NAJWAŻNIEJSZE ODCZYNNIKI:
[Ag(NH3)2]+ - diamina srebra(I) - amoniakalny roztwór tlenku srebra - 3.
Ag2O - tlenek srebra - 3.
Br2(aqua) - woda bromowa - 20. 26. 30.
C14H14N3NaO3S - oranż metylowy - 17. 18.
C20H14O4 - fenoloftaleina - 15.
CH3CH2OH - etanol - 14.
CuO - tlenek miedzi(II) - 9.
Cu(OH)2 - wodorotlenek miedzi(II) - 1. 2. 12. 22. 25.
CuSO4 - siarczan(VI) miedzi(II) - 2. 14.
FeCl3 - chlorek żelaza(III) - 7. 29.
HCl - kwas solny - wodny roztwór chlorowodoru - 25.
HNO3 - kwas azotowy(V) - 4. 13. 27.
H2SO4 - kwas siarkowy(VI) - 4. 10. 27.
I2 - jod - 20.
jodyna - 24.
KMnO4 - nadmanganian potasu - manganian(VII) potasu - 10.
K2Cr2O7 - dichromian(VI) potasu - 11.
lakmus - 16. 17.
NaOH - wodorotlenek sodu - 21.
NaHCO3 - wodorowęglan wapnia - soda oczyszczona - 26.
O2 - tlen - 8.
płyn Lugola - 19.

WYKRYWANE SUBSTANCJE:
2-propanon - 21.
aceton - 21.
aldehydy - 2. 3. 10. 11.
aldozy - 23. 26.
alkeny - 20.
alkiny - 20.
alkohole I-rzędowe - R-OH - 7. 9. 10. 11. 17.
alkohole II-rzędowe - R-C(OH)-R - 7. 9. 10. 11.
alkohole III-rzędowe - 9. 11.
benzen - C6H6 - 4. 8.
białka - 13.
biuret - 22.
cukry proste - 2. 3. 23. 25. 26.
cukry złożone - 19. 24. 25.
fenol - C6H5OH - 7. 17. 29.
fruktoza - 23. 25. 26.
gliceryna - C3H8O3 - 1. 10. 11.
glikol - C2H6O2 - 1. 10. 11.
glukoza - C6H12O6 - 23. 25. 26.
ketony - 2. 3. 10. 11. 21.
ketozy - 23. 26.
kwas acetylosalicylowy - 29.
kwas mlekowy - 29.
kwas mrówkowy - HCOOH - 2. 3. 5. 12. 16. 18. 29.
kwas octowy - 29.
kwas propionowy - 29.
kwas salicylowy - 29.
kwasy - 16. 18.
metyloketon - 21.
mocznik - 22. 27.
monosaharydy - 2. 3. 23.
mrówczan sodu - 5.
sacharoza - 27.
skrobia - 19. 24.
szczawian sodu - 6.
tłuszcze nasycone - 30.
tłuszcze nienasycone - 30.
węgiel - 27.
węglowodany proste - 2. 3. 23.
wodorotlenki - 15. 16.
zasady - 15. 16.

SŁOWO O KOLORACH:
Ag - srebro - srebrny/lustro srebrne - 3.
biuret w związku kompleksowym z wodorotlenkiem miedzi - fioletowy - 22.
Br2(aqua) - nasycony wodny roztwór bromu - brunatny/woda bromowa - 20.
C - węgiel - czarny/sadza - 8.
C6H5NO2 - nitrobenzen - żółty - 4.
CHI3 - jodoform - żółty - 21.

CHROM:
K2Cr2O7 - dichromian(VI) potasu - pomarańczowy - 11.
K2CrO4 - chromian(VI) potasu - żółty - 11.
Cr2(SO4)3 - siarczan(VI) chromu - zielony - 11.

CuO - tlenek miedzi(II) - czarny - 9.
Cu(OH)2 - wodorotlenek miedzi(II) - galaretowaty niebieski - 1. 2. 12.
denaturacja białka - zmętnienie/scięcie się białka - 14.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i fenolu - czerwonofioletowy - 7. 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu acetylosalicylowego - fiolet - 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu mlekowego - zielonożółty - 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu mrówkowego - czerwony - 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu octowego - czerwony - 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu propionowego - czerwony - 29.
FeCl3 - kompleks chloreku żelaza(III) i kwasu salicylowego - fiolet - 29.
fenoloftaleina w odczynie zasadowym - malinowy - 15.
jodyna w reakcji ze skrobią - granatowoczarny, niebieskofioletowy - 24.
kompleks alkoholu z wodorotlenkiem miedzi - szafirowy - 1.
lakmus w pH kwaśnym - czerwony - 16. 17.
lakmus w pH obojętnym - bezbarwny - 16.
lakmus w pH zasadowym - niebieski - 16.

