ZIIP II, CZ TN 15.15
Artur Gierałt
Katarzyna Greber
Magdalena Stępień

PKB – Produkt Krajowy Brutto

Podstawowe pojęcia

PKB (produkt krajowy brutto) to podstawowy miernik dochodu narodowego, określa łączną wartość produkcji danego państwa w ustalonej jednostce czasu.

Dzięki PKB możemy porównywać kraje pod względem ekonomicznym. Warunkiem jest kryterium geograficzne.

PKB nominalny – liczymy wg bieżącej wartości pieniądza

PKB realny – liczymy według realnej wartości pieniądza

Deflator – wskaźnik zmiany poziomu cen, miernik inflacji

PKB nominalny

DEFLATOR PKB = * 100

PKB realny

Sposób liczenia PKB

Aktualny sposób liczenia PKB został wprowadzony w roku 2000. Zmiany podyktowane zostały przygotowaniami do wejścia do UE oraz Konstytucją, która zabraniała zaciągania pożyczek,
w następstwie, których dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB.

„Konstytucja zobowiązała Radę Ministrów do przedstawienia w ciągu dwóch lat od jej wejścia
w życie projektów niezbędnych ustaw. Dotrzymanie tego terminu sprawia rządowi sporo kłopotów. Na przykład projekt krótkiej - notabene objętej Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa
w UE - ustawy o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto wpłynął do Sejmu z półrocznym poślizgiem. Szczęśliwie odbył już pierwsze czytanie i trafił do komisji. Prawne uregulowanie sposobu obliczania PKB jest ważne dlatego, że pojęcie to bezpośrednio wiąże się
z długiem publicznym. Konstytucja zabroniła zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB. [...]”
Puls Biznesu - czerwiec 2000

Obliczanie wartości rocznego PKB polega na oszacowaniu trzech równych co do wartości kategorii makroekonomicznych określających PKB poprzez:

1. rozmiary działalności produkcyjnej

PKB równa się sumie wartości dodanej wszystkich sektorów instytucjonalnych lub wszystkich sekcji, działów Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) krajowych jednostek produkcyjnych powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów.

Wartość dodana brutto - wartość produktów (wyrobów i usług) wytworzona przez jednostki krajowe rynkowe i nierynkowe pomniejszona o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem.

1. końcowy rezultat działalności produkcyjnej

PKB obliczany jest jako suma popytu krajowego, tj. spożycia i akumulacji oraz salda wymiany produktów z zagranicą.

Akumulacja - przyrost majątku narodowego w określonym czasie obejmujący, w ujęciu wartościowym, nakłady brutto na środki trwałe, przyrost rzeczowych środków obrotowych, nabycie aktywów o wyjątkowej wartości pomniejszone o ich rozdysponowanie.

Środki trwałe - rzeczowe środki trwałe, wytworzone wartości niematerialne i prawne wykorzystywane w procesie produkcji dłużej niż jeden rok (np. nakłady na poszukiwanie zbóż, oprogramowanie komputerowe, oryginalne dzieła literackie) – ogólne informacje i wiedza specjalistyczna.

Środki obrotowe – dla spójności (wyceniane wg cen rynkowych w momencie sprzedaży) wyeliminowany przyrost wartości środków obrotowych wynikający ze wzrostu cen między początkiem a końcem okresu, czyli tak zwane zyski z posiadania majątku

Aktywa – antyki, obiekty artystyczne. Umownie przyjmujemy, że aktywa nie będą spożywane, ani używane w procesie produkcji. Główny cel to lokata pieniędzy.

Spożycie - wydatki poniesione przez jednostki instytucjonalne na wyroby i usługi zużyte dla zaspokojenia bezpośrednich, indywidualnych i zbiorowych potrzeb społeczeństwa. Dzieli się na spożycie prywatne (tj.: spożycie indywidualne w sektorze gospodarstw domowych oraz spożycie
w sektorze instytucji niekomercyjnych) i spożycie publiczne (tj.: spożycie indywidualne
i ogólnospołeczne np. usługi policji, ochrona zdrowia, obrona narodowa, edukacja powszechna).

Eksport netto - różnica pomiędzy eksportem a importem. Transakcje zawierane między rezydentami kraju a jednostkami nie będącymi rezydentami, niezależnie od miejsca, w którym przebywają (towar eksportowany nie musi przekroczyć granicy).

1. sumę dochodów pierwotnych

PKB obliczany jest jako suma dochodów pierwotnych jednostek krajowych uzyskiwanych przez sektory instytucjonalne działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz dochodów pierwotnych netto sektora zagranica.

Dochody pierwotne brutto - dochody jakie uzyskują jednostki instytucjonalne z tytułu zaangażowania w procesie produkcji lub z tytułu posiadanego majątku, który może być wykorzystany do celów produkcji.

Dochody pierwotne netto sektora zagranica - różnica między wartością dochodów pierwotnych brutto będących należnościami jednostek krajowych od podmiotów zagranicznych a zobowiązaniami jednostek krajowych wobec podmiotów zagranicznych albo suma salda: wynagrodzeń, dochodów od inwestycji bezpośrednich, portfelowych oraz pozostałych dochodów i odsetek.

Czyli od strony produkcyjnej:

PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.

Od strony popytowej:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów

Od strony dochodowej

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Przyczyny powstawania różnic w PKB

PKB pomimo powszechności w stosowaniu, krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Wymienia się m.in., że:

• nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. „szara strefa”) oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)

• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)

• nie uwzględnia wartości wytworzonych bezpłatnie przez wolontariuszy, a więc m.in. dużej części stron WWW, wielu usług internetowych

• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)

• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie

• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych

• nie odzwierciedla faktu, że nie cały wypracowany PKB trafia do obywateli w postaci bezpośredniej (pensje) lub pośredniej (świadczenia, zasiłki itp.). Część PKB w formie kosztów transferowych i cen transferowych jest wyprowadzana z kraju.

Inne metody pomiaru bogactwa społeczeństwa

Różnice w PKB spowodowały powstawanie nowych sposobów pomiarów bogactwa społeczeństwa.

PKB per capita przeliczany na euro lub USD dla porównań międzynarodowych to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej). Oblicza się go dzieląc wartość PKB państwa przez liczbę jego mieszkańców. Pojęcie PKB per capita pojawiło się na świecie ze względu na niespójność w podawaniu dochodu narodowego państw jako niepodważalnej miary ich zamożności. Jednakże ta metoda pomiaru także nie jest doskonała:

• jeden dolar amerykański w Wielkiej Brytanii jest wart relatywnie mniej niż np. w Gabonie (gdzie możemy nabyć za niego znacznie więcej dóbr niż w GB)

• wzajemne relacje między wartością tych samych dóbr (np. chleba i biletu autobusowego)
  w różnych krajach mogą być diametralnie różne; na przykład w krajach rozwiniętych generalnie droższe są usługi niż żywność, zaś w krajach biednych - na odwrót.

Parytet Siły Nabywczej (PPP) określa prawdziwą zewnętrzną wartość pieniądza. Współczynnik ten informuje, ile trzeba wydać Euro na zachodzie Europy (dolarów w Stanach itd.), aby kupić taki sam koszyk towarów, jaki w Polsce kosztuje 1 zł.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto, który do PKB dodaje równowartość czasu wolnego, produkcję niezarejestrowaną (szara strefa oraz działalność na potrzeby gospodarstw domowych), infrastrukturę publiczną oraz odjął wydatki związane z dojazdami do pracy, obroną narodową
i ochroną środowiska.

Wskaźnik QHC (Quality of Human Condition) uwzględnia takie element jak:

• siła nabywcza PKB per capita

• poziom umiejętności czytania i pisania u dorosłych

• wskaźnik edukacji

• wskaźnik długości życia

Wskaźnik HDI (Wskaźnik Rozwoju Społecznego) powstaje jako średnia ważona trzech komponentów:

• PKB per capita liczony w PPP (parytet siły nabywczej),

• zdrowie mieszkańców

• poziom ich wiedzy

HDI przyjmuje wartość z przedziału (0,1). Jest miarą wykorzystywaną jako kryterium przy hierarchizacji krajów według poziomu ogólnego ich rozwoju – społecznego i gospodarczego – w określonym momencie. Poprzez porównanie wartości tego wskaźnika pomiędzy różnymi krajami można określić dystans, jaki dzieli kraje rozwijające się od rozwiniętych pod względem poziomu rozwoju cywilizacyjnego.

Istnieje bardzo wiele sposobów pomiarów bogactwa społeczeństwa, dokładniejsze i mniej dokładne, uwzględniające różne czynniki i elementy, ciężko jednak zaryzykować stwierdzenie że któryś z nich oddaje w zupełności rzeczywisty stan rzeczy. Z Pewnością jednak to PKB jest najpowszechniej używanym przelicznikiem majątku państwa.

Ruch okrężny w gospodarce

Gospodarka jako całość składa się z wielu milionów podmiotów gospodarczych, o różnych

charakterystykach, które jednak można pogrupować w zależności od roli i miejsca, jakie

mają one w systemie gospodarczym. Ruch okrężny to model gospodarki pokazujący w sposób uproszczony przepływy zasobów pieniężnych (finansowych) i rzeczowych między głównymi kategoriami podmiotów pełniących jakąś rolę w gospodarce narodowej i uczestniczących w wytwarzaniu i/lub zagospodarowaniu produktu krajowego. Ukazuje także jak dochodzi do ustalenia się w gospodarce: całkowitych wydatków, całkowitych dochodów oraz ogólnej wielkości produkcji dóbr i usług.

Założenia:

• źródłem przychodów państwa są podatki bezpośrednie – nakładane na dochody (osób fizycznych, prawnych) oraz podatki pośrednie, zwane podatkami od wydatków (np. akcyza, VAT – podatek od towarów i usług)

• podatki są nakładane, aby sfinansować 2 rodzaje wydatków państwa:

  • wydatki rządowe na dobra i usługi – stanowią część PKB, bo są to wydatki rządowe na rynku zaopatrywanym przez przedsiębiorstwa

  • płatności transferowe, czyli świadczenia społeczne – służą wyłącznie redystrybucji wytworzonego już dochodu, zmieniają rozkład dochodów i siły nabywczej, nie powiększają dochodu narodowego, nie stanowią więc wkładu do PKB

Odpływ – oszczędności - strumień pieniądza, który nie przemieszcza się bezpośrednio od gospodarstwa domowego d do przedsiębiorstw za pośrednictwem rynku dóbr i usług.

Dopływ – inwestycje - strumień pieniądza, który otrzymują przedsiębiorstwa, a który nie pochodzi bezpośrednio od gospodarstwa domowego.

Nadwyżka sektora prywatnego finansuje deficyt budżetu państwa lub ma pokrycie w nadwyżce bilansu handlowego:

BD = [(G + B) – (Td + Te)] - deficyt finansowy państwa (=nadwyżka finansowa sektora prywatnego), BD jako wartość ujemna oznacza nadwyżkę budżetu!

S – I = [(G + B) – (Td + Te)] + (X – Z)

Wnioski:

• jeżeli wszystkie oszczędności znajdują alokację przez inwestycje, a rząd utrzymuje zrównoważony budżet (zerowy deficyt), to bilans handlowy musie się zerować, czyli import nie przekracza eksportu,

• jeżeli pozostaje nadwyżka sektora prywatnego, czyli jest część wolnych oszczędności nie

inwestowanych przez przedsiębiorstwa, to przy zrównoważonym budżecie można osiągnąć nadwyżkę bilansu handlowego (więcej eksportować niż importować),

• jeżeli sektor prywatny jest zrównoważony (brak wolnych środków finansowych) to powstanie

nadwyżki handlowej jest możliwe tylko przy deficycie budżetu państwa,

• jeżeli sektor prywatny dysponuje zbyt małą ilością wolnych środków (oszczędności), aby sfinansować zaplanowane inwestycje (S-I<0) to przy zrównoważonym bilansie handlowym musi wystąpić nadwyżka budżetowa.