KULTURA JĘZYKA II

NIE piszemy razem z :

• Przymiotnikami – stopień równy ( w innych osobno)

• Rzeczownikami - Wyjątek: pisownia nie z rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami, gdy stanowią przeciwstawienia. Wtedy piszemy osobno: Nie ładna, ale piękna. Nie złe, ale makabryczne. Kawę? Nie, herbatę.

• Przysłówkami – tylko w stopniu równym (jak? gdzie? kiedy?)

• Imiesłowami przymiotnikowymi np. (niezrobiony, nieżyjący, niechodząca kobieta)

NIE piszemy osobno z :

• Czasownikami

• Przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym

• Przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym (nie bardzo, nie zawsze)

• Liczebnikami

• Zaimkami

Formy czasownika

Czasowniki niefleksyjne

Trzeba, należy, warto, wolno, godzi się, powinno się, można by

• Nie odmieniają się

• To nie czynności lecz postawa

BY piszemy razem z :

• Z osobowymi formami czasownika

• Osobowe formy użyte jako nieosobowe np. malowałoby, czytałoby

• Partykułami i spójnikami

BY piszemy osobno z :

• Nieosobowe formy czasownika , bezokoliczniki

• Nieosobowe formy czasownika na no/ono/to – zrobiono by, powiedziano by, odepchnięto by

• Czasownikami niefleksyjnymi

• Imiesłowami przysłówkowymi

• Zaimkami przysłownymi – dlaczego by, dokąd by, wtedy bym

Czyżby

Gdzieżby

Jakby PARTYKUŁY

Niechby ( Wyjątek : należy, wypada

BŁĘDY FRAZEOLOGICZNE (kserówka)

Naruszenie składu leksykalnego związku

• Wymiana wyrazu na inny np. wygląda jak zmokły bocian – kura

• Rozszerzenie związku np. nasze plany spaliły się na panewce

• Uszczuplenie składu związku np. siedzę w pracy jak pod miotłą

• Zmiana formy gramatycznej jakiegoś wyrazu w formie stałej np. obu tym wyzwaniom stawiamy czoła

• Zmiana formy słowotwórczej np. zdrobnienie zamiast normalnego słowa

KONTAMINACJA FRAZEOLOGICZNA

Przykłady :

„Być gołym jak mysz kościelna” – Być gołym jak św. Turecki , być biednym jak mysz kościelna

• Użycie związku w złym kontekście

Np. „ Mój sklep odczuł na własnej skórze…”

• Użycie związku w niewłaściwym znaczeniu

Np. „Potępiać w czambuł” - wszystko/ wszystkich , wiele zachowań, wiele elementów

BŁĘDY FLEKSYJNE

Fleksja – odmiana wyrazów, czasowników, rzeczowników, przymiotników, większości liczebników, zaimków rzeczowne, przymiotne i liczebne

Błędami są :

• Wybór nieodpowiedniego wzoru odmiany wyrazu

• Odmienianie wyrazów nieodmiennych

• Nieodmienienie wyrazów odmiennych

• Źle zbudowany temat

• Źle dobrana końcówka

• Złe zakwalifikowanie rzeczownika jeśli chodzi o rodzaj

Nie odmieniają się :

• przysłówki (jak? gdzie? kiedy? np. ładnie, dziś) ,

• zaimki przysłowne (dlaczego by),

• części liczebników [pół, ćwierć, półtora – ułamkowe (tylko te)]

• przyimki (np.  z, do, na, …)

• spójniki

• partykuły

• wykrzykniki

Nieodmienne formy czasownika :

• bezokoliczniki

• imiesłowy przysłówkowe współczesne (np. robiący, zrobiony, poszedłszy)

• imiesłowy uprzednie – jakaś czynność była wykonana po innej (wyszedłszy trzasnął drzwiami – łszy, wszy)

• nieosobowa forma czasownika zakończona na to/ono/no

Błędy przy stopniowaniu przysłówków i przymiotników : Stopniują się tylko te przymiotniki pochodzenia przymiotnikowego

zdania

Wyrażenia : (frazeologia)

- Nie w ciemię bite

- Parę osób na krzyż

Błędy frazeologiczne dotyczą głównie fraz. W związkach frazeologicznych można zamienić formę czasownika, używać synonimów, zmieniać końcówki.

ODMIANA WYRAZÓW

Na znaczenie wyrazu składa się treść i zakres

Treści wyrazu – zbiór cech istotnych całej klasy desygnatów

Zakres danego wyrazu – zbiór wszystkich elementów rzeczywistości , dla których dany wyraz jest nazwą.

Wyrazy pospolite – nazwa mogąca się odnosić do dowolnego egzemplarza desygnatów danej klasy przedmiotów (np. stół, drzewo, pies, kobieta, człowiek) / włączenie do jednej, wspólnej grupy

Nazwa własna – wyróżnienie kogoś/ czegoś. Wyciągamy z grupy jednostkę.

PODSTAWOWE RODZAJE NAZW WŁASNYCH

• ludzie – nazwy osobowe

• imiona, nazwiska, pseudonimy, przydomki, przezwiska

• nazwy geograficzna (krainy geograficzne – góry, rzeki, równiny, rozmaite miejsca zamieszkania i miejsca niezamieszkane)

• urbanonimy – nazwa ulic, placów, skwerów itd.

• Zoonimy - Zwierzęta

• Ideonimy – tytuły dzieł sztuki , budynki związane z kulturą, nazwy filmów

• Chrematonimy – nazwy wytworów rąk ludzkich

• Rośliny – obiekt wyróżniający się np. dąb Bartek

• Instytucje

Nazwisko – oficjalne, dziedziczone

Przezwisko – nieoficjalne, niedziedziczone

Pseudonim - indywidualna nazwa danej osoby, inna niż oficjalne imię i nazwisko.

