Prawo rzeczowe
1.Pojęcie prawa rzeczowego
Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego normujący własności i inne prawa do rzeczy.
Prawo rzeczowe- należą do grupy praw podmiotowych bezwzględnych( służą przeciwko wszystkim) i dotyczą rzeczy, są prawami odnoszącymi się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej.
Do praw rzeczowych(przysługującym o. fizycznym i prawnym),zaliczamy:
prawo własności,
użytkowanie wieczyste,
ograniczone prawa rzeczowe.
2. Pojęcie rzeczy
Rzeczami (w rozumieniu p. cywilnego) są przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, ze
w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Części składowe- wszystkie elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia
lub istotnej zmiany w całości(np.cz. skład. motocykla jest silnik). Części składowe nie mogą być przedmiotem odrębnych praw rzeczowych.
Przynależności- odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy Głownem zgodnie z jej
przeznaczeniem(np. futerał do okularów)
3. Podział rzeczy
I Podział rzeczy na:
nieruchome(nieruchomości)- część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot odrębne własności(grunt)wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami, itp.
ruchome(ruchomości)- każda rzecz, która nie jest nieruchomością.
II Podział rzeczy na :
podzielne,
niepodzielne.
III Podział rzeczy na:
indywidualnie oznaczone-rzecz posiadająca własne cechy, jej tylko właściwe,
gatunkowo oznaczone- określane jedynie przez wskazanie gatunku oraz oznaczenie ilości, miary, ciężaru.
IV Podział na rzeczy:
znajdujące się w obrocie,
wyjęte z obrotu.
V Podział rzeczy na :
środki trwałe,
środki obrotowe.
VI Podział na rzeczy:
zużywalne,
niezużywane.
4. Prawo własności
Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej
i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.
*Właściciel może korzystać z uprawnień, jakie daje mu prawo własności z granicach zakreślonych przepisami prawnymi i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności.
1) Prawo do korzystania z rzeczy- faktyczne władanie rzeczą, na możności jej użytkowania, przetwarzania i na pobieraniu wszelkich pożytków, jakie ta rzecz przynosi
2) Prawo do rozporządzania rzeczą-możność swobodnego dokonywania czynności prawnych, skutkiem których jest wyzbycie się własności(np. sprzedaż), podarowanie rzeczy lub obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym(np. ustanowienie hipoteki na nieruchomości)
*Jeśli prawo własności zostało naruszone przez zagarnięcie rzeczy, właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne, czyli roszczenie o wydanie rzeczy . Jeśli natomiast czyjeś prawo własności zostało naruszone w inny sposób, właścicielowi służy roszczenie negatoryjne, czyli roszczenie o zaprzestanie naruszania prawa własności .
5. Współwłasność
O współwłasności mówimy wówczas, gdy rzecz stanowi jednocześnie własność kilku osób.
1)Współwłasność łączna- powstaje i może istnieć tylko w przypadkach przewidzianych przepisami, w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego strony.
Takim stosunkiem jest przede wszystkim stosunek między małżonkami, między wspólnikami w spółce cywilnej.
2)Współwłasność w częściach ułamkowych- własność tej samej rzeczy przysługuje niespodziewanie kilku osobom, z tym ze każdy z podmiotów ma w niej ułamkowy określony udział. Powstaje na skutek zawarcia umowy lub dziedziczenia.
Zniesienie współwłasności, przez podział rzeczy wspólnej, nie może nastąpić, gdy:
to jest sprzeczne z prawem,
sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy,
pociąga za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
6. Nabycie i utrata prawa własności
Sposoby nabycia prawa własności dzielą się na:
a)Pierwotne-następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień, np. nacjonalizacja; wywłaszczenie; zasiedzenie; znalezienie; zawłaszczenie rzeczy niczyjej; połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.
b) Wtórne- następstwo prawa (sukcesja). Prawo własności nie ustaje, tylko zmienia się właściciel. Pochodnymi sposobami są: umowa (sprzedaży, darowizny, zamiany); dziedziczenie; nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
7. Nabycie utrata własności w drodze umowy.
Przeniesienie własności rzeczy indywidualnie oznaczonej następuje z mocy samej umowy. Własność ta przechodzi na nabywcę już w chwili zawarcia umowy. Przeniesienie rzeczy ruchomych nie wymaga nadania umowie żadnej szczególnej formy, natomiast przenosząc własność nieruchomości wymagana jest pod rygorem nieważności forma aktu notarialnego.
