Wykład 07.11.2013

Przekształcenia własnościowe

Własność ulega przekształceniu dostosowuje się ona do warunków społeczno-ekonomicznych. Własność jest podstawową instytucja bazy prawnej danego systemu i poprzez system gospodarczy podlega ona ochronie. Własność jest zawsze kształtowana przez ustawodawcę. Określa ona ustrojowy kształt własności. W Polsce ten model własności na przestrzeni lat się zmieniał ( mniej więcej co 10 lat).

Modelem własnościowym, który obowiązywał po wojnie była własność społeczna. Mówiła o niej konstytucja, kodeks cywilny, gdzie wskazano typ własności społecznej jednocześnie wyróżniając własność państwowa, spółdzielcza i innych organizacji społecznych. Własność ta podlegała szczególnej ochronie. Według konstytucji każdy osobiście odpowiadał za tą własność społeczna. Oprócz typu własności społecznej wyróżnioną własność indywidualną i osobistą.

Własnością indywidualną według KC była własność osób fizycznych i były nią grunty, budynki i innę środki produkcji, które nie wchodziły w skład własności społecznej.

Własność osobista według KC stanowiły rzeczy przeznaczone do zaspokajania potrzeb osobistych i kulturowych jak również sprzęty gospodarstwa domowego ( pojazdy).

Z KC wynikała zasada jedności mienia państwowego. Zgodnie z nią własność państwowa ( ogólnonarodowa) przysługiwała wyłącznie skarbowi państwa. Nawet jeżeli były państwowe osoby prawne to nie przysługiwała im własność bo posiadane przez nich rzeczy osoby te jedynie wykonywały na niej własność przysługującą skarbowi państwa.

W latach 44-46 wydano dekret o przeprowadzenia reformy rolnej, później przejęcie lasów i ostatecznie przejęcie przez państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. W konsekwencji własność społeczna podlegała szczególnej ochronie.

Z konstytucji wynikała ochrona zapewniana przez państwo własności indywidualnej. Ochrona ta była w KC ochronie nie podlegała jednak cała własność indywidualna a jedynie indywidualnych gospodarstw rolnych.

Jeśli chodzi o własność osobistą to zapewniano całkowitą ochronę oraz dziedziczność.

To rozdzielenie trwało do roku 1989. Uległa zmianie konstytucja. Wykreślono przepisy podziały na typy i formy a wprowadzono art. 7 zgodnie z którym już nie było podziału własności z uwagi na podmioty, którym ta własność przysługiwała. Zrównano własność. W konsekwencji zrównania własności zmieniono 128 tak, że własność przysługiwała nie tylko państwu ale i do państwowych osób prawnych. W roku 1990 art.. 128 zostaje uchylony a w jego miejsce zostaje wprowadzone art. 44 z indeksem górnym 1 zgodnie z którym własność i inne prawa majątkowe stanowiące mienie państwa przysługują skarbowi państwa jak również innym państwowym osoba prawnym.

W roku 1990 następuje komunalizacja.

Mamy własność publiczna, samorządowa i prywatną.

Zgodnie z nową konstytucją nie ma już podziału jest równość prawa własności. Zgodnie z art. 21 Polska chroni własność i prawo dziedziczenia w równym stopniu. Własność może być ograniczona w drodze ustawy i w zakresie w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Od roku 1990 następuje uwłaszczenie osób prawnych z mocy prawa. Grunty, które pozostawały w ich zarządzie nabyły prawo użytkowania wieczystego tych gruntów a do budynków usadowionych na tych gruntach nabywały prawo własności, nabycie to jednak musiało być potwierdzone stwierdzeniem wojewody.

Jeżeli grunty znajdowały się w użytkowaniu to nadal się tam znajdowały.

Spółdzielnią przyznano roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego, jeśli chodzi o grunty, które pozostawały w jej użytkowaniu.

Jeśli chodzi o komunalne osoby prawne to nabywały one w użytkowanie wieczyste grunty pozostające w zarządzie z mocy samego prawa.