MANGAN:
KMnO4 - manganian(VII) potasu - fioletowy - 10.
K2MnO4 - manganian(VI) potasu - zielony - 10.
MnO2 - tlenek manganu(IV) - brunatny - 10.
MnSO4 - siarczan(VI) manganu - bezbarwny, bladoróżowy - 10.

nitrowanie białka - żółty - 13.
oranż metylowy w pH kwaśnym - czerwony - 17. 18.
oranż metylowy w pH obojętnym - pomarańczowy - 18.
oranż metylowy w pH zasadowym - żółty - 18.
płyn Lugola w reakcji ze skrobią - granatowoczarny, niebieskofioletowy - 19.
sacharoza pod wpływem kwasu siarkowego(VI) - czarny - 27.



1.Wiele grup hydroksylowych (wodorotlenowych)
WIELE GRUP -OH
wykrywamy je dzięki reakcji z wodorotlenkiem miedzi(II) na zimno
Cu(OH)2 wchodzi w związek kompleksowy z dwoma grupami -OH
roztwór zabarwia się na kolor szafirowy

Kod:
CH2-OH   OH |    \  / |     Cu |    /  \ CH2-OH   OH

(wiązania 2 grup -OH alkoholu z Cu to wiązania koordynacyjne
w stronę miedzi - miedź jest akceptorem, a tlen donorem elektronów)


2.Odróżnianie aldehydów od ketonów metodą PRÓBY TROMMERA
-CHO od -CO-
do odróżnienia aldehydów od ketonów może nam posłużyć
próba Trommera z użyciem Cu(OH)2, bowiem jedynie
aldehydy (grupa -CHO) reaguje z wodorotlenkiem miedzi(II)
w konsekwencji otrzymujemy ceglastoczerwone zabarwienie
tlenku miedzi(I) - Cu2O

przygotowanie wodorotlenku miedzi:

reakcja gotowego wodorotlnku z aldehydem:



3.Odróżnianie aldehydów od ketonów metodą PRÓBY TOLLENSA
-CHO od -CO-
do odróżnienia aldehydów od ketonów może nam posłużyć
próba Tollensa z użyciem Ag2O

uproszczony zapis reakcji:


Pozytywny wynik daje również reakcja z kwasem mrówkowym, który podobnie jak aldehydy, zawiera ugrupowanie -C(O)H i ma własności redukujące. Efekt jest jednak słabszy niż w przypadku reakcji z aldehydami. Anion mrówczanowy utlenia się w trakcie próby do anionu węglanowego.



4.Wykrywanie benzenu metodą nitrowania
reakcja charakterystyczna dla benzenu i jego pochodnych
reakcja nitrowania, to reakcja charakterystyczna dla benzenu
podczas nitrowania, roztwór zmienia zabarwienie na kolor żółty
do reakcji nitrowania używamy kwasu azotowego(V) oraz siarkowego(VI)
kwas siarkowy(VI) pełni rolę katalizatora - jako związek higroskopijny,
"wyciąga" wodę z kwasu azotowego(V) i benzenu




5.Odróżnianie kwasu mrówkowego w elektrolizerze
reakcja charakterystyczna dla kwasu mrówkowego
kwas mrówkowy, jest jedynym kwasem karboksylowym,
który podczas elektrolizy rozpada się tylko na wodór i
dwutlenek węgla, nie tworząc kolejnego alkanu





6.Szczawian sodu w elektrolizerze
reakcja charakterystyczna dla szczawianu sodu
szczawian sodu, to jedyna sól, która w elektrolizerze daje
na anodzie tylko dwutlenek węgla




7.Odróżnianie fenolu od alkoholi
kwasowy charakter fenolu
fenol, przez obecność zdelokalizowanego pierścienia aromatycznego,
ma charakter kwasowy
właściwość ta pozwala mu na tworzenie soli
w tym przypadku możemy użyć chlorku żelaza(III), który z jonami fenolu
daje fioletowo-czerwony związek kompleksowy



