4. Struktura pokarmowa biocenozy.

W każdym ekosystemie istnieją określone powiązania między jego częścią biotyczną (ożywioną) = biocenozą i abiotyczną (nieożywiona) = biotopem, które warunkują przepływ energii i krążenie materii. Trzema podstawowymi grupami organizmów w każdej biocenozie są producenci, konsumenci i reducenci (destruenci). Rozmieszczenie elementów biotycznym w ekosystemie ściśle wiąże się z funkcjami jakie pełnią.

Producenci, czyli organizmy samożywne (autotrofy) w procesie fotosyntezy z dwutlenku węgla i wody (związki nieorganiczne), przy udziale energii słonecznej, wytwarzają materię organiczną. W ekosystemach lądowych przedstawicielami producentów są rośliny zielone, a w ekosystemach wodnych dochodzą także glony i sinice. Powstała na tym etapie materią organiczna producentów stanowi podstawę wszelkiego życia na Ziemi (baza pokarmowa).

Konsumenci, czyli organizmy cudzożywne (heterotrofy) w bezpośredni lub pośredni sposób wykorzystują zasoby pokarmowe wytworzone przez producentów. „Rozmieszczenie konsumentów jest uzależnione od wielu czynników, np. od ich wymagań życiowych, w tym przede wszystkim pokarmowych, a także tolerancji w stosunku do różnych czynników. Organizmy zjadające rośliny to konsumenci I rzędu (konsumenci pierwotni). Są to roślinożercy, którzy zjadają wyprodukowaną przez autotrofy materię organiczną przez zgryzanie lub wysysanie. Konsumentami II rzędu (konsumenci wtórni) są drapieżcy, których możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsze to małe drapieżce, eksploatujące populacje roślinożerców o podobnych rozmiarach, drugie – drapieżce o dużych rozmiarach ciała, jak lwy, orki, rekiny, delfiny, zwykle nie mające w przyrodzie wrogów naturalnych, poza pasożytami i człowiekiem”(Banaszak i Wiśniewski „Podstawy ekologii”).

Reducenci (destruenci) to drobnoustroje (głównie grzyby i bakterie), którym bazę pokarmową stanowi przede wszystkim martwe szczątki organizmów – głównie roślin i zwierząt (opadłe liście, uschnięte gałązki, resztki owoców, opadłe kwiaty), a także wydaliny czy niestrawione resztki pokarmowe. Ich rola polega na mineralizacji martwej materii organicznej i przekształcania związków organicznych w proste związki nieorganiczne (np. dwutlenek węgla, woda), które z kolei mogą być znowu przyswojone przez rośliny. Do destruentów często też zalicza się drobne zwierzęta żywiące się szczątkami, które rozdrabniają, przetwarzają pobrany pokarm i udostępniają bakteriom i grzybom.

Zależności pokarmowe (troficzne), które wytwarzają się pomiędzy grupami organizmów w biocenozach prowadzą do wykształcenia łańcuchów pokarmowych, z których powstać mogą bardziej skomplikowane zależności pokarmowe, które z kolei można poukładać w mniej lub bardziej złożone i rozbudowane sieci troficzne. Sieci zależności pokarmowych są ważnym czynnikiem utrzymania równowagi w ekosystemach.

Dwa główne typy łańcuchów pokarmowych to łańcuchy spasania i detrytusowe.

Łańcuchy spasania zaczynają się od producentów, czyli rośliny zielonej jak np. ziemniak. Kolejne poziomy troficzne tworzą konsumenci I rzędu – organizmy roślinożerne np. stonka ziemniaczana, które zjadane są przez konsumentów II rzędu – zwierzęta drapieżne np. bażant, który jest także pokarmem dla konsumenta III rzędu, którym w przykładzie jest lis. Na końcu łańcucha spasania są reducenci.

Łańcuchy detrytusowe z kolei zaczynają się od martwej materii organicznej, którą żywią się detrytusofagi (saprofagi) – mikroskopijne organizmy żyjące w glebie, które odżywiają się martwą rozdrobnioną materią organiczną (detrytusem). Kolejne ogniwa są takie same jak w łańcuchach spasania. Przykład: martwe szczątki roślinne – dżdżownica – kura – człowiek.