Badania krwi są jednym z najlepszych sposobów diagnostycznych. Morfologia krwi, pomiar cholesterolu czy glukozy może dać wiele informacji o stanie naszego organizmu, a wykonywane regularnie dają możliwość wczesnego wykrycia wielu uciążliwych i ciężkich chorób. Należy pamiętać, że większość badań powinna być wykonywana na czczo z przerwą minimum ośmiogodzinną od ostatniego spożycia posiłku.
Podstawowe badania krwi, wykonywane profilaktycznie, to przede wszystkim:
morfologia krwi – ilościowe i jakościowe badanie komórek krwi;
badanie OB stwierdzajÄ…ce stan zapalny w organizmie;
badanie poziomu glukozy we krwi;
lipidogram– poziom cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i trójglicerydów.
Morfologia krwi jest to podstawowe badanie diagnostyczne, polegające na ilościowej i jakościowej ocenie elementów morfotycznych krwi. Normy badań laboratoryjnych zależą od wielu czynników, z tego powodu powinny być zawsze analizowane przez lekarza w oparciu o wykonane badanie lekarskie i dokładnie zebrany wywiad. Na wydruku badania pojawia się szereg liter i cyfr, które oznaczają między innymi poszczególne rodzaje krwinek oraz ich ilość w badanej próbce krwi. Do standardowego badania składu krwi należą: RBC, WBC, PLT, HGB, HCT, MCV, MCH, MCHC. W wydruku podana jest również wartość Hb, czyli hemoglobiny. Poniżej wyjaśnienie oznaczeń stosowanych w wydrukach laboratoryjnych.
RBC – krwinki czerwone
WBC – krwinki białe
Wynik morfologii RBC powyżej normy zdarza się rzadko, choć jest możliwy. Stan, w którym ilość krwinek czerwonych jest zbyt duża, nazywany jest erytrocytozą. Może się pojawić z powodu odwodnienia, zmian nowotworowych dotykających krwi, zaburzeń hormonalnych lub długotrwałego niedotlenienia organizmu. RBC poniżej normy to anemia. Może ją powodować niedożywienie, niedobór witaminy B12, niedobór kwasu foliowego lub żelaza. Anemia pojawia się także w przebiegu niektórych chorób przewlekłych czy w wyniku krwawienia.
Hemoglobina jest podstawowym parametrem, który służy do rozpoznawania niedokrwistości. Stężenie tego związku zależy od wieku i płci. Najwyższe jest u noworodków. Norma u kobiet mieści się w zakresie 12-16 g/dl, a u mężczyzn 14-18 g/dl.
Wartości hemoglobiny powyżej zalecanej normy mogą wystąpić wskutek odwodnienia (w przebiegu biegunki, wymiotów, gorączki), nadkrwistości pierwotnych (czerwienica prawdziwa), nadkrwistości wtórnych (w niektórych przewlekłych chorobach płuc, w wadach serca), niedotlenienia (podczas przebywania w wyższych partiach gór). Wartości hemoglobiny poniżej zalecanej normy mogą wynikać z anemii (w przebiegu niedoborów witaminowych, chorób przewlekłych, krwawienia), przewodnienia.
MCV to średnia objętość pojedynczej krwinki. Norma u kobiet mieści się w zakresie 81-99 fl, a u mężczyzn 80-94 fl. Jej podwyższone wartości mogą świadczyć o niedoborze witaminy B12 lub kwasu foliowego. Do niedoborów takich może dochodzić w przebiegu przewlekłych schorzeń gastroenterologicznych, w zapaleniu lub niewydolności wątroby, w przypadku alkoholizmu.
Wynik MCV poniżej normy może świadczyć o niedokrwistości z niedoboru żelaza, talasemii, a także niedokrwistości syderoblastycznej. Może również pojawiać się w chorobach przewlekłych.
