1

MYSZEIDOS PIEŚNI X- opracowanie

Oprac. J. Maślanka

I. Poemat heroikomiczny.

Określenie to jako nazwa gatunku literackiego pojawiło się po raz pierwszy w 1622 r. w języku
włoskim, w podtytule utworu Tassoniego ,,Wiadro porwane”. Potem przyjęło się na gruncie
francuskim, polskim i innych. Przymiotnik heroikomiczny to 2 człony semantycznie
przeciwstawne. To co heroiczne (bohaterskie) jest w sprzeczności z tym , co komiczne. Epos
heroikomiczny powstały w starożytnej lit. greckiej(Batrachomyomachia- wojna żab z myszami)
nie ma wprawdzie bezpośredniego związku genetycznego z komedią, jaki ma z epopeją, którą na
swój pierwotny sposób naśladuje , ale pewne istotne cechy epopei łączy w swojej strukturze z
komizmem, głównym żywiołem komedii. Jest to zresztą swoista odmiana komizmu, będącego
wynikiem kontrastu pomiędzy tym, co wzniośle poważne , a tym , co niepoważne, np.:
uroczyście podniosły styl wzorowany na Iliadzie i Odysei , zastosowany do niepoważnego
tematu wojny żab z myszami. Pierwszy poemat heroikomiczny to Batrachomyomachia (wojna
żab z myszami) z V w. p.n.e. Inne znane są tylko z tytułów ( nie zachowały się ) , to: Wojna
pająków, Wojna szpaków, Wojna żółwi.

II.Problem parodii.
Zastosowanie w utworze lit. podniosłego , wysokiego stylu do przesadnie błahego tematu określa
się najczęściej mianem parodii. Jest to termin greckiego pochodzenia i oznacza dosłownie
naśladowanie pieśni. Ten typ parodii znamienny jest dla poematu heroikomicznego.
Viktor Hugo pisał w,, Nędznikach”: Wszystko może być parodiowane, nawet parodia. Istotą
parodii literackiej jest stylizacja, czyli naśladowanie stylu wspomnianego wzorca, którym może
być konkretne dzieło, twórczość jakiegoś pisarza, poetyka danego gatunku, okresu lub grupy
literackiej. Poemat heroikomiczny można by nazwać antyepopeją ze względu na przedmiot
parodii, którym w tym przypadku jest epopeja jako gatunek lit. z dziełem Homera na czele. Z
reguły jednak celem poematu heroikomicznego, przynajmniej w fazie jego szczytowego
rozwoju, tzn. XVII i XVIII w. , nie jest kompromitowanie eposu bohaterskiego jako takiego.
Parodiowanie epopei stanowiło tu tylko pretekst do wyrażania w sposób prowokacyjny , a więc
zwracający uwagę czytelnika, aktualnych w danym okresie problemów, niekiedy dość
drażliwych.

III.Poemat heroikomiczny w lit. europejskiej.
1.Francja:
Scarron- trawestacja Eneidy Wergiliusza,
Boileau- Pulpit (na nim wzorował się Węgierski pisząc Organy),
Wolter- Dziewica Orleańska,
Gresset- Ver-Vest,
2.Włochy:
Teofil Folenga- opisał boje much z mrówkami
Cervantes- Don Kichot,
Ludvik Ariost- Roland Szalony,
Tassoni- Wiadro porwane,
3.Anglia:
Samuel Butler- Hudibras,
Alexander Pope -Pukiel włosów ucięty.

IV. Dwie wersje?

2

Myszeidos Pieśni X zostaje wydany pod koniec 1775 r. w Warszawie , bez nazwiska autora,
nakładem M. Grolla. Dzieło to od razu zyskało niemałą popularność na rynku czytelniczym,
skoro już w następnych latach (1778 i 1780) ten sam wydawca wznowił je dwukrotnie, a
niebawem pojawiły się też przekłady na języki obce. Od dawna i na ogół zgodnie sądzi się , że
oprócz znanej, drukowanej Myszeidy, istniała także pierwotna, inna jej wersja, którą Krasicki
miał przywieść do Warszawy w połowie 1774r. Nie ma jednak pewnych dowodów, iż była to
wersja ukończona, czy może tylko jej początek. Ludwik Bernacki ogłosił w 1909 r.
sporządzony przez Krasickiego plan I i II pieśni tej pierwotnej, jak się domyśla Bernacki,
Myszeidy . A w Zabawach przyjemnych i pożytecznych z roku 1774 i 1777 znajdujemy 2
utwory Krasickiego: Sejm myszy i Bajka. Myszy sejm. Bernacki sugeruje ich związek z
wcześniejszą redakcją poematu. Jak było naprawdę, trudno powiedzieć.

V. Jak interpretować?



Według St. Gruszczyńskiego większość postaci i sytuacji świata przedstawionego
odnosi się do aktualnej rzeczywistości polskiej za St. Augusta. koty miałyby zatem
oznaczać Rosjan, ich wódz Mruczysław to Repnin, szczury i myszy- polska magnateria
i szlachta, walki kotów z myszami i szczurami- to alegoryczny odpowiednik
konfederacji barskiej, przy czym Gryzomir- oznacza jednego z przywódców
konfederacji biskupa kamienieckiego Adama Krasińskiego, a Gryzander- Kazimierza
Pułaskiego. Jędza natomiast uosabia Marię Teresę, a Popiel to St. August .



Wł. Wehring odrzuca alegoryczność jako klucz do interpretacji ideowej Myszeidy,
kładzie natomiast nacisk na maksymy i strofy o charakterze filozoficznym,
refleksyjnym, moralnym.



