PODEJMOWANIE DECYZJI – prezentacja PROCESY POZNAWCZE (22.05.2013)
1. SĄD - wyrażone wprost twierdzenie na temat pewnego stanu rzeczy, np.: przynależności obiektu do określonej kategorii, posiadania przez obiekt jakiejś cechy, wartości danego obiektu z punktu widzenia pewnego kryterium, a także prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia.
ATRYBUCYJNY – odnosi się do cech, które – według nas – charakteryzują ludzi (włącznie z nami samymi) lub inne obiekty;
PROBABILISTYCZNY - ocena szans lub zagrożeń, lub prawdopodobieństwa wystąpienia wydarzeń całkowicie nam obojętnych
WARTOŚCIUJĄCY – obiektowi przypisana jest jedna wartość, np. etyczna lub estetyczna
2. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
2.1. – IDENTYFIKOWANIE PROBLEMU
Przykład: Jedziesz sobie samochodem, gdy nagle ten zaczyna się krztusić, dusić i gaśnie. Co robisz?
OSOBA I – łapie okazję i podjeżdża do najbliższej stacji po kanister paliwa. Wraca do samochodu i… spotyka go rozczarowanie, bo…OSOBA II (dobrze rozwiązująca problemy) – zanim wyruszy w „podróż po paliwo” weźmie pod uwagę wszystkie możliwości – okaże się, że poluźniony kabel od akumulatora spowodował brak ładowania stacyjki i wskaźnika.
2.2. – WYBÓR STRATEGII
METODA PRÓB I BŁĘDÓW – sprawdza się w prostej sytuacji, np. szukanie klucza do drzwi wejściowych po ciemku
ALGORYTMY – procedury i wzory, które prawidłowo zastosowane w odpowiednich sytuacjach zawsze prowadzą do poprawnego rozwiązania, jednak potrzebują konkretnej ilości danych, np. wzory matematyczne, czy dzwonienie do kogoś z telefonu komórkowego;
HEURYSTYKI – rozwiązanie stosowane w przypadkach bardziej intuicyjnych niż algorytmy (czyli: nie mamy wystarczającej ilości danych do zastosowania konkretnego wzoru); nie gwarantują poprawnego rozwiązania, ale mogą być dobrym punktem wyjścia; są to proste, podstawowe zasady, strategie poznawcze, wykorzystywane jak skróty do rozwiązania złożonych zadań umysłowych, np. „nie trzymaj bananów w lodówce”, „jeśli urządzenie nie działa, sprawdź czy jest podłączone do gniazdka”;
KROCZENIE WSTECZ – niektóre problemy sprawiają nam szczególną trudność, bo mają wiele możliwych rozwiązań, z których tylko jedno jest poprawne (np. labirynt);
metoda polega na zaczęciu rozwiązywania problemu od końca i kroczeniu wstecz (od celu do początku) – pozwala uniknąć wpadania w ślepe zaułki, które wystąpiłoby przy metodzie prób i błędów;
POSZUKIWANIE ANALOGII – istota strategii polega na rozpoznaniu podobieństwa między nowo występującym problemem a starym, już znanym, które mogą mieć podobną strategię rozwiązania;
Np. doświadczony kierowca przed założeniem łańcuchów na koła w zimie stwierdza, czy gdy w poprzednim roku musiał założyć łańcuchy było już tak samo dużo śniegu jak teraz czy więcej;
Np. Watson i Crick wykorzystali analogię spiralnych schodów, aby zrozumieć strukturę molekuł DNA i przełamać kod genetyczny
DZIELENIE DUŻEGO PROBLEMU NA MNIEJSZE – dzielenie jednego dużego problemu na mniejsze, czyli wyznaczanie tzw. podcelów
Np. gdy mamy do napisania dużą pracę zaliczeniową powinniśmy podzielić to na mniejsze etapy
Np. bracia Wright zanim wynaleźli samolot badali problem wznoszenia się i lotu za pomocą latawców, szybowców i innych prostszych konstrukcji;
2.3. – PRZESZKODY W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW
NASTAWIENIE UMYSŁOWE – upieranie się przy dalekiej od właściwej strategii, dlatego że zadziałała w przeszłości przy podobnym problemie; tendencja do reagowania na nowy problem w taki sam sposób, jak przy poprzednich podobnych problemach; może ograniczać liczbę rozważanych opcji rozwiązania, nawet nieświadomie;
ZAGADKA Z PRZEKRĘCONYMI WYRAZAMI (Zimbardo, 123)!!!!
FIKSACJA FUNKCJONALNA – niezdolność do spostrzeżenia nowego zastosowania dla przedmiotu skojarzonego z konkretną funkcją
Np. zachodzi gdy sądzisz, że potrzebujesz śrubokrętu do przykręcenia śrubki, podczas gdy możesz to zrobić za pomocą monety PROBLEM ZWIĄZANIA DWÓCH SZNURKÓW W POKOJU (Zimbardo, 124)!!!
OGRANICZENIA NAŁOŻONE SAMEMU SOBIE – PRZYKŁAD DZIEWIĘCIU KROPEK (Zimbardo, 125)!!!
INNE PRZESZKODY – Np. brak wymaganej wiedzy, brak zainteresowania, wpływ narkotyków lub nawet zwykłych leków, nadmierne pobudzenie i stres (PRÓG POBUDZENIA – Z MOTYWACJI!!!)
3. DECYZJA - to wybór jednej możliwości decyzji spośród dwóch co najmniej dwóch opcji. Samo dokonanie wyboru nie oznacza jeszcze podjęcia działania, ponieważ do tego potrzebna jest skuteczna motywacja oraz obiektywne możliwości realizacji decyzji.
