1

PRAWO RZECZOWE – dr Małgorzata Świderska, zarys wykładu.

1. Pojęcie prawa rzeczowego- w sensie podmiotowym i przedmiotowym.

a. Znaczenie podmiotowe---> jest to typ prawa podmiotowego, prawo podmiotowe dotyczące
rzeczy, bezwzględne (obowiązujące erga omnes). Art. 45 KC- rzeczami są tylko przedmioty
materialne. Lokale- wyodrębnione w sensie jurysdycznym.

Prawa podmiotowe dotyczące rzeczy, ale nie mające charakteru bezwzględnego nie są prawami
rzeczowymi. Są to prawa obligacyjne skuteczne inter partes.

Prawa bezwzględne nie dotyczące rzeczy- prawa osobiste art. 23 KC, prawo autorskie. Nie są to
prawa rzeczowe.

Bezwzględny charakter prawa podmiotowego- na wszystkich innych podmiotach spoczywa
obowiązek nie ingerowania w prawo podmiotowe. Non facere- nie działać. Ingerencja rodzi
roszczenia actio in rem. Przy prawach względnych- actio in personam.

Konsekwencja- numerus clausus praw rzeczowych. Istnienia prawa rzeczowego rodzi obowiązek,
nawet bierny. Numerus clausus- własność art. 140 KC, użytkowanie wieczyste art. 232 KC,
ograniczone prawa rzeczowe art. 244 KC ( in. prawa na rzeczy cudzej).

Ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie zwykłe, służebność, zastaw (KC+ ustawa o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastawów), hipoteka (ustawa i księgach wieczystych i hipotece),
spółdzielcze własnościowe prawo do lokali (ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych).
Własnościowe nie oznacza własności, jest to ograniczone prawo rzeczowe.

b. Znaczenie przedmiotowe---> zespół przepisów prawa cywilnego dotyczący wymienionych
praw (treści, ustania, etc.).

2. Własność

a. Art. 140 KC. Wyróżniamy pozytywną i negatywną stronę prawa własności.

*** Strona pozytywna- uprawnienia, atrybuty prawa własności. Nie da się wyczerpująco wyliczyć
tych atrybutów. Jest to egzentyfikacja- przykładowe wyliczenie.

Atrybut korzystania- składają się na niego mniejsze uprawnienia:

 Ius possidendi- prawo do posiadania. Nie można utożsamiać posiadania ze słowem

własność. Posiadanie- stan fatyczny. Przykład- złodziej.

 Ius utendi- prawo do używania rzeczy
 Ius fruendi- prawo do pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy
 Ius disponendi- prawo do dyspozycji faktycznej, np. zniszczenie. Przykład- ustawa z

1997 o ochronie zwierząt- zwierze nie jest rzeczą, gdy chodzi jednak o obrót
stosujemy przepisy dotyczące rzeczy.

2

Atrybut rozporządzania:

 Wyzbycie się własności poprzez:

 Zawarcie umowy art. 155 KC, przeniesienie własności. Przeniesienie

własności zawsze poprzez zawarcie umowy.

 Zrzeczenie się prawa własności art. 179 KC skreślony od 2006r. Teraz nie

można zrzec się własności nieruchomości. Kiedyś obciążało to gminy, teraz
rzecz taka staje się res nullus (rzeczą niczyją).

 Rozporządzenie mortis causa (na wypadek śmierci) tylko poprzez testament.

 Obciążenie prawa własności (obciążenie rzeczy):

 Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
 Ustanowienie użytkowania wieczystego
 Ustanowienie obowiązku obligacyjnego (spór w doktrynie, czy się zalicza).

*** Strona negatywna- art. 140 KC. Korzystanie i rozporządzanie z wyłączeniem innych osób.
Obowiązek nieingerowania (non facere).

b. Granice prawa własności:

 Klauzule generalne- zasady współżycie społecznego i społeczno- gospodarcze

przeznaczenie.

 Granice ustawowe- np. art. 142 KC stan wyższej konieczności, ograniczony tylko do rzeczy.
 Prawo sąsiedzkie- art. 144 KC i następne
 Budowa na cudzym gruncie- art. 231 KC.
 Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 1997r. (np. prawo pierwokupu na rzecz gminy,

możliwość podziału nieruchomości).

 Prawo budowlane.

c. Granice przestrzenne rzeczy:

art. 143 KC. Są to nieruchomości gruntowe. Granice przewidziane są przez społeczno- gospodarcze
przeznaczenie gruntu, przestrzeń nad i pod ziemią.

Nie uchybia to przepisom dotyczącym wód- ustawa z 2001 prawo wodne. Własność wód
płynących podziemnych i wgłębnych należy do państwa. Wody stojące mogą należeć do
właściciela gruntu. Mają być pozbawione cieków, np. jezioro, staw, sadzawka.

Wody stojące są więc częścią składową gruntu i należą do właściciela gruntu. Podobnie wody w
studniach i wody zebrane w sztucznych zbiornikach.

Prawo lotnicze z 2002r.- samolotom sportowym nie wolno latać zbyt nisko.

d. Brak jest granic czasowych- art. 155 § 1 KC. Nie ma własności czasowej. Nie istnieje
warunek, ani zastrzeżenie terminu.

Time-sharing- to nie jest własność. W Polsce może mieć to status użytkowania lub najmu.

3

e. Prawo sąsiedzkie- art. 144 KC.

Nieruchomości sąsiedzkie- pojęcie sąsiedztwa w szerokim znaczeniu (nie musi być sąsiedztwa
fizycznego). Są to przepisy iuris dispositivum. Dotyczą nieruchomości gruntowych, budynkowych i
lokalowych. Nieruchomość- zawsze istnieje własność sensu stricto.

***Immisje- oddziaływanie na nieruchomość sąsiednią poprzez korzystanie z własnej
nieruchomości.

Immisje bezpośrednie- kierowanie substancji na grunt sąsiedni za pomocą urządzeń, np.
rynna z wodą opadową skierowana na grunt sąsiedni. Są one zakazane i rodzą powództwo
negatoryjne- art. 222 § 2 KC.

Immisje pośrednie- wytwarzanie pary, hałasowanie, zasłanianie światła, hodowla pszczół,
zakłócanie odbioru. Dzielimy je na materialne (np. para) i niematerialne (np. oddziaływanie
na poczucie bezpieczeństwa).
Kryterium do wniesienia powództwa negatoryjnego- przeciętna miara przyjęta w
stosunkach miejscowych i wynikająca ze społeczno- gospodarczego przeznaczenia. Jeżeli
immisja przekracza te kryteria jest podstawa roszczenia negatoryjnego.
Gdy ktoś poniósł szkodę majątkową- reżim deliktowy jest podstawą odszkodowania.
Możliwe również wniesienie roszczenia z tytułu ochrony dóbr osobistych.

*** Służebności- na podstawie wyroku sądu

Służebność drogi koniecznej- art. 145 KC. Stosowana w drodze analogii do urządzeń
wodociągowych i elektronicznych. Podstawą jest brak dostępu. Należy to uczynić z jak
najmniejszym obciążeniem gruntu służebnego. Ustanawiana za wynagrodzeniem.
Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno- gospodarczy.

PYTANIE NA EGZAMIN- status prawny urządzeń przesyłowych.

Art. 146 KC- służebność drogowa na rzecz posiadacza samoistnego- powyższe ustalenia
stosuje się odpowiednio do posiadacza samoistnego. Jednakże taki posiadacz może żądać
jedynie ustalenia służebności osobistej.

Art. 147 KC- wykonywanie robót ziemnych- właścicielowi nie wolno dokonywać robót
ziemnych w taki sposób, żeby groziło to nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia.

Art. 148 KC- owoce jako pożytki gruntu sąsiedniego- owoce opadłe z drzewa lub krzewu
na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest
przeznaczony na użytek publiczny.

Art. 149 KC- usunięcie zwieszających się gałęzi lub owoców- właściciel gruntu może
wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcie zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców.
Właściciel grunt sąsiedniego może jednak żądać naprawienia szkody wynikłej z tego
powodu.

4

Art. 150 KC- usunięcie przechodzących korzeni- właściciel gruntu może obciąć i
zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i
owoców. Jednakże właściciel powinien wyznaczyć sąsiadowi termin do ich usunięcia.

Służebność budynkowa- art. 151 KC. Roszczenie negatoryjne, gdy : wina umyślna, albo
niezwłoczny sprzeciw albo niewspółmierna szkoda- alternatywnie.

Decyduje właściciel- znoszenie za odszkodowaniem, żądanie wykupienia tej części gruntu i
tej, która straciła znaczenie gospodarcze.

*** Stosunki graniczne między sąsiadami---> KC nie rozstrzyga kto jest właścicielem znaków
granicznych. Rozstrzygają o tym zasady ogólne, np. księgi wieczyste.

Art. 152 KC- obowiązek utrzymywania znaków granicznych przed obydwu sąsiadów. Koszty
rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po
połowie. SN- nowe urządzenie nie wymaga podziału kosztów.

Art. 154 KC- domniemanie wspólnego użytku urządzeń granicznych---> domniemywa się, że
mury, płoty, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących,
służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy. Korzystając z
tych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania.

*** Ustalenie granic spornych---> reguluje to ustawa prawo geodezyjne i kartograficzne + art.
153 KC. Rozgraniczenie ma miejsce w 2 stadiach:

I stadium- administracyjne- strony mogą zawrzeć ugodę (sprawę prowadzi np.

uprawniony geodeta) lub sprawa może być załatwiona poprzez wydanie decyzji adm. Już w
tym stadium sprawa może być załatwiona.

II stadium- sądowe- gdy stan nadal jest sporny wówczas sprawa trafia przed sąd

powszechny. Art. 153 KC- brany pod uwagę stan prawny. Gdy nie da się stwierdzić stanu
prawnego, ustala się granice wg ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby do tego nie
doszło i nie zawarta zostanie ugoda, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszystkich
okoliczności. Może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę
pieniężną.

3. Nabycie własności i jej utrata.

Nabycie:

Pierwotne- brak następstwa prawnego. Nie istnieje zbywca i nabywca, np. zasiedzenie.
Pochodne- istnieje następstwo prawne. Zmienia się tylko podmiot prawa własności.

Dochodzi do sukcesji, zwłaszcza syngularnej. Obowiązuje tu zasada nemo plus iuris. Gdy
zbywca nie ma prawa własności, a zbywa muszą istnieć przepisy ustawy (nie zawsze
ochrona dobrej wiary).

a. Przeniesienie własności---> art. 155 KC- przejście własności na podstawie umowy. Jest to
nabycie pochodne.

5

Umowy- sprzedaży, zamiany, darowizny, inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności
rzeczy oznaczonej co do tożsamości.

