IGNACY KRACISKI, MYSZEIDOS
Poemat heroikomiczny – nazwa gatunku literackiego pojawiła się po raz pierwszy w 1622 w języku włoskim. Przymiotnik „heroikomiczny” wskazujący specyfikę gatunku, składa się z dwóch członów semantycznie przeciwstawnych – „heroiczne”, bohaterskie pozostaje w sprzeczności do tego, co „komiczne”.
Parodia powstaje, gdy używamy podniosłego stylu do tematów błahych i niepoważnych – rzecz znamienna dla poematu heroikomicznego. Utwór parodystyczny jest pochodnym w stosunku do jakiegoś wzorca. Istotą parodii literackiej – naśladowanie , stylizacja na czyjś wspomniany styl (może być konkretne dzieło, twórczość pisarza etc.) Różni się jednak od stylizacji poważnej.
Pastisz to także twór pochodny w stosunku do jakiegoś wzorca literackiego, do którego chce się maksymalnie upodobnić pod względem stylistycznym, ale bez intencji ośmieszania czy parodiowania. Chce tylko naśladować ekspresję słowną charakterystyczną dla danej twórczości. Parodia zaś – jakby atakuje, kompromituje dany wzorzec, stwarza karykaturalną podobiznę przez co wywołuje efekt śmieszności i komizmu.
Pierwszy poemat heroikomiczny – V wiek p.n.e. – Batrachomyomachia – Wojna myszy i żab. Poemat był popularny zwłaszcza w okresie oświecenia, bujny jego rozwój przypada na wiek XVII i XVIII, potem stopniowo zanika.
Myszeida – wydane w 1775 r. w Warszawie, bez nazwiska autora. Kłopotem jest jednoznaczna interpretacja Myszeidy, trudność polega na wieloznaczności utworu, nie sposób jednoznacznie zinterpretować, co lub kto kryje się pod postaciami zwierząt i wydarzeniami. Wieloznaczność wynika z parodii, tonu ironicznego, groteski, zacierają się granice między nimi, między komizmem, satyrą, groteską a powagę, co dodaje utworowi niejednoznaczności.
Dygresje w utworze są istotnym składnikiem tekstu, pozwalają na dodanie luźnych wypowiedzi na różne tematy, aktualne dla epoki, społeczeństwa itd. Myszeida zasobna w poważniejsze treści i refleksje, to nie tylko igraszka – przeczą temu po trosze sentencje rozsiane po tekście. Funkcja ambiwalentna – z jednej strony mówią coś o kondycji ludzkiej i jego egzystencji, z drugiej – ze względu na kontekst „zwierzęcy” i sytuacje, ulegają pewnej degradacji. Poza tym – są i gorzkie aluzje do sytuacji w XVIII – wiecznej RP.
Obradujące myszy i szczury – jakby aluzja do rywalizujących stanów szlacheckich oraz magnackich. Motyw zgubnej kłótliwości także pojawia się w tekście. Utwór pokazuje niechęć poety do życia dworskiego i „dworaków”, zarzuca im zniewieściałość i brak ducha rycerskiego, pokazana jest degradacja ludzi na dworze Popiela.
Oktawa – nią posłużył się Krasicki w Myszeidzie plus Monachomachii i Anty-. Oktawa była strofą najbardziej znanych poematów rycerskich (Jerozolima wyzwolona, Orlando Szalony). Myszeida – parodia eposu bohaterskiego, widoczne nawiązania do stylu Iliady np. w Pieśnie III i IX, gdzie opisane zostały bitwy czy w przemówieniu szczura naśladującego mowy herosów. Także widoczna parodia stylu barokowego z charakterystyczną wielo łańcuchowym porównaniem i wieloczłonową anaforą w szóstej oktawie VII pieśni („Nie tak lichwiarza cieszy kruszec złoty…”). Parodia stylu panegirycznego – napis na grobie kota Filusia, który poległ na polu bitwy. Zabarwienie parodystyczne w końcowej apostrofie do Kadłubka. Opis zagranicznych myszy, przybyłych na pomocy – parodystyczny wizerunek Rosjan, Włochów, Francuzów, Anglików, Austriaków etc. Także parodia obrad i urzędów dworskich, a nawet kondukt żałobny podczas pogrzebu Filusia (łączy się to z groteską, bo obrzęd przeznaczony dla ludzi tutaj łączy się z nieboszczykiem kotem – powaga, tragizm jednak pozostaje utrzymany jakby to był człowiek, co daje efekt komiczny) – najbardziej wyraziste połączenie groteski i parodii. Plus – parodystyczne jest tworzenie imion typu Mruczysław, Gryzomir, Parmezanidas. Hektorek, Filuś itp.
Ironia – literacka, stanowi przejrzysty kontrast pomiędzy dosłownym a prawdziwym znaczeniem przekazu, zgodnym z intencja autora. Może występować ironia satyryczna i komiczna. Może powstać i ironia parodystyczna lub parodia ironiczna. Np. opis biblioteki i pochwała zaprowadzonych w niej porządków, tj. zrobienie z niej spiżarni.
Krasicki krytykuje także sarmacki historyzm i mity o domniemanym pochodzeniu Polaków. Krytyka Kadłubka z punktu widzenia oświecenia, krytyka nieco naiwnego podejścia do historii. „Ośmieszenie sarmackiego historyzmu, opartego w dużej mierze na bezkrytycznym przyjmowaniu przekazów kronikarskich, było w Myszeidzie zamierzona i wyrastało z oświeceniowych tendencji do odmitologizowania historiografii.”