Upośledzenia towarzyszące
U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym oprócz wyżej wymienionych dysfunkcji narządu ruchu mam do czynienia z zaburzeniami współistniejącymi. Za ich przyczynę uważa się nieprawidłowości w pracy mózgu.
1. Zaburzenia mowy- dotyczą 50%- 70% dzieci. Zaburzenie to wynika z braku skoordynowanej pracy układu oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego, brakiem lub słabą kontrolą ustawienia głowy, nieumiejętnością żucia i połykania, trudności w całkowitym zamknięciu warg. Zaburzenia mowy występują pod postacią dyzartii (mowa dziecka jest niezrozumiała, zniekształcone są dźwięki), jąkania, anartii (nieartykułowane dźwięki).
2. Padaczka- występuje u około 25%- 30% dzieci z MPD. Najczęściej występuje w postaciach spastycznych, i związana jest z ciężkim uszkodzeniem OUN. Każdy napad padaczki może spowodować niedotlenienie mózgu i w konsekwencji bardziej uszkodzić tkankę, to wszystko przekłada się na gorszy rozwój dziecka i pogarsza jego rokowanie.
3.Zaburzenia wzroku- dotyczą ubytków w polu widzenia, zaburzeń analizy i syntezy bodźca, zeza i nieprawidłowych ruchów gałek ocznych. Dziecko ma problemy ze spostrzeganiem kształtów, wyodrębnieniem figur z tła itp. W konsekwencji, czego ma trudności w nauce, czytaniu i pisaniu.
4. Zaburzenia słuchu- dziecko z tym zaburzeniem ma problemy ze zrozumieniem mowy i z wykształceniem jej. Dodatkowo wiąże się z nim czas reakcji na polecenia słowne i bodźce słuchowe.
5. Upośledzenie umysłowe.
Kompleksowa ocena dzieci z MPD
Aby rehabilitacja dzieci z MPD mogła prawidłowo przebiegać potrzebna jest wielokierunkowa ocena tych dzieci. Opiera się ona głównie na obserwacji przebiegu rozwoju psychomotorycznego, neurofizjologicznego i ocenie rozwoju reflektorycznego. A kompleksowa ocena polega na badaniu neurologicznym i ocenie fizjoterapeuty.
Badanie neurologiczne ma za zadanie określić postać mózgowego porażenia dziecięcego i ustalić czy występują zaburzenia współistniejące. Do tego badania wykorzystuje się dwie metody: technikę neuroobrazowania a w tym: ultrasonografie mózgu (USG), tomografię komputerową (Tfc) i rezonans magnetyczny (MR) i technikę neurofizjologiczną: elektroencefalografia (EEG) i elektromiografia (EMG). Aby zapobiec wtórnym skutkom choroby ocenie poddaje się także jakość ruchów, napięcie posturalne, chód, mechanizmy adaptacyjne, funkcje intelektualne, mowę i procesy poznawcze. Ważne w ocenie dziecka są skale oceniające wzorce ruchowe i ogólną sprawność dziecka np. skala GMFM (Gross Motor Function Measure) poddaje analizie wzorce ruchowe przetaczania, pełzania, siadania, czworakowania, chodzenia, biegania, skakania, zaś skala GMPM (Gross Motor Performance Measure) bazuje na ocenie koordynacji, stabilności pozycji, na układzie ciała w przestrzeni, rozdzielaniu ruchów i przenoszeniu ciężaru ciała.
Zadaniem fizjoterapeuty jest ocena napięcia mięśniowego podczas ruchu biernego wykonywanego przez terapeutę i podczas ruchu czynnego wykonywanego przez dziecko. Podczas badania fizjoterapeuta sprawdza dużą i małą motorykę, ułożenie dziecka, przetrwałe odruchy pierwotne, wzorce ruchowe, stopień rozwoju ruchowego (czy występują jakieś opóźnienia): kontrola trzymania głowy, pełzanie, ruchy obrotowe, raczkowanie, samodzielny siad i chód. Po ustaleniu powyższych informacji sprawdza się zakres ruchów w stawach za pomocą goniometra, długość kończyn i ustala się jak wzmożone napięcie wpływa na wykonywane ruchy, a następnie ocenie poddaje się siłę mięśniową. Siłę mięśniową sprawdza się na podstawie oceny siły izometrycznej- test Loveta, siły izotonicznej- zdolność mięśnia do wykonania ruchu w pełnym zakresie wbrew oporowi, oraz siły powtarzalnej- zdolność mięśnia do powtórzenia ruchu 10- krotnie.