Od tego czasu państwowe i komunalne osoby prawne były podmiotami, którymi przysługiwały prawa rzeczowe i podmioty te mogły swoimi działaniami mogły nabywać prawo własności.

Komunalizacja

W latach 50 w naszym ustroju zlikwidowano samorząd terytorialny odbierając im majątek. W orku 1990 rozpoczęto komunalizację. Na początku powstały gminy i one aby móc funkcjonować powinny mieć majątek. Nabycie nastąpiło z mocy samego prawa i gminy nabyły to co pozostawało w gestii rad narodowych. Nabyły przedsiębiorstwa państwowe dla których rady narodowe pełniły funkcje organu założycielskiego i zakłady będące podporządkowane radą narodowym. Część majątku była przekazywana na żądanie gminy ( mienie służące użyteczności publiczne wtedy kiedy były niezbędne do wykonywania zadań gminy i ich realizacji). Również powiaty i województwa wyposażono majątek. Część majątku państwowego została w ten spód rozdysponowana. Pozostała część podlega prywatyzacji. Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji dot. przedsiębiorstw państwowych. Ta ustawa obowiązuje do dziś. Może nastąpić prywatyzacja :

Bezpośrednia – rozporządzenie wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi poprzez sprzedasz wniesienie do spółki albo oddanie do bezpłatnego korzystania.

Pośrednia – przedsiębiorstwa są przekształcane w spółkę a następnie zbywane są akcje. ( komercjalizacja)

Prywatyzacja polega na wyzbyciu się przez państwo majątku znajdującego się w dyspozycji przedsiębiorstw państwowych na rzecz osób trzecich.

Jeśli chodzi o rolnictwo to o prywatyzacji rolnictwa mówi ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi skarbu państwa. Utworzono agencje rolna skarbu państwa. Agencja ta gospodaruje nieruchomościami rolnymi skarbu państwa w drodze w pierwszej kolejności sprzedaży albo w całości albo w części. Oprócz sprzedaży agencja może nieodpłatnie przekazać na własność jednostką samorządu terytorialnego i określonym osobą bezrobotnym. Przepisy te miały służyć likwidacji PGR.

Reprywatyzacja

Nie ma ustawy reprywatyzacyjnej. Mamy rozwiązania związane z odszkodowaniami za mienie utracone poza granicami Polski w zw. z II WŚ. Problem reprywatyzacji pozostawał w zainteresowaniu . Już w ustawie o gospodarcze gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości art. 81 pozwalał zaliczać wartość nieruchomości które zostały poza granicami Polski w zw. z II WŚ to naliczało mu się to do mienia, które chciał kupić od skarbu państwa. Różnie to przebiegało.

W roku 2005 wprowadzono całą ustawę o gospodarce nieruchomościami. Art. 2017 jeżeli ktoś utracił nieruchomość i w zamian na to otrzymał rekompensatę albo użytkowanie wieczyste to przysługuje im roszczenie o nieodpłatne przyznanie im własności nieruchomości.

W roku 2005 wprowadzono ustawę o rekompensacie o mieniu pozostawionym za granicą (?)

Rekompensata musi być potwierdzona. Wnioski takie były można składać do 2008 roku. Potwierdzenie następowało decyzją wojewody. Do wniosku trzeba dołączyć następujące dowody: świadczące o pozostawieniu nieruchomości, posiadaniu obywatelstwa itp. Dowody mogą być różne, dokumenty urzędowe, sądowe, świadkowie ( co najmniej 2). Jeżeli na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów nastąpiła realizacja prawa do rekompensaty to do wniosku należy załączyć dokument urzędowy poświadczający to nabycie. Rekompensata nie stanowi 100% wartości pozostawionej nieruchomości tylko 20% jeżeli nie chcemy mieć tego zaliczonego na zakup nieruchomości od państwa możemy domagać się gotówki. Wypłat dokonuje się ze specjalnego funduszu rekompensacyjnego.

