Ignacy Krasicki, Myszeidos pieśni X,
oprac. Julian Maślanka, BN I 244, 1982.
WSTĘP
Poemat heroikomiczny.
„poema eroicomico” z włoskiego, 1622 r., Aleksander Tasoni.
Arystoteles w „Poetyce”: o stosowności stylów i rodzajów do tematu, poezja wzniosła + temat skromny = efekt komiczny.
parodia (para + ode naśladowanie poezji).
pastisz - zabawa literacka bez intencji atakowania czy ośmieszania.
poemat heroikomiczny - szczytowy rozwój XVII i XVIII w., to nie „kompromitowanie” eposu bohaterskiego, ale pretekst do prowokacji, zwrócenia uwagi na aktualne problemy.
ok. V w. p.n.e. „Batrachomachia” przypisywana Homerowi, nie zachowały się: „Arachnoma-chia” (wojna pająków), „Geranomachia” (wojna żółwi) i „Psaromachia” (wojna szpaków).
zjawisko heroikomizmu: Ariost w „Orlandzie szalonym”, Miguel Cervantes „Don Kichot”, Alek-sander Tassoni „Wiadro porwane” (12 pieśni, wzorowane na „Eneidzie”, walka Modeny i Bo-lonii, karykatura, groteska).
„Myszeida”.
powstała pod koniec 1775 r. w Warszawie, wydana nakładem Michała Grölla, anonimowo, duża popularność, wznowienia w 1778 i 1780 r., przekłady na języki obce: na francuski 1778 i niemiecki 1790, po śmierci Krasickiego na czeski i rosyjski.
spór: alegoryczność czy też jej brak w „Myszeidzie”? problem z interpretacją.
dygresyjność - w Pieśni IX hymn „Święta miłości…”, poważne myśli, refleksje, sentencje groteska, satyryczne obrazki, gorzko-ironiczne aluzje do XVIII-wiecznej polskiej rzeczywisto-ści społeczno-politycznej, motyw zgubnej kłótliwości.
oktawa: Torquato Tasso, Ariost.
parodia charakterów narodowych, onomastyka, metoda tworzenia imion, ironia, krytyka sar-mackiego historyzmu.
ilustracje: 24, autorstwa Piotra Norblina, 1777-1778, nie wydane.
wierszyk dedykacyjny do króla nie został włączony do „Myszeidy”.
TEKST
motto z Horacego: Góry stękają, urodzi się śmieszna mysz.
pieśń.
inwokacja do autorów eposów, „Nie dla rycerzów walecznych, lecz myszy”, dziwić się może krytyk „mniej wiadomy”.
myszy zagryzły Popiela, Gopło i Kruszwica są twierdzami, gdzie Krakus i inni leżą.
tam „trzoda nikczemna się pasła”, rozpustny i wyuzdany Popiel, kiedyś kochał myszki, więc każdy zabijał kotki i kocięta, potem „Mruczysław, kotek, został faworytem”, „Muszą uciekać w pole, niebożęta” [myszy].
pieśń.
„Szczęścia na świecie drogi kręte, śliskie,/ A każdy chciwie do mety się spieszy”, przypadko-wa Fortuna.
najwyższy rządca mysi w Gnieźnie, król Gryzomir, zbiera w klasztornej bibliotece naradę, szczury i myszy się kłócą, król prosi je o zgodę, zebrani rozchodzą się.
pieśń.
ogólne refleksje filozoficzno-moralne.
myszy i szczury „Nauczyły się niezgody od ludzi”, Jędza Niezgody miesza.
Gryzomir zbiera wojsko, bitwa z kotami, obaj królowie zagrzewają do walki swoje wojska, dzielni wojacy: Rominagrobis (kot) i Gryzosław (mysz); „Miaukas, waleczny rotmistrz, zagry-ziony,/ Tuż koło niego Dusimyszek leży”…, ucieczka kotów, zawraca je Rominagrobis, na-stępnie odwrót myszy, Gryzomir ucieka.
pieśń.
o wspaniałym złotym wieku.
nadchodzi poranek, Jędza jest zadowolona z widoku pola bitwy.
rozpacz dam, zwłaszcza księżniczki Duchny, po śmierci Filusia - obszerna pochwała zmarłe-go kota; pogrzeb, pochód, pacierze Mruczysława, epigramat na śmierć zmarłego, „Westchnij: Tu Filuś najmilejszy leży!”, płacz Duchny i jej pragnienie zemsty, niewolnicy ścięci, myszy wygnane.
z Plutarcha: „Mimo tak wielkie płci naszej zalety/ My rządzim światem, a nami kobiety”.
pieśń.
bajka zwykle posiada morał, „Smaczny to owoc, choć w podłej łupinie”.
