DZIECI NIEŚMIAŁE

Obok osób, które łatwo nawiązują i podtrzymują kontakty społeczne, spotykamy również takie, którym funkcjonowanie w grupie społecznej sprawia wyraźną trudność.

Zdaniem psychologów, nieśmiałość w ostatnim czasie stała się częstym problemem, z którym boryka się nie tylko polskie społeczeństwo.

Z badań na temat nieśmiałości, jakie zostały przeprowadzone w Polsce w okresie od maja do października 2001 roku wynika, że ponad 77% badanych osób jest lub było nieśmiałych w jakimś okresie swojego życia. Ponad 13% respondentów określiło siebie mianem „chronicznie" nieśmiałych, natomiast około 40% badanych uważa nieśmiałość za ogromny problem w swoim życiu.

POJĘCIE NIEŚMIAŁOŚCI

Nieśmiałość, określana najczęściej jako lękliwość społeczna, oznacza specyficznego typu przeżycia i zakłócenia normalnego zachowania się jednostki w sytuacjach społecznych interakcji.

Przejawem nieśmiałości jest poczucie dyskomfortu i częściowe zahamowanie zwykłych form zachowania się jednostki wówczas, gdy znajduje się ona w obecności innych ludzi, zwłaszcza zaś, gdy jest obiektem ich uwagi i oceniania.

• P. Zimbardo

uświadamianie sobie przez jednostkę własnej niezdolności do podejmowania czynności wówczas, gdy chce ona i wie jak ją wykonać. Nieśmiałość jest to lęk przed negatywną samooceną lub/i negatywną oceną innych. Osoba nieśmiała wyróżnia się bezczynnością, gdy inni są aktywni; odizolowaniem, gdy inni łączą się ze sobą; subiektywny stan zależny od tego, w jaki sposób dana osoba określa występujący u siebie zbiór reakcji.

Zdaniem P. Zimbardo -nieśmiałość jest przypadłością złożoną, która pociąga za sobą całą gamę skutków - od lekkiego uczucia skrępowania, przez nieuzasadniony lęk przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy. Nieśmiałość jest bardziej powszechna wśród dzieci w wieku szkolnym, niż wśród dorosłych, gdyż wielu z nich potrafiło przezwyciężyć swoją dziecięcą nieśmiałość. W wieku dojrzewania ta cecha częściej spotykana jest wśród dziewcząt niż chłopców.

• Barbara Harwas-Napierała

"dyskomfort" (jakby poczucie się bycia nie na miejscu) i zahamowanie w obecności innych. Najbardziej charakterystyczną cechą osoby nieśmiałej jest jej ogromna samoświadomość (skłonność do autoanalizy i oceny swoich myśli oraz uczuć jest wręcz obsesyjna).

Wskaźniki nieśmiałości:

ZEWNĘTRZNE – opór przed mówieniem, ciche mówienie, trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, unikanie ludzi.

FIZJOLOGICZNE – przyspieszony puls, szybkie bicie serca, rumienienie się, widoczne pocenie i zdenerwowanie, suchość w ustach, dolegliwości żołądkowe, napięcie mięśniowe, niezręczność ruchów .

KONCEPCJE PRZYCZYN NIEŚMIAŁOŚCI

• badacze osobowości uważają, że nieśmiałość jest cechą odziedziczoną podobnie jak inteligencja czy cechy zewnętrzne, nieśmiali rodzice przekazują swojemu potomstwu "geny„ odpowiedzialne za nieśmiałość.

• psychoanalitycy twierdzą, że nieśmiałość jest zaledwie symptomem, uświadomionym przejawem nieuświadamianych konfliktów szalejących głęboko w psychice. Nieśmiałość stanowi reakcję na niezaspokojone pragnienia. Wśród tych pragnień znajduje się edypowe dążenie dziecka do zawładnięcia wszystkimi uczuciami matki i wyeliminowania potencjalnych rywali, w tym ojca.

