Uk-ad pokarmowy cz-owieka. aq, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania


Układ pokarmowy człowieka

/wiki/Grafika:Trzewia_czlowiekaBKKL.jpg0x08 graphic
/wiki/Grafika:Trzewia_czlowiekaBKKL.jpg

Najważniejszym zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych oraz niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestrawione, zbędne resztki pokarmowe podlegają usunięciu (defekacja).

W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą:

Przewód pokarmowy

Przewód pokarmowy dzieli się na kilka połączonych ze sobą odcinków:

Jama ustna

W anatomii człowieka jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę). Dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie:

U dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak trzonowych). Siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania. W trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia.

Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.

Gardło

Gardło (łac. pharynx) - wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową. Gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego. Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani.

Przełyk

Przełyk (łac. esophagus, nosiciel pokarmów) - jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.

Rozróżniamy część:

Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm. Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:

Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:

Żołądek

Żołądek (łac. gaster, ventriculus) to narząd, stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie pokarmu. U kręgowców jest to rozszerzona część pomiędzy przełykiem i jelitem. Komórki główne żołądka wydzielają pepsynogen (nieaktywna forma pepsyny), po uaktywnieniu następuje rozkład białek przez pepsynę.

Położenie

U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego).

Budowa

Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus), otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami. Bocznie od części wpustowej widoczne jest dno żołądka przechodzące w trzon. Obie te części obejmują łukowate dwie krzywizny : lewa większa oraz prawa mniejsza, będąca jakby przedłużeniem ściany przełyku. Trzon żołądka ustawiony jest bardziej pionowo, podczas gdy następująca po nim część odźwiernikowa przebiega raczej poziomo. Otwór końcowy żołądka stanowi odźwiernik przechodzący w dwunastnicę.Podział anatomiczny żołądka na trzon i część odźwiernikową odpowiada jego czynnościom : trzon magazynuje pokarm i częściowo trawi, a część odźwiernikowa przesuwa go do dwunastnicy. Ściana żołądka składa się z 3 błon:

Błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę i pepsynę. Błonę mięśniową tworzą 3 warstwy mięśni, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy. Żołądek unerwiony jest przez włókna nerwowe autonomicznego układu nerwowego.

Wielkość

Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia, napięcia jego ścian oraz pozycji ciała.

Jelito cienkie

Jelito cienkie ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego odgranicza się tzw. zastawką Bauhina. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe a częściowo i miednicę małą. Jego długość wynosi ok. 7 m, średnica 3—5 cm. Jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, ma długości 25 do 30 cm. Kształt jej jest podobny do litery C. Do górnego odcinka dwunastnicy wpada przewód żółciowy i trzustkowy. Jelito czcze i kręte leży wewnątrz i jest zawieszone na krezce, przez którą dążą nerwy i naczynia. Wspólną cechą w budowie jelita cienkiego jest błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), podśluzowa i śluzowa. Błona śluzowa ma wiele fałdów i kosmków, przez co powierzchnia jej ogromnie się zwiększa. Czasem zdarza się, że położenie narządów wewnętrznych, a więc i układu trawiennego, jest odwrotne, tak więc wątroba będzie po stronie lewej, śledziona po prawej, wyrostek robaczkowy po lewej itd. - nazywamy to situs viscerum inversus.

Jelito grube

Jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnicę z kolei dzielimy na:

Długość wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna historyczna nazwa to - ślepa kiszka, łac. caecum) leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą). Nazwa tego odcinka okrężnicy pochodzi od jej kształtu litery S. Jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę. Esica ma czasem długą krezkę i ulega skrętowi. Skręt esicy jest jedną z postaci niedrożności jelit i jako taki może stanowić stan zagrożenia życia. Niedrożność jelit ze skręcenia (popularnie nazywany "skrętem kiszek" łac.ileus) polega na skręceniu się jelita dookoła osi długiej, powodujące jego zatkanie i dodatkowo uciśnięcie naczyń krwionośnych, co grozi niedokrwieniem, a następnie martwicą części jelita). Esica przechodzi wreszcie w odbytnicę.

Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane. Budowa ściany jelita grubego jest podobna do budowy jelita cienkiego.

Czynność motoryczna przewodu pokarmowego

Zawartość przewodu pokarmowego ulega stałemu przesuwaniu, w kierunku od jamy ustnej do odbytu. Ważnym mechanizmem warunkującym prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego jest jego skoordynowana i precyzyjna czynność motoryczna. W wypadku jelit stosuje się nazwę historyczną - ruch robaczkowy, a częściej nazwę prawidłową - ruch perystaltyczny lub perystaltyka. Polega on na tym, że skurcz jelita powstaje tylko w pewnym jego odcinku, na skutek skurczu mięśni okrężnych i posuwa się naprzód, podobnie jak obserwujemy to np. u dżdżownic. Dzięki temu pokarmy mogą być przesuwane, co nie mogłoby zachodzić, gdyby całe jelito kurczyło się od razu. Prócz tych ruchów istnieją jeszcze ruchy wahadłowe, powstałe na skutek skurczu mięśni podłużnych. W jelicie grubym ruchy perystaltyczne zachodzą także w kierunku ododbytnicowym. Na czynność motoryczną jelit ma wpływ wiele czynników. Nadmierna czynność motoryczna jelit towarzyszy biegunce, a osłabiona jest ważnym mechanizmem zaparć.