Przeniesienie własności rzeczy gatunkowo oznaczonej i rzeczy przyszłych, mających dopiero powstać. Własność takich rzeczy nie przechodzi na nabywcę w chwili zawarcia umowy, lecz dopiero w momencie przeniesienia posiadania, poprzez wydanie rzeczy.
8. Zasiedzenie
Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności w drodze długotrwałego posiadania. Przez zasiedzenie można nabyć własności tylko posiadacz samoistny, czyli taka osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela
*Zasiedzenie nieruchomości- 20/30 lat (zależne od czy w dobrej, złej wierze)
*Zasiedzenie ruchomej rzeczy- po 3 latach w dobrej wierze.
9. Znalezienie
Znalazca pieniędzy, papierów wartościowych, kosztowności i rzeczy mających charakter naukowy lub artystyczny powinien oddać właścicielowi lub zawiadomić odpowiedni organ. Rzeczy te przechodzą na rzecz państwa, jeżeli nie zostaną odebrane przez osobę uprawnioną w ciągu roku od wezwania, a w razie niemożności wezwania, w ciągu dwóch lat od znalezienia.
Znalazca może żądać znaleźnego, w wysokości 10% wartości rzeczy. Żądanie znaleźnego powinno być zgłoszone najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej. Koszty tego znaleźnego ponosi osoba uprawniona do odbioru, a jeżeli rzecz przeszła na własność państwa-państwo.
Powyższe zasady nie mają zastosowania do rzeczy znalezionych w budynkach publicznych, w wagonach kolejowych, na statkach i w innych środkach transportu publicznego. Znalazcy nie przysługuje znaleźne.
10. Połączenie, pomieszanie i przeistoczenie rzeczy
Połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, prowadzi do powstania współwłasności.
Przeistoczenie (przetworzenie) rzeczy polega na wytworzeniu nowej rzezy tucjomej z cudzych materiałów. Ten kto wytworzył rzecz staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów.
11. Użytkowanie wieczyste
Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na podstawie umowy, zawartej w formie aktu notarialnego między organem administracji państwowej lub samorządowej i użytkownikiem. Użytkowanie wieczyste podlega wpisaniu do księgi wieczystej.
Użytkowanie wieczyste jest prawem zbywalnym(można sprzedać, podarować, itp.)
Umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste zawierana jest na okres od 40 do 99 lat.
Wygaśnięcie wcześniejsze umowy może nastąpić:
Przez rozwiązanie umowy(np. gdy użytkownik nie dotrzymuje warunków umowy)
Przez zrzeczenie się prawa
Przez wywłaszczenie
12. Ograniczone prawa rzeczowe
Ograniczone prawa rzeczowe to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby.
Kodeks cywilny odróżnia siedem rodzajów ograniczonych praw rzeczowych:
Użytkowanie można ustanowić na rzecz osoby fizycznej lub prawnej, której przysługuje wówczas prawo użytkowania tej rzeczy oraz pobierania pożytków jakie rzecz przynosi. Użytkowaniem obciążona może być rzecz ruchoma, nieruchoma lub prawo. Użytkowanie może być ustanowione darmowo lub odpłatnie. Jest to prawo niezbywalne, gaśnie ze śmiercią użytkownika (os. fizyczna), oraz z chwilą likwidacji osoby prawnej. Ponadto użytkowanie wygasa, gdy użytkownik przez okres10 lat nie wykonuje swojego prawa.
Zastaw ustanowiony przez zawarcie umowy(zastaw umowny) lub w określonych okolicznościach z mocy samej ustawy(zastaw ustawowy). Celem gospodarczym z. jest zabezpieczenie wierzytelności. Zastaw może zabezpieczać wierzytelność już istniejącą, przyszłą lub warunkową Zastaw jest czymś wtórnym w stosunku do wierzytelności.
Zastaw umowny powstaje w drodze zawarcia umowy przez strony z jednoczesnym wydaniem rzeczy wierzycielowi(zastawnikowi). Szczególna formą jest zastaw rejestrowy, w którym rzeczy obciążone zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między zastawcą i zastawnikiem oraz wpis do rejestru sądowego.
