześniej u dziewczynek niż u chłopców.
Dotychczasowy półkolisty kształt łuków zębowych zmienia się w połowę elipsy w szczęce oraz parabolę w żuchwie.
KOLEJNOŚĆ WYRZYNANIA SIĘ ZĘBÓW:
Przyśrodkowe zęby sieczne dolne( ząbkowanie siekaczowe)
Przyśrodkowe górne sieczne
Boczne dolne sieczne
Boczne górne sieczne
Kły i zęby przedtrzonowe wyrzynają się pomiędzy 8,a 13 rokiem życia.
Zęby trzonowe 11-14 roku życia.
Kolejność wyrzynania się zębów stałych często ulega zmianie.
Częstym zjawiskiem jest przyspieszone ząbkowanie.
Trzecie zęby trzonowe wyrzynają się później, zwykle między 17,a 25 rokiem życia
Po 14 roku życia rozwój łuków zębowych jest bardzo ograniczony.
Trzy cechy świadczą o ostatecznym zakończeniu wzrostu twarzowej części czaszki:
zamiana chrząstki na głowach żuchwy na kość( skostnienie strefy wzrostowej).
ostateczne zarośniecie szwu podniebiennego.
wyrznięcie się zębów ósmych.
Zęby stałe rozwijają się około 10 lat od chwili rozpoczęcia formowania się zarodka do całkowitego uformowania się zęba( z zamknięciem wierzchołka korzenia zęba). Ząb jest przygotowany do wyrżnięcia się, jeżeli zawiązek ma już uformowany korzeń o długości odpowiadającej co najmniej długości korony.