MCH to średnia masa hemoglobiny w krwince. Norma u kobiet mieści się w zakresie 27-31 pg, a u mężczyzn 27-34 pg, Podwyższone wartości MCH mogą świadczyć o sferocytozie. Wartości poniżej normy mogą być obecne w niedokrwistościach niedobarwliwych oraz niektórych zaburzeniach wodno-elektrolitowych.
MCHC to średnie stężenie hemoglobiny w krwince. Norma u kobiet i mężczyzn mieści się w zakresie 33-37 g/dl. MCHC powyżej normy może świadczyć o sferocytozie lub hipertonicznym odwodnieniu. Obniżony wskaźnik MCHC może wskazywać na niedokrwistość spowodowaną niedoborem żelaza.
Hematokryt (HCT) to stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości osocza. Wartość HCT zależy od liczby krwinek czerwonych, objętości czerwonych krwinek, objętości krwi krążącej oraz od płci i wieku. Norma u kobiet mieści się w zakresie 37-47%, a u mężczyzn 42-52%. Wartości powyżej normy mogą być wywołane czerwienicą prawdziwą, niedotlenieniem tkanek, przewlekłymi chorobami płuc, wadami serca, chorobami nerek. Wartości poniżej normy mogą świadczyć o niedokrwistości lub przewodnieniu organizmu.
RDW, czyli anizocytoza to współczynnik zmienności rozkładu objętości erytrocytów. Jego norma wynosi 11,5-14,5%. Podwyższony wskaźnik może być spowodowany niedokrwistością z niedoboru żelaza, niedokrwistością megaloblastyczną, anemią hemolityczną. Wzrost wartości RDW może wystąpić po przetoczeniu krwi i w wyniku przerzutów nowotworowych. Spadek wartości RDW może świadczyć o różnych rodzajach anemii.
HDW, czyli anizochromia to zjawisko występowania w badanej krwi różnorodnie wybarwionych erytrocytów. Norma wynosi 2,2-3,2 g/dl. Wzrost wartości może być spowodowany niedokrwistością hemolityczną lub niedoborem żelaza.
RET, czyli retykulocyty to młode formy czerwonych krwinek, które powstają w szpiku. Wzrost wartości występuje w zespole hemolitycznym, ostrej niedokrwistości pokrwotocznej i w ostrym niedotlenieniu. Wartości poniżej normy występują w wyniku niedokrwistości aplastycznej, a także w przebiegu niewydolności nerek i niektórych chorób hematologicznych.
Prawidłowe wyniki badania krwi w przypadku leukocytów, czyli krwinek białych, powinny mieścić się w przedziale 4000-10 000 na mm sześcienny. Leukocytoza, czyli podniesienie poziomu leukocytów we krwi, może być spowodowana:
nadmiernym stresem;
wysiłkiem fizycznym;
stanem zapalnym wewnÄ…trz organizmu;
chorobÄ… nowotworowÄ….
Zbyt niski poziom leukocytów to leukopenia. Jej podłożem mogą być:
zakażenia wirusowe;
choroby wÄ…troby;
uszkodzenie szpiku kostnego;
wyniszczenie organizmu.
W wynikach morfologii podane są również poszczególne typy białych krwinek, czyli leukocytów. Obecnie komputer podczas analizy próbki krwi dokonuje obliczeń i segregacji komórek na poszczególne typy. Do typów krwinek białych, czyli leukocytów należą:
NEUT – neutrofile. Prawidłowo w rozmazie u osoby dorosłej ich zawartość powinna wynosić 60-70% wszystkich leukocytów. Podwyższona liczba występuje przy zakażeniach, chorobach nowotworowych, hematologicznych, metabolicznych, po urazach. Obniżone wartości mogą wystąpić w wyniku zakażeń grzybiczych, wirusowych (grypa, różyczka), pierwotniakowych (np. malaria).
LYMPH - limfocyty. Liczba limfocytów wzrasta w wyniku przewlekłej białaczki, chorób infekcyjnych, chłoniaków, przewlekłej białaczki oraz chorób immunologicznych. Obniżone wartości limfocytów najczęściej występują w przebiegu przewlekłego leczenia glikokortykosterydami. Spowodowane mogą być również ciężkim, przewlekłym stresem oraz białaczką, ziarnicą złośliwą i chorobami autoimmunologicznymi.
MONO – monocyty. Liczba monocytów wzrasta w przypadku wystąpienia gruźlicy, kiły, zapalenia wsierdzia, mononukleozy zakaźnej, zakażenia pierwotniakowego oraz nowotworów. Spadek ich liczby może być wynikiem toczącej się w organizmie infekcji lub stosowania niektórych leków (np. glikokortykosterydów).
EOS – eozynofile. Podwyższone wartości mogą wystąpić w wyniku chorób alergicznych (na przykład w przebiegu astmy oskrzelowej, kataru siennego) oraz chorób pasożytniczych. Innym powodem mogą być schorzenia hematologiczne. Obniżenie wartości może być skutkiem zakażeń, duru brzusznego, czerwonki, posocznicy, urazów i oparzeń. Towarzyszą one również zwiększonemu wysiłkowi fizycznemu.
BASO – bazofile. Podwyższone wartości występują na skutek chorób alergicznych, przewlekłej białaczki szpikowej, przewlekłego stanu zapalnego przewodu pokarmowego, wrzodziejącego zapalenia jelit, niedoczynności tarczycy oraz rekonwalescencji po przebytej infekcji. Wartości poniżej normy odnotowuje się w ostrych infekcjach, ostrej gorączce reumatycznej, nadczynności tarczycy, ostrym zapaleniu płuc oraz w stresie.
Poziom glukozy we krwi powinien wynosić poniżej 100 mg/dl na czczo. W przypadku zwiększonej jego ilości konieczne jest poszerzenie badań i wykonanie testu doustnego obciążenia glukozą. Na podstawie wyników można określić, czy mamy do czynienia z cukrzycą, nieprawidłową glikemią na czczo czy nieprawidłową tolerancją węglowodanów.
Lipidogram to badanie dostarczające informacji na temat stężenia poszczególnych frakcji lipidowych w osoczu krwi żylnej. Badanie powinno być wykonywane na czczo, po minimum ośmiogodzinnej przerwie w jedzeniu. U osób mających podwyższony poziom tych składników może rozwinąć się miażdżyca, która może zwiększać ryzyko zawału serca czy udaru mózgu. Aby poznać skalę ryzyka, bada się poziom HDL ( lipoproteiny o wysokiej gęstości – tak zwany dobry cholesterol) i LDL (cząsteczki o niskiej gęstości – tak zwany zły cholesterol). Wysoki poziom LDL oznacza, że zbyt dużo cholesterolu odkłada się w ścianach tętnic. Inaczej jest z HDL, który przenosi nadmiar cholesterolu z komórek do wątroby. Jeśli jest go dużo, działa przeciwmiażdżycowo.
OB, czyli Odczyn Biernackiego, nie powinien przekroczyć 20 mm/godz. Podnosi się on w przypadku: stanów zapalnych, nadmiernego stresu, zażywania niektórych leków oraz ciąży.
Badania wykonywane z krwi nieraz mogą dostarczyć wielu cennych informacji. Dostępność badań jest duża, można je wykonać w każdej przychodni, a pobranie krwi rzadko wiąże się z powikłaniami, a nieraz wykonanie badania pozwala na postawienie diagnozy i włączenie leczenia. Ważnym jest, aby co roku wykonać pełne badanie krwi, dzięki temu możemy ustrzec się przed niektórymi chorobami, lub wykryć je we wczesnych stadiach.
Bibliografia:
Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2
Tomaszewski J., Diagnostyka laboratoryjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 83-200-3591-0