Art. 155 KC + ART. 535 KC- czytane razem, skutek rozporządzająco- zobowiązujący (system
francuski). Przeciwieństwo- system niemiecki- muszą istnieć dwie umowy: zobowiązująca i
rozporządzająca. System francuski- gdy rzecz oznaczona jest co do tożsamości, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej lub gdy strony postanowiły inaczej.

Art. 155 § 2 KC- do skutku rzeczowego potrzebny jest element realny- rzeczy oznaczone co do
gatunku, rzeczy przyszłe. Konieczne jest to do zaistnienia skutku rzeczowego (rozporządzającego).

Czasami potrzebne są dwie umowy- gdy istnieje warunek lub zastrzeżony jest termin- art. 157
KC. Strony mogą zawrzeć umowę zobowiązującą pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Dopiero potem możliwe jest zawarcie umowy rozporządzającej. §2- jeżeli umowa zobowiązująca
została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu potrzebne jest dodatkowe
porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Art. 158 KC- umowa zobowiązaniowe w formie aktu notarialnego (obligatoryjne). Wyjątkiem jest
umowa przedwstępna.

Czasami strony czekają na spełnienie conditio iuris:

Ustawa o nabywaniu własności przez cudzoziemców z 1920 r.

Ustawa o gospodarce nieruchomościami- prawo pierwokupu przysługuje gminie w

wymienionych w ustawie przypadkach. Gmina ma 1 miesiąc na zawarcie umowy
zobowiązującej. Gdy nie skorzysta z prawa pierwokupu nawiązuje się umowę
rozporządzającą z innym podmiotem.

b. Przeniesienie własności nieruchomości---> wpis do księgi wieczystej ma charakter
deklaratoryjny. Główną rolę odgrywa akt notarialny, wpis jest jedynie potwierdzeniem.
Przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy, tj. solo consensu. Umowa taka ma więc
charakter konsensualny. Oznacza to, że do przeniesienia własności nie są potrzebne dodatkowe
przesłanki.

Wyjątki:

Wpis ma charakter konstytutywny w wypadku przeniesienia odrębnej własności budynków
stojących na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste.

Wpis jest konieczną przesłanką do ustanowienia odrębnej własności lokalowej- ustawa o
własności lokali.

c. Kazualność czynności prawnych---> art. 156 KC i 158 KC.

Zasada przyczynowości w sensie materialnym---> art. 156 KC. Jeżeli zawarcie umowy
przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio
zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego
wzbogacenia się lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od

6

istnienia tego zobowiązania. Jeśli więc causa ważna- przeniesienie własności również jest
ważne. Gdy causa nieważna- przeniesienie własności nieważne.

Wyjątki od zasady kazualności (przyczynowości) muszą wynikać z przepisów szczególnych.

Zasada przyczynowości w sensie formalnym---> art. 158 KC. Zobowiązanie, które było
przyczyną przeniesienia własności, powinno być wymienione w akcie notarialnym
zawierającym umowę przenoszącą własność nieruchomości. Nie ma to zastosowania przy
ruchomościach.

d. Nabycie własności od osoby nieuprawnionej

Przy cesji nieruchomości brak wyjątków od zasady nemo plus iuris ad alium transfere potest quam
ipse habet.

Uprawniony- właściciel, inna osoba uprawniona z mocy umowy lub z woli właściciela, np.
komisant, broker.

Nieuprawniony- złodziej, przechowawca, najemca, dzierżawca, inne osoby z prawem do rzeczy,
ale nie prawem rozporządzania.

Wyjątki od zasady nemo plus iuris:

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (dotyczy nieruchomości)---> w razie
niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność
prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

Warunki- musi być to czynność prawna, nabycie musi być odpłatne, nabywca musi być w
dobrej wierze. Zła wiara- ktoś wie lub powinien wiedzieć. Silniejsza od rękojmi jest
służebność drogi koniecznej.

Właściciel rzeczywisty powinien umieścić ostrzeżenie, że to on jest uprawniony. Podstawą
wpisu orzeczenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu
zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest konieczne wykazanie, że powód ma
interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Środek ochrony- powództwo o uzgodnienie treści księgi z rzeczywistym stanem
prawnym.

Art. 169 KC (dotyczy rzeczy ruchomych)---> można skutecznie nabyć własność od osoby

nieuprawnionej, jeśli spełnione będą dwie przesłanki: nabywca jest w dobrej wierze, zbywca
włada rzeczą i wyda ją nabywcy.

Ograniczenie tego wyjątku: co do rzeczy zgubionych, skradzionych lub utraconych w inny
sposób. Własność taka przechodzi na nabywcę na podstawię umowy zawartej z osobą
nieuprawnioną do rozporządzania dopiero z upływem 3 lat od chwili jej utraty przez
właściciela.

7

Jeśli zbycie nastąpiło po upływie tego terminu, nabywca w dobrej wierze staje się
właścicielem już z chwilą wydania rzeczy. Jeśli zbycie nastąpiło przed upływem tego
terminu, nabywca staje się właścicielem dopiero po upływie biegu terminu (również
wymagana dobra wiara).

Ze względu na bezpieczeństwo obrotu ograniczenie to nie dotyczy: pieniędzy,
dokumentów na okaziciela, rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku
postępowania egzekucyjnego.

e. Nabycie rzeczy ruchomej obciążonej prawem osoby trzeciej---> art. 170 KC- prawo to
wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działa w złej wierze. Odpowiednio
stosujemy § 2 art. 169 KC.

4. Zasiedzenie

Od 1990 r. możliwe zasiedzenie nieruchomości Skarbu Państwa. Wszczynane jest postępowanie
nieprocesowe o stwierdzenie zasiedzenia.

Przedmiot zasiedzenia: własność nieruchomości, udział we współwłasności, użytkowanie
wieczyste wcześniej ustanowione umową (faktycznie włada kto inny niż uprawniony), własność
rzeczy ruchomych, niektóre służebności gruntowe (tylko takie polegające na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia).

Przedmiotem nabycia przez zasiedzenie są więc tylko prawa rzeczowe. Podstawą zasiedzenia
jest posiadanie, można nabyć w tej drodze tylko takie prawa, z którymi łączy się władztwo nad
rzeczą.

Zasiedzieć można każdą nieruchomość (gruntową, lokalową, budynkową). Nieruchomość
budynkową nabywa się z prawem głównym, tzn. z użytkowaniem wieczystym. Nieruchomość
gruntowa- można zasiedzieć także jej fizyczną część. Lokal stanowiący odrębną nieruchomość
można zasiedzieć tylko w całości (niemożliwe zasiedzenie jednego pokoju w mieszkaniu
wielopokojowym).

a. Przesłanki zasiedzenia nieruchomości (możliwe nawet przy posiadaniu w złej wierze) art.
172 KC :

Posiadanie samoistne- władanie rzeczą jak właściciel (najemcy nie wliczamy, bo jest to

władanie zależne).

Upływ czasu:

- posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeśli posiada
własność nieprzerwanie od 20 lat jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w
złej wierze.
- po upływie lat 30 posiadacz nabywa własność nieruchomości, choćby uzyskał posiadanie
w złej wierze (np. nabywa nieruchomość w sposób nieformalny, bez aktu notarialnego).

8

Skrócenie do 20 lat, jeżeli posiadacz jest w dobrej wierze w chwili uzyskania posiadania.
Nie ma znaczenia, że później dowiedział się o wadach swojego tytułu.

b. Przesłanki zasiedzenia ruchomości:

Posiadanie samoistne- takie, które odpowiada treści prawa własności (nie może to być

złodziej, bo działa w złej wierze)

Upływ 3 lat

Dobra wiara posiadacza- musi utrzymywać się przez całe 3 lata. Ma miejsce, gdy z

przyczyn usprawiedliwionych (a więc bez niedbalstwa) posiadacz nie wie, że nie
przysługuje mu prawo własności, np. posiadacz nie wie, że nabył rzecz od osoby, która nie
była właścicielem, że nabył rzecz od osoby nie posiadającej zdolności do czynności
prawnych albo nie wie, że akt notarialny dotknięty był brakiem powodującym jego
nieważność. Art. 7 KC- domniemanie prawne istnienia dobrej wiary.

c. Nieprzerwane posiadanie.

Art. 292 KC- służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w przypadku, gdy
polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności
nieruchomości stosuje się tu odpowiednio.

Art. 340 KC- domniemanie ciągłości posiadania- przemijająca przeszkoda nie przerywa
posiadania.

Art. 345 KC- posiadanie przywrócone uznaje się za nieprzerwane.

Art. 175 KC- bieg zasiedzenia- do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
biegu przedawnienia roszczeń.

Przy zawieszeniu zasiedzenia(art. 120 i 121 KC)- to co miało miejsce przed zawieszeniem nie
jest skreślane. Casus a siła wyższa- różnice- siła wyższa to zdarzenie przyszłe nieprzewidywalne,
ma większą moc niż casus.

Przy przerwaniu biegu zasiedzenia- (art. 123 KC)- przerywa każda czynność podjęta
bezpośrednio przed sądem, poczynione w celu odzyskania posiadania- powództwo windykacyjne.
Uznanie roszczenia- przerwa, zasiedzenie biegnie od początku. Wszczęcie mediacji- KPC.

d. Szczególna ochrona małoletniego właściciela nieruchomości.

Art. 173 KC- jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest
małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania
pełnoletniości przez właściciela.

e. Doliczenie czasu posiadania poprzednika (accessio possessionis lub accessio temporis).

Art. 176 KC- posiadanie przechodzi z jednej osoby na drugą, może to mieć miejsce:

W wypadku przeniesienia posiadania przez dotychczasowego posiadacza

9

W wypadku dziedziczenia

Jeżeli podczas biegu posiadania nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może
doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swojego poprzednika. Jeżeli jednak
poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może
być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi
przynajmniej 30 lat. Nie ma to zastosowania w przypadku samowolnego zawładnięcia rzeczą.

e. Skutki zasiedzenia

Skutek- nabycie własności przez posiadacza. Następuje ono ex lege (z mocy prawa) z chwilą
upływu terminu zawartego w ustawie. Jest to pierwotny sposób nabycia własności.

Art. 609 i 610 KPC- posiadacz który nabył własność przez zasiedzenie może żądać, aby sąd
stwierdził to w orzeczeniu. Odbywa się to w trybie postępowania nieprocesowego. Postanowienie
to ma charakter deklaratoryjny. Możliwość żądania stwierdzenia zasiedzenia nie przedawnia się.

Do czasu upływu terminu zasiedzenia posiadaczowi nie przysługuje co do rzeczy żadne prawo.
Posiadacz in statu usucapiendi znajduje się jedynie w pewnej sytuacji faktycznej, która może
prowadzić do zasiedzenia.

