Finanse

Bibliografia:

Literatura podstawowa:

• Flejterski S., 2007, Metodologia finansów. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

• Finanse, bankowość i rynki finansowe, 2006, red. E. Pietrzak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk

• Ciamaga L., Latoszek E., Michałowska K., Oręziak L., Tejchman E., 2006, Unia Europejska. PWN, Warszawa

• Dmowski A., Sarnowski J., Prokopowicz D., 2005, Podstawy finansów i bankowość,. Difin, Warszawa

• Jarocka E., Finanse, 2005, Difin, Warszawa

• Korenik D., Korenik S., 2004, Podstawy finansów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Pietrzak A., Polański Z., Woźniak B., 2003, System finansowy w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

• Czykier-Wierzba D., 2003, Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej, Twigger, Warszawa

• Owsiak S., 2002, Podstawy nauki finansów, PWE, Warszawa

• Jastrzębska M., 2001, Podstawy finansów, WWg Ekonomikos, Gdańsk – Sopot

Opis przedmiotu:

Istota i funkcje pieniądza: pojęcie formy i funkcje pieniądza, popyt na pieniądz i podaż pieniądza, zasady kreacji pieniądza; Podstawy nauki finansów: pojęcie i funkcje finansów, zjawiska i procesy finansowe, przepływy pieniężne, kategorie finansowe, teorie finansowe; Gospodarka finansowa i rozliczenia pieniężne: pojęcie i charakterystyka gospodarki finansowej, rozliczenia pieniężne gotówkowe, rozliczenia pieniężne bezgotówkowe; System finansowy: pojęcie systemu finansowego, ogniwa systemu finansowego, funkcje systemu finansowego, instytucje finansowe; System budżetowy: sektor finansów publicznych, budżet państwa i budżety JST, dochody i wydatki budżetowe, polityka budżetowa i jej instrumenty; System bankowy i polityka pieniężna: istota i funkcje systemu bankowego, rola i instrumenty NBP, cele polityki pieniężnej, instrumenty polityki pieniężnej; Rynki finansowe: rynek pieniężny, rynek kredytowy, rynek walutowy, rynek kapitałowy, rynek instrumentów pochodnych (derywatów); Finanse Unii Europejskiej: polityka pieniężna Unii Europejskiej, rynek finansowy Unii Europejskiej, polityka budżetowa Unii Europejskiej, polityka celna i podatkowa Unii Europejskiej; Charakterystyka zjawisk finansowych w ujęciu podmiotowym: finanse przedsiębiorstw, finanse instytucji ubezpieczeniowych, finanse publiczne, finanse banków i instytucji kredytowych, finanse gospodarstw domowych

Konsultacje piątek 15:00 pokój 202 WZ

Funkcje pieniądza:

1. Miernika wartości

2. Środka wymiany

3. Środka płatniczego

4. Środka tezauryzacji

5. Międzynarodowego środka płatniczego

SDR Specjalne prawa ciągnienia (ang. Special Drawing Rights, kod ISO 4217: XDR) – międzynarodowa jednostka rozrachunkowa, umowna jednostka monetarna, mająca charakter pieniądza bezgotówkowego, czyli istniejącego wyłącznie w postaci zapisów księgowych na bankowych rachunkach depozytowych. SDR została utworzona w celu stabilizacji międzynarodowego systemu walutowego przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w 1967 roku, używana jest od 1970. Od roku 1974, SDR jako pierwsza waluta na świecie została zdemonetyzowana (przestała mieć swój parytet w złocie). Jednostkami SDR mogą się posługiwać wyłącznie banki centralne państw oraz niektóre instytucje finansowe w rozrachunkach między nimi. Jednostki SDR zostały wyemitowane trzykrotnie. Po raz pierwszy, w latach 1970-72. W trzech transzach, łącznie 9,4 mld. Drugi raz w latach 1979-81 w sumie 12 mld, również w trzech transzach. Trzeci raz w roku 2009 w sumie 204,1 mld SDR, z tego 21,4 mld dla 40 krajów, które są członkami MFW od 1982r (w tym Polska dostała 3,12mld SDR po kursie 1,56 SDR/USD). Jednostki SDR przyznawane są krajom-członkom MFW proporcjonalnie do ich udziałów wniesionych do MFW. W 1997 roku podjęto uchwałę o potrzebie kolejnej emisji SDR, jednak do chwili obecnej nie została ratyfikowana. Do ratyfikacji potrzebnych jest 85% głosów na Radzie Gubernatorów Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Ratyfikację blokują Stany Zjednoczone.

ECU (ang. European Currency Unit, rus. Европейская валютная единица) – jednostka rozliczeniowa w Europejskim Systemie Monetarnym używana w latach 1979–1998; pełniła ponadto funkcję składnika rezerw walutowych w krajach Unii Europejskiej. Symbol waluty wg normy ISO 4217 brzmiał: XEU. Określenie ECU było nie tylko skrótem od angielskiego European Currency Unit, ale też nawiązywało do wyrazu écu, oznaczającego starą francuską monetę. Symbol waluty ₠ (wg standardu Unicode: U+20A0 EURO-CURRENCY SIGN) to stylizowane C oraz E, które są pierwszymi literami nazwy European Community (pol. Wspólnota Europejska).

Rubel transferowy (ros. Переводной рубль) - jednostka rozliczeniowa stosowana w latach 1964-1991 do wzajemnych rozrachunków pomiędzy państwami - członkami RWPG. Powołany w wyniku podpisanej 22 października 1963 Umowy o rozliczeniach wielostronnych w rublach transferowych i o utworzeniu Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej, która zaczęła obowiązywać 1 stycznia 1964. Zdefiniowany w myśl tego porozumienia rubel transferowy miał nominalnie odpowiadać 0,987412 gram złota, co było parytetem identycznym z teoretycznym parytetem rubla radzieckiego. Obie waluty nie były jednak ze sobą związane a rubel transferowy był niewymienialny w skali międzynarodowej i występował wyłącznie w postaci zapisów księgowych na kontach Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG).