Wacław Borowy ocenia dzieło Krasickiego z estetyczno-literackiego punktu widzenia i
odrzuca on alegoryczno-polityczne interpretacje. Jego zdaniem to groteskowość, a
zwłaszcza parodia dominują w Myszeidzie, a nie alegoryczność.



Pośrednie stanowisko zajmuje M. Klimowicz. Odrzuca on polityczną alegoryczność ,
przyjmuje jednak aluzyjność o wyraźnie satyrycznym nastawieniu. Myszeidę odczytał
jako krytykę sarmackich obyczajów.

Trudności w interpretacji Myszeidy wynikają z wieloznaczności utworu. Często np.: zacierają
się granice między parodią, ironią, groteską, komizmem, satyrą a powagą. Tak jest np.: w
pieśni IX, gdzie znajduje się Hymn do miłości ojczyzny, który jest przecież jednoznacznym
utworem politycznym wysokiej klasy , a stanowi przecież integralną część Myszeidy w
kontekście wędrówki Gryzomira do ojczyzny. Hymn ma charakter dygresji, które są
znamienite dla nowożytnego poematu heroikomicznego, np.: strofy dygresyjne o charakterze
refleksyjno-filozoficznym na temat różnych spraw tego świata i człowieka w pierwszej oktawie
II pieśni.

VI. Parodia, ironia, aluzja u Krasickiego.
Parodia:



We wszystkich 3 poematach (Monachomachia, Antymonachomachia, Myszeida) autor

posłużył się oktawą, gdyż była ona strofą najbardziej znanych nowożytnych poematów
rycerskich, jak ,np..: Jerozolima wyzwolona Tassa. Dla poematu heroikom. jako parodii
eposu rycerskiego wysoki styl parodiowanego wzorca gat.- oktawa- okazała się
najbardziej stosowną.



Cała Myszeida jest parodią eposu bohaterskiego, nawiązuje więc w wielu miejscach
np.: do Iliady .



Pieśni III i IX opisują bitwy na wzór bojów ze starogreckich epopei.

3



Pieśń VI- mowa Gryzandera to bezpośrednia aluzja do Homera, mowa dzielnego
szczura naśladuje przemowy herosów Iliady.



W narratorskich opisach szczury, myszy i koty są porównywane do rycerzy, także w
walkach zachowują się jak prawdziwi herosi.



Monarcha myszy Gryzomir przed pojedynkiem z królem kotów Mruczysławem rzuca
wyzwanie swemu wrogowi, co przypomina podobne wyzwania z pojedynku Hektora z
Achillesem.



Parodia stylu barokowego z charakterystycznym łańcuchowym porównaniem i

wieloczłonową anaforą.



Parodystyczny wizerunek kantora-poety-panegirysty.



Parodią stylu panegirycznego jest długi, bo obejmujący aż 2 oktawy napis na grobie
Filusia.



Miniaturowe wizerunki poszczególnych mysio-szczurzych narodów to parodystyczna
charakterystyka Francuzów, Austriaków, Włochów, Rosjan, Niemców, itp.



Parodią jest opis obrad narodu szczurów i mysich delegatów.



Krasicki sparodiował urzędy i stosunki dworskie, przeniesione z epoki nowożytnej w
bajeczne czasy Popiela.



Przedmiotem parodii jest kondukt pogrzebowy i ceremonia żałobna , tu parodia łączy
się z groteską oraz komizmem.



Parodystyczne i komiczne zabarwienie ma onomastyka- metoda tworzenia imion w

oparciu o staropolskie imiona, np.: Mruczysław, Syrosław lub imiona bardzo
wyszukane, wręcz rokokowe: Filuś, Minetka.

Ironia-faktyczna nagana ukryta pod osłoną rzekomej pochwały. Istotę ironii literackiej stanowi
kontrast pomiędzy dosłownym a prawdziwym znaczeniem przekazu. Bywa, że ironia splata się
z parodią, mówimy wtedy o ironii parodystycznej lub parodii ironicznej.



Parodia stylu panegirycznego w przemówieniu na cześć Popiela ma też sens
ironiczny.



Opis biblioteki klasztornej zawiera rzekomą aprobatę nowych porządków( z
księgarni zrobiono spiżarnię)- jest to ironia o zabarwieniu satyrycznym.



Ironiczna pochwała płci pięknej Duchny.

Aluzje w utworze są liczne, np.: gorzko-ironiczne aluzje do XVIII- wiecznej polskiej
rzeczywistości społ-polit.- pieśń II ,mówiąca o niezgodzie obradujących myszy i szczurów,
nasuwa myśl o polskich sejmach i rywalizacji w nich szlachty i magnaterii, w pieśni III znów
pojawia się motyw zgubnej kłótliwości, krytyka warcholstwa.
***
Krytyka sarmackiego historyzmu- podanie o pożarciu okrutnego władcy przez myszy dawało
dobry pretekst do zażartowania z kronik. Poeta podsuwa ciekawą propozycję wyjaśnienia
genezy mitu o Popielu. Przypominając bowiem w VIII pieśni podanie o śmierci bpa i elektora
mogunckiego Hattona, który miał rzekomo zginąć w podobny sposób jak Popiel, wskazywał
tym samym na możliwość obcego pochodzenia naszego podania. Krasickiemu chodzi tutaj o
oświeceniową krytykę naiwnego pojmowania historii, bowiem pospólstwo szlacheckie jeszcze
w XVIII wieku wierzyło w takie bajki.