W celu sprawdzenia rozwoju neurofizjologicznego szczegółowej analizie poddawane są:
• Odruchy przystosowawczo- obronne m.in. odruch Moro, ssania, chwytny z kkg i kkd, szukania. U zdrowego noworodka zanikają one około 3- 4 miesiąca życia wraz z dojrzewaniem OUN,
• Odruchy pierwotne- np. odruch chodu automatycznego, zanika on około 4- 6 miesiąca życia,
• Reakcje prostujące postawy i reakcje równoważne- odruch spadochronowy, reakcje prostujące postawy (głowa na ciało, ciało na ciało), reakcje równoważne w leżeniu przodem, tyłem, w siadzie i w staniu.
Rozwój motoryczny dziecka badany jest w poszczególnych etapach, ocenia się go w 1-3, 3-6, 6-9, 9-12 miesiącu życia. Okresy te nazywane są „kamieniami milowymi”.
Rehabilitacja dzieci z MPD
Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym są leczone przede wszystkim metodami neurofizjologicznymi. Uwzględniają one fazę rozwoju psychomotorycznego i nasilenie objawów neurologicznych. W trakcie rozwoju u niemowlęcia wzorce ruchowe rozwijają się na podłożu uszkodzonego OUN, wskutek, czego tworzy się „patologiczna motoryka”. Dlatego w procesie rehabilitacji eliminuje się składowe patologicznych wzorców i tak kieruje się rehabilitacją by wytworzyć kompensacyjne wzorce ruchowe zbliżone do prawidłowych. Tak, więc wczesna rehabilitacja hamuje patologiczne odruchy, normalizuje napięcie mięśniowe, reedukuje wzorce motoryczne, zapobiega wtórnym przykurczą i zniekształceniom narządu ruchu, stawia przed dzieckiem i opiekunem nowe zadania obejmujące wszystkie sfery rozwoju, oraz stwarza dziecku warunki do poznania własnego ciała. Podczas usprawniania dzieci z MPD zwraca się szczególną uwagę na czynności manipulacyjne, lokomocyjne, na zdolność samodzielnego radzenia sobie w czynnościach życia codziennego- samodzielne jedzenie, ubieranie się, mycie. Stymuluje się u niego funkcje poznawcze, społeczne, poprawia komunikację z innymi osobami i zdolność wyrażania emocji.
Rehabilitację u dzieci z MPD zazwyczaj rozpoczyna się po postawieniu diagnozy, a program usprawniania dobierany jest indywidualnie do każdego dziecka, gdyż jest on zależny od możliwości fizycznych i intelektualnych dziecka i warunków, w jakich żyje.
Większość metod rehabilitacyjnych stosowanych u dzieci z MPD dotyczą rozwoju motorycznego i zaliczamy do nich następujące metody:
• Metoda K. i B. Bobathów- bodźce wpływające na nieprawidłową postawę wynikają ze złego ułożenia i złych ruchów głowy, szyi i obręczy barkowej. Części te zyskały miano punktów kluczowych, ponieważ wpływają i kontrolują nieprawidłowe napięcie mięśniowe kończyn. Metoda ta opiera się na dwóch grupach ćwiczeń, w których zmienia się położenie punktów kluczowych: ćwiczeniach hamujących nieprawidłowe odruchy i ćwiczeniach ułatwiających wykształcenie prawidłowych odruchów postawy i sprawnych czynności dowolnych. Ma ona zapobiegać narastaniu spastyczności, a usprawnianie ma za zadanie dostarczyć wrażeń poprawnego wykonania ruchu i postawy. Przyjmuje się tutaj, iż jedne odruchy ustępują miejsca innym, a cała działalność ruchowa opiera się na odruchach. Metodę ta rozpoczyna się od oceny wzorca ruchowego i określenia występowania nieprawidłowych reakcji. A więc usprawnianie powinno rozwijać odruchy poprawne dla danego etapu fizjologicznego dziecka, a hamować odruchy patologiczne. W trakcie zajęć dziecko przy współudziale terapeuty samodzielnie wykonuje ruch.