Żeby uporządkować sprawy związane z rekompensata wojewodowie prowadza specjalne dziennik.

Wykład 14-11-2013

Prawo własności

Prawo własności przysługuje na rzeczy własnej. Nie można mieć prawa własności na rzeczy cudzej. Przysługuje wyłącznie dla rzeczy istniejącej i oznaczonej co do tożsamości. Przedmiotem jest cała rzecz. Istota tego zawiera się w art. 195. Przedmiotem prawa własności może być wyłącznie rzecz – przedmiot materialny. Możemy się spotkać jednak z „własnością intelektualna” jest to jednak cecha języka potocznego prawniczego.

Prawo własności jest prawem uniwersalnym co oznacza, że może przysługiwać każdej osobie. Występują od tego wyjątki przewidziane ustawą np. posiadanie broni, narkotyków, nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców.

Własność jest prawem bezterminowym, nie jest podzielone w czasie. Jest to zasada. Wyjątek stanowią ruchomości bo z woli stron można określić termin końcowy co do istnienia czyjejś własności. Takiego zastrzeżenia nie można stosować do nieruchomości.

Prawo własności jest prawem najszerszym a pozostałe prawa rzeczowe są prawami pochodnymi własności.

Jeżeli chodzi o treść prawa własności. Ustawodawca pozytywnie kształtuje uprawnienia właściciela ( zakreśla granice) oraz negatywnie określa sytuacje osób trzecich ( bierne przestrzeganie cudzej własności). Dopiero łączne ujęcie strony pozytywnej i negatywnej obrazuje całość prawa własności.

Strona pozytywna ­– właściciel może wszystko co nie jest zakazane ( w określonych granicach). Art. 140 wymienia uprawnienia wściela ale tylko przykładowo. Właściciel może korzystać i może rozporządzać. Jest to jednak katalog otwarty. Niewymienionym w art. 140 uprawnieniem jest posiadanie. Art. 140 również przykładowo mówi, że korzystanie w szczególności może polegać na pobieraniu pożytków i korzyści z rzeczy. Mówi się o triadzie uprawnień składających się na prawo własności – posiadanie, korzystanie ( używanie, pobieranie pożytków i innych dochodów z rzeczy, przyrost, zużycie i przetworzenie) i rozporządzanie. Z wszystkich tych uprawnień właściciel może korzystać w granicach zakreślonych w art. 140.

Strona negatywna- Prawo własności ma charakter bezwzględny co oznacza, że właściciel wykonuje swoje uprawnienia z wyłączeniem innych osób. Wszyscy są zobowiązani do biernego zachowania się czyli poszanowania prawa własności. W prawie własności z jednej strony mamy właściciela
( uprawniony czynnie) oraz resztę ( zobowiązany bierne).

Uprawnienie do korzystania- art. 140 definiuje korzystanie. Ustawodawca nie wymienia jednak pełnego katalogu uprawnień składających się na korzystanie.

Uprawnienie do używania- polega na korzystaniu z rzeczy ale nie na pobierana pożytków. Ten sposób używania zależy od rodzaju rzeczy i jej przeznaczenia np. korzystanie z lokalu w celach mieszkania.

Pobieranie pożytków- mówi o nich art. 53. Zgodnie z nim wyróżniamy pożytki naturalne ( płody i inne odłączone części składowe ) i cywilne ( dochód rzeczy). Nabywamy pożytki naturalne poprzez odłączenie.

Inne dochody – atr.140 mówiąc o innych dochodach nie ma na myśli pożytków. Będą to części składowe ale nie takie, które stanowią płody i nie takie, które są pobierane w ramach prawidłowej gospodarki tylko takie, które uzyskujemy w razie zdarzeń nadzwyczajnych, losowych np. wiatrołomy. Również zmiana przeznaczenia rzeczy ( tym bardziej jeśli pozostaje poza zasadami prawidłowej gospodarki) może być innym dochodem.