• behawioryści sądzą, że osoby nieśmiałe po prostu nie przyswoiły sobie umiejętności społecznych niezbędnych w kontaktach z innymi ludźmi.

• socjologowie i niektórzy psychologowie dziecięcy uważają, że nieśmiałość należy rozważać w kategoriach programowania społecznego; warunki życia w społeczeństwie sprawiają, że wielu z nas staje się nieśmiałymi. Powodują to niektóre czynniki sytuacyjne, znajdujące się poza kontrolą jednostki np. ciągłe zmiany (częste przeprowadzki sprzyjają izolacji społecznej). Powszechność nieśmiałości wynikać może również z wygórowanych standardów wartości, zbyt dużych oczekiwań społecznych.

• psychologowie społeczni sugerują, że początkiem nieśmiałości jest etykieta „nieśmiały". „Jestem nieśmiały, bo tak o sobie mówię lub inni mnie tak nazywają". Nieustannie przydzielamy etykiety innym ludziom i samemu sobie. Należy zdawać sobie sprawę, że etykieta nie zawsze zawiera obiektywne informacje, często opiera się na informacjach szczątkowych, a dyktuje ją jakieś osobiste uprzedzenie. Jeśli przylepimy sobie etykietę „nieśmiały" będziemy eliminować siebie, będziemy szukać przyczyn naszej reakcji w nas, a nie otoczeniu.

PRZYCZYNY NIEŚMIAŁOŚCI

B. Harwas – Napierała nieśmiałość wiąże się ze swoiście ukształtowaną strukturą osobowości, a podstawowe zręby osobowości człowieka kształtują się we wczesnym dzieciństwie i młodości na podstawie doświadczeń pochodzących zwłaszcza ze środowiska rodzinnego.

SPOŁECZNO – RODZINNE

• Nieśmiałość rodziców, a zwłaszcza nieśmiałość (lękliwość społeczna) matek. Przejmowanie lękowych zaburzeń dokonuje się w procesie dziedziczenia społecznego.

• Dziecko obserwując rodziców mających trudności w interakcjach społecznych zaczyna, zwłaszcza, gdy są oni przedmiotem identyfikacji, naśladować ich sposób postępowania i wzorować się na nich. Może to prowadzić w rezultacie do wyuczenia się, przejawianych przez rodziców zachowań charakterystycznych dla nieśmiałości (lękliwości społecznej). Przejmowanie lękowych zaburzeń od rodziców dokonuje się pod wpływem takich mechanizmów społecznego uczenia się jak: naśladownictwo, identyfikacja, modelowanie.

• Postawy wychowawcze rodziców.

Postawa nadmiernej opiekuńczości (opóźnia osiągnięcie przez dziecko dojrzałości emocjonalnej i społecznej, rodzi brak inicjatywy, niepewność, nieadekwatną samoocenę). Nadmierna opiekuńczość matki wobec dziecka powoduje, że traci ono swoją wolność i niezależność – niezaspokojenie potrzeby niezależności i autonomii jest przyczyną powstania lęku i niepokoju.

Postawa nadmiernie wymagająca (powoduje brak wiary we własne siły, lękliwość, podatność na frustrację. Dla dziecka, które nie może uzyskać tak wysokich wyników, jakich wymaga otoczenie, prawie każde działanie kończy się niepowodzeniem, pogłębionym jeszcze przez negatywną ocenę ze strony najbliższych.

• Sposób wychowania dzieci przez rodziców intensyfikuje lub zmniejsza stopień onieśmielenia. Styl charakteryzujący się surowością i karnością wzmaga nieśmiałość, czułość zaś połączona z konsekwentnością dają pozytywne efekty.

B. Harwas-Napierała
zwraca także uwagę na TEMPERAMENTALNE UWARUNKOWANIA NIEŚMIAŁOŚCI – słaby typ układu nerwowego, jednak przy uznaniu decydującej roli czynników społecznych (rodzinnych).