• Metoda V. Vojty- celem tej metody jest rozwój pionowej postawy i reakcji równoważnych poprzez wyzwolenie wzorców lokomocji przez odruchy pojedynczych mięsni. Niemowlęta z MPD traktowane są jak zdrowe, a przyczyną występujących nieprawidłowości jest zablokowanie rozwoju odruchowego w stadium rozwoju płodu. Rehabilitacja polega na stymulacji punktów refleksogennych, przez co wywołuje się u dziecka odruch pełzania i przetaczania. Ćwiczenia prowadzi się u dziecka leżącego na brzuchu z głowa skierowaną w bok. Terapeuta stabilizuje tak ciało dziecka, aby mogło tylko poruszać jedną kończyną lub głową. Pozostałe mięśnie pracują izometrycznie. Dziecko ćwiczy tą metodą cztery razy dziennie po 20- 30 minut. Ćwiczenia zaprzestaje się w chwili osiągnięcia przez dziecko stanu prawidłowego pełzania i kiedy następuje początek raczkowania. To umożliwi dziecku kształtowanie rozwoju na dalszych etapach. Stosowanie tej metody poprawia propriocepcję, zapewnia bardziej celową i ekonomiczną pracę mięśni, oraz ułatwia przemieszczanie ciężaru ciała.
• Metoda A. Peto- przeznaczona jest dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Łączy w sobie usprawnianie lecznicze, psychopedagogiczne i społeczne. Jej głównym założeniem jest uzyskanie przez dziecko jak największej samodzielności. Dzieci dobierane są w odpowiednie grupy pod względem możliwości ruchowych i umysłowych. Ćwiczenia łączą w sobie elementy ruchu, śpiewu, liczenia, głośnego mówienia, czyli wykorzystują proces integracji mowy z ruchem. Osoby pracujące z dziećmi to tak zwani przewodnicy, dyrygenci, konduktorzy. Są to osoby profesjonalnie przygotowane do pracy z chorymi dziećmi i przede wszystkim zdrowe, ponieważ mają być worem do naśladowania. W metodzie tej bardzo charakterystyczne są meble, gdyż mają szczebelkową budowę. Są one wielofunkcyjne np. służą do chwytu, utrzymania pozycji ciała, stania, nauki chodzenia, do zajęć szkolnych, ruchowych, samoobsługi. Liczba mebli w pokoju zajęć jest ograniczona, aby dzieci mogły lepiej opanować zadania ruchowe wykonywane przy ich pomocy. Głównym założeniem tej metody jest pobudzenie rozwoju dziecka w zakresie czynności związanych z samoobsługą, mową, ruchem, funkcjami poznawczymi, uwagą. Podczas usprawniania obowiązują pewne zasady: rozwijanie motywacji, stopniowe pokonywanie trudności, doskonalenie zdobytych umiejętności, stwarzanie warunków umożliwiających dalszy rozwój.
• Metoda Doman- w tej metodzie wyróżnia się cztery podstawowe bloki, na których opiera się usprawnianie dziecka: blok rozwoju fizycznego, blok rozwoju fizjologicznego- idealny stan zdrowia poprzez odpowiednią dietę i dostarczanie tlenu, blok rozwoju intelektualnego- przekazywanie bitów informacji, wiedzy encyklopedycznej, naukę czytania i matematyki, blok rozwoju społecznego- przygotowanie do funkcjonowania w społeczeństwie. Ćwiczenia prowadzi się 18 razy dziennie po 40 minut. Stymulują one wszystkie narządy zmysłów, dlatego metoda ta nazywana jest również „cichą rewolucją”. Koncepcja opracowana dla potrzeb MPD opiera się na profilu rozwojowym posiadającym siedem poziomów od rdzenia kręgowego aż do kory mózgowej, poprzez poziomy odpowiadające za wzrok, słuch, ośrodki czuciowo- ruchowe mowy. Poziom dziecka zostaje porównany do tego profilu i opracowuje się dla niego indywidualny rygorystyczny program.
• Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne- jest to niewerbalna metoda uaktywniająca język ciała i ruchu. Jej założeniem jest wiązanie ruchu ze słowem, rytmem, muzyką, a ideą posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagającym rozwój psychoruchowy dziecka. Ćwiczenia opiera się na naturalnych potrzebach dziecka. Poprzez ruch dziecko zyskuje świadomość swojego ciała, przestrzeni, dzielenia się nią z innymi ludźmi, uczy nawiązywania kontaktu z innymi. Dziecko ma możliwość poznać swoje możliwości ruchowe, swoją siłę. Zajęcia prowadzone są w formie grupowej bądź indywidualnie, zazwyczaj raz w tygodniu po godzinie. Każde dziecko ma partnera do ćwiczeń, może nim być rodzic, młodzież, bądź terapeuta.
Aby usprawnianie dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym mogło prawidłowo przebiegać, bardzo ważny jest skład grupy terapeutycznej. W kompleksowej rehabilitacji ważne jest współdziałanie z neurologiem dziecięcym, ponieważ niektóre stany dają podobne objawy jak MPD, a poza usprawnianiem potrzebne jest specjalne leczenie, ortopedą, gdyż niektóre stany można leczyć tylko operacyjne. Psycholog, logopeda, okulista, laryngolog czy pediatra i fizjoterapeuta odgrywają bardzo ważną rolę w procesie usprawniania. Dlatego bardzo ważna jest współpraca rodziców z tym zespołem, bo tylko dzięki ich wspólnemu zaangażowaniu możliwe jest uzyskanie efektów na miarę możliwości dziecka.
OPÓŹNIENIE ROZWOJU RUCHOWEGO
Dzieci niepełnosprawne ruchowo często są niezręczne, dłużej muszą opanowywać kolejne etapy wykonywania czynności, etapy te trudniej u nich ulegają automatyzacji. Ruchy całego ciała są jakby nieskoordynowane, towarzyszy im silne napięcie mięśni/wzmożony tonus mięśniowy/. Często występują współruchy /przyruchy/ czyli dodatkowe, niepotrzebne ruchy zaangażowane przy wykonywaniu poszczególnych czynności.
Pojęcie „niepełnosprawność” obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lubprzejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery
sensorycznej, fizycznej i psychicznej.
Mówiąc o cechach dziecka niepełnosprawnego utrudniających nawiązywanie kontaktów społecznych, mam na myśli te, które utrudniają bezpośredni kontakt z drugą osobą ( kalectwo fizyczne, brak wzroku, przewlekła choroba ), są wynikiem specyficznych zaburzeń dziecka, które najczęściej przybierają postać konfliktów motywacyjnych oraz trzecia grupa przyczyn utrudniających nawiązywanie kontaktów społecznych - bariery w komunikowaniu się ( zaburzenia mowy, zaburzenia: sensoryczne, sfery poznawczej, cech osobowości, jak: egocentryzm, nieśmiałość,
bierność społeczna).
Utrudnienia w nawiązywaniu kontaktów społecznych przez dziecko niepełnosprawne są często rezultatem sytuacji społecznej, w jakiej często przychodzi mu żyć. Jest to sytuacja swoistej izolacji społecznej. Tej izolacji doświadcza dziecko już od najwcześniejszych lat życia, kontaktów z dzieckiem niepełnosprawnym unikają, z różnych przyczyn, sąsiedzi, znajomi, dalsza, a nawet bliższa rodzina. Izolacja, o której mowa, pogłębia się z chwilą podjęcia przez dziecko nauki w szkole specjalnej, a później pracy w zakładzie pracy chronionej. Kontakty społeczne zostają wówczas ograniczone do grona osób
Odrębność ta polega na braku lub deformacji kończyn względnie zmian w kręgosłupie i wiąże się to z obniżeniem sprawności fizycznej. Dzieci niesprawne ruchowo z wrodzonym brakiem lub deformacją kończyn spotykają się z wieloma ograniczeniami, mają m.in. zmniejszone możliwości manipulowania przedmiotami. Bardzo ważna w rozwoju psychospołecznym tych dzieci jest umiejętność samodzielnego chodzenia oraz zabawy z rówieśnikami. Dzieci z uszkodzonymi narządami ruchu często są eliminowane z wielu zabaw ruchowych, ogranicza się tym samym dopływ bodźców społecznych wynikających z współuczestnictwa w zabawie, dziecko zostaje też pozbawione możliwości uczenia się pewnych reguł społecznych i zachowań w grupie.