Trawienie

Do przyswojenia zdecydowanej większości pożywienia (białka, tłuszcze i węglowodany) konieczne jest trawienie. W jego wyniku zachodzi proces rozkładu do substancji prostszych, które podlegają wchłanianiu. Pokarmy są trawione za pomocą soków wydzielanych przez różne gruczoły. Ślinianki i gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera amylazę ślinową. Błona śluzowa żołądka wydziela sok składający się głównie z kwasu solnego i pepsyny, jelito cienkie — tzw. sok jelitowy. Soki te różnią się składem i czynnością. Oprócz tego do jelit wydzielają dwa ważne gruczoły - wątroba (żółć) i trzustka (sok trzustkowy). Strawione składniki pokarmu ulegają wchłanianiu; odbywa się ono głównie w jelicie cienkim, a w jelicie grubym wchłaniane są tylko niektóre substancje, jak np. woda i sole mineralne.

Narządy układu pokarmowego człowieka

Jelito cienkie:

Jelito grube:

Gruczoły przewodu pokarmowego:

Choroby układu pokarmowego


Dolegliwości ze strony układu pokarmowego stanowią jedną z najczęstszych przyczyn, dla których zgłaszamy się do gabinetu lekarza. Znaczna większość stanowi oznakę tak zwanej niestrawności, spowodowanej przejedzeniem, nietolerancją pewnych pokarmów itp. Jednak część objawów jest sygnałem poważniejszych schorzeń, do których zaliczamy między innymi: chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, chorobę refluksową, zespół jelita drażliwego, nowotwory żołądka czy jelita grubego, a także kamicę żółciową, ostre wirusowe zapalenie wątroby i jej marskość oraz ostre i przewlekłe zapalenie trzustki.

Choroba wrzodowa


Chorobę wrzodową charakteryzuje obecność pojedynczego lub mnogich kraterowatych zagłębień w błonie śluzowej dwunastnicy (większość przypadków) lub żołądka. Pacjent może jednak "mieć wrzody", ale nie mieć choroby wrzodowej. O chorobie mówimy wtedy, kiedy pojawiają się dolegliwości, takie jak: ból na czczo ustępujący po przyjęciu posiłku lub środków alkalizujących (mleko, farmaceutyki), uczucie "pełności" lub rozpierania po posiłkach, czy też uczucie palenia i pieczenia pojawiające się podobnie jak ból - w nadbrzuszu.
O wiele gorsze od tych przykrych objawów są jednak powikłania nieleczonej choroby. Należy do nich krwawienie doprowadzające w zależności od nasilenia do wstrząsu (i zagrożenia zgonem) lub niedokrwistości, zwężenie odźwiernika, perforacja wrzodu, czyli przerwanie przez niszę wrzodową ściany żołądka (bardzo groźny stan wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej), a także tzw. drążenie wrzodu do innych narządów najczęściej trzustki.
Obecnie wiemy już, jaka jest główna przyczyna choroby wrzodowej. Okazało się, że wywołują ją niepozorna bakteria spotykana u prawie wszystkich osób cierpiących "na wrzody" (i u pewnego odsetka osób zdrowych) nazywana Helicobacter pylori.Przyczyny są jednak bardziej złożone i objemują nadmierną produkcję kwasu solnego, czynniki genetyczne oraz stosowanie popularnych środków przeciwbólowych. Ponieważ chorobę wywołują bakterie, więc leczy się ją tak jak np. anginę - antybiotykami W leczeniu ważne jest również zachowanie odpowiedniej diety (głównie - unikanie tych pokarmów, które wywoływały dolegliwości, w tym kawy i herbaty), rezygnacja z palenia tytoniu oraz z nieuzasadnionego stosowania popularnych środków przeciwbólowych.

Choroba refluksowa


Choroba refluksowa pojawia się przy cofaniu kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Wywołuje to uszkodzenie i zapalenie błony śluzowej tego narządu i pojawienie się dolegliwości (głównie zgagi). Bezpośrednią przyczyną refluksu (cofania się) jest niewydolność mięśniowego zwieracza dolnego przełyku, który w warunkach prawidłowych nie pozwala na przejście kwaśnej treści pokarmowej z powrotem w kierunku jamy ustnej.Przyczyna takiej niewydolności jest w większości przypadków nieznana. Sprzyja jej przepuklina rozworu przełykowego, otyłość, ciąża, wiek powyżej 50 lat oraz styl życia i odżywiania. Dlatego oprócz stosowania leków ważne jest unikanie czekolady, kawy, alkoholu, smażonych lub tłustych pokarmów. Ważne jest powstrzymywanie się od jedzenia przynajmniej dwie godziny przed snem oraz uniesienie zagłówka czy też używanie podwójnej poduszki.