Powstanie spisu nazwisk – XVIII – XIX w. podczas zaborów. Najpierw kształtowanie nazwisk wśród szlachty potem wśród mieszczan i chłopów.

KSZTAŁTOWANIE NAZWISK

1.CO JEST ? – Przekształcenie nazwiska na przezwisko, przydomek. Nazwiska odprzezwiskowe np. cichy, szybki itd.

2.KIM JEST ? – Nazwiska od zawodu np. Kowalski

3. SKĄD JEST? – Nazwiska od miast np. Zbyszko z Bogdańca,

NAZWISKA SŁOWIAŃSKIE

Wszystkie nazwiska słowiańskie się odmieniają (nazwiska męskie) natomiast nazwiska żeńskie kończące się na spółgłoskę są nieodmienne. Odmieniają się tylko te, które kończą się na „a”

Wyjątek : nazwiska żeńskie równe przymiotnikom np. cichy - cicha

NAZWISKA MĘSKE

Najczęściej kończą się na końcówkę – ski

Wszystkie rzeczowniki dzielą się na miękkotematowe i twardotematowe.

Miękkotematowe : ś, ź, dz, dź, ń, c, cz, dż, sz, rz, ż, l, k

Jeśli nazwisko kończy się na te głoski to jest miękkotematowe.

Głoski tylnojęzykowe – k, g są twarde albo miekkie

Nazwiska męskie kończące się na „o” odmieniają się według deklinacji żeńskiej

Nazwiska męskie kończące się na „a” odmieniają się jak żeńskie.

NAZWISKA OBCE

1. Te nazwiska, które się kończą na „u” są nieodmienne – nie ma polskich rodzimych rzeczowników z końcówką „u” – nie ma wzorów odmiany

2. Nazwiska kończące się na akcentowane „o” są nieodmienne

TO CZY NAZWISKO JEST ODMIENNE ZALEŻY OD WYMOWY !

Piszemy nazwiska obce zgodnie z ortografią zagraniczną

REGUŁY WYMOWY NAZWISK OBCYCH

Nie możemy spolszczać – wymowa zbliżona do oryginalnej, ale naturalna dla Polaka

Wymowa nazwisk jest modyfikowana przez odmianę

Wymowa musi uwzględniać narodowość nosiciela normy.

PRZYKŁADY ODMIAN NAZWYSK ZAGRANICZNYCH

1. Aristo – odmiana : maestro, Mefisto

„O” nieakcentowane

1. Baldinucci – odmiana : krakowski

Nazwiska kończące się na „i” i „e” odmieniają się jak przymiotniki

1. Blixen – odmiana : błazen, jubilat

Nazwisko męskie twardotematowe

1. Caboche (Kabosz) – odmiana : kustosz, kucharz

Głoska miękka na końcu. Odmieniamy tak jak wyrazy męskoosobowe z miękką głoską na końcu

1. Campanella – odmiana : busola, syrena

2. Caravaggio – odmiana : dziadunio

„o” nieakcentowane, spółgłoska miękka,

1. Crowley (Crowlej) – odmiana : kustosz

Rzeczownik miękkotematowy

1. Gable (Gabl) – odmiana : kustosz

Rzeczownik męskoosobowy, miękkotematowy

1. Gainsborough - nie odmienia się

2. Gericault ( Żeriko) – odmiana : jubilat

Rzeczownik twardotematowy, odmienia się jeśli po „o” są niewymówione spółgłoski

1. Joyce (Jois) – odmiana : jubilat

Rzeczownik twardotematowy

1. Lacroix – nie odmienia się

+ Kserówka z pisownią imion i nazwisk w zdaniach.

SKŁADNIA

Składnia – dział gramatyki zajmujący się budową zdania

Wyrazy muszą do siebie pasować :

• Pod względem znaczenia

• Pod względem formy

Rodzaje składni :

1. Składnia zgody

2. Składnia rządu

1. Rzeczownik + liczebnik

Rzeczownik + zaimek przymiotnikowy

Rzeczownik + imiesłów przymiotnikowy

Rzeczownik + przymiotnik

WYRAZ NADRZĘDNY – określany

WYRAZ PODRZĘDNY – określający

• Wyraz nadrzędny każdorazowo narzuca swoją formę wyrazowi podrzędnemu.

• Przypadek, liczba, rodzaj – tak się składnia zgody odmienia

• Takiej samej liczby można użyć gdy rzeczowniki są tego samego rodzaju -

Rzeczownik oznaczający parę uzgadniamy z formą (wujostwo przyjechali)

BŁĘDY DOTYCZNĄCE RODZAJU

x Wojewoda łódzka - Wojewoda łódzki +

x tego osoby – tej osoby + (osoba – r. ż !)

półtorej – występuje przy r. żeńskim i r. nijakim

półtora – występuje przy r. męskim

Zaimek zastępujący słowa r. nijakiego to : JEGO itd., ale w bierniku : TEJ

1. Wyraz nadrzędny wybiera JEDNĄ I TĘ SAMĄ FORMĘ WYRAZU PODRZĘDNEGO.

• Czasownik + rzeczownik w funkcji dopełnienia ( robi np. z kolegą)

• Przyimki (na – kim/czym) + rzeczownik

• Występują kontaminacje

Kochać + biernik (kogo, co)

Nie kochać + dopełniacz (czegoś, kogoś, czego, kogo)

Jeżeli czasownik w normalnej formie odmienia się i występuje z biernikiem to przy zaprzeczeniu występuje z dopełniaczem .