Dzieci niepełnosprawne ruchowo pomimo wielu ograniczeń w społecznym funkcjonowaniu mają również duże możliwości, posiadając pozytywny stosunek do siebie i świata. Najważniejsza dla takiego dziecka jest samoakceptacja i to rodzice powinni uczynić wszystko, aby czuło się ono akceptowane i darzone miłością. To jest właśnie punkt wyjścia i podstawa wszelkich oddziaływań ychowawczych mających na celu jak najlepsze przygotowanie go do życia.
Istotnym stymulatorem rozwoju, który jest również czynnikiem kształtującym, podtrzymującym i wzmacniającym poczucie własnej wartości, jest jego aktywność. Dziecko niepełnosprawne ruchowo ma ogromne możliwości wyrażenia własnej osobowości m.in. poprzez różne formy aktywności artystycznej: malowanie, tkanie, rzeźbiarstwo. Tego typu aktywność poprawia jego samopoczucie, podwyższa jego wartość we własnych oczach, wypełnia czas wolny, często stanowi również pomost między nim a innymi ludźmi dając pretekst do rozmów, okazję do zaprezentowania się i szansę zdobycia uznania rówieśników. Duże możliwości kontaktu społecznego daje również aktywność sportowa, która poza kontaktami z rówieśnikami ma również znaczenie psychologiczne i usprawniające. Z aktywnością dziecka związany jest również problem samodzielności. To właśnie samodzielność pozwala mu realizować różne zadania. Dlatego samodzielność jest głównym celem wychowania. Wychowanie w rodzinie umożliwia dziecku stworzenie podstaw do najpełniejszego rozkwitu jego indywidualności, dającej gwarancję do samorealizacji.
Potrzeby społeczne tkwiące w człowieku, nie pozwalają mu zadowolić się znalezieniem oparcia tylko w sobie, a jego zależność od innych jest w pewnym sensie nie mniejsza niż zależność od praw biologicznych. Komunikowanie się z istotami takimi jak on , to jedyna szansa pełnego rozwoju, przeżycia pełnego człowieczeństwa.
Należy dołożyć wszelkich starań, by sytuację życiową osób niepełnosprawnych uczynić lepszą. Trzeba stworzyć warunki dla uzyskania podmiotowości osób niepełnosprawnych. Podmiotowe traktowanie niepełnosprawnych polega na stworzeniu im godnych warunków życia i rozwoju, włączaniu w możliwie szeroki krąg społeczny, umożliwieniu wszechstronnego rozwoju przy uwzględnieniu indywidualnych możliwości.
Konieczne jest umożliwienie zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich: bezpieczeństwa, miłości, przyjaźni, wzajemnych kontaktów. Niezbędne jest także nawiązywanie bliskich kontaktów w różnych relacjach społecznych, tak istotnych dla rozwoju psychicznego.
Wszelkie zabiegi rewalidacyjne powinny być prowadzone w sposób naturalny, spontaniczny, szczery, zindywidualizowany. Powinny one zmierzać do kształtowania poczucia kontroli wewnętrznej, samodzielności i niezależności, stwarzać poczucie pewności siebie. Możliwości kontaktów społecznych i więzi społecznej.
W ten sposób w znacznym stopniu uchronimy ludzi niepełnosprawnych przed lękiem i samotnością, umożliwimy ukształtowanie się bardziej adekwatnej samooceny i obrazu własnej osoby. Jednak prawidłowa podmiotowa opieka i rehabilitacja wymagają dokładnego poznania potrzeb i oczekiwań osób niepełnosprawnych.
Jak możemy pomóc dziecku niepełnosprawnemu?
„Dziecko psychicznie i fizycznie niepełnosprawne winno mieć zapewnione pełne i normalne życie, w warunkach zabezpieczających jego godność, umożliwiających osiąganie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym”.
To my dorośli powinniśmy zapewnić takie warunki, aby umożliwić dziecku optymalny rozwój we wszystkich sferach życia.