Rak żołądka


Niebezpieczną chorobą żołądka jest rak tego narządu. Niestety bardzo często przebiega on bezobjawowo, aż do momentu, kiedy na operację jest już za późno. Dlatego ta choroba obarczona jest dużą śmiertelnością.
Przyjmuje się, że jej występowaniu sprzyja spożywanie solonych i wędzonych pokarmów zawierających azotany, które są następnie przekształcane w substancje rakotwórcze. Początkowo (a trwa to wiele lat) chory nie odczuwa objawów lub są one bardzo niespecyficzne i przebiegają pod postacią ucisku w nadbrzuszu lub jako niesprecyzowane uczucie "pełności" w tej okolicy. Później pojawić się może wstręt do mięsa, ogólny brak apetytu, chudnięcie oraz powiększenie węzłów chłonnych, a wreszcie ciągły ból. Chorobie sprzyja przewlekłe zapalenie żołądka, stan po częściowym wycięciu tego narządu (np. w przebiegu wrzodów) oraz inne rzadsze stany. Jeśli wykryje się tę chorobę odpowiednio wcześnie, to jest ona w 90-100% uleczalna. Później wartości te zmniejszają się do 5-10%. Leczenie jest oczywiście chirurgiczne.

Zespół jelita drażliwego


Inną bardzo częstą chorobą jest zespół jelita drażliwego. Kiedyś była to choroba zupełnie nieznana, a dolegliwości przedstawiane przez pacjentów określano jako nerwicę wegetatywną. Teraz wiadomo, że oprócz czynników psychicznych na występowanie tej choroby mają wpływ uwarunkowania genetyczne i inne, bliżej nieznane. Do typowych objawów należą: kolkowe bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia lub na przemian biegunki i zaparcia. W rozpoznaniu tej choroby, która występuje częściej u kobiet, ważne jest wykluczenie innych poważniejszych przyczyn.

Rak jelita grubego


Rak jelita grubego jest w krajach rozwiniętych drugim (po raku płuc) nowotworem złośliwym u mężczyzn, a trzecim u kobiet pod względem częstości występowania. Już sam ten fakt świadczy o randze tej choroby. Podobnie jak w przypadku raka żołądka, objawy mogą być przez długi czas nieznaczne lub może nie być ich wcale. Później pojawia się krwawienie z odbytu, zaparcia na przemian z biegunkami, chudnięcie, stany podgorączkowe, niedokrwistość i inne objawy. Początkowo ból może nie występować.Rozwojowi tej choroby sprzyja ubogoresztkowa dieta, charakterystyczna dla rozwiniętych krajów kultury zachodniej. Poza tym rak jelita grubego występuje częściej w niektórych chorobach, np. polipowatości tego narządu (czyli obecności dużej liczby polipowatych wypustek błony śluzowej) czy długoletnim wrzodziejącym zapaleniu okrężnicy. Niestety, z racji podstępnego charakteru choroba rozpoznawana jest najczęściej dopiero wtedy, kiedy na operację, przynoszącą wyleczenie, jest za późno.

Kamica pęcherzyka żółciowego


Jedną z najczęstszych chorób dróg żółciowych jest kamica pęcherzyka żółciowego. Dotyczy ona głównie otyłych kobiet, po 40. roku życia, ale oczywiście może wystąpić i u innych osób. Występuje wtedy, kiedy w żółci występuje nadmiar cholesterolu lub niedobór kwasów żółciowych. Wówczas tworzą się złogi, zatykające normalnie drożne ujście przewodu pęcherzykowego. Przy takim "zatkaniu" pojawia się kolkowy ból i nudności znane pod nazwą kolki pęcherzykowej.Sama kolka, zwalczana za pomocą leków rozkurczowych, jest bardzo przykra, jednak najbardziej niebezpieczne są powikłania kamicy: ostre i przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego, wodniak i ropniak tego narządu, perforacja, czyli przebicie do jamy otrzewnej, a także rak.