Zastaw umowny powstaje w określonych sytuacjach z mocy samego prawa. Oznaczonym osobom(np. przewoźnikowi, właścicielowi hotelu) przysługuje ustawowe prawo zastau na rzeczach znajdujących się w ich dzierżawieniu lub wniesionych do ich lokalu, w celu zabezpieczenia przysługujących im od kontrahenta świadczeń.
Służebność jest ograniczonym prawem rzeczownym ustanowionym na nieruchomości. Polega na tym, że:
Osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób
Osoba uprawniona może żądać, by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonywał swojego prawa własności w pewien oznaczony sposób, nie wznosił zabudowań, nie sadził drzew.itp.
*Służebność występuje najczęściej w warunkach wiejskich.
Służebność powstaje na drodze umowy pomiędzy zainteresowanymi osobami albo na mocy orzeczenia sądowego. Podlega ona wpisowi do księgi wieczystej.
Ze wzg na to, kto jest uprawniony z tytułu obciążającej cudzy grunt, rozróżniamy:
Służebność gruntową, która polega na sprzęgnięciu interesem gospodarczym dwóch nieruchomości. S. obciąża jeden grunt, a prawo do do korzystania z niej ma każdorazowy właściciel drugiej nieruchomości. Ustanowienie, zmiana treści i zlikwidowanie służebności gruntowej wymaga formy aktu notarialnego.
Służebność osobistą, w swej treści nie różni się od s.g., jednak jest ustanawiana nie na korzyść każdorazowego właściciela gruntu, lecz na rzecz oznaczonej osoby.
Spółdzielcze prawo do lokali i domów
Własnościowe prawo do lokalu mieszkaniowego
Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
Hipoteka
Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym podobnym do zastawu. Zbliżona jest też ich fun. gospodarcza, gdyż oba prawa są formami zabezpieczającymi wierzytelność. Różnica między nimi polega przede wszystkim na tym, że zastaw można obciążyć tylko rzecz ruchomą, a hipotekę na nieruchomość. Obciążenie nieruchomości hipoteką dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego oraz przez odpowiedni wpis w księdze wieczystej. Hipoteka obciążą nieruchomość bez względu na zmianę właściciela.
*Hipoteka kaucyjna – charakteryzuje się luźnym związkiem między hipoteką a wierzytelnością, zabezpieczająca tylko niektóre rodzaje wierzytelności.
13. Posiadanie i dzierżawienie
Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą. Nie jest więc prawem, lecz stanem faktycznym. Posiadanie jest władaniem rzeczą dla siebie samego, we własnym interesie. Tym różni się się od dzierżawienia, które polega na władaniu rzeczą za inną osobę.
1) Na posiadanie składają się dwa składniki:
faktyczne władztwo nad rzeczą,
wola władania rzeczą.
Rodzaje posiadania:
Samoistne- posiadaczem rzeczy jest właściciel.
Zależne- posiadaczem jet ten, kto sprawuje faktyczne władztwo nad rzeczą jako najemca, dzierżawca, użytkownik, zastawnik. Do powstania posiadania zależnego dochodzi zazwyczaj w drodze zawarcia umowy.
Służebności- posiadaczem jest ten, kto faktycznie korzysta z cudzej rzeczy.
Skutki posiadania
Domniemania wzruszalne, która mogą być obalone dowodem przeciwnym.
Główną rolę odgrywa domniemanie, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Posiadacz nie musi udowadniać swego prawa własności.
Inne domniemania to: ze posiadacz jest posiadaczem samoistnym; ze istnieje ciągłość posiadania; że posiadacz jest w dobrej wierze.
Posiadanie umożliwia nabycie wykonywanego prawa w drodze zasiedzenia.
Przepisy prawa chronią posiadanie.
Ochrona posiadania
Posiadacz może własnym działaniem chronić swoje posiadanie(obrona konieczna i samopomoc)
Posiadacz może zwrócić się do sadu z żądaniem ochrony jego posiadania ( powództwo posesoryjne)
Dzierżawienie
Dzierżycielem jest ten, kto faktycznie włada rzeczą za kogo innego ( spedytor, przewoźnik). Dzierżawienie polega więc tak ze na sprawowaniu władztwa nad rzeczą, ale - w odróżnieniu od posiadania- nie jest władaniem we własnym interesie,lecz w interesie posiadacza.