Dla dziecka niepełnosprawnego bardzo ważna jest grupa rówieśnicza – to dzięki niej najlepiej się rozwija. Zalety przebywania w grupie są ogromne dlatego:
włączajmy je do wspólnych zabaw,
uczmy reguł obowiązujących w grupie,
zachęcajmy do współdziałania,
pokażmy, że bycie z innymi daje radość,
Warunkiem efektywnej pracy z dzieckiem jest jego dobre poznanie. Pamiętajmy, że każde dziecko ma swoje własne tempo rozwoju. Musimy poznać jego mocne i słabe strony i uwzględniać je podczas prowadzenia zajęć. W związku z tym:
respektujmy ograniczenia dziecka wynikające z niepełnosprawności,
ustalmy pozytywy dziecka i bazujmy na nich,
dostosowujmy wymagania oraz środki dydaktyczne do poziomu rozwojowego dziecka a nie jego wieku życia,
przechodźmy do uczenia umiejętności trudniejszych wtedy gdy dziecko opanowało umiejętność łatwiejszą,
nie wymagajmy od dziecka więcej niż ono może na danym etapie rozwoju,
nie wyręczajmy dziecka, dajmy mu szansę na podjęcie wyzwania, ale i nie odmawiajmy pomocy,
kompensując stwierdzone zaburzenia rozwojowe nie zapominajmy o doskonaleniu pozostałych umiejętności,
łączmy czynności lubiane z pożądanymi,
uczmy aktywnie, czyli poprzez działanie i ruch,
angażujmy do pracy wszystkie zmysły dziecka,
stosujmy różnorodne bodźce i pomoce utrzymujące uwagę i aktywność dziecka,
pamiętajmy, że w procesie uczenia ważną role odgrywa mechanizm naśladownictwa,
stale obserwujmy dziecko, aby kontrolować nasze oddziaływanie na nie.
W kontaktach z dzieckiem musimy zwracać uwagę również na jego stan emocjonalny.
stwarzajmy atmosferę bezpieczeństwa,
akceptujmy poczynania dziecka,
zapewniajmy dziecku możliwość odnoszenia sukcesów,
wzmacniajmy poczucie sprawstwa,
nie karajmy dziecka – karą jest także brak pochwały, zainteresowania,
nie zmuszajmy – lepiej zachęcać pochwałą, nagrodą,
nie okazujmy zdenerwowania, zniecierpliwienia,
nie pouczajmy, nie krytykujmy,
nie ingerujmy w nadmierny sposób w aktywność dziecka.
Podczas pracy z dzieckiem niepełnosprawnym ruchowo należy uwzględnić jego ograniczenia wynikające z niepełnosprawności.
zapewnijmy bezpieczeństwo fizyczne,
pomóżmy pokonywać bariery architektoniczne,
dostosujmy salę tak, aby dziecko miało możliwość swobodnego poruszania się po niej,
pozwólmy dziecku pracować w pozycji dla niego najbezpieczniejszej (wykorzystajmy informację od rodzica),
prowadźmy takie grupowe zajęcia ruchowe by dziecko mogło w nich uczestniczyć,
chwalmy dziecko za przejawy wysiłku, odwagi i wytrwałości w zabawach ruchowych i manipulacyjnych pomimo napotykanych trudności.
Powyższe zalecenia to tylko ogólne wskazówki do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Pamiętajmy, że zawsze możemy skorzystać z pomocy osób pracujących w specjalistycznych placówkach. Dodatkową opiekę dzieci mogą uzyskać od zespołu ds. Wczesnego Wspomagania Rozwoju. Zespoły takie funkcjonują, m.in. przy poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ich skład stanowią zwykle: psycholog, pedagog, logopeda, rehabilitant.
Różny stopień nasilenia zaburzeń wymaga indywidualnego podejścia do każdego dziecka i sposobu udzielanej pomocy. Zasadniczy wpływ na efekty usprawniania ma jak najwcześniejsze wykrycie niepełnosprawności, i ich przyczyn oraz jak najszybsza terapia. Najskuteczniejsze jest wieloprofilowe podejście do dziecka niepełnosprawnego, które uwzględnia:
oddziaływania wielu specjalistów,
maksymalne aktywizowanie rodziców i opiekunów do stymulacji rozwoju dziecka,
stymulowanie sfery społecznej i emocjonalnej dziecka, wpływanie na zwiększanie jego motywacji oraz największe jak to jest tylko możliwe integrowanie go ze środowiskiem zdrowych rówieśników,
nauczanie uwzględniające specjalne metody i techniki tak, aby proces edukacji był traktowany nie tylko jako środek uzyskiwania określonych umiejętności i wiedzy, ale także jako czynnik usprawniania zaburzonych czynności i utrwalania już uzyskanych sprawności.