Zasiedzenie nie powoduje wygaśnięcia obciążeń własności. Wykonywanie posiadania przez
osobę nieuprawnioną jest skierowane przeciwko właścicielowi, a nie przeciwko osobom, którym
przysługują do rzeczy prawa rzeczowe ograniczone. Zasiedzenie biegnie więc nie przeciwko
osobom trzecim, ale przeciw właścicielowi.

f. Przemilczenie.

Art. 183 KC- nabycie własności w drodze przemilczenia następuje w przypadkach wskazanych
w ustawie: rzeczy zgubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, zwierząt
zabłąkanych lub tych, które uciekły. Przemilczenie dotyczy tylko rzeczy ruchomych.

Kto znalazł rzecz ruchomą powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru
rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie kto jest uprawniony lub nie zna miejsca zamieszkania
uprawnionego, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy
(zwykle jest to starosta).

Osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek:

Niewykonania przez właściciela swojego prawa

Przez czas określony w ustawie

Podstawą do nabycia jest więc bezczynność wierzyciela.

5. Inne wypadki nabycia i utraty własności

Należą do nich: zrzeczenie się własności, zawłaszczenie wraz z problematyką nabycia własności
roju pszczół, który opuścił ul, znalezienie, nabycie pożytków naturalnych rzeczy, akcesja-
połączenie rzeczy.

10

a. Zrzeczenie się własności nieruchomości – zniesiono art. 179 KC. Zrzeczenie się własności
nieruchomości w myśl KC jest niemożliwe.

UGN- art. 16 – państwowa lub samorządowa osoba prawne może zrzec się własności lub
użytkowania wieczystego nieruchomości odpowiednio na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego.

b. zrzeczenie się własności ruchomości- art. 180 KC następuje przez porzucenie rzeczy z
zamiarem wyzbycia się własności. Jest to czynność prawna jednostronna realna. Rzecz taka staje
się res nullus- rzeczą niczyją.

c. zawłaszczenie- własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez objęcie jej w posiadanie
samoistne- art. 181 KC. Do zawłaszczenia konieczne jest więc zawładnięcie rzeczą w intencji stania
się jej właścicielem. Jest to czynność prawna jednostronna realna. Powoduje ona pierwotne nabycie
własności.

Art. 182 KC- skutki wyrojenia pszczół- rój pszczół, który opuścił ul staje się rzeczą niczyją, jeżeli
właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od wyrojenia się. Możliwe są więc trzy sytuacje:

Rój osiadł dziko, np. w dziupli lub na drzewie- właściciel może rój zabrać jako swoją
własność

Rój osiadł w cudzym ulu niezajętym- może żądać jako właściciel wydana roju za zwrotem
kosztów

Rój osiadł w cudzym ulu zajętym- rój staje się własnością tego, czyją własnością jest rój,
który się w ulu znajdował, a dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje roszczenie z
tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

d. znalezienie rzeczy- dotyczy rzeczy zgubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się
własności oraz zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły.

Znalazca ma obowiązek zawiadomić o znalezieniu osobę uprawnioną do odbioru rzeczy, jeśli nie
zna osoby uprawnionej lub jej miejsca zamieszkania, zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić
tzw. organ przechowujący (starosta).

Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną,
znalazca winien oddać na przechowanie organowi przechowującemu, inne zaś rzeczy na żądanie
tego organu.

Na skutek zgubienia i znalezienia właściciel nie traci prawa własności. Znalazcy przysługuje
znaleźne w wysokości 10 % wartości rzeczy, jeśli zgłosi swe roszczenie najpóźniej w chwili
wydania rzeczy osobie uprawnionej.

Jeśli właściciel nie odbierze rzeczy w ciągu roku od dnia wezwania go przez organ, a w razie
niemożności wezwania, w ciągu dwóch lat od jej znalezienia, pieniądze i inne wartościowe rzeczy
stają się własnością Skarbu Państwa. Inne zaś rzeczy stają się własnością znalazcy, jeśli uczynił
zadość swoim obowiązkom. Jeżeli rzeczy znajdują się na przechowaniu organu państwowego,
znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów. Ten sposób nabycia własności nosi nazwę
przemilczenia.

11

Delegacja ustawowa dla RM- art. 185 KC- rozporządzenie RM określi organy właściwe do
przechowywania rzeczy znalezionych i do poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru, zasady
przechowywania tych rzeczy oraz sposób poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru.

Przepisy te nie mają zastosowania:

W razie znalezienia rzeczy w budynku publicznym lub innym pomieszczeniu otwartym

dla publiczności, w wagonie kolejowym, na statku lub innym środku transportu
publicznego. Znalazca zobowiązany jest wtedy oddać rzecz zarządcy budynku lub
pomieszczenia lub zarządcy środków transportu publicznego, a ten postąpi z rzeczą zgodnie
z właściwymi przepisami- art. 188 KC.

W razie znalezienia tzw. skarbu, tj. rzeczy mającej znaczniejszą wartość materialną,

naukową, artystyczną, a znalezionej w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela
byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca ma obowiązek oddać rzecz właściwemu organowi
państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się
odpowiednie wynagrodzenie.

e. Nabycie pożytków naturalnych rzeczy- art.190 KC. Pożytki naturalne rzeczy- płody i inne
odłączone od niej części składowe, jeżeli wg zasady prawidłowej gospodarki stanowią normalny
dochód z rzeczy.

Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy, nabywa ich własność przez odłączenie
ich od rzeczy.

Lege non distinguente (czego prawo nie rozróżnia, tego nie należy rozróżniać) jest obojętne, kto
dokonał odłączenia pożytków od rzeczy i czy stało się to za wiedzą uprawnionego do ich
pobierania. W każdym wypadku przypadają one uprawnionemu do ich pobierania.

f. Akcesja- w razie połączenia dwóch rzeczy w sposób trwały powstaje nowa rzecz.

Akcesja- zdarzenie prawne o charakterze czysto faktycznym. Przemiany własności jakie ona
wywołuje następują niezależnie od tego, kto dokonał połączenia. Mają one zastosowanie także
wtedy, gdy do połączenia doszło bez udziału człowieka, na skutek działania sił przyrody.

Art. 191 KC- skutki akcesji rzeczy ruchomej z nieruchomością- własność nieruchomości
rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się
jej częścią składową. Oznacza to, że właściciel ruchomości traci w następstwie połączenia własność
rzeczy, a nieruchomość ulega ulepszeniu. Zasada ta odnosi się do wszystkich nieruchomości
(gruntowe, budynkowe, lokalowe).

Akcesja rzeczy ruchomych (art. 192- 194 KC) obejmuje trzy sytuacje :

Połączenie (np. wytworzenie z drewna i innych materiałów mebli)- jeżeli przywrócenie
stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami,
dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości, a ich udziały oznacza się wg
stosunku wartości rzeczy połączonych. Jednak, gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość

12

znacznie większą niż pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami
składowymi- art. 193 KC.

Pomieszanie (np. pomieszanie żyta z pszenicą)- jeżeli przywrócenie stanu poprzedniego

byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają
się współwłaścicielami całości, a ich udziały oznacza się wg stosunku wartości rzeczy
pomieszanych.- art. 193 KC

Przetworzenie (np. wytworzenie nowej rzeczy z cudzych materiałów)- ten kto wytworzył

nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów staje się jej właścicielem, jeśli wartość nakładu
pracy jest większa od wartości materiałów.- art. 192 § 1 KC

Jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeśli wartość materiałów jest
większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela
materiałów.

Gdy spisania jest umowa cywilno prawna przepisy te nie mają zastosowania.

Art. 194 KC- podstawa prawna rozliczeń- przepisy o przetworzeniu, pomieszaniu i połączeniu
nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody i przepisom o bezpodstawnym
wzbogaceniu.

g. Wywłaszczenie- art. 112- 127 UGN. Wywłaszczenie dotyczy tylko nieruchomości.
Wywłaszczenie może mieć miejsce jedynie na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu
terytorialnego.

Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa
własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości.

Postaci wywłaszczenia wg UGN:

Tylko część fizyczna nieruchomości

W całości

Ustanowienie służebności

Wywłaszczenie nie następuje jedynie w drodze decyzji adm., możliwe również zawarcie umowy
cywilnoprawnej, poprzedzonej negocjacjami.

Wywłaszczenie możliwe jest tylko na cele publiczne, np. autostrady, szkoły etc. Wywłaszczenie
następuje za słusznym odszkodowaniem w wysokości rzeczywistej (rynkowej) wartości
nieruchomości.

W drodze wywłaszczenia może być również przyznana nieruchomość zamienna.

W przypadku odwołania- odwołanie wnoszone do wojewody.

13

WSPÓŁWŁASNOŚĆ

1. Nigdy nie oznacza wyłącznego prawa do fizycznie wyodrębnionej rzeczy. Uprawnienie każdego
współwłaściciela jest jednakowe.

Art. 195 KC- definicja- współwłasność jednej rzeczy może przysługiwać jednocześnie kilku
osobom. 2 cechy:

- jedność przedmiotu (rzeczy)- brak norm w KC dotyczących innych praw podmiotowych będących
przedmiotem współwłasności- stosuje się wtedy art. 195 KC.

- wielość podmiotów- co najmniej dwa, spółka z. o. o. jako osoba prawna- tylko jeden podmiot.

2. Postaci art. 196 KC.

- łączna- towarzyszy stosunkowi osobistemu, trwałemu i pełni wobec niego rolę służebną.
Bezudziałowa. Nie można jej znieść, gdy trwa stosunek osobisty, np. współwłasność wspólników
spółki cywilnej (nie jest to ani osoba prawna, ani niepełna osoba prawna). Przykłady:

KRO wspólność ustawowa ułomna ograniczona art. 35 KRO- wspólność łączna
bezudziałowa. Wspólność łączna z chwilą ustania małżeństwa, ustaje. Wtedy łączna
przekształca się na wspólność w częściach ułamkowych. Dopóki trwa współwłasność łączna
nie można jej znieść.

Art. 220 KC- roszczenie o zniesienie własności ułamkowej- majątkowe, nieprzedawnialne.

Np. spadkobranie- brak stosunku osobistego; czynności prawne- kupno jednej rzeczy przez
kilka osób; czynności faktyczne; zasiedzenie- możliwe współposiadanie samoistne, a tym
bardziej zasiedzenie; spłata kilku współwłaścicieli, ale pozostawienie dwóch; konkubinat

- współwłasność w częściach ułamkowych (część idealna, myślowa)- wyrażone poprzez ułamek lub
procent. Udział należy wyłącznie do współwłaściciela. Art. 198 KC- możliwość rozporządzania
udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

Możliwość zbycia w drodze przeniesienia własności, udział można również obciążyć hipoteką (jeśli
jest się współwłaścicielem. Można rozporządzić udziałem mortis causa. Nie można jednak
ustanowić służebności na udziale.

3. Zarząd całą rzeczą wspólną- rozumiany zawsze szeroko. Są to czynności faktyczne, prawne i
procesowe. Przepisy KC- ius dispositivum (względnie obowiązujące).

Może istnieć zarząd umowny, zasady zarządu może też ustalić sąd.

Zarząd ustawowy (KC):

Zwykły zarząd- art. 201 KC- zasada woli większości. Większość oblicza się wg wielkości
udziałów. Brak zgody większości- każdy może zwrócić się do sądu o upoważnienie do
dokonania czynności.

Czynności przekraczające zwykły zarząd- art. 199 KC- coś co wykracza poza bieżącą
eksploatację rzeczy, np. obciążenie całej rzeczy hipoteką, zmiana przeznaczenia rzeczy.

14

Obowiązuje zasada jednomyślności. W przypadku braku takiej zgody współwłaściciele,
których udziały wynoszą więcej niż połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

Czynności prawne zachowawcze- art. 209 KC- zmierzają do zachowania wspólnego
prawa, np. wytoczenie powództwa windykacyjnego o zwrot rzeczy, wniosek o
rozgraniczenie nieruchomości, sprzedaż rzeczy, której grozi szybkie pogorszenie się,
rozbiórka budynku, który grozi zawaleniem, dochodzenie całej należności wynikającej z
czynszu najmu przez współwłaściciela, który sprawuje zarząd, żądanie odszkodowania od
osoby, która dokonała wycinki drzew na nieruchomości wspólnej (wg SN). Może je podjąć
każdy. Mogą być to zarówno czynności zwykłego zarządu, jak i te przekraczające zwykły
zarząd.

Zasada ingerencji sądu- każdy może tego żądać- art. 202 i 203, uzupełnienie zasady woli stron.
Można ustanowić zarządcę- charakter uzupełniający. Zarządcą może być osoba trzecia, albo
współwłaściciel, kompetencje tylko w granicach zwykłego zarządu.

4. Korzystanie z rzeczy wspólnej- art. 206 i 207 KC. Pożytki pobierane stosownie do
wysokości udziału.

Używanie i posiadanie rzeczy- każdy ze współwłaścicieli ma prawo do posiadania i używania
rzeczy całej, uwzględniając takie samo prawo pozostałych. Art. 206 KC- współposiadanie, gdy
jeden ze współposiadaczy nie jest dopuszczany- roszczenie o dopuszczenie do współposiadania.
Orzeczenie będzie wykonane, gdy nie wymaga kooperacji. Nie da się realizować współposiadania
bez współdziałania.

Można żądać podziału quo usum, w postępowaniu nieprocesowym. Nie dochodzi tu do zniesienie
współwłasności, tylko rozstrzyga faktycznie (prowizorycznie).

Art. 221 KC- wyłącznie w drodze umowy uprawnienia do korzystania ze współwłasności.
Wyjątek- gdy udział będzie zbyty, a nabywca wiedział o tym lub mógł się o tym bez trudu
dowiedzieć.

5. Zniesienie współwłasności.

Współwłasność przymusowa urządzeń wspólnych, np. klatki schodowe- ustawa o własności lokali.
Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu- art. 220 KC. Rodzaje zniesienia
współwłasności- umowa, postępowanie nieprocesowe- art. 617- 625 KC.

Sposoby zniesienia współwłasności:

Podział fizyczny rzeczy- nie zawsze jest dopuszczalny, sytuacje te to np., gdy podział ten
może spowodować zmianę przeznaczenia rzeczy lub spowodować znaczne obniżenie
wartości rzeczy. Przy nieruchomościach niedopuszczalny jest podział wg pięter (poziomy i
pionowy). W wyjątkowych wypadkach taka możliwość, np. ustanowienie odrębnej
własności lokali. Istnieje możliwość dopłat lub ustanowienia służebności.

Przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli lub niektórym- jest to możliwe, gdy
podział fizyczny rzeczy jest niedopuszczalny, np. przy nieruchomościach rolnych
(tendencja do nierozdrabniania gospodarstw, ale kategoryczny zakaz zniesiono). Spłaty dla

15

pozostałych współwłaścicieli. Wysokość spłaty musi być równa wartości udziału.
Możliwość rozłożenia spłat na raty (maksymalnie 10 lat).

Podział cywilny rzeczy- wyjście ostateczne. Podział ten dokonywany jest w trybie KPC w
formie licytacji publicznej.

6. Ustawa o własności lokali z 2004 r.

a. Zasada superficies solo cedit- art. 46 KC. Odrębne lokale- wyodrębnione tylko wg wskazanych
w ustawie zdarzeń prawnych. Wpis do księgi wieczystej ma przy obrocie nieruchomościami
charakter konstytutywny.

Art. 2 ustawy- warunkiem formalnym jest samodzielność lokalu. Konieczne jest uzyskanie
zaświadczenia od starosty. Części składowe lokalu to nie tylko to co jest z nim powiązane
fizycznie, ale też pomieszczenia przynależne (np. piwnica).

Udział w nieruchomości wspólnej- współwłasność w części ułamkowej mająca charakter
współwłasności przymusowej. Wyodrębnianie nieruchomości lokalowych może następować
sukcesyjnie. Nieruchomość wspólna- istnieje już w chwili wyodrębnienia jednego lokalu.

Jeżeli budynek został wzniesiony na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, przedmiotem
wspólności jest to prawo.

2 księgi- pierwsza dla nieruchomości macierzystej + druga nowo założona wraz z wpisem dla nowo
wyodrębnionej nieruchomości lokalowej.

b. Ustanowienie odrębnej własności lokali

Na podstawie umowy- umowa w formie aktu notarialnego, jest to jedna czynność prawna.

Umowa zawiera: oświadczenie właściciela nieruchomości macierzystej o ustanowieniu
odrębnej własności lokali + oświadczenie woli stron; oświadczenie woli o przeniesieniu
własności nowo wyodrębnionej nieruchomości na nabywcę.

Jednostronna czynność prawna- dopuszczalne, gdy właściciel dokonuje wyodrębnienia
dla siebie. Nie można tego uczynić w drodze testamentu. W drodze testamentu można
jednak uczynić zapis obciążający spadkobiercę, by dokonał tego wyodrębnienia.
Art. 6 ustawy- wspólnota mieszkaniowa- własność sensu stricto, różnica między
spółdzielnią. Własnościowe- to nie jest własność, ale ograniczone prawo rzeczowe.
Wspólnota mieszkaniowa- ogół właścicieli, może ona zaciągać zobowiązania i nabywać
prawa, jest na mocy art. 33 z indeksem 1 niepełną osobą prawną.
Art. 16 ustawy- wspólnota może żądać sprzedaży lokalu w drodze KPC.

OCHRONA WŁASNOŚCI

1. Roszczenie windykacyjne, negatoryjne i roszczenia uzupełniające.

Typ ochrony petytoryjnej (ochrona prawa). Nie oznacza to wyłączenia ochrony posesoryjnej
(ochrona stanu faktycznego). Art. 189 KC- ustalenie stanu faktycznego lub prawa, gdy powód ma w

16

tym interes prawny. Windykacyjne i negatoryjne- ochrona ma charakter obiektywny (niezależnie os
winy sprawcy naruszenia).

2. Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio)- art. 222 § 1 KC

Art. 222 § 1 KC- Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz
została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne wobec właściciela uprawnienie do
władania rzeczą.

Właściciel jest jednoczenie wydzierżawiającym- zbieg roszczeń, uprawniony może wybrać z
jakiego uprawnienia skorzystać. Korzystniejsze jest więc rei vindicatio. Obowiązek wydania rzeczy
wraz ze wszystkim- qum omni causa.

Legitymacja czynna- zdolność bycia powodem. Właściciel lub współwłaściciel. Art. 7 KRO-
generalna legitymacja procesowa dla prokuratora.

Właściciel może żądać wydania rzeczy sobie lub osobie trzeciej przez siebie wskazanej. Dowód
własności- w lepszej sytuacji jest właściciel nieruchomości (domniemanie prawdziwości wpisu do
księgi wieczystej). Brak domniemań w stosunku do rzeczy ruchomej.

Legitymacja bierna- każdy kto włada rzeczą, klasyczny dzierżyciel lub przechowawca.

Ciężar dowodu spoczywa na właścicielu. Art. 5 KC (zarzut nadużycie prawa). Pozwanemu służy
skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania rzeczy (charakter dylatoryjny).

Roszczenie windykacyjne nie ulega przedawnieniu, tylko gdy dotyczy nieruchomości.

3. Roszczenie negatoryjne (actio negatora)- art. 222 § 2 KC.

Art. 222 §2 KC- Przeciwko osobie, która naruszyła własność w inny sposób niż pozbawienie
właściciela faktyczne władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie
stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń.

SN- nieruchomości, przejeżdżanie, przechodzenie, immisje- zawsze ma być to działanie ludzkie.

Elementy- mogą być dochodzone łącznie. W orzeczeniu sąd powinien opisać stan zgodny z
prawem.

Legitymacja czynna- właściciel, procesowa- także prokurator, bierna- naruszyciel. Powód ma
lepszą sytuację niż w rei vindicatio. Art. 339 i 341 KC- dowód własności uproszczony zarówno
przy ruchomościach jak i nieruchomościach.

Roszczenie to dotyczące nieruchomości nie przedawnia się.

4. Roszczenia uzupełniające- art. 224 KC.

roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości
roszczenie o odszkodowanie w przypadku zniszczenia lub utraty rzeczy.

17

Mogą one być samoistnym przedmiotem obrotu. Właściciel może dokonać przelewu wierzytelności
na osobę trzecią.

Art. 230 KC- przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko posiadaczowi samoistnemu
stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z
przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego. Przedawnienie- 1 rok od chwili zwrotu
rzeczy. Ochrona ta ma charakter subiektywny (zależy od winy naruszającego, a dokładnie chodzi o
stan świadomości).

a. Możliwe 3 sytuacje:

Posiadacz był w dobrej wierze- nie ma wtedy żadnych roszczeń uzupełniających. Ponadto
posiadacz samoistny nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy
odłączone w trakcie jego posiadania, oraz zachowuje pożytki cywilne, jeśli stały się w tym
czasie wymagalne

Posiadacz był w złej wierze- pełne wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy + roszczenie o
odszkodowanie. Casus mixtus- trzeba udowodnić brak związku przyczynowego między
czynem zarzucanym a szkodą- posiadacz w złej wierze odpowiedzialny jest za pogorszenie i
utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie, także wtedy gdyby
znajdowała się w posiadaniu uprawnionego np. pożar dzielnicy. Ponadto można od niego
żądać zwrotu pożytków, które uzyskał i tych, których nie uzyskał w wyniku złej gospodarki.

Posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu
powództwa windykacyjnego- od chwili dowiedzenia się osoba powinna uczynić zadość
roszczeniom uzupełniającym. Powinna zwrócić pożytki, tylko te które uzyskała.
Odszkodowanie za pogorszenie lub utratę rzeczy- tylko gdy ponosi ona winę.

b. Rozliczenia z tytułu nakładów---> roszczenie uzupełniające, z jednej strony chroni właściciela,
a z drugiej posiadacza.

Podział nakładów: konieczne (niezbędne do utrzymania rzeczy w należytym stanie), inne- dzielone
na użyteczne i zbytkowne. Użyteczne- ponad należyty stan, służą ulepszeniu rzeczy; zbytkowne-
chodzi o szczególne upodobania, np. fontanna.

Zwrot nakładów:

W dobrej wierze- zwrot nakładów koniecznych, inne- o ile zwiększają wartość rzeczy w

chwili jej wydania. Często powoływany jest biegły.

W złej wierze- zwrot tylko nakładów koniecznych, gdyby właściciel wzbogacił się
bezpodstawnie jego kosztem.

W dobrej wierze i dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa
windykacyjnego- tylko nakłady konieczne.

18

c. Formy rozliczenia z tytułu nakładów- art. 227 KC.

Zwrot poprzez wypłatę równowartości nakładów albo zebranie ich w naturze poprzez odłączenie od
rzeczy. W dobrej wierze- może zabrać, nawet gdy stały się częścią składową; w złej wierze- tylko
równowartość.

Przedawnienie roszczenia o zwrot nakładów- 1 rok od wydania rzeczy.

d. Budowa na cudzym gruncie- art. 231 KC.

Kreowane roszczenie i wykup. Przysługuje ono z jednej strony osobie, która wzniosła budynek, a z
drugiej właścicielowi gruntu. Obie sytuacje analizowane osobno:

§ 1- roszczenie o wykup osoby, która wzniosła budynek- posiadacz samoistny w dobrej
wierze, trzeba wykazać wzniesienie budynku lub innego urządzenia (sztuczna konstrukcja),
np. kanał, silos. Sztuczna konstrukcja musi znacznie przenosić wartość zajętej na ten cel
działki. Budowla musi być znacznie bardziej wartościowa, niż zajęta na ten cel działka.
Osoba która wzniosła budynek może żądać , aby właściciel przeniósł na niego własność
działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Roszczenie to jest nieprzedawnialne.

§2- roszczenie o wykup przez właściciela- właściciel gruntu, na którym wzniesiono
budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej działki, może
żądać, aby osoba, która wzniosła budynek lub inne urządzenie, nabyła od niego własność
działki za odpowiednim wynagrodzeniem. (brak dobrej wiary i posiadania samoistnego).
Orzeczenie SN- roszczenie z 231 KC ma również osoba, która w chwili realizacji
współposiadała (także z właścicielem tej nieruchomości).

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

29.07.2005r.- ustawa, termin do przekształceń do 31.12.2012r. Nie ma już dzierżawy wieczystej. W
1961 r. po raz pierwszy pojawiło się użytkowanie wieczyste (ustawa o gospodarce miastach i
osiedlach).

1. Przedmiot- art. 232 KC

Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa---> położone w granicach
administracyjnych miast i poza nimi, lecz włączone do planu zagospodarowania
przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

Grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego---> lub ich związków
Nie wchodzą w grę inne państwowe osoby prawne.

Kto może być użytkownikiem wieczystym: osoby fizyczne, osoby prawne, ułomne osoby
prawne.

Użytkowanie wieczyste jest prawem uniwersalnym. Jego treść jest zdeterminowana umową.

19

2. Stosowana analogia legis- w odniesieniu do ochrony, stosunków sąsiedzkich i współwłasności.
Użytkowanie wieczyste ma podobne roszczenia do windykacyjnego i negatoryjnego. Dopóki trwa
użytkowanie wieczyste rei vindicatio i actio negatora mogą być skierowane również przez Skarb
Państwa.

3. Treść i granice

Art. 233 KC- granice: ustawy, zasady współżycia społecznego, umowa o oddanie gruntu w
użytkowanie wieczyste. Użytkownik wieczysty może: korzystać z gruntu z wyłączeniem innych
osób, może swoim prawem rozporządzać (zbyć użytkowanie wieczyste lub znieść czynności mortis
causa).

Art. 237 KC- do przeniesienia użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o
przeniesieniu własności nieruchomości.

Użytkowanie wieczyste można obciążyć hipoteką, również bez zgody właściciela. Wg doktryny-
użytkowanie wieczyste również można obciążyć służebnością.

Jest to nabycie pochodne. Jest to również prawo terminowe- najkrócej- 40 lat, najdłużej- 99lat.
Termin biegnie od pierwszego ustanowienia.

Art. 32 UGN- prawo do rozporządzania przez właściciela jest ograniczone. Nieruchomość
sprzedana tylko użytkownikowi wieczystemu, lub na linii gmina- Skarb Państwa. Można korzystać
z gruntu, ale rozporządzać tylko prawem użytkowania wieczystego. Użytkownik wieczysty może
podnieść roszczenie przeciwko właścicielowi- analogia z ochrony własności.

Status budynków- tylko wyjątkowo mogą być nieruchomością. Zasadą jest superficies solo cedit. W
przypadku użytkowania wieczystego art. 235 KC- budynki wzniesione na gruncie należącym do
SP lub gmin, wzniesione przez użytkownika wieczystego są jego własnością. To samo dotyczy
budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami
przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Przysługująca własność
budynków jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Prawo związane dzieli los prawny
z prawem głównym.

Użytkowanie wieczyste jest prawem terminowym, dziedzicznym. Można je przedłużyć. Art. 236
KC- odmowa przedłużenia ze względu na ważny interes społeczno- gospodarczy. Umowa o
przedłużenie użytkowania wieczystego powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (na 5 lat
przed upływem użytkowania).

Jest to prawo odpłatne. Użytkownik wieczysty wnosi opłatę roczną- art. 238 KC i UGN. Przy
ustanowieniu użytkowania wieczystego wnosi się tzw. opłatę pierwszą. Roszczenia z tego tytułu
mają charakter cywilno- prawny- UGN art. 71 i 72. Zależy od celu ustanowienia użytkowania
wieczystego.

4. Ustanowienie użytkowania wieczystego.

234 KC- stosowane odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (akt notarialny ad
solemnitatem). UGN- konstytutywny wpis do księgi wieczystej. Obligatoryjny jest przetarg.

20

Wyjątkowo jednak w trybie bezprzetargowym- gdy użytkowanie wieczyste ustanowiono między SP
a gminą (brak opłaty pierwszej).

Zasiedzieć można użytkowanie wieczyste, które już wcześniej zostało na rzecz kogoś ustanowione.

5. Wygaśnięcie użytkowania wieczystego.

Może ono podlegać wywłaszczeniu. Rozwiązanie umowy za zgodą stron. Konfuzja- zarówno
użytkowanie wieczyste jak i własność znajdują się w rękach tego samego podmiotu, np.
odziedziczenie przez SP lub przeniesienie własności na rzecz użytkownika wieczystego. Wyjątek-
art. 325 § 2 KC (zastaw właścicielski).

Art. 240 KC- rozwiązanie umowy, gdy użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób
oczywiście sprzeczny z umową. Umowa ta może być rozwiązana przez sąd powszechny.

Art. 239 KC- umowa o oddanie gruntu; cel ustanowienia + szczegółowe opisy.

6. Skutki:

Art. 241 KC- wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają wszystkie

ustanowione na nim obciążenia. Wyjątek- decyzja o przekształceniu nie narusza praw osób
trzecich- gdy były użytkownik wieczysty staje się właścicielem.
Art. 101 ustawy o księgach wieczystych i hipotece- z mocy prawa- prawo zastawu na
roszczeniach użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki. W miejsce hipoteki
pojawia się zastaw na prawie (zastaw na roszczeniach).

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje roszczenie o wynagrodzenie w wysokości
wartości rynkowej budynku- art. 33 ust. 2 UGN. Budynki wzniesione wbrew umowie-
roszczenie nie przysługuje. Roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat od dnia zwrotu
gruntu właścicielowi przez użytkownika wieczystego.

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

1. art. 244 KC + 43 UGN- trwały zarząd, odesłanie do przepisów o użytkowaniu.

Trwały zarząd może przysługiwać stationes fisci.

Zasada praw nabytych. Ciężary realne były znane prawu rzeczowemu z 1946 r. Właściciel
nieruchomości był zobowiązany do aktywnych pozytywnych świadczeń wobec drugiego
właściciela nieruchomości. W prawie polskim żadna ze służebności nie przypomina ciężarów
realnych.

2. Dwie kategorie:

Korzystanie z rzeczy
Nie korzystanie z rzeczy

Istotą jest możliwość zaspakajania się z rzeczy, np. zastaw kodeksowy, rejestrowy, hipoteka.

21

Przedmiot ograniczonego prawa rzeczowego:

Rzeczy- tylko nieruchomości- hipoteka, służebność, własnościowe spółdzielcze prawo do

lokalu, ruchomości i nieruchomości- użytkowanie, tylko ruchomości- zastaw kodeksowy i
rejestrowy.

Prawa- użytkowanie praw, zastaw na prawach, hipoteka. Obowiązuje zasada pełnej

wyłączności- gdy hipoteka, nie można ustanowić zastawu. Hipoteka może obciążać hipotekę
wierzytelności obciążonej hipotecznie (subintabulat).

Ograniczone prawa rzeczowe są skuteczne erga omnes.

3. Ustanowienie.

Umowa właściciela lub innego podmiotu uprawnionego z osobą na rzecz której prawo
ma być ustanowione. Odpowiednio stosowane są przepisy dotyczące przeniesienia
własności (art. 155 i nast.). Wyjątki:

 Można złożyć do umowy warunek lub termin
 Forma aktu notarialnego konieczna dla właściciela, który ustanawia ograniczone

prawo rzeczowe. Forma dla drugiej strony dowolna (działa art. 60 KC).

Przy zastawie kodeksowym konieczne wydanie rzeczy (czynność realna).

Orzeczenie sądowe- art. 145 KC, służebność drogi koniecznej, służebność budynkowa,
hipoteka przymusowa. W prawie polskim brak hipoteki ustawowej.
Hipoteka przymusowa- orzeczenie sądu + wpis do księgi wieczystej. Nie ma żadnej hipoteki
bez wpisu.

Orzeczenie administracyjno- prawne- np. hipoteka przymusowa w drodze decyzji

administracyjnej (ordynacja podatkowa)

Wywłaszczenie- z decyzji o wywłaszczeniach może wynikać decyzja adm. o

wywłaszczeniach, np. zastaw skarbowy (ordynacja podatkowa).

Zasiedzeniu ulega tylko 1 służebność. Zastaw kodeksowy może powstać ex lege, ustawowe prawo
zastawu.

Art. 248 KC- można zmienić umową służebność, można zmodyfikować treść użytkowania. Dzieje
się to w granicach treści ograniczonego prawa rzeczowego.

Jeśli zmiana treści dotyka praw osób trzecich- wymagana jest zgoda osoby- art. 248 § 2 KC (art. 62
KC konstrukcja negotium claudicans).

4. Przeniesienie.

Art.

KC. Ograniczone prawa rzeczowe są to prawa niezbywalne, lub zbywalne z innymi

prawami. Jeśli dopuszczalne- umowa między dotychczasowymi uprawnionymi, nie jest potrzebna
zgoda właściciela.

Niezbywalne- użytkowanie z wyjątkiem time- sharingu, służebność osobista; zastaw i hipoteka
przenoszalne, lecz tylko z wierzytelnością, którą obciążają lub zabezpieczają. Służebność

22

gruntowa- przeniesiona tylko z własnością nieruchomości władnącej. Czasem istnieją dodatkowe
elementy, np. przyjęcie do spółdzielni.

5. Zasada pierwszeństwa- art. 249 KC.

Gdy istnieje obciążenie więcej niż dwoma ograniczonymi prawami rzeczowymi, tylko w przypadku
kolizji, np. honorowanie jednego prawa wpływa na wartość drugiego; pełne zaspokojenie jednego
uprawnionego wyłącza zaspokojenie drugiego (zwłaszcza przy hipotekach). Kolizja użytkowanie a
służebność.

Kolizja praw ze stosunków obligacyjnych- w KC brak regulacji, ale obowiązuje zasada
proporcjonalnego zaspakajania- art. 1026 KPC.

Hierarchia- prawo z lepszym pierwszeństwem jest w pierwszej kolejności wykonywane,

np. wstrzymanie użytkowania, a wykonywana jest wyłącznie służebność.

Prior tempore potior iure- głównie dotyczy rzeczy ruchomych.

Prawa na nieruchomościach:

 Konkurencja praw niewpisanych- nadal rządzi zasada prior tempore potior iure.
 Art. 11 ustawy o księgach wieczystych i hipotece- konkurencja prawa wpisanego z

prawem niewpisanym- pierwszeństwo ma prawo wpisane, bez względu na czas
powstania.

 Zbieg praw wpisanych- decyduje chwila złożenia wniosku o wpis. Wpis- orzeczenie

sądowe w postępowaniu wieczysto- sądowym. Chwila oznacza godzinę i minutę
oddania w biurze podawczym. Równoczesne wnioski- równe pierwszeństwo.
Art. 310- zastaw kodeksowy powstały później niż inne ograniczone prawa rzeczowe
na rzeczy ruchomej ma lepsze pierwszeństwo.

Art. 250 KC- umowna zmiana pierwszeństwa- np. wierzyciele hipoteczni z pozycji 1 i 3

zamieniają się pierwszeństwem. Jeżeli zmiana ta wpłynie niekorzystnie na sytuację osoby,
której interesy zostaną naruszone, potrzebna jest zgoda wierzyciela hipotecznego z pozycji
2.

Art. 13 ustawy o księgach wieczystych- zastrzeżenie pierwszeństwa na rzecz innych
praw przez właściciela przy ustanawianiu ograniczonego prawa rzeczowego na
nieruchomości- zastrzeżenie musi być równoznaczne z ustanowieniem. Osoba z gorszym
pierwszeństwem wie o tym i się na to zgadza.

6. Wygaśnięcie.

Umowy, zrzeczenie się, konfuzja. Art. 325 § 2 KC- zastaw nie wygasa, w przypadku konfuzji,
jeżeli wierzytelność jest obciążona prawem osoby trzeciej lub przez nią zajęta.

23

UŻYTKOWANIE ZWYKŁE

1. Treść.

Art. 252 KC- używanie i pobieranie pożytków. Korzystanie z rzeczy (niewłaścicielskie), np.
użytkownik jest zawsze posiadaczem zależnym (zamyka drogę do zasiedzenia). Pobieranie tylko
pożytków a nie innych przychodów z rzeczy.

Art. 253 KC- zakres używania można ograniczyć przez wyłączenie niektórych pożytków z rzeczy.
Wykonywanie użytkowania można ograniczyć tylko do części nieruchomości. Ale nadal rzecz jest
obciążona w całości użytkowaniem.

Art. 693 KC- użytkowanie a dzierżawa. Dzierżawa- tylko inter partes, zawsze odpłatna, jej funkcją
są cele produkcyjne.

Użytkowanie a użytkowanie wieczyste- jest niezbywalne i niedziedziczne.

2. Przedmiot.

W praktyce przedmiotem są głównie nieruchomości.

Quasi ususfructus- użytkowanie nieprawidłowe, obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co
do gatunku. Po jego ustanowieniu dochodzi do przeniesienia własności rzeczy. Nieprawidłowy
użytkownika ma obowiązek zwrotu- art. 262 KC i 720 KC- odesłanie do przepisów o pożyczce.

Możliwe użytkowanie praw- art. 265 KC. Muszą być to prawa zbywalne (niedopuszczalne np.
alimenty, czy służebność). Możliwe użytkowanie wierzytelności majątkowych, np. wynikających z
pożyczki. Możliwość użytkowania na prawach udziałowych wynikających z akcji lub obligacji, np.
dywidenda.

Głównie chodzi o pożytki (rzeczy lub prawa), np. pożytkiem prawa są odsetki.

Art. 265 § 3 KC- przy użytkowaniu prawa nie dochodzi do przeniesienia prawa, stosuje się tylko
odpowiedni mechanizm, np. akcje na okaziciela przenosi się przez wydanie, ale nie jest to
przeniesienie prawa. Stosowane odpowiednio a nie wprost. Ustanowienie użytkowania nie oznacza
przeniesienia.

Art. 257 KC- użytkowanie zespołu środków produkcji, np. art.

KC- rozporządzanie

przedsiębiorstwem (forma pisemna, ad solemnitatem). Ustanowienie użytkowania na
przedsiębiorstwie- możliwe zastępowanie składników innymi. Włączone do masy majątkowej jako
surogaty.

Art. 257 § 2 KC- strony umawiają się do zwrotu wg oszacowania- stosowania konstrukcja quasi-
użytkowania. KC nie zezwala na użytkowanie innych mas majątkowych- ius cogens. Zakaz, np. na
majątku osobistym małżonka, spadku.

3. Cechy użytkowania.

Niezbywalne- sporne, czy użytkownik może wynająć rzecz

Odpłatne lub nieodpłatne- może być terminowe lub bezterminowe.

24

4. Zobowiązania realne.

Powinności związane z pozostawaniem w pewnej sytuacji prawno- rzeczowej, np. bycie
użytkownikiem. Mają charakter obligacyjny, ale powiązane są z pewną sytuacją prawo- rzeczową.
Na każdym użytkowniku spoczywają pewne zobowiązania, powinności, np. obowiązek napraw lub
innych nakładów związanych ze zwykłym użytkowaniem- art. 258- 261 KC.

5. Powstanie użytkowania.

Nie ma zasiedzenie użytkowania, nie może ono powstać z mocy ustawy. Wygaśnięcie- art. 255 KC,
przykład terminu zawitego, niewykonywania prawa przez 10 lat- obowiązek zwrotu rzeczy.

6. Użytkowanie przez osoby fizyczne.

Szczególna ochrona właściciela, alimentacyjny charakter. Salva rei substantia- zachowanie
przeznaczenia rzeczy- art. 267 KC, możliwość żądania zabezpieczenia.

Zabezpieczenie- np. udzielenie poręczenia przez osobę trzecią. Zabezpieczenia: rzeczowe i
osobiste.

7. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne.

Art. 272 KC- wyjątek od superficies solo cedit. Nieruchomość budynkowa, bo przepis szczególny
tak pozwala. Dotyczy budynków zastałych lub wzniesionych. Jest to prawo związane. Nie można tu
ustanowić hipoteki.

TIME- SHARING

W prawie polskim- ustawa o ochronie nabywców prawa korzystania z budynków. W każdym czasie
w każdym roku, np. 2 miesiące w roku. Umowa ma być zawarta na co najmniej 3 lata.
Przedsiębiorca dostaje ryczałtowe wynagrodzenie. Ustawa stosowania do każdych umów.
Charakter osobisty lub obligacyjny.

Postaci time- sharingu: umowa obligacyjna, prawo rzeczowe (stosowane przepisy dotyczące
użytkowania).

Art.

KC- nakaz stosowania przepisów ogólnych i dotyczących użytkowania przez osoby

fizyczne. Wyłączenie art. 254, 255, 256 KC. Time- sharing jest zbywalny, dziedziczny i nie wygasa
w skutek niewykonywania przez 10 lat.

Art.

§ 2 KC- wygasa najpóźniej w 50 lat od chwili ustanowienia. Termin zawity, prawo

terminowe.

SŁUŻEBNOŚCI

1. Podział.

Nigdy nie polega nadczynnym zachowaniu właściciela nieruchomości obciążonej- servitus in
facjendo consistere non potest.

25

Gruntowe- w celu usunięcia niedogodności w stosunkach sąsiedzkich. Każdoczesny

właściciel rzeczy władnącej i obciążonej. Przeniesienie tylko razem z własnością
nieruchomości.

Osobiste- nie jest uprawniony właściciel nieruchomości tylko konkretna osoba fizyczna. W

przypadku zbycia nieruchomości, służebność wygaśnie. Kryterium- potrzeby konkretnego
człowieka.

2. art. 285 (gruntowe)- nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości
(tzw. władnącej), prawem polegającym, na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może w
pewnym zakresie korzystać z nieruchomości obciążonej- służebność czynna.

Właściciel nieruchomości obciążonej będzie ograniczony w stosunku do swojej nieruchomości (dot.
działań albo wykonywania uprawnień)- służebność bierna.

Obowiązek pati- czynna, non facere- bierna.

3. Niewykonywanie służebności- przez 10 lat- zniesienie. Zniesienie służebności za
wynagrodzeniem. Podział nieruchomości obciążonej- wszystkie części obciążone. Podobnie
nieruchomości władnącej. Możliwość modyfikacji.

4. Służebność osobista- niezbywalna, możliwość modyfikacji, np. zamiana na rentę. Służebność
mieszkaniowa- art. 301 KC.

5. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

2 postaci:

Słabsza- lokatorskie prawo do lokalu- charakter obligacyjny, niedziedziczne, niezbywalne,
nie podlega egzekucji.

Silniejsza- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu- art. 244 KC + ustawa, korzystanie z

lokalu, rozporządzanie lokalem w granicach przewidzianych w ustawie. Jest zbywalne-
wymagana forma aktu notarialnego, bez zgody spółdzielni (pod warunkiem nieważności).
Wraz z prawem przechodzi wkład. Spółdzielnia zobowiązania do przyjęcia nabywcy w
poczet członków.
Współwłasność w częściach ułamkowych- można zbyć udział w prawie. Obowiązuje jednak
prawo pierwokupu dla współwłaścicieli.
Jest dziedziczne i podlega egzekucji.

ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych- w przypadku długotrwałych zaległości,

uporczywego lub rażącego postępowania przeciwko porządkowi- ustawa odsyła do ustawy o
własności lokali, a konkretnie do art. 16- żądanie sprzedaży własnościowego prawa do
lokalu w trybie procesu (KPC).
Jeśli zobowiązany spłaci zobowiązanie wobec spółdzielni może żądać przekształcenia
własnościowego prawa do lokalu w prawo własności. Spółdzielnia ma obowiązek się
zastosować.
Można dokonać najmu bez zgody spółdzielni, byle nie doszło do zmiany przeznaczenia
lokalu.

26

- likwidacja lub upadłość spółdzielni, nabywcą jest inny podmiot. Przekształcenie z

mocy prawa- uzyskujemy zwyczajną własność lokalu. Gdyby przejęła ją inna spółdzielnia-
roszczenie o przyjęcie w poczet członków, prawo się utrzymuje.

- jeśli spółdzielnia jako właściciel dokona wyodrębnienia lokalu dla siebie, w

przypadku sprzedaży, może lokal sprzedać jedynie na rzecz osoby, której przysługiwało
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

PRAWA ZASTAWNICZE

1. Służą zabezpieczeniu wierzytelności, możliwość zaspokojenia z przedmiotu obciążonego
(sądowe postępowanie egzekucyjne). Wyróżniamy: zastaw kodeksowy, rejestrowy, finansowy,
hipoteka.

2. Przewłaszczenie na zabezpieczenie- nie jest prawem zastawniczym, ale wykorzystywane są
elementy prawa rzeczowego, np. dłużnik przenosi własność przedmiotu na wierzyciela, towarzyszy
temu zobowiązanie wierzyciela, że będzie korzystał z rzeczy tylko w sposób określony w umowie,
po zaspokojeniu ma obowiązek zwrotu. Jest to przykład czynności fiducjarne (powierniczej)-
zaufanie w stosunkach wewnętrznych. Nietypowe elementy wynikają z przeniesienia własności
caventi causa (chęć zabezpieczenia wierzytelności). Fiducjarna cesja wierzytelności.

HIPOTEKA

1. Hipoteka- forma prawna rzeczowego tylko zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Nie może
istnieć hipoteka na rzeczy ruchomej (fenomenem jest hipoteka morska, będąca w rzeczywistości
zastawem).

2. Definicja ustawowa- w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość
obciążyć prawem, na mocy którego: wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez
względu na to czyją stała się własnością, z pierwszeństwem nad wierzycielami osobistymi
właściciela nieruchomości.

Hipoteka ma charakter erga omnes. Skuteczna jest wobec każdoczesnego właściciela
nieruchomości (inter vivos, mortis causa). Dwie osoby- dłużnik rzeczowy i dłużnik osobisty.
Dłużnik rzeczowy- odpowiada jak za własny dług z nieruchomości. W razie spełnienia
wierzytelności hipoteka wygasa. Wierzyciel nie może być podwójnie zaspokojony.

Zasada pierwszeństwa między wierzycielami hipotecznymi- wyjątek art. 1025 KPC- alimenty i
koszty egzekucyjne (przywileje egzekucyjne).

3. Hipoteka prawem akcesoryjnym.

Wygasa wierzytelność, wygasa hipoteka, nawet przed usunięciem wpisu. Hipoteka przenoszalna
tylko z nieruchomości, którą zabezpiecza. Hipoteka istnieje, gdy istnieje wierzytelność. Wyjątek-
hipoteka kaucyjna- art. 102. Można też zabezpieczyć wierzytelność przyszłą. Między stronami musi
istnieć jakiś stosunek prawny.

27

Wierzyciel nie może korzystać z nieruchomości. Hipoteka nie ogranicza właściciela do
rozporządzania nieruchomością. Może więc ją zbyć, obciążyć. Art. 72- samo ograniczenie w
umowie jest nieważne nawet za zgodą dłużnika.

Art. 91-93- roszczenie zapobiegające dewastacji nieruchomości (podobne do roszczenia
negatoryjnego).

4. Przedmiot obciążenia.

Nieruchomość

Część ułamkowa nieruchomości, jeśli stanowi udział współwłaściciela (współwłasność
ułamkowa)

Użytkowanie wieczyste (prawem związanym jest własność budynków)

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką (subintabulat), inaczej prawo podzastawu. Hipoteka
na wierzytelności obciążonej hipoteki.

5. Zasada szczegółowości hipoteki.

Hipoteką objęta jest konkretna nieruchomość. Art. 272 KC- wyjątek, gdzie nie można ustanowić
hipoteki.

Zakres obciążenia- nieruchomość wraz z przynależnościami lub odłączone części składowe
pozostające w granicach nieruchomości.

6. Hipoteka łączna.

Wyjątek od zasady szczegółowości hipoteki. Art. 76- powstaje ex lege w razie podziału fizycznego
nieruchomości, od 2001 powstaje z mocy umowy (hipoteka łączna umowna). Wierzyciel może wg
swojego wyboru żądać zaspokojenia w części lub całości z każdej nieruchomości z osobna. Może
też dochodzić zaspokojenia ze wszystkich łącznie. Jeśli jest kilku właścicieli- problem rozliczeń
(badane stosunki wewnętrzne- art. 86 ustawy).

7. Hipoteka przymusowa.

Nie ma odstępstwa od zasady szczegółowości. Art. 109 – obciąża wszystkie nieruchomości.
Wierzyciel od razu musi się zdecydować na jedną.

8. Użytkowanie wieczyste obciążone hipoteką- hipoteka wygasa, ale wierzyciele hipoteczni
uzyskują ustawowe prawo zastawu na roszczeniach o wynagrodzenie.

Hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu- trzeba założyć dla niego księgę
wieczystą.

9. Subintabulat.

Art. 108 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

28

B (dłużnik)

C (dłużnik dłużnika)

Wierzytelność

1. A -B niewymagalne

Zabezpieczona

B- C wymagalne C ma świadczyć do A

2. A- B oba wymagalne A ma roszczenie bezpośrednio do C. Gdy nie chce

B- C dobrowolnie egzekucja z nieruchomości.

A (wierzyciel)

Osoba A ma wejść w uprawnienia osoby B. Osoba C będzie świadczyła A. Cel- wejście w
uprawnienia B w stosunku do C.

Subintabulat wpisany w księdze wieczystej nieruchomości. Stosujemy odpowiednio przepisy o
zastawie na prawach. W pozostałych przypadkach przepisy o hipotece na nieruchomości.

10. Cechy wierzytelności.

Pieniężne, od 2001 waluta obca (wierzytelność), hipoteka też w walucie obcej.

Hipoteka zabezpiecza należność główna(odzwierciedla to wpis. Odzwierciedla też odsetki i koszty
z tytułu KPC. Art. 1024 § 4- odsetki za 2 ostatnie lata przed zakończeniem egzekucji, koszty
maksymalnie 1/10 kapitału.

Wierzyciel rzeczowy inną osobą niż wierzyciel osobisty- strony od początku ustalają, że osoba
obciąży nieruchomość hipoteką.

Solidarność niewłaściwa (nieprawidłowa)- zjawisko odpowiedzialności in solidium. 366 KC-
zawsze podstawa prawna. Przy dłużniku osobowym i rzeczowym- żaden przepis nie przewiduje
odpowiedzialności solidarnej. Efekt jest ten sam. Jak rozliczać?- delikatna analogia do regresu,
solidarność sensu stricto.

Domniemanie wpisu- domniemanie istnienia hipoteki i wierzytelności (tylko przy dłużniku
rzeczowym). Wzruszalne- iuris tantum. Art. 71.

11. Sposób zaspokojenia wierzyciela hipotecznego.

Wierzytelność staje się wymagalna- wytoczenie powództwa, wyrok- egzekucja sądowa.
Czyni to wierzyciel. Nie ma mowy o przejmowaniu na własność lub sprzedaży z wolnej
ręki. To samo przy zastawie.

Wierzyciel nie dochodzi wierzytelności- (nie chce lub nie jest jeszcze wymagalna- actio
hipotekaria jeszcze nie ruszyła). Inny wierzyciel (zarówno hipoteczny jak i osobisty)
prowadzi egzekucję z nieruchomości obciążonej. Teoretycznie 2 koncepcje: hipoteki się
utrzymują, lub wygasają.
art. 1000 § 1 i 1003 §1 KPC- z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o
przysądzeniu własności w toku egzekucji, wygasają wszelkie prawa jej dotyczące, a w
miejsce tych praw pojawia się prawo do zaspokojenia z ceny uzyskanej na sprzedaży

29

egzekucyjnej, z uwzględnieniem zasady pierwszeństwa. Wykreśla się wpisy hipotek, z
księgi wieczystej. Wierzyciele, którzy nie dochodzili swojej wierzytelności są zaspokojeni.
Nawet jeśli ich wierzytelności nie stały się jeszcze wymagalne.

12. Powstanie hipoteki.

Umowa- hipoteka umowna, np. w celu kredytu. Dłużnik- oświadczenie woli w formie aktu

notarialnego, wierzyciel- forma dowolna. Konstytutywny wpis do księgi wieczystej. NIE
MA hipoteki ustawowej, powstającej ex lege, tajnej.

Przymusowa- wierzyciel musi mieć w ręku tytuł wykonawczy. Ma to służyć ułatwieniu

egzekucji. Tytuł wykonawczy- prawomocne orzeczenie sądu + klauzula natychmiastowej
wykonalności. Art. 777 KPC- wyrok sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem, przed
mediatorem, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji- to samo co tytuł
wykonawczy (+ klauzula natychmiastowej wykonalności).
Czasami hipoteka przymusowa ustanawiana jest na podstawie nieprawomocnych orzeczeń,
postanowień prokuratora w toku, nieostatecznej decyzji adm.- podstawa hipoteki kaucyjnej.

13. Hipoteka kaucyjna.

Przymusowa, na podstawie nieprawomocnych aktów, umowna.

Zabezpiecza ona wierzytelności przyszłe albo istniejące, ale nie ustalono jej wysokości ostatecznie.
W księdze wieczystej wpisujemy, tzw. sumę najwyższą. Jest to górna granica odpowiedzialności
rzeczowej, bez względu na ostateczną wartość. Musi istnieć chociaż stosunek prawny między
stronami.

Możliwa zamiana hipoteki zwykłej w kaucyjną i odwrotnie.

Przykłady: kredyt otwarty, należne w przyszłości alimenty, renta odszkodowawcza z tytułu szkody
na osobie.

Dochodzenie należności, tylko gdy wierzytelność powstanie, nawet gdy inny wierzyciel. Wierzyciel
nie może się powoływać na domniemanie przysługiwania wierzytelności art. 105 ustawy ( lex
specialis do 71)

14. Wygaśnięcie hipoteki.

Wygaśnięcie wierzytelności, zniesienie czynnością prawną (h. umowna).

Wierzytelność wymagalna, dłużnik zaoferuje świadczenie, ale wierzyciel pozostaje w
zwłoce- można złożyć przedmiot do depozytu sądowego wraz z oświadczeniem.
Prawomocne orzeczenie sądu – podstawa wykreślenia wpisu hipoteki.

Konfuzja- nie ma hipoteki właściciela (fenomenem zastaw właścicielski)
10 lat- brak podstawy prawnej, wpis skreślony a wierzyciel nie reaguje

Art. 77 przedawnienie wierzytelności nie jest przeszkodą do dochodzenia hipoteki- gdy jest
kilka hipotek, a jedna wygasa- prawo przesuwania hipotek (zasada pierwszeństwa)- nowa
hipoteka może być wpisana dopiero na końcu.

Ar. 31 spłata wierzytelności- podstawą jest pokwitowanie z podpisem notarialnie
poświadczonym (ad eventum).

30

ZASTAW

1. Art. 306 KC i nast.+ zastaw rejestrowy + zastaw finansowy (ustawa o niektórych
zabezpieczeniach finansowych). Zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych lub takich, które
wynikają z instrumentów finansowych, np. papiery wartościowe. Zastaw ten zapisywany na
rachunkach. Możliwe tylko, gdy jedna ze stron jest podmiotem profesjonalnym, a drugą stroną nie
może być osoba fizyczna.

2. Zastaw kodeksowy (zwykły).

Chodzi o kredyt konsumpcyjny. Zabezpieczenie- dotyczy wierzytelności pieniężnych lub
niepieniężnych.

Przedmiot obciążenia- rzecz ruchoma, majątkowe prawo zbywalne, z wyłączeniem tych praw,
którymi może być obciążona hipoteka. Rzeczy zbywalne, majątkowe, nie mogą to być res extra
commercium.

Treść- art. 306 KC- zastawca- dłużnik, zastawnik- wierzyciel. Charakter erga omnes- art. 170
nabycie rzeczy ruchomej obciążonej prawem osoby trzeciej, np. zastawem. Zastaw może wygasnąć,
nabywca nie staje się dłużnikiem rzeczowym. Dobra wiara, wydanie rzeczy.

Jest to prawo akcesoryjne. Zastaw dla zaspokojenia wierzytelności przyszłych- odpowiednik
hipoteki kaucyjnej.

Art. 312- zaspokojenie zastawnika wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym
(publiczna licytacja). Zaspokojenie z rzeczy uzyskanej.

3. Zastaw na prawach.

Dotyczy tylko praw zbywalnych, majątkowych, np. wierzytelności majątkowe zbywalne, prawa
wynikające z papierów wartościowych (z akcji, obligacji, weksli), udział w spółce z. o. o., patent,
zbywalne prawa z umowy licencyjnej.

KC- głownie zastaw na wierzytelności. Gdy wynika z akcji, obligacji, weksla- najpierw sięgamy po
lex specialis.

Art. 329 § 1 KC- przy zastawie na prawach stosujemy odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego
prawa. Przy zastawie własność rzeczy pozostałych pozostaje przy dłużniku, np. kazualność cesji,
zarzuty pierwotne zawsze aktualne, określona forma pisemna. Zarzuty możliwe przeciwko
zastawnikowi, jak i przeciwko właścicielowi.

Umowa w formie pisemnej z datą pewną ad solemnitatem. Konstytutywne powiadomienie osoby,
określanej jako dłużnika dłużnika w subintabulacie.

B (dłużnik)

C (dłużnik dłużnika)

Wierzytelność zabezpieczona

1.

A (wierzyciel)

2.

31

Jeśli B –C niewymagalne- A ma prawo wypowiedzenia (wezwania do wykonania), uczynienia
wymagalnym.

1. Do rąk obu łącznie (A i B) także przy wierzytelnościach niepieniężnych- konwersja zastawu na
prawach w zastaw na rzeczach (przy świadczeniach niepieniężnych). Przepis nie rozstrzyga kto jest
właścicielem. Rozstrzygnięcie, że właścicielem rzeczy pozostaje dłużnik.

Art. 325 KC- obie wierzytelności pieniężne- zamiast egzekucji możliwa cesja sensu stricto (B
ceduje na A i wypada z obrotu). Dłużnik nie musi wyrażać zgody na cesję.

Zakres zabezpieczenia- szeroki, nieprzedawnione odsetki.

2. Do depozytu sądowego- na żądanie A i B.

4. Powstanie zastawu.

Co do zasady umowny (czynność prawna realna). Ustawowe prawo zastawu- zastaw powstaje z
mocy ustawy, ex lege, np. przewoźnik.

Zastaw skarbowy- przymusowy, podstawą jest decyzją administracyjna, pierwszeństwo przed
innymi zastawami (oprócz rejestrowego).

Zastawca nie może korzystać z rzeczy (również wierzyciel nie może korzystać z rzeczy, jest jak
przechowawca). Zastawca może rzeczą lub prawem rozporządzać.

Art. 319 KC- jeśli rzecz lub prawo przynosi pożytki, to w braku odmiennej umowy zastawnik może
je pobierać, ale musi zaliczać na poczet wierzytelności zabezpieczonej (zastaw antychretyczny-
elementy, przewidywany w KN, dotyczył nieruchomości).

Pożytki prawa- odsetki, dywidendy, odsetki z tytułu obligacji.

5. Wygaśnięcie zastawu.

Jeśli zastawnik zwrócił rzecz zastawcy wówczas zastaw bezwzględnie wygaśnie. Przy konfuzji nie
zawsze wygasa- art. 325 KC. Jeśli wygasa zastaw pojawia się rei vindicatio.

6. Zastaw rejestrowy.

Odesłanie do 306 KC.

Ustanowienie- art. 2 i 3 (lex specialis do KC). Forma pisemna zwykła ad solemnitatem. Dotyczy też
zastawu rejestrowego na prawach. Brak wydania- zamiast tego wpis do rejestru zastawów
prowadzonych przez sądy rejonowe (charakter konsensualny).

Przedmiot-:

Rzeczy ruchome- oznaczone co do tożsamości i co do gatunku. Co do tożsamości-

określenie w umowie w jaki sposób rzeczy będą wyodrębnione z masy majątkowej.

Zbiór rzeczy ruchomych lub praw stanowiących całość gospodarczą, choćby skład był
zmienny. Przedsiębiorstwo może wchodzić, gdy są nieruchomości, ale konieczne wskazanie

32

nieruchomości. Jeśli rzecz ruchoma połączona z nieruchomością (część składowa) zastaw
wygasa. Każdy zastaw rejestrowy jest płynny- bez względu na zmiany przedmiotu w toku
przetwarzania.

Prawa majątkowe zbywalne- niekonieczna data pewna, to samo co przy kodeksowym.

Możliwość obciążenia rzeczy przyszłych- trwa stan zawieszenia, obciążenie dopiero w
chwili powstania rzeczy.

Kto może być zastawnikiem- SP, jednostki samorządu terytorialnego. Gdyby uprawniony
przelał zastaw na nieuprawnionego, zastaw wygasa. Wyjątek- obligatariusze (można
ustanowić, choć się są profesjonalistami.

Wierzytelność pieniężna lub w walucie obcej- przyszła lub warunkowa, wpis do określonej
sumy najwyższej.

Szczególne klauzule umowy o zastaw rejestrowy:

 Nieobciążenie lub niezbywanie przedmiotu zastawu rejestrowego- zakaz rozporządzania
 Zaspokojenie poza egzekucyjne- katalog (4), wprowadzone do umowy, niemożliwe inne

warianty; art. 312 ius dispositivum.

 Przejęcie przedmiotu zastawu na własność- gdy cena z góry jest znana. Przy

jednostronnym oświadczeniu woli wierzyciela.

 Sprzedaż przez notariusza lub komornika w skutek przetargu publicznego- skutki

sprzedaży egzekucyjnej.

 Umowa, że zaspokojenie z dochodu przedsiębiorstwa, w którego skład wchodzi

przedmiot zastawiony. Ustanowiony może być zarzut.

 Zaspokojenie z czynszu- zastawnik może żądać wydzierżawienia przedsiębiorstwa osobie

trzeciej.

Zbycie wbrew klauzuli jest ważne, ale natychmiastowa wymagalność (dobra wiara nabywcy).

Wygasa- przeniesienie zastawu na osobę nieuprawnioną.

Rejestr- sądy rejonowe, jawność materialna, rękojmia, jawność formalna (żądanie odpisu wpisu,
jawne dokumenty złożone do rejestru).

Wpis- orzeczenie sądowe, przysługuje apelacja.

Administrator zastawu- kilku, tylko 1 uprawniony. W imieniu własnym na rachunek pozostałych.

POSIADANIE

1. Definicja- zjawisko prawno- faktyczne, rodzaj faktycznego władztwa nad rzeczą.

Teoria romanistyczna: 2 elementy- corpus possessionis (element fizyczny), animus possidendi
(element psychiczny, zamiar władania rzeczą dla siebie)

Teoria germańska- tylko corpus.

33

Definicja legalna (art. 336 KC)- 2 kategorie posiadania:

 Samoistne (właścicielskie)- ktoś zachowuje się jak właściciel, ale nie oznacza, że nim jest.

Jeśli posiadacz samoistny oddaje posiadanie zależnemu nie oznacza to utraty posiadania
samoistnego. Osoba ta nadal może być in statu usucapiendi.

 Zależne (nie właścicielskie)- władający rzeczą, jak mający do niej prawa. Ograniczone tylko

do pewnych elementów. Przykłady: najemca, użytkownik, zastawnik, dzierżawca. Włada we
własnym interesie, ale jest to posiadanie niepełne.

Możliwe przekształcenie posiadania. Jeśli posiadacz zależny wchodzi w rolę samoistnego, to
dotychczasowy samoistny traci swoją pozycję.

2. Rodzaje władztwa faktycznego: posiadanie, dzierżenie, władztwo prekaryjne.

Dzierżenie---> nie jest posiadaniem. Dzierżyciel – zastępca w posiadaniu, włada za kogoś innego,
nie dla siebie. Animus possidendi pro alieno- władanie czysto zastępcze. Przykłady: przechowawca,
przewoźnik, spedytor, zarządca, przedstawiciel, pełnomocnik.

Precarium (władztwo prekaryjne)---> wyświadczanie przysługi, kierowanie się grzecznością. Nie
istnieje więź prawna. Odwołalność w każdym czasie. Prekarzysta (precario accipiens)- osoba, której
wyświadczono przysługę, nie korzysta w ogóle z ochrony posesoryjnej.

3. Beneficium possessionis.