Przyrost- Chodzi tutaj o nabycie przedmiotów połączonych z rzeczą w taki sposób, że stają się częścią składową rzeczy np. wzniesienie budynku.

Uprawnienie do zużycia- niektóre rzeczy są nabywane po to aby je zużyć.

Uprawnienie do przetwarzania- łączenie, mieszanie, tworzenie innej. O Przetworzeniu mówią art. 192-193.

Zniszczenia rzeczy- prawo własności istnieje dotąd dokąd istnieje rzecz.

Uprawnienie do rozporządzania rzeczą – czynnością rozporządzająca jest czynność, której celem i skutkiem jest zniesienie, przeniesienie, obciążenie prawa własności.

Jeśli chodzi o przeniesienie prawa własności może być ono miedzy żyjącymi ( singularne) i na wypadek śmierci ( uniwersalne). Prawo własności przechodzi na nabywcę w takim samym kształcie w jakim posiadał ją pierwotny właściciel.

Prawa własności nie można się zrzec. Można się zrzec ruchomości fizycznie, porzucając je. Nie można się zrzec nieruchomości. Istnieje jednak umowa o przekazanie nieruchomości czyli przeniesienie nieodpłatne na rzecz gminy lub skarbu państwa ( jest to umowa nabywca musi wyrazić na tą czynność zgodę).

Obciążenie prawa własności. Pod pojęciem obciążenia prawa własności rozumiemy ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych w tym użytkowania wieczystego. Mają tak samo skuteczną ochronę jak ochrona prawa własności.

Problem jest z prawami obligacyjnymi bowiem są to prawa względne. Dlatego nie mieszczą się one w ścisłym pojęciu obciążenia.

Zniesienia prawa własności. Przez zniesienia prawa własności rozumiemy unicestwienie prawa np. porzucenie ( jest to jednostronna czynność prawna, pozbycie się corpus et animus a skutkuje wyzbyciem się prawa własności – rzecz staje się niczyja), zniszczenie rzeczy( pozbywa się prawa w sposób dorozumiany)

Uprawnienie do posiadania- nie jest wymienione w art. 140. Art. 336 mówi o tym, że właściciel jest posiadaczem samoistnym. Czasami to uprawnienie wywodzi się z uprawnienia do korzystania
( bo jak korzysta to posiada). Jeśli jednak spojrzymy na art. 337 to okazuje się, że posiadanie nie jest pochodną korzystania bo posiadać samoistny, mimo że przekazał posiadanie posiadaczowi zależnemu. Art. 339 stanowi, że domniemuje się, że jeśli posiada to jest posiadaczem samoistnym. Inne domniemanie mówi, że to posiadanie jest zgodne z prawem.

Własność nie jest prawem absolutnym. Właściciel ma prawo korzystać ze swoich uprawnień ale tylko w granicach wskazanych art. 140. Granice te to ustawy, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.

• Ustawa – Mówi o tym konstytucja. Jeżeli jest to akt niższego rzędu to ma mieć charakter wykonawczy i mieścić się w granicach uprawnienia. Poprzez ustawy należy rozumieć cały system prawny np. prawo sąsiedzkie.

• Zasady współżycia społecznego – zawierają oceny moralne. Wynikają z reguł postępowania ludzkiego, kształtują się w społeczeństwie. Zastosowanie tych zasad zapewnia normom dostateczną elastyczność. Same zasady są czymś zmiennym dlatego nie są i nie mogły być skodyfikowane. Mimo, że ZWS wymienione są w art. 5 to w art. 140 są one powtórzone ponieważ te dwa artykuły dotyczą różnych sfer. Art. 5 mówi o wykonywaniu prawa a art. 140 o treści

• Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa – odwołuje się do funkcji ekonomicznej prawa. SGPP zależy od rodzaju przedmiotu i jego funkcji oraz od podmiotu ( np. przy własności prywatnej czy publicznej).