3.1. KLASYCZNA TEORIA DECYZJI (KTD)
- opisuje zachowanie idealnego, doskonale racjonalnego sprawcy (decydenta) w warunkach wymagających wyboru jednej spośród pewnej liczby dobrze znanych opcji
- MODEL PRESKRYPTYWNY! (podaje przepis na racjonalną decyzję, ale nie opisuje rzeczywistych zachowań ludzi)
3.1.1. DOSKONALE RACJONALNY DECYDENT:
- ZASADA UŻYTECZNOŚCI – bierze pod uwagę te opcje, które mogą mu przynieść jakąś korzyść
- ZASADA PRAWDOPODOBIEŃSTWA – odrzucenie opcji mało realnych
3.2. STRATEGIE PODEJMOWANIA DECYZJI
STRATEGIA ZADOWOLENIA – przeglądanie dostępnych opcji w przypadkowym porządku i wybór pierwszej, która nas wystarczająco satysfakcjonuje (ludzie nie porównują wszystkich cech danych rozwiązań, ale wybierają to, które jest najbardziej realne i zadowalające)
Np. szukanie farby do pomalowania pokoju w katalogu;
ELIMINACJA WG ASPEKTÓW – może być formą przygotowania do bardziej precyzyjnych procesów decyzyjnych; raz odrzucona opcja nie jest już brana pod uwagę, nawet jeśli niektóre jej aspekty są atrakcyjne;
Np. Pracodawcy przeglądający CV aplikantów (ustalają, że zatrudnią kogoś z dużym doświadczeniem – wtedy odrzucają kogoś, kto ma lepsze wykształcenie ale mniejsze doświadczenie)
KIERUJ SIĘ TYM, CO NAJWAŻNIEJSZE – tworzymy listę najważniejszych kryteriów, odrzucając po kolei te, które ich nie spełniają;
Np. Szukanie idealnej torebki/butów;
KIERUJ SIĘ TYM, CO SIĘ OSTATNIO SPRAWDZIŁO – kryterium sprawdzone podczas ostatniej próby tego samego rodzaju (nie mamy wystarczającej wiedzy, lub nie możemy się zdecydować)
Np. Kupowanie jedzenia.
3.3. PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI
- wpływają na niego elementy poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, a także wiedza i doświadczenie decydenta
1. FAZA PRZEDDECYZYJNA
- zdefiniowanie problemu
- zbieranie informacji nt. dostępnych opcji
2. PROCES DECYZYJNY
- stopniowe wyróżnianie jednej opcji spośród pozostałych
(długi proces – gromadzenie wiedzy nt. tej wyróżnionej opcji)
- ocena ważności zebranych wcześniej informacji
3. FAZA POSTDECYZYJNA
- wątpliwości co do słusznego wyboru strategii
- decydent utwierdza się w przekonaniu, że dobrze zrobił
- ma wybiórczy stosunek do informacji napływających z otoczenia
- poszukuje uzasadnienia własnych działań (dorabia sobie wewnętrzne motywy, wcześniej nieobecne)
* ŻAL POSTDECYZYJNY – jest tym większy im trudniejsza i ważniejsza była podjęta decyzja (KONSOLIDACJA – pomaga uniknąć żalu pd; polega na podnoszeniu wartości wybranej opcji i obniżeniu odrzuconej)
3.4. PUŁAPKI PODEJMOWANIA DECYZJI
a. EFEKT POTWIERDZENIA
- ignorowanie informacji, które nie pasują do naszych ustalonych poglądów
- szukanie informacji potwierdzającej nasze poglądy
- Np. Jan uważa, że należy stosować system kar, aby utrzymać dyscyplinę wśród dzieci. Jeśli dowie się, że karanie może powodować agresywne zachowania, to prawdopodobnie zignoruje, zbagatelizuje tę informację;
b. BŁĄD WSTECZNEJ PEWNOŚCI
- tendencja do sądzenia po zajściu zdarzenia, że było się w stanie je przewidzieć
- ludzie przeceniają swoje umiejętności przewidywania zdarzeń
- „Ja wiedziałem, że tak będzie!”
- Np. https://www.youtube.com/watch?v=QI0bB4Pe7sU
c. BŁĄD ZAKOTWICZENIA
- niepoprawna heurystyka spowodowana opieraniem oszacowania na zupełnie nieodpowiedniej wielkości
- Np. zadanie z szacowaniem ciągu liczb
- Np. To co ostatecznie będziemy skłonni zapłacić za samochód lub mieszkanie, zależy od ceny wywoławczej i warunków propozycji wyjściowej (*wiedzą o tym dobrze sprzedawcy i…psychopaci)
d. BŁĄD REPREZENTATYWNOŚCI
- niepoprawna strategia polegająca na przeświadczeniu, że gdy ludzie lub zdarzenia zostaną skategoryzowani, mają wszystkie cechy przedstawicieli tej kategorii
- uprzedzenia i stereotypy
- Np. wygląd wegetarianina
e. BŁĄD DOST ĘPNOŚCI
- oszacowuje się prawdopodobieństwo na podstawie informacji, którą można sobie przypomnieć
- Np. czy więcej jest w j. angielskim wyrazów zaczynających się na „r” czy mających literę „r” jako trzecią
- Np. czy w Polsce odnotowuje się rocznie więcej morderstw czy samobójstw?
f. TYRANIA WYBORU
- ZAKŁÓCENIE skutecznego podejmowania decyzji, gdy jest się konfrontowanym z dużą liczbą możliwości
- zbyt duży wybór opcji może interferować ze skutecznym podejmowaniem decyzji – czasem do tego stopnia, że powoduje paraliż decyzyjny
- jest źródłem stresu i powoduje stratę czasu
- Np. wybieranie pasty do zębów w hipermarkecie