Wirusowe zapalenie wątroby

Wiadomo obecnie, że jest to grupa chorób wywoływanych przez różne rodzaje wirusów oznaczane początkowymi literami alfabetu: A, B, C, D i E.
Ich przebieg jest różny. Chorobie nie zawsze towarzyszy żółtaczka, dawniej uważana za najbardziej charakterystyczny objaw WZW. Co gorsza, przebieg może być zupełnie bezobjawowy, a chory dowiaduje się o chorobie przypadkiem w czasie badań przesiewowych. Zdarza się też sytuacja, kiedy tzw. galopujące zapalenie wątroby doprowadza do zgonu. Najczęściej po ostrej fazie zapalenia następuje eliminacja wirusa i wyzdrowienie. Jednak w części przypadków (w WZW typu C nawet w ponad połowie przypadków) zapalenie przechodzi w postać przewlekłą, doprowadzając w rezultacie do marskości narządu.

Marskość wątroby


Marskość wątroby jest bardzo poważną, doprowadzającą do zgonu chorobą. Wątroba marska jest "mieszanką" ognisk zwłóknienia i martwicy z ogniskami regeneracji przybierającymi formę guzków. Cały narząd zmniejsza się, powierzchnia staje się nierówna, guzkowata, wątroba twardnieje. Przez długi czas może nie być w ogóle objawów. Później pojawiają się oznaki niewydolności tego organu, wodobrzusze, objawy związane z nadciśnieniem wrotnym (poszerzone żyły na skórze wokół pępka, krwawienia z żylaków przełyku). Na końcu dochodzi do śpiączki i zgonu. Marskość pojawia się najczęściej na tle przewlekłego alkoholizmu lub długotrwałego wirusowego zapalenia wątroby. W marskiej wątrobie częściej dochodzi do rozwoju raka tego narządu.
Niestety nie znamy środków pozwalających na "wyleczenie" marskości.

Zapalenie trzustki


Z chorób trzustki najpowszechniejsze jest jej zapalenie: ostre i przewlekłe. Ostre zapalenie trzustki jest bardzo poważną, zagrażającą życiu chorobą. Wciąż nie wiemy, co dokładnie wywołuje tę chorobę. Znany jest jej związek z kamicą dróg żółciowych i nadużywaniem alkoholu. Istotą ostrego zapalenia trzustki jest aktywacja niebezpiecznych, wydzielanych przez ten narząd enzymów, które trawią i niszczą samą trzustkę.Choroba zaczyna się najczęściej silnym bólem w nadbrzuszu "opasującym" klatkę piersiową. Zwykle towarzyszą mu nudności, skąpe wymioty, wzdęcia. W ciężkim przebiegu choroby u chorego może wystąpić wstrząs objawiający się spadkiem ciśnienia, przyspieszeniem tętna, bladością. Przewlekłe zapalenie trzustki związane jest w naszym kraju w większości przypadków z alkoholizmem. Choroba może toczyć się podstępnie, nie sprawiając żadnych dolegliwości. Charakterystyczne są jednak okresowe zaostrzenia charakteryzujące się przede wszystkim bólem w nadbrzuszu promieniującym w lewą stronę, a czasami opasującym klatkę piersiową. Bóle nasilają się po jedzeniu, występują nudności, czasami biegunka. Z czasem trzustka ulega zwapnieniu i zniszczeniu - pojawia się niewydolność tego narządu. Jednym z jej objawów jest biegunka "tłuszczowa" - kał zawiera w niej duże ilości niestrawionych składników pokarmowych, głównie tłuszczu.

Rak trzustki


Rak trzustki występuje częściej u mężczyzn i pojawia się zwykle po 60 r.ż. Nie znamy przyczyn tej choroby. Wiadomo, że sprzyja jej palenie tytoniu i picie kawy. Zwykle występuje w głowie tego narządu (prawie 70% przypadków). Jego objawy przypominają przewlekłe zapalenie trzustki: pojawiają się bóle w nadbrzuszu, utrata apetytu, spadek masy ciała. Z czasem może pojawić się żółtaczka i cukrzyca (pamiętamy, że trzustka produkuje również insulinę).

3124

9



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
uk-ad krwionoÂny. aq, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
Uk-ad oddechowy. aq, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
uk-ad krwionoÂny. aq, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
biocwiczenia2, UŚ - Pedagogika, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
Opracowanie kolokwium I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania ćwiczenia
PROGRAM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM, Studia materiały, Biomedyczne podstawy roz
Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, Pedagogika Specjalna, Biomedyka
Program przedmiotu BPRiW, biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
Oko, Pedagogika - studia, I semestr - ogólna, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA, Pedagogika,itp, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
PROGRAM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM, Studia materiały, Biomedyczne podstawy roz
wady postawy - zmeczenie przeciazenie praca ucznia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania wsystko
BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU, STUDIA- ed. elementarna, rok I, sem.II, biomedyczne podstawy rozwoju i
wykladybiomedyka2, UŚ - Pedagogika, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
tezy do wykładów z biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania, Biomedyczne podstawy rozowju i wychow
czynniki kształtujące życie człowieka, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU i WYCHOWANIA- wykłady
wady genetyczne, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania

więcej podobnych podstron