Gryzomir ucieka do jakiegoś domku ubogiego, wpadł w łapkę, gdy przychodzi doń czarowni-ca, mysz prosi ją, by go nie zabijała, wzbijają się w niebo na łopacie, lecą do Kruszwicy, gdzie skończył się właśnie pogrzeb Filusia.
rany Mruczysława zostały opatrzone, otaczają go doktorzy, „Król, który zdrowia szczerze so-bie życzył,/ Wszystkich wypędził i tak się uleczył”.
pieśń.
„Nie ten szczęśliwy, kto jest wywyższony/ (…) Lecz ten, co w dole, że upośledzony,/ Życzy mu spadku bez żadnej litości”.
Gryzomir leci na łopacie, wszedł do lampy i zjadł świeczkę, czarownica wyrzuca ciemną latar-nię, nie wiedząc, że siedzi w niej mysz.
Gryzander-zwiadowca przemawia z „Homera”, nadchodzą nowe posiłki, „Umrzeć za wolność i ojczyznę miło”, przychodzi wiosna, Gryzander prowadzi rycerzy do spichlerzy lichwiarza.
Popiel próbuje rozweselić Duchnę, ale ona pragnie tylko zemsty, Popiel zastanawia się, czy połowa populacji myszy jej wystarczy, zwołuje dworzan na naradę.
pieśń.
„Nie masz choroby takowej na świecie,/ Która by swego lekarstwa nie miała”.
Gryzomir w latarni spada na kantora śpiewającego pieśni, kantor niesie mysz do Duchny, „Nie tak pijaka kufel napełniony,/ Nie tak doktora żółtaczka, suchoty”… cieszy, jak Duchnę ucieszył widok Gryzomira.
tymczasem czarownica dotarła na Łysą Górę, zauważa, że łopata jest pusta, „Chce włosy tar-gać, ale ich nie było”, zębów do zgrzytania też nie ma, odprawia czary i wraca do Kruszwicy.
Gryzomir prowadzony na śmierć, czarownica rozrzuca na ludzi ciemierzycę, wszyscy kichają, Gryzomir ucieka, wsiada na pojazd czarownicy i odlatują.
Gryzander przyjmuje nowe posiłki, dowiaduje się, że Gryzomir uciekł ze stosu, „Lecz go [Gry-zandra] to przecie tajemnie bolało,/ Iż się z swoimi już poprzestał bratać,/ Jak tylko zaczął po powietrzu latać”.
pieśń.
„Ile głów, tyle sposobów myślenia”.
narada Popiela, pierwszy z mówiących chwali monarchę, drugi o całe zło obwinia myszy i ra-dzi pozwać je do sądów zadwornych, podskarbi twierdzi, że myszy powinny płacić za korzy-stanie z pracy ludzi, 4 godziny obradują, „Na wzór umysłów zdania pomieszane”, ostatecznie „Wojnę formalną myszom ogłoszono,/ Ludzie z kotami zachodzą w przymierze”.
Gryzomir spotyka gromadę szczurów znad Renu, oni są szczęśliwi po niedawnym zwycięs-twie nad ludźmi (zagryzły w baszcie Hattona), jadą na nową bitwę; czarownica („baba”) pró-buje pogodzić szczury i Gryzomira, zasypiają, ona peroruje, wścieka się, zwierzęta przepra-szają ją, baba odlatuje, a Gryzomir piechotą wraca do domu.
pieśń.
gdy Gryzomir był młody, też długo wędrował, Syrowind (król szczurów) obiecuje mu pomoc.
„Święta miłości kochanej ojczyzny”.
Gryzomir dociera do sarmackiego kraju, cieszy się z powrotu, „Miłość ojczyzny wstręt czyni od wojny”.
tymczasem wojska sarmackie nie chcą się stawić na rozkaz Popiela, Mruczysław jest zły, Po-piel wzywa „Lelum Polelum”.
myszy i szczury atakują, Popiel schował się do piwnicy.
bitwa: Syrowind jest stary, ale jary, ginie jego syn, Parmezanidas, pojedynek Gryzomira i Mruczysława, „Mruczysław srogi i w mocy potężny,/ Gryzomir szybki, udatny i mężny”, „Fatal-ny kotom wyrok zaginienia/ Na Mruczysława dał” [Los], Mruczysłąw ginie.
pieśń.
„Gdybym był królem” serca sług, miłość.
Popiel uciekł z bitwy, schował się w piwnicy, upił się i zasnął na beczce, w przeszłości otruł 20 stryjów i teraz straszą go ich duchy, przykłady pijaków królów.
służący zostawiają Popiela, który błaga o litość myszy, ginie.
APOSTROFA DO KADŁUBKA
Krasicki pisał na wesoło.
do czytelników: „Bądźcie łaskawi, jam pracy dokończył”.
3