Głównym celem podejmowania wieloprofilowych oddziaływań na dziecko jest niwelowanie (lub zmniejszanie)istniejących nieprawidłowości rozwojowych oraz zapewnienie dalszego optymalnego rozwoju (zapobieganie zaburzeniom rozwojowym).
Cel ten realizowany jest głównie poprzez:
Bezpośrednią indywidualną pracę z dzieckiem
Podstawowe zadania kompleksowej opieki (psychologicznej, pedagogicznej, logopedycznej, rehabilitacyjnej) nad dzieckiem to:
przeprowadzenie i opracowywanie diagnozy funkcjonalnej (ze szczególnym uwzględnieniem tych umiejętności, które mają bezpośredni wpływ na osiągnięcie większej niezależności, samodzielności i lepszej jakości życia),
opracowywanie indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych (uwzględniających możliwości psychofizyczne dziecka),
prowadzenie indywidualnych zajęć terapeutycznych z dziećmi ( w tym zajęć o charakterze instruktażowym dla rodziców).
Zajęcia grupowe z dziećmi
Zajęcia te to m.in.:
zajęcia grupowe o charakterze terapii polisensorycznej,
zajęcia grupowe na basenie.
Ważnym celem tych zajęć oprócz stymulowania rozwoju psychoruchowego dzieci, jest kształtowanie ich rozwoju społecznego i emocjonalnego oraz integracja z grupą rówieśniczą ( dla wielu dzieci jest to jedyna możliwość przebywania w grupie i nawiązywanie kontaktu z innymi dziećmi).
Pomoc rodzicom w ich oddziaływaniach na dziecko
Pomoc ta obejmuje m.in.
instruktaże w zakresie realizacji indywidualnych programów terapeutycznych (opracowanych dla dziecka przez członków zespołu),
spotkania informacyjno-szkoleniowe (m.in. na temat istoty choroby dziecka, możliwości przeciwdziałania zaburzeniom rozwojowym),
dostarczanie lektur oraz materiałów informacyjnych,
pomoc w tworzeniu środowiska domowego przyjaznego dla procesu rewalidacji dziecka (dostosowanie do jego potrzeb rozwojowych),
pomoc w doborze sprzętu rehabilitacyjnego oraz innego sprzętu oraz środków dydaktycznych wspomagających rozwój dziecka,
dostarczanie informacji o specjalistycznych turnusach rehabilitacyjnych, ośrodkach specjalistycznych, lekarzach, fundacjach,
pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych, m.in. na zakup sprzętu rehabilitacyjnego.
Zespół udziela również bezpośredniej pomocy rodzinom dzieci ukierunkowanej głównie na udzielanie wsparcia psychicznego, emocjonalnego, co jest realizowane poprzez m.in.
spotkania w ramach grupy wsparcia dla rodziców,
indywidualne spotkania terapeutyczne z rodzicami,
rozmowy edukacyjno-terapeutyczne,
prowadzenie poradnictwa w szerokim zakresie,
poradnictwo prawne.
Pośrednio rodzice otrzymują wsparcie poprzez:
pomoc w nawiązywaniu kontaktów z instytucjami pozarządowymi z ośrodkami lub lekarzami specjalistami, inicjowanie tych kontaktów,
udostępnianie im literatury fachowej.
Dziecko niepełnosprawne wymaga szczególnej troski i opieki oraz pomocy i wsparcia w rozwoju. Jesteśmy otwarci na potrzeby dzieci niepełnosprawnych i ich rodzin. Nasze działania na rzecz wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania będziemy stale wzbogacać i udoskonalać.
Mówiąc o cechach dziecka niepełnosprawnego utrudniających nawiązywanie kontaktów społecznych, mam na myśli te, które utrudniają bezpośredni kontakt z drugą osobą ( kalectwo fizyczne, brak wzroku, przewlekła choroba ), są wynikiem specyficznych zaburzeń dziecka, które najczęściej przybierają postać konfliktów motywacyjnych oraz trzecia grupa przyczyn utrudniających nawiązywanie kontaktów społecznych - bariery w komunikowaniu się ( zaburzenia mowy, zaburzenia: sensoryczne, sfery poznawczej, cech osobowości, jak: egocentryzm, nieśmiałość,
bierność społeczna).