Formy pieniądza

1. Pieniądz papierowy (nie ma związku ze złotem, oparty na przymusie prawnym, co czyni go obowiązującym środkiem płatniczym w kraju) i pieniądz zdawkowy (monety)

2. Pieniądz państwowy (państwo gwarantuje):

   1. Autentyczność znaków pieniężnych

   2. Honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu gospodarczego

   3. Możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług zaspokajających potrzeby ludzkie

3. Zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substancjonalny). Problem: zachowanie zgodności wartości nominalnej pieniądza z wartością substancjonalną (zjawiska inflacyjne)

4. Pieniądz kredytowy (żyrow). Źródłem pieniądza jest kredyt bankowy.

„Polskie banknoty wytwarzane są za pomocą wyczesu bawełnianego.”

Poglądy szkoły klasycznej

1. Działalność finansowa państwa nie może zmieniać istniejącego stanu gospodarki

2. Neutralność podatkowa – nakładane przez państwo podatki nie mogą wywierać żadnego wpływu na decyzje przedsiębiorców, konsumentów i inwestorów.

3. Wykluczenie możliwości ponoszenia przez państwo wydatków na sferę społeczną, a w tym bardziej na gospodarkę.

4. Najlepszy plan finansowy (budżet) to plan jak najmniejszy.

5. Wykluczenie interwencjonizmu państwowego (podatków i wydatków).

Finanse: ze średniowiecznego łacińskiego finatio, financia; oznaczał stosunku wynikające z powstawania wierzytelności i zobowiązań pieniężnych.

Istota i zakres finansów:

Finanse: ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Ekonomiczna treść finansów: związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki.

Finanse w ujęciu podmiotowym:

Instytucje finansowe:

• Bankowe (w tym Bank Centralny)

• Pozabankowe

Instytucje finansowe (ujęcie prawne): kategorie i instrumenty finansowe (fundusz, podatek, kredyt, dług publiczny itp.)

„Kredyt powstaje w pierwotnej kreacji pieniądza”

Finanse w ujęciu przedmiotowym:

1. Transakcje

2. Transfery

3. Pożyczki

Finanse w ujęciu funduszowym:

1. Z punktu widzenia własności:

   1. Fundusze publiczne

   2. Fundusze prywatne

2. Z punktu widzenia zakresu:

   1. Fundusze makroekonomiczne

   2. Fundusze mikroekonomiczne

3. Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych podmiotów:

   1. Fundusze państwa

   2. Fundusze banków

   3. Fundusze przedsiębiorstw

   4. Fundusze towarzystw ubezpieczeniowych

   5. Fundusze towarzystw inwestycyjnych

Funkcje finansów:

1. Funkcja dystrybucyjna (rozdzielcza), realizowana w sposób:

   1. Ostateczny (towar opuszcza rynek i nie jest przedmiotem dalszych transakcji)

   2. Transakcyjny (towar pozostaje w obrocie handlowym)

   3. Transferowy (ruch pieniądza bez przepływu rzeczowego)

2. Funkcja stymulacyjna (bodźcowa)

Finanse a struktura podmiotowa gospodarki narodowej

• Finanse publiczne

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse banków i instytucji kredytowych

• Finanse ubezpieczeń

• Finanse gospodarstw domowych

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych

Systematyka zjawisk finansowych:

• Związane z zasobami (pieniądz w bezruchu) – zjawiska finansowe

• Związane ze strumieniami pieniężnymi (pieniądz w ruchu) – procesy pieniężne

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych:

1. Zjawiska przychodowe (przychody ze sprzedaży dóbr i usług)

2. Zjawiska rozchodowe (wszelkie rozdysponowywanie pieniądza związane z prowadzoną działalnością)

3. Zjawiska dochodowe (dochody z działalności, z kapitału, z praw majątkowych itp.)

4. Zjawiska wydatkowe (wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne)

5. Zjawiska kosztowe

6. Zjawiska kredytowe

7. Zjawiska pożyczkowe

8. Zjawiska gotówkowe

9. Zjawiska bezgotówkowe

10. Zjawiska transferowe

11. Zjawiska oszczędnościowe

12. Zjawiska ubezpieczeniowe

Przychód to efekt sprzedaży produktów i usług.

Dochód to efekt sprzedaży praw majątkowych i obrotu kapitałem.

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych:

1. Zjawiska rynkowe (ekwiwalentne)

2. Zjawiska transferowe

3. Zjawiska kredytowe

4. Zjawiska oszczędnościowe

Kategorie finansowe:

• Istota kategorii finansowych

• Kategorie przychodowe

• Kategorie dochodowe

• Kategorie wydatkowo-kosztowe

• Kategorie podatkowe

• Kategorie dłużne

Istota kategorii finansowych

Kategorie: termin wprowadzony dla określenia rodzajów sądów o zjawisku, zdarzeniu, wchodzących w sposób konieczny w skład każdego sądu, jako jego elementy, bez których nie jest możliwe formułowanie wiedzy naukowej.

Kategorie składają się z substancji oraz ilości, jakości, relacji, miejsca, czasu, położenia, posiadania, działania, doznawania.

Kategorie przychodowe:

1. Cena

   • Funkcje cen:

     • Przychodowa (dochodowa)

     • Alokacyjna

     • Redystrybucyjna

     • Motywacyjna

     • Informacyjna

     • Agregacyjna

2. Przychód

Kategorie dochodowe:

1. Dochód:

   • Z pracy

   • Z kapitału (majątku)

2. Zysk:

   • Zysk ekonomiczny (P-K + k. alt.+ ryzyko utraty kapitału)

   • Zysk księgowy

   • Zysk z działalności gospodarczej

   • Zysk kapitałowy itp.

3. Procent:

   • Odsetki od kapitału

   • Dyskonto weksli i innych papierów wartościowych

4. Renta pieniężna:

   • Renta ekonomiczna

   • Renta z kapitału (odsetki)

   • Renta społeczna

Renta ekonomiczna: jest to nadwyżka, którą właściciel osiąga z tytułu zastosowania zasobów poza alternatywny koszt ich zastosowania

Systematyka:

• Czysta renta ekonomiczna: występuje, gdy alternatywny koszt zastosowania zasobu jest równy 0

• Powszechna renta ekonomiczna: występuje, gdy alternatywny koszt zastosowania zasobu jest różny od 0

Kategorie wydatkowo-kosztowe:

1. Wydatek

2. Koszt (alternatywny, stały, zmienny, całkowity, krańcowy)

3. Amortyzacja (liniowa, przyspieszona)

Kategorie podatkowe:

• Pieniężne, przymusowe, ogólne (powszechne), nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych.