8.Spalanie benzenu
charakterystyczna reakcja benzenu
benzen, spalany na powietrzu, spala się niecałkowicie
przez niewystarczającą ilość tlenu otrzymujemy kopcący płomień
produktem tej reakcji jest głównie węgiel (sadza) i woda




9.Wykrywanie alkoholi tlenkiem miedzi(II)
reakcja alkoholi z tlenkiem miedzi(II) na zimno
alkohole I i II rzędowe reagują NA ZIMNO z tlenkiem miedzi(II)
w efekcie otrzymujemy ceglastoczerwone zabarwienie tlenku miedzi(I)
oraz aldehyd (alkohole I-rzędowe) lub keton (alkohole II-rzędowe)
alkohole III-rzędowe nie reagują z tlenkiem miedzi(II)




10.Nadmanganian potasu
silny utleniacz w kontakcie z alkoholami i aldehydami
dzięki zmianie zabarwienia manganian(VII) potasu świetnie
nadaje się do odróżniania substancji

w reakcji nadmangananu:
• w przypadku przeprowadzania reakcji w środowisku kwaśnym,
roztwór zmieni zabarwienie z fioletowego na bezbarwny
• w przypadku przeprowadzania reakcji w środowisku obojętnym,
roztwór zmieni zabarwienie z fioletowego na brunatny

kolejność utleniania związku:
• alkohol I-rzędowy → aldehyd → kwas karboksylowy
• alkohol II-rzędowy → keton
• alkohol III-rzędowy → brak reakcji




11.Dichromian potasu
silny utleniacz w kontakcie z alkoholami i aldehydami
dzięki zmianie zabarwienia dichromian(VII) potasu świetnie
nadaje się do odróżniania substancji
przeprowadzając reakcję w środowisku kwaśnym,
roztwór zmieni zabarwienie z pomarańczowego na zielony

kolejność utleniania związku:
• alkohol I-rzędowy → aldehyd → kwas karboksylowy
• alkohol II-rzędowy → keton
• alkohol III-rzędowy → brak reakcji




12.Kwas mrówkowy i wodorotlenek miedzi
charakterystyczna reakcja kwasu mrówkowego
kwas mrówkowy jest jedynym kwasem karboksylowym ulegającym
próbie Trommera (2) i Tollensa (3)



13.Białka, a kwas azotowy
reakcja ksantoproteinowa
reakcja ksantoproteinowa polega na nitrowaniu pierścieni aromatycznych białka
podczas nitrowania, białko zmienia zabarwienie na kolor żółty
metoda ta jest tym skuteczniejsza, im więcej jest pierścieni aromatycznych




14.Białka, a denaturacja
reakcje białka z alkoholem, solami metali ciężkich i pod wpływem temperatury
• alkohole (np. CH3CH2OH)
alkohole dodane do białka powodują zniszczenie wiązań wodorowych,
następuje ścięcie się białka

• sole metali ciężkich (np. CuSO4)
sole metali ciężkich dodane do białka powodują zniszczenie mostków siarczkowych,
następuje ścięcie się białka

• temperatura
białko pod wpływem temperatury ulega procesowi denaturacji,
czyli zniszczeniu III i IV-rzędowych struktur
następuje ścięcie się białka


15.Fenoloftaleina
zmiana zabarwienia w roztworach o pH zasadowym
fenoloftaleina po dodaniu do roztworów o pH zasadowym przyjmuje
malinowe zabarwienie
w roztworach o pH poniżej 8,2 fenoloftaleina jest bezbarwna


16.Lakmus
zmiana zabarwienia w roztworach w zależności od pH
w roztworach kwaśnych lakmus przyjmuje barwę czerwoną,
w zasadowych lakmus jest niebieski
w obojętnych lakmus barwy nie zmienia
(zakres zmiany barwy pH 5-8)


17.Lakmus lub oranż metylowy i odróżnienie fenolu od alkoholi
zmiana zabarwienia w roztworach w zależności od pH
w roztworach kwaśnych lakmus przyjmuje barwę czerwoną,
a więc jedynie w probówce z fenolem zabarwi się na czerwono

w roztworach kwaśnych oranż metylowy przyjmuje barwę czerwoną,
a więc jedynie w probówce z fenolem zabarwi się na czerwono


18.Oranż metylowy
zmiana zabarwienia w roztworach w zależności od pH
oranż metylowy zmienia swoje zabarwienie w zależności od pH
środowiska w jakim się znajduje
w środowisku kwasowym jest czerwony
w obojętnym (lekko kwasowym i lekko zasadowym) jest pomarańczowy
w roztworze zasadowym przyjmuje żółtą barwę


19.Płyn Lugola
wykrywanie skrobi
płyn Lugola to wodny roztwór jodu z jodkiem potasu o następującym składzie:
jod - 1%, jodek potasu - 2%, woda destylowana - 97%
płyn Lugola dodany do płynów zawierających skrobię zmienia ich barwę
na granatowoczarną (przy niewielkich stężeniach na niebieskofioletową)


20.Woda bromowa i wykrywanie wielu wiązań
wykrywanie podwójnych i potrójnych wiązań między C
woda bromowa jest wodnym roztworem bromu o barwie brunatnej
woda bromowa w reakcji z alkenami lub alkinami odbarwia się




21.Aceton i reakcja jodoformowa
charakterystyczna reakcja na wykrywanie ketonów z grupą CH3CO-R
jodoform jest nierozpuszczalną substacją krystaliczną o barwie żółtej
w reakcji z acetonem powstaje octan sodu i kryształki jodoformu




22.Wykrywanie mocznika
charakterystyczna reakcja na wykrywanie mocznika przez biuret
pod wpływem temperatury mocznik dimeryzuje

Kod:
NH2                     /     NH2          O=C    /    temp.       \ O=C    ------>       NH  + NH3    \                /     NH2          O=C                     \  mocznik             NH2 amoniak                  biuret

biuret w reakcji z alkalicznym (zasadowym) roztworem Cu(OH)2
daje charakterystyczne fioletowe zabarwienie


23.Odróżnianie cukrów prostych od złożonych
glukoza (monosacharyd), a sacharoza (disacharyd)
cukry proste ulegają zarówno próbie Trommera jak i Tollensa
w tej próbie nie reagują cukry złożone, np. sacharoza
w probówkach z monosacharydem pojawią się analogicznie
ceglastoczerwone zabarwienie (Trommer) lub
srebrne lustro (Tollens)



uproszczony zapis próby Tollensa:



24.Reakcja jodoformowa
wykrywanie skrobi
jodyna to 2 - 10% roztwór jodu w alkoholu etylowym (spirytusie)
może zawierać dodatek jodku potasu
jodyna dodana do skrobii powoduje, iż amyloza zawarta w skrobii
reaguje z jodem tworząc charakterystyczne granatowoczarne zabarwienie
(przy niewielkich stężeniach na niebieskofioletowe)


25.Sacharoza
rozpad sacharozy i utlenienie curków prostych
roztwór sacharozy ogrzewany w środowisku HCl rozpada się na glukoze i fruktoze
po dodaniu Cu(OH)2 roztwór przybierze ceglastoczerwony kolor
(tak jak w punkcie 23.)


26.Odróżnianie aldozy od ketozy za pomocą utleniania
utlenianie aldozy w środowisku NaHCO3 pod wpływem Br2
aldoza po dodaniu do Br2 aq w środowisku NaHCO3 utlenia sie
do kwasu glukonowego

ketozy w środowisku NaHCO3 nie tworzą postaci enolowych,
czyli nie przechodzą w aldozy i nie odbarwiają wody bromowej


27.Wykrywanie mocznika
reakcja mocznika z kwasem azotowym(V)
mocznik tworzy osad po dodaniu kwasu azotowego(V)


28.Dowód na zawartość węgla w sacharozie
odwodnienie sacharozy kwasem siarkowym(VI)
doświadczenie udowadniające to, iż w cukrze jest węgiel:
po dodaniu do sacharozy kwasu siarkowego(VI),
sczerniała co było dowodem obecności węgla


29.Chlorek żelaza(III) jako wykrywacz
odwodnienie sacharozy kwasem siarkowym(VI)
FeCl3 barwi:
- fenol - fiolet, niebieskio-zielony
- kwas salicylowy - fiolet
- kwas acetylosalicylowy - fiolet
- kwas mrówkowy - czerwony (po ogrzaniu nabiera mocniejszej barwy)
- kwas octowy i propionowy - czerwony (czasami trzeba użyć temperatury)
- kwas mlekowy - zielonożółty
- kwas glikonowy - zielonożółty


30.Odróżnianie tłuszczy
reakcja charakterystyczna z wodą bromową
w przypadku tłuszczu nienasyconego, woda bromowa odbarwi się
dodatkowo tłuszcze nienasycone są płynne w warunkach normalnych,
a nasycone w stanie stałym