Utrudnienia w nawiązywaniu kontaktów społecznych przez dziecko niepełnosprawne są często rezultatem sytuacji społecznej, w jakiej często przychodzi mu żyć. Jest to sytuacja swoistej izolacji społecznej. Tej izolacji doświadcza dziecko już od najwcześniejszych lat życia, kontaktów z dzieckiem niepełnosprawnym unikają, z różnych przyczyn, sąsiedzi, znajomi, dalsza, a nawet bliższa rodzina. Izolacja, o której mowa, pogłębia się z chwilą podjęcia przez dziecko nauki w szkole specjalnej, a później pracy w zakładzie pracy chronionej. Kontakty społeczne zostają wówczas ograniczone do grona osób
niepełnosprawnych. W szczególnej sytuacji udaremnienia kontaktów interpersonalnych są dzieci przebywające w zakładach zamkniętych, sanatoriach i szpitalach.
Kłopoty z kształtowaniem u dziecka niepełnosprawnego umiejętności funkcjonowania społecznego mogą dotyczyć nie tyko nawiązywania kontaktów społecznych, ale i ich rodzaju. I w tym wypadku trudności te mogą wynikać ze swoistych właściwości dziecka bądź ze specyficznych cech sytuacji społecznej, w której się znajduje. Ze strony środowiska społecznego proces uspołeczniania hamują niewłaściwe postawy osób z otoczenia: postawy nadmiernego ochraniania, niechęci, wrogości, a także ciekawość bądź litość. Ze strony dziecka przeszkodą na drodze jego prawidłowego funkcjonowania społecznego są stosunkowo często posiadane cechy: egocentryzm, lękliwość, bierność, wrogość.
Specyficzne problemy dotyczące ograniczeń mają również dzieci niepełnosprawne ruchowo. Problemy te dotyczą fizycznej odrębności, która dotyczy wyglądu zewnętrznego i sprawności motorycznej.
Odrębność ta polega na braku lub deformacji kończyn względnie zmian w kręgosłupie i wiąże się to z obniżeniem sprawności fizycznej. Dzieci niesprawne ruchowo z wrodzonym brakiem lub deformacją kończyn spotykają się z wieloma ograniczeniami, mają m.in. zmniejszone możliwości manipulowania przedmiotami. Bardzo ważna w rozwoju psychospołecznym tych dzieci jest umiejętność samodzielnego chodzenia oraz zabawy z rówieśnikami. Dzieci z uszkodzonymi narządami ruchu często są eliminowane z wielu zabaw ruchowych, ogranicza się tym samym dopływ bodźców społecznych wynikających z współuczestnictwa w zabawie, dziecko zostaje też pozbawione możliwości uczenia się pewnych reguł społecznych i zachowań w grupie.
Dzieci niepełnosprawne ruchowo pomimo wielu ograniczeń w społecznym funkcjonowaniu mają również duże możliwości, posiadając pozytywny stosunek do siebie i świata. Najważniejsza dla takiego dziecka jest samoakceptacja i to rodzice powinni uczynić wszystko, aby czuło się ono akceptowane i darzone miłością. To jest właśnie punkt wyjścia i podstawa wszelkich oddziaływań wychowawczych mających na celu jak najlepsze przygotowanie go do życia.
Istotnym stymulatorem rozwoju, który jest również czynnikiem kształtującym, podtrzymującym i wzmacniającym poczucie własnej wartości, jest jego aktywność. Dziecko niepełnosprawne ruchowo ma ogromne możliwości wyrażenia własnej osobowości m.in. poprzez różne formy aktywności artystycznej: malowanie, tkanie, rzeźbiarstwo. Tego typu aktywność poprawia jego samopoczucie, podwyższa jego wartość we własnych oczach, wypełnia czas wolny, często stanowi również pomost między nim a innymi ludźmi dając pretekst do rozmów, okazję do zaprezentowania się i szansę zdobycia uznania rówieśników. Duże możliwości kontaktu społecznego daje również aktywność sportowa, która poza kontaktami z rówieśnikami ma również znaczenie psychologiczne i usprawniające. Z aktywnością dziecka związany jest również problem samodzielności. To właśnie samodzielność pozwala mu realizować różne zadania. Dlatego samodzielność jest głównym celem wychowania. Wychowanie w rodzinie umożliwia dziecku stworzenie podstaw do najpełniejszego rozkwitu jego indywidualności, dającej gwarancję do samorealizacji.