Kategorie dłużne:

1. Kredyt (funkcje):

   • Emisyjna

   • Kreacji pieniądza

   • Dochodowa

   • Alokacyjna

   • Kontrolna

2. Pożyczka pieniężna

3. Deficyt finansowy:

   • Ex ante i ex post

   • Bilansu płatniczego, budżetowy, ekonomiczny, sektora finansów publicznych

   • Kasowy i memoriałowy

   • Przedsiębiorstwa

4. Dług finansowy:

   • Publiczny (płynny i fundowany; reproduktywny i martwy; rządowy i samorządowy; państwowy; krajowy; zagraniczny; umarzany (amortyzowany) i wieczny (rentowy))

   • Przedsiębiorstwa

Gospodarka finansowa: czynności polegające na racjonalnym uruchamianiu strumieni pieniężnych oraz ich osiadaniu, czyli tworzeniu oszczędności z uwzględnieniem opłacalności, związanej z „unieruchomieniem” pewnego, większego lub mniejszego zasobu pieniędzy.

Czynności w sferze gospodarki finansowej:

• Poprzedzające ruch pieniądza

• Związane z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych

• Polegające na podejmowaniu decyzji w sferze rzeczowego oraz finansowego zarządzania przedsiębiorstwem

System finansowy: zespół norm prawnych, zasad i szeroko rozumianych instytucji, służących do wykonywania funkcji finansów i regulowania przez władze państwowe i samorządowe zjawisk finansowych.

Normy prawne: to głównie przepisy z zakresu prawa gospodarczego i finansowego, wsparte na rygorze wykonawczym i sankcjach.

Zasady: stanowią o sposobie racjonalnego postępowania, nie mającego rygoru wykonawczego.

Instytucje: to zarówno podmiotowe, jak i przedmiotowe rozwiązania oraz konstrukcje, służące do regulacji zjawisk finansowych.

Rozliczenia pieniężne: operacje bankowe polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują takie zmiany.

Podział rozliczeń pieniężnych:

• Gotówkowe: równoczesna wymiana pieniądza na towar i towaru na pieniądz

• Bezgotówkowe: moment otrzymania zapłaty jest opóźniony w stosunku do wydania (sprzedaży) towaru

Rozliczenia pieniężne gotówkowe:

• Czek gotówkowy

• Dowód wpłaty na rachunek bankowy

Czek gotówkowy

Polecenie przelewu:

• Przekazanie środków pieniężnych z jednego rachunku bankowego na drugi (niekoniecznie w tym samym banku)

• Dyspozycja klienta banku, obciążenia jego rachunku określoną kwotą przy jednoczesnym uznaniu tą kwotą innego wskazanego rachunku

Polecenie przelewu

Polecenie zapłaty:

• Po wcześniejszym wyrażeniu zgody dłużnika na tę formę rozliczenia z wierzycielem

• Inicjowanie płatności należy do wierzyciela, który zleca swojemu bankowi pobranie określonej kwoty należności z rachunku dłużnika

• Bank wierzyciela przesyła polecenie zapłaty do banku dłużnika, ten z kolei obciąża żądaną kwotą wskazany rachunek i przekazuje środki pieniężne do banku wierzyciela w celu zapisania ich na rachunku zleceniodawcy

• Jednoczesne zlecenie w odniesieniu do osoby fizycznej nie może przekraczać równowartości 1000 euro, a dla podmiotów gospodarczych jest to granica 50000 euro

Czek rozrachunkowy:

• Stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku

• Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując jednocześnie na rachunku wystawcy odpowiedni fundusz na pokrycie czeku. Bank może potwierdzić również czek niezupełny

• Czek rozrachunkowy może być przedstawiony do rozrachunku ze skutkami zapłaty bezpośrednio u trasata lub w banku, w którym posiadacz czeku ma rachunek

• Uznanie rachunku posiadacza czeku sumą czekową następuje po uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku

• Zapłatę czeku można zabezpieczyć poręczeniem czekowym (aval), co do całości sumy czekowej lub co do jej części. Poręczenie może dać osoba trzecia, z wyjątkiem trasata, lub nawet osoba podpisana na czeku

• Wystawca lub posiadacz czeku mogą go zakreślić

• Zakreślenia dokonuje się przez umieszczenie na przedniej stronie czeku dwu linii równoległych. Zakreślenie może być ogólne lub szczególne

• Zakreślenie jest ogólne, jeżeli między dwiema liniami nie ma żadnej wzmianki albo jeżeli znajduje się między nimi wyraz „bankier” lub inny równoznaczny; zakreślenie jest szczególne jeżeli między dwiema liniami napisano nazwisko bankiera

• Trasat może czek z zakreśleniem ogólnym zapłacić tylko do rąk bankiera lub swojego stałego klienta. Czek z zakreśleniem szczególnym może trasat zapłacić do rąk oznaczonego bankiera, a w przypadku, gdy oznaczonym bankierem jest trasat, tylko do rąk swojego stałego klienta. Oznaczony bankier może jednakże zainkasować czek za pośrednictwem innego bankiera

• Bankierowi wolno nabywać czeki zakreślone tylko od swoich stałych klientów lub innych bankierów. Nie wolno mu ich inkasować na rachunek innych osób

• W razie niezastosowania się do powyższych przepisów trasat lub bankier odpowiadają za szkodę do wysokości sumy czekowej

Czek rozrachunkowy

Akredytywa:

• Zabezpiecza interesy zarówno dostawcy jak i odbiorcy

• Dostawcy pozwala natychmiast otrzymać swoją należność

• Odbiorca może w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków (dostarczenie faktury, dokumentów ubezpieczeniowych czy też protokołów odbioru w przypadku translowania)

• Zostaje otwarta na wniosek dłużnika (odbiorcy) złożony w oddziale jego banku, wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział jego banku, w którym będą dokonywane wypłaty

• Wniosek powinien określać, jakie dokumenty będzie zobowiązany złożyć dostawca dla uzyskania wypłaty

• Rozliczenie za pomocą akredytywy polega na pokrywaniu przez oddział banku właściwy dla wierzyciela, określonych wierzytelności z wyodrębnieniem na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem ustalonych przez niego warunków

Akredytywa

Rodzaje akredytyw

1. Ze względu na charakter zobowiązania banku importera:

   • Odwołalna jest to akredytywa, w której bank importera zastrzega sobie prawo do odwołania lub zmiany swojego zobowiązania w dowolnym momencie przed upływem terminu ważności akredytywy bez konieczności zawiadomienia beneficjenta.

   • Nieodwołalna występuje, gdy akredytywa nie może być zmieniona ani anulowana bez zgody zainteresowanych stron: banku importera, banku pośredniczącego, zleceniodawcy oraz beneficjenta. Spełnione muszą być jednak dwa formalne warunki: akredytywa musi zawierać termin ważności oraz wyraźne stwierdzenie o nieodwołalności.

   • Gotówkowa jest to akredytywa, której płatność następuje w gotówce natychmiast po okazaniu bankowi przez eksportera wymaganych dokumentów.

   • Dyskontowa występuje, gdy bank importera zobowiązuje się do zapłaty beneficjentowi kwoty akredytywy, która staje się kredytem zaciągniętym przez zleceniodawcę. W tym przypadku bank zobowiązuje się do skupu za gotówkę traty terminowej, która ciągniona jest na importera przez eksportera.

   • Akceptacyjna jest to akredytywa, w której bank importera zobowiązuje się do zaakceptowania traty terminowej. Gdy to nastąpi, ważność uzyskuje zobowiązanie wekslowe banku z tytułu akceptu. Oznacza to, że eksporter udziela kredytu importerowi, a bank poprzez udzielenie akceptu na wekslu staje się gwarantem spłaty tego kredytu.

   • Gwarancyjna występuje, gdy eksporter kredytuje importera, z kolei bank odgrywa rolę gwaranta spłaty kredytu. Bank importera poprzez otwarcie akredytywy gwarantuje dokonanie przez importera akceptu traty terminowej ciągnionej przez eksportera na importera oraz gwarantuje zapłatę traty w terminie jej wymagalności.

2. Ze względu na beneficjenta:

   • Przenośna występuje, gdy beneficjent akredytywy ma prawo do przeniesienia części lub całości uprawnień dotyczących akredytywy na rzecz innej osoby lub innych osób. Wymagane jest jednak dokonanie wyraźnej dyspozycji przez bank importera oraz beneficjenta pierwotnego. Co więcej, przeniesienie może nastąpić tylko raz oraz dostawy częściowe muszą być dozwolone, by przeniesienie akredytywy było możliwe.

   • Nieprzenośna jest to akredytywa, która może być zrealizowana przez jednego, określonego beneficjenta. Może być jednak dokonana zmiana beneficjenta w przypadku akredytywy nieodwołalnej, gdy zgodę wyrażą wszystkie zainteresowane strony, w terminie ważności akredytywy.

3. Ze względu na rolę, jaką pełni bank pośredniczący:

   • Potwierdzona jest to akredytywa, w której bank pośredniczący oprócz awizowania akredytywy zobowiązuje się do spłaty kwoty akredytywy eksporterowi, gdy ten spełni określone wymogi. Jest to, zatem samodzielne zobowiązanie się banku pośredniczącego do wypłaty beneficjentowi kwoty akredytywy na warunkach, które są identyczne z warunkami akredytywy. Bank pośredniczący ma obowiązek uregulować płatność eksportera we własnym imieniu. Rozliczenia pomiędzy bankami w żaden sposób nie dotyczą beneficjenta akredytywy, gdyż są one niezależne.

   • Awizowana występuje, gdy rola banku pośredniczącego sprowadza się jedynie do poinformowania eksportera o otwarciu akredytywy oraz do przekazania mu jej treści. Bank ten nie podejmuje własnych zobowiązań, pośredniczy on tylko w korespondencji pomiędzy bankiem importera a beneficjentem akredytywy.

   • Negocjacyjna jest to akredytywa, w której bank pośredniczący otrzymuje zlecenie od banku importera o awizowaniu akredytywy oraz o zleceniu zapłaty za zaprezentowane przez eksportera dokumenty. Bank pośredniczący dokonuje należnej zapłaty ze środków, które zostały mu pozostawione przez bank importera. Roszczenia beneficjenta nie mogą być skierowane pod adresem banku pośredniczącego, gdyż jest on jedynie przedstawicielem banku importera.

4. Ze względu na kwestie techniczno-finansowe:

   • Pokryta z dołu występuje, gdy bank pośredniczący wypłaca beneficjentowi całą kwotę akredytywy, a następnie zwraca się do banku importera o jej pokrycie. Ten rodzaj akredytywy wykorzystywany jest, gdy banki blisko ze sobą współpracują, bowiem wymaga ona od obu banków pewnego stopnia zaufania.

   • Pokryta z góry występuje, gdy bank pośredniczący otrzymuje od banku importera w chwili otwarcia akredytywy całą kwotę potrzebą na pokrycie wypłat z jej tytułu. Z reguły ten rodzaj akredytywy jest wykorzystywany, gdy bank pośredniczący jedynie potwierdza akredytywę lub rozlicza drogą negocjacji beneficjenta akredytywy.

   • Rembursowa występuje, gdy przy zapłacie kwoty akredytywy pomiędzy bankiem importera a bankiem pośredniczącym pojawia się pośrednik - bank rembursujący. Remburs polega na upoważnieniu banku pośredniczącego do ubiegania się o zwrot wypłaconej kwoty akredytywy od wskazanego banku rembursującego. Bank ten w imieniu banku importera dokonuje płatności bankowi pośredniczącemu z tytułu dokonanych przez niego wypłat.

Specjalne rodzaje akredytyw:

• Akredytywa w formie listu kredytowego występuje w sytuacji, gdy awizowanie akredytywy następuje bez udziału banku pośredniczącego. Beneficjent akredytywy wystawia tratę ciągnioną na bank importera, który nieodwołalnie zobowiązuje się do jej wykupienia pod warunkiem spełnienia przez beneficjenta wymogów akredytywy.

• Akredytywa rewolwingowa (odnawialna) występuje, gdy przez dłuższy okres czasu pomiędzy eksporterem a importerem występują sukcesywne i powtarzalne dostawy, z reguły jednolitego towaru. Pułap/plafon to ogólna kwota akredytywy, natomiast nawiązka to częściowa kwota określająca wartość jednej dostawy. Akredytywa może być odnawialna w odniesieniu do czasu, co oznacza, że jest ona ważna do określonej kwoty przez określony okres czasu, przykładowo, co miesiąc akredytywa ważna jest na pewną kwotę. Akredytywa może być także odnawialna w odniesieniu do wartości, co oznacza, że beneficjent otrzymuje kwotę nawiązki kolejnej, gdy w całości oraz w określonym okresie czasu zostanie zrealizowana nawiązka poprzednia.

• Akredytywa typu stand-by (zabezpieczająca) występuje, gdy bank importera zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty akredytywy na pierwsze żądanie beneficjenta, w sytuacji, gdy importer nie realizuje zobowiązań kontraktowych.

• Akredytywa typu back-to-back występuje przy realizacji transakcji reeksportowych. W tym przypadku beneficjent akredytywy eksportowej zleca swojemu bankowi otwarcie odrębnej akredytywy na rzecz swojego dostawcy - akredytywy importowej bazującej na akredytywie pierwotnej. Dla prawidłowego przebiegu obu transakcji warunki tych akredytyw muszą być odpowiednio zsynchronizowane, co oznacza, że termin ważności akredytywy eksportowej musi być stosownie dłuższy od terminu ważności akredytywy importowej. Co więcej identyczne dla obu akredytyw muszą być informacje dotyczące nazwy towaru, miejsca przeznaczenia oraz terminu dostawy. Istota tego rodzaju akredytywy polega na tym, że wpływy z akredytywy eksportowej zabezpieczają płatności dla otwartej akredytywy importowej.

• Akredytywa zaliczkowa (red clause, green clause) występuje, gdy na zlecenie i wyłączne ryzyko zleceniodawcy i/lub banku importera istnieje możliwość wypłaty zaliczki beneficjentowi, przez bank importera lub bank pośredniczący, przed spełnieniem przez beneficjenta wymogów akredytywy. Akredytywa zaliczkowa może występować bez rzeczowego zabezpieczenia wypłaconej zaliczki, wtedy mamy do czynienia z czerwoną klauzulą (red clause) lub gdy rzeczowe zabezpieczenie wypłaconej zaliczki występuje - zielona klauzula (green clause).

Konosament: jest to morski list przewozowy, dokument potwierdzający odbiór określonego ładunku na statek. Posiadacz tego dokumentu może w porcie docelowym odebrać ładunek. Na konosamencie zawarte są: dane załadowcy (shippera), odbiorcy (consignee), strony first notify (firmy która ma być powiadomiona o przypłynięciu kontenera), numer kontenera, ilość, nazwa i waga towaru. Dodatkowo można umieścić inne informacje. Na drugiej stronie powinny być zawarte warunki konosamentowe . Konosament wystawia armator – wówczas jest to tzw. master bill of lading.

Weksel: jest papierem wartościowym, w którym wystawca bądź wskazana przez niego osoba zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia w oznaczonym czasie i do rąk osoby wymienionej w wekslu (remitenta) określonej kwoty.

Weksel

Weksel własny (sola):

• Wystawca weksla zobowiązuje się w nim do zapłaty określonej kwoty

• Jeżeli twojej firmie brakuje środków na zapłatę zobowiązań, możesz wystawić wierzycielowi weksel

Weksel trasowany (weksel ciągniony):

• Wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej (remitenta)

• Kiedy firma jako producent nie jest w stanie zapłacić za dostawę materiałów dopóki odbiorca produktów nie ureguluje wobec ciebie zobowiązań, weksel trasowany rozwiązuje ten problem. Wystawiając go poleca odbiorcy (trasatowi), aby bezpośrednio uregulował zobowiązania wobec dostawcy

• Weksel jest dokumentem, w którym wystawca zobowiązuje odbiorcę produktów (zwanego trasatem) do zapłaty określonej sumy twojemu dostawcy, którego nazwisko będzie wyszczególnione na wekslu

Weksel wg rodzaju remitenta:

• Weksel na zlecenie: upoważnia do przeniesienia prawa do wierzytelności w drodze indosu. Aby indosować weksel, czyli przekazać swoje prawa z weksla na inną osobę, wystarczy napisać na jego odwrocie np. „Ustępuję na rzecz (imię i nazwisko)” – indos imienny lub „Indosuję” – indos in blanco lub „Ustępuję na zlecenie okaziciela” – indos na okaziciela i podpisać się. Każdy dodatkowy podpis na wekslu jest dodatkową gwarancją spłaty długu

• Weksel imienny: zawiera ścisłe określenie osoby remitenta

• Weksel na okaziciela

Określone przez prawo elementy weksla:

• Słowo „weksel” w tekście dokumentu w języku, w jakim go wystawiono

• Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej

• Nazwisko osoby na rzecz której ma być dokonana zapłata

• Oznaczenie terminu i miejsca płatności

• Data i miejsce wystawienia weksla

• Podpis wystawcy

• Oprócz tego weksel trasowany musi zawierać nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata)

Inkaso

• Polega na złożeniu przez dostawcę w swoim banku polecenia pobrania należności od odbiorcy w zamian za wydanie odbiorcy dokumentów przekazanych przez sprzedającego

• Najczęściej wykorzystywane jest przy eksporcie

Etapy inkasa

1. Dostawca wysyła towar do odbiorcy

2. Dostawca składa w swoim banku dyspozycję pobrania należności od odbiorcy oraz składa w banku dokumenty określone w umowie z odbiorcą, upoważniające go do odbioru towaru (np. fakturę, dokumenty celne, transportowe, ubezpieczeniowe, weksel itp.)

3. Bank dostawcy kontaktuje się z bankiem inkasującym (z reguły będącym bankiem odbiorcy) i przekazuje mu dokumenty otrzymane od dostawcy

4. Bank inkasujący kontaktuje się z odbiorcą żądając wykupienia inkasa

5. Aby otrzymać dokumenty, odbiorca musi wykonać instrukcje określone w inkasie (z reguły spłacić należność lub zaakceptować czek). Po wykonaniu instrukcji (np. wpłacie należności do banku inkasującego) bank wydaje mu dokumenty otrzymane od banku dostawcy

6. Bank inkasujący przekazuje należność do banku dostawcy

7. Bank dostawcy przekazuje należność dostawcy

Rodzaje inkasa

1. Ze względu na rodzaj dokumentów:

   • Inkaso finansowe: przedmiotem inkasa finansowego są dokumenty finansowe, np. weksle lub inne podobne instrumenty, zabezpieczające należność eksportera. W ty przypadku czynnością, którą musi wykonać odbiorca aby uzyskać dokumenty, jest z reguły akceptacja weksla

   • Inkaso dokumentowe: przedmiotem inkasa dokumentowego są dokumenty handlowe (np. faktury, dokumenty transportowe, dokumenty stwierdzające tytuł własności, dokumenty ubezpieczeniowe itp.)

2. Ze względu na sposób zapłaty:

   • Inkaso płatne z góry (a’ vista): w tym przypadku odbiorca, aby otrzymać dokumenty, musi opłacić należność

   • Inkaso terminowe: w tym przypadku otrzymanie płatności za dokumenty odbywa się w określonym terminie po ich wydaniu. Z reguły, aby zabezpieczyć płatność, odbiorca musi zaakceptować weksel trasowany z określonym terminem płatności

Cykl konwersji gotówki

Cykl konwersji gotówki (ang. CCC – cash conversion cycle), zwany również cyklem kapitału obrotowego netto bądź cyklem środków pieniężnych – miernik wykorzystywany do analizy aktywności spółki. Pokazuje okres, jaki upływa od momentu odpływu gotówki przeznaczonej na zakup czynników produkcji (moment spłaty zobowiązań), do momentu wpływu gotówki z tytułu należności. Diagnoza dotycząca płynności finansowej przedsiębiorstwa wymaga bardzo dokładnej analizy cyklu eksploatacyjnego, zwłaszcza jego długości oraz terminów inkasowania należności i regulowania zobowiązań. Powstaje więc potrzeba zbadania poziomu kapitału obrotowego i porównania go z poziomem elementów majątku i źródeł finansowania krótkoterminowego, które wpływa na ten kapitał.

Cykl konwersji gotówki = cykl zapasów + cykl należności – cykl zobowiązań krótkoterminowych

Długość cyklu zależy od rodzaju produkcji. Długość cyklu gotówki determinuje zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Zbyt długi cykl konwersji gotówki może sugerować kłopoty z zachowaniem płynności.

Im krótszy cykl środków pieniężnych tym większy zysk dla firmy, ponieważ pieniądze zainwestowane w aktywa bieżące wracają do firmy szybko i mogą być ponownie wykorzystane. Każdy obrót (cykl od wydania gotówki do wpływu gotówki) oznacza nadwyżkę przychodów nad kosztami.

Wskaźnik cyklu zapasów zależy od specyfiki produkcji. Kredyt handlowy dla odbiorców zależy od polityki płatniczej przedsiębiorstwa.

Budowa cyklu obiegu gotówki w firmie.

W każdej firmie w cyklu produkcyjnym występują takie same elementy cyklu:

1. Zakup materiałów (na kredyt).

2. Rozpoczęcie produkcji.

3. Przeniesienie gotowych produktów do magazynu.

4. Wysłanie ich z magazynu do odbiorców (którzy kupują na kredyt).

5. Spłacenie należności przez odbiorców - firma odzyskuje gotówkę i może znów zakupić materiały.

6. Spłata zobowiązania za materiały przez firmę.

GOTÓWKA → ZOBOWIĄZANIA → MATERIAŁY → PRODUKCJA W TOKU → WYROBY GOTOWE → NALEŻNOŚCI → GOTÓWKA

Cykl obiegu gotówki jest to więc proces jej zamiany - najpierw na materiały, następnie produkcję w toku, wyroby gotowe, należności, aż w końcu z powrotem na gotówkę.

Inkaso eksportowe

Inkaso importowe

Okresowe rozliczenia saldami

• Tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze; jako dostawca i odbiorca; czyli jako wierzyciel i dłużnik

• Istota okresowych rozliczeń polega na zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjonowaniu wzajemnych świadczeń

• Wprowadzenie okresowych rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków

Rozliczenia planowe

• Mogą być przydatne do rozliczania dostaw o charakterze periodycznym

• Zamiast indywidualnych faktur dostawca może wystawiać jedną zbiorczą fakturę, obejmującą dostawy np. w okresie miesiąca

• Odbiorca porówna fakturę z dokonanymi przelewami, a różnicę przekaże dostawcy poleceniem przelewu. Jeśli saldo rozliczeń wypadnie na jego korzyść, różnicę potrąci z następnego przelewu

• Chociaż inicjatywa dokonywania periodycznych przelewów pieniędzy spoczywa w rękach odbiorcy, umowne terminy planowanych wpłat zabezpieczają interes dostawcy. Natomiast odbiorca kontroluje dostawcę, ponieważ może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy

Instrumenty finansowe

• Dowody potwierdzające tytuł własności lub długu (ujęcie węższe)

• Ogół narzędzi o charakterze pieniężnym, które są wykorzystywane przez różne podmioty do kształtowania różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego (ujęcie szersze)

Systematyka instrumentów finansowych

Kryterium: funkcje ekonomiczne:

• Instrumenty rozliczeniowe

• Instrumenty dłużne

• Instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz

• Instrumenty inwestowania

• Instrumenty bodźcowe

• Instrumenty ograniczające ryzyko

• Instrumenty potwierdzające tytuł własności

Kryterium: rodzaje rynków finansowych:

• Rynek pieniężny

• Rynek kapitałowy

• Rynek instrumentów pochodnych

• Rynek walutowy

Instrumenty finansowe rynku pieniężnego

1. Bony skarbowe: krótkoterminowe papiery wartościowe, emitowane przez Skarb Państwa na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni

Determinanty atrakcyjności

• Dochodowość

• Bezpieczeństwo

• Płynność

Rynek pierwotny bonów skarbowych: oferowanie ich sprzedaży przez MF, działającego w imieniu SP, na cotygodniowych przetargach. Rynek ten jest obsługiwany przez NBP.

Rynek wtórny: brak ograniczeń co do podmiotów uczestniczących.

Czek: udzielane bankowi pisemne zlecenie, na określonym przepisami prawa formularzu, wypłacenia okazicielowi lub oznaczonej osobie (remitentowi), wymienionej sumy środków pieniężnych ze środków, będących w dyspozycji wystawcy.

Rodzaje czeków:

• Czeki bankowe (gotówkowe i rozrachunkowe)

• Czeki bankierskie

• Czeki skarbowe

• Czeki podróżnicze

Weksel: papier wartościowy, potwierdzający istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub osób, które go podpisały.

Ekonomiczne funkcje weksla:

• Płatnicza (surogat pieniądza)

• Kredytowa

• Obiegowa

• Gwarancyjna

• Refinansowa (weksel własny – sola i trasowany – trata)

Bon komercyjny: papier wartościowy, w którym emitent (bank, przedsiębiorstwo) potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu wraz z należnymi odsetkami w określonym terminie (nie krótszym niż rok).

Certyfikat depozytowy: dokument, w którym potwierdza się zdeponowanie danej sumy pieniężnej według określonej stopy procentowej i na określony czas.

Akcept bankierski: zobowiązanie banku dłużnika do zapłacenia określonej kwoty pieniężnej bankowi właściciela.

Obligacje: formy zaciągania długu przez Skarb Państwa, JST, przedsiębiorstwa, banki.

Obligacja: papier wartościowy, który potwierdza wystąpienie relacji wierzycielsko-dłużniczych.

Klasyfikacja obligacji

1. Ze względu na emitenta:

   • Obligacje SP (skarbowe)

   • Obligacje JST (municypalne)

   • Obligacje przedsiębiorstw niefinansowych

   • Obligacje banków i instytucji finansowych

   • Obligacje fundacji i innych organizacji społecznych mających osobowość prawną

2. Ze względu na nabywców:

   • Obligacje oferowane wyłącznie osobom prywatnym

   • Obligacje oferowane wyłącznie osobom prawnym (inwestorom instytucjonalnym)

   • Obligacje dla nabywców krajowych

   • Obligacje dla nabywców zagranicznych

3. Ze względu na przeznaczenie zgromadzonych środków:

   • Obligacje o ogólnym przeznaczeniu

   • Obligacje przeznaczone na ściśle określone cele, wynikające z prospektu emisyjnego

4. Ze względu na okres wykupu:

   • Obligacje krótkookresowe (okres wykupu krótszy niż 5 lat)

   • Obligacje średniookresowe (okres wykupu pomiędzy 5 a 10 lat)

   • Obligacje długookresowe (okres wykupu 10 lat)

   • Obligacje wieczyste (nigdy nie podlegają wykupowi, ich nabywcy otrzymują jedynie odsetki, zwane rentą wieczystą)

5. Ze względu na oprocentowanie:

   • Obligacje o stałym oprocentowaniu

   • Obligacje o zmiennym oprocentowaniu (indeksowane)

   • Obligacje zerowe (zerokuponowe)

6. Ze względu na sposób wykupu:

   • Obligacje podlegające umorzeniu

   • Obligacje konwersyjne

   • Obligacje opcyjnie

Obligacje skarbowe

• Podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego

• Mogą występować jako papiery o zmiennym i stałym oprocentowaniu

• Obligacje skarbowe to dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa – Emitent obligacji – pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) – w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami

Obligacje skarbowe oferowane w sieci sprzedaży detalicznej dzielą się na dwie grupy:

• Obligacje oszczędnościowe

• Obligacje rynkowe

Obligacje oszczędnościowe są oferowane wyłącznie osobom fizycznym, rezydentom i nierezydentom.

• Mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umowy sprzedaży lub darowizny.

• Nie są natomiast notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych. Obligacje oszczędnościowe są emitowane co miesiąc i sprzedawane zawsze po cenie równej wartości nominalnej, tj. 100 zł.

• Do obligacji oszczędnościowych zalicza się obligacje dwuletnie, czteroletnie oraz dziesięcioletnie.

Obligacje rynkowe są dostępne zarówno dla rezydentów jak i nierezydentów, będących osobami fizycznymi oraz dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, z wyłączeniem przedmiotów finansowych, spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.

• Możliwość obrotu nimi na Giełdzie Papierów Wartościowych – za pośrednictwem biur maklerskich dla posiadaczy rachunków papierów wartościowych

• Są notowane nie tylko na Giełdzie Papierów Wartościowych, ale także na rynku regulowanym prowadzonym przez MTS CeTO S.A.

• Mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umów sprzedaży lub darowizny

• Są sprzedawane w trzymiesięcznych emisjach – zawsze po dziennej cenie sprzedaży odpowiadającej cenie emisyjnej powiększonej o wartość odsetek przypadających na dany dzień sprzedaży.

• Do obligacji rynkowych zalicza się obligacje trzyletnie i pięcioletnie

Obligacje municypalne są emitowane przez władze lokalne lub przedsiębiorstwa lokalne, działające w sektorze samorządowym. Obligacje municypalne ogólne są spłacane z wpływów podatkowych, a zwłaszcza podatku od nieruchomości. Ich zabezpieczenie stanowi zaufanie do emitenta (dobre imię emitenta) i mogą być spłacane z każdego rodzaju wpływu podatkowego. Nabywca odlicza od podatku odsetki bądź wartość obligacji wraz z odsetkami od zobowiązania podatkowego.

List zastawny: są to instrumenty dłużne zabezpieczone skonsolidowanym zabezpieczeniem kredytów hipotecznych (nieruchomość jako zastaw) lub zadłużeniem sektora publicznego, do którego w przypadku zaległości emitenta inwestorzy mają preferencyjne uprawnienia.

Akcja to papier wartościowy, który stanowi:

• Ułamkową część równomiernie podzielonego kapitału akcyjnego spółki

• Określone uprawnienie i jednocześnie obowiązek akcjonariuszy względem przedsiębiorstwa

• Dokument wystawiony przez spółkę akcyjną, inkorporujący określone prawa

• Dokument legitymujący właściciela jako członka danej spółki

Rodzaje akcji:

• Akcje imienne lub na okaziciela, jednak tylko te drugie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.

• Akcje zwykłe i uprzywilejowane. Rodzaj uprzywilejowania może być także różny. Granice uprzywilejowania określa Kodeks spółek handlowych.

• Akcje w postaci fizycznej oraz akcje zdematerializowane. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej, a więc istniejące w formie zapisu komputerowego.

Certyfikaty inwestycyjne: jest to papier wartościowy na okaziciela emitowany przez fundusze inwestycyjne typu zamkniętego. Może być przedmiotem obrotu giełdowego. Fundusz inwestycyjny zamknięty nie dokonuje umorzeń na wzór funduszy otwartych.

Egzamin - 8 czerwca 8:00

Instrumenty finansowe rynku instrumentów pochodnych:

1. Opcje

2. Kontrakty terminowe

3. Swap

4. Warrant

System bankowy

Dwupoziomowość systemu bankowego:

• Bank centralny (funkcje banku emisyjnego, banku państwa i banku banków, prowadzenie polityki pieniężnej państwa)

• Banki komercyjne (państwowe i komunalne, prywatne i spółdzielcze)

Funkcje NBP:

• Kształtowania i realizacji polityki pieniężnej

• Emisyjna

• Banku banków

• Banku państwa

• Centralnej instytucji dewizowej

Organy NBP:

1. Prezes

2. Organy zarządcze:

• Rada Polityki Pieniężnej

• Zarząd Banku

Instrumenty kształtowania polityki pieniężnej w Polsce:

1. Instrumenty ilościowe (kwantytatywne):

   • Limit kredytowy (banki, banki i rodzaj działalności, banki i rodzaj kredytu)

   • Pułap kredytowy (wielkość dopuszczalnego zadłużenia w relacji do finansowanego majątku)

2. Instrumenty jakościowe (kwalitatywne):

   • Stopa procentowa od kredytów banku centralnego (cena kredytu)

   • Obowiązkowe rezerwy

   • Operacje otwartego rynku

   • Lokata krótkoterminowa

Rodzaje dochodów budżetowych:

Dochody publiczne: świadczenia pieniężne ustanawiane przez organ władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną na rachunkach właściwych budżetów lub publicznych funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych.

Pojęcie podatku

1. Podatek jest świadczeniem pieniężnym, ustanowionym na rzecz podmiotu prawa publicznego (państwa lub JST), jednostronnie przez ten podmiot ustalonym, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, przymusowym i nieodpłatnym

2. Podatek to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej

Cechy stałe podatku:

1. Jest pobierany w pieniądzu

2. Jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie: pobierany na podstawie władczej, jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek, a postępowanie zmierzające do wymiaru podatku podlega przepisom ordynacji podatkowej i KA, a nie kodeksu cywilnego

3. Jest świadczeniem ogólnym: jego konstrukcja jest taka, że zasady ustalania i poboru odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki określone w prawie podatkowym

4. Jest świadczeniem zasadniczym: podstawowym celem podatku jest cel fiskalny

5. Jest bezzwrotny: pobrany zgodnie z prawem nie podlega zwrotowi

6. Jest nieodpłatny: podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje żadnego świadczenia zwrotnego

7. Jest świadczeniem przymusowym: w przypadku, gdy podatek nie jest uiszczany dobrowolnie, można go pobrać w sposób przymusowy, w drodze egzekucji administracyjnej

Cechy zmienne podatku

Podmiot podatku: ten, kto podatek ustanawia i pobiera na swoją rzecz oraz ten, kto jest zobowiązany do jego zapłacenia.

Podmiot czynny: podmiot, który pobiera podatek lub dla którego podatek jest pobierany.

Podmiot bierny: osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej zobowiązana do uiszczenia podatku.

Podmiot bierny = Podatnik

Podatnik formalny: ten, kto jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku.

Podatnik rzeczywisty: ten, kto ponosi ekonomiczny ciężar podatku.

Rozszczepienie osoby podatnika formalnego i rzeczywistego następuje w przypadku:

• Opodatkowania pośredniego

• Przeczuwalności podatków (w przód lub w tył)

Płatnik: oblicza, pobiera podatek od podatnika i wpłaca organowi podatkowemu we właściwym terminie.

Inkasent: pobiera i wpłaca podatek.

Przedmiot podatku: rzecz lub zjawisko, z którym wiąże się powstanie obowiązku podatkowego.

Podstawa opodatkowania: konkretyzacja przedmiotu opodatkowania. Występuje w postaci liniowej, bądź wartościowej (w wartości rzeczywistej lub szacunkowej).

Stawka podatku: relacja pomiędzy wymierzonym podatkiem a podstawą opodatkowania.

Rodzaje stawek podatkowych:

• Kwotowe

• Procentowe

• Ułamkowe (historyczne)

• Wielokrotnościowe (historyczne)

Skala podatkowa: zbiór stawek obowiązujących w danym podatku.

Rodzaje skal podatkowych:

1. Proporcjonalne

2. Nieproporcjonalne

   1. Progresywna

      1. Globalna (skokowa)

      2. Szczeblowana (ciągła)

   2. Regresywna

   3. Degresywna

Ulgi i zwolnienia podatkowe