KONSEKWENCJE NIESMIAŁOŚCI W SFERZE POZNAWCZEJ

• zaburza percepcję, utrudnia koncentrację
  i myślenie, uniemożliwiając wykorzystanie możliwości intelektualnych

KONSEKWENCJE NIEŚMIAŁOŚCI W SFERZE SPOŁECZNEJ

• utrudnia kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję, powoduje bierność, wycofywanie się i izolowanie

KONSEKWENCJE NIESMIAŁOŚCI W SFERZE EMOCJONALNEJ I OSOBOWOŚCIOWEJ

• lękliwość (głównie lęk przed negatywną oceną ze strony innych ludzi), poczucie zagrożenia, osamotnienia, nadmierna wrażliwość, drażliwość, bierność, apatia, depresje, tendencje samobójcze, zacinanie, jąkanie, podejrzliwość, zniekształcony obraz świata i samego siebie, obniżona samoocena i niski poziom samoakceptacji, reakcje odroczone, istnieje podwyższone ryzyko rozwinięcia się zaburzeń lękowych, a zwłaszcza fobii społecznej.

POZYTYWNE ASPEKTY NIEŚMIAŁOŚCI

Wstydliwe dzieci dużo rzadziej angażują się w działania niewłaściwe, niemoralne, ponieważ bardzo dbają o to, co myślą o nich inni ludzie.

POSTĘPOWANIE Z DZIECKIEM NIEŚMIAŁYM W SZKOLE

Nauczyciel będąc dla ucznia wzoremi autorytetem (zwłaszcza w młodszym wieku szkolnym), kształtując jego zachowania i osobowość, może poprzez działania wychowawcze pomóc w przezwyciężaniu nieśmiałości.
Do ogólnych zasad postępowania z dzieckiem nieśmiałym w szkole zaliczyć należy:

• Tworzenie klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa, obniżających poziom lęku i niepokoju;

• Poprzez indywidualne rozmowy z uczniem nieśmiałym korygowanie myśli samokrytycznych i samokarzących.

• Częste stosowanie zachęty i pochwał (nawet za drobne osiągnięcia) skłaniających do aktywności i korzystnie wpływających na samoocenę ucznia;

• Uczenie dawanie i przyjmowania komplementów.

• Aranżowanie sytuacji społecznych pozwalających dziecku na gromadzenie dobrych doświadczeń
  i realne przeżycie sukcesu. Pomoże to w wypieraniu poczucia małej wartości i niemożności sprostania wymaganiom. Stwarzanie dziecku okazji do częstego występowania wobec innych ludzi, co pozwala na stopniowe przyzwyczajanie ich do takich sytuacji;

• Wyjaśnianie, że wchodzenie w kontakty z innymi ludźmi, w sposób naturalny, niesie za sobą ryzyko odrzucenia. Takie sytuacje zdarzają się wszystkim;

• Pomaganie w przezwyciężaniu objawów niepokoju, poprzez proste ćwiczenia oddechowe (głębokie wdech i wydechy).

• Skłanianie ucznia, aby w relacjach społecznych koncentrował uwagę na innych ludziach. Pozwala to na przezwy-ciężanie nawyku koncentracji na sobie.

• Zachęcanie dziecka (a nawet ćwiczenie z nim) do podejmowania dialogu i kontaktów twarzą w twarz. Zwracanie przy tym uwagi na znaczenie uśmiechu i podtrzymywania kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Wskazywanie na fakt, że uśmiech prowokuje ludzi do odwzajemniania go, ułatwia tym samym wchodzenie w relacje z drugą osobą.

• Pozostawienie dziecka nieśmiałego bez pomocy i wsparcia, niewłaściwe działania ze strony otoczenia, mogą spowodować, że pierwotne lekkie onieśmielenie i uczucie skrępowania w relacjach z ludźmi, przerodzi się w silną nerwicę. Dlatego ważna jest świadomość nauczycieli ich zrozumienie oraz